Przesłanki uzasadniające

przyznanie świadczenia

Izabela Czepiga

Monika Dubińska

Aleksandra Bogusławska

Kinga Bujacz

Zarówno poszczególne osoby

fizyczne, jak i rodziny ubiegające
się o przyznanie świadczenia,
muszą spełnić konkretne wymogi,
aby je otrzymać. Są one związane
z

zakresem

przedmiotowym

prawa do świadczenia z pomocy
społecznej.

Podstawą przyznania świadczenia jest

wywiad środowiskowy przeprowadzony
przez pracownika socjalnego w miejscu
zamieszkania osoby ubiegającej się o
pomoc. Natomiast podstawę ustalenia
danych

osoby

ubiegającej

się

o

świadczenie, stanu jej zdrowia oraz
sytuacji osobistej, rodzinnej i materialnej
stanowią

odpowiednio

aktualne

dokumenty.

Wymogi jakie musi spełnić osoba ubiegająca
się o świadczenia zależy od rodzaju tego
świadczenia.
Według powyższego kryterium, można
wyodrębnić cztery grupy:

1. Podmioty ubiegające się o przyznanie

świadczenia pieniężnego;

2. Osoby ubiegające się o usługi opiekuńcze;
3. Osoby ubiegające się o świadczenia w

jednostkach

organizacyjnych

pomocy

społecznej;

4. Opieka nad dzieckiem i rodziną.

1. Świadczenia pieniężne

W przypadku świadczeń pieniężnych

istotne są dwa fakty: sytuacja
dochodowa

oraz

niezbędność

występowania

okoliczności,

powodującej, że osoba lub rodzina
nie jest w stanie przezwyciężyć
trudnej sytuacji życiowej.

Wyznaczenie sytuacji uzasadniającej przyznanie

takiego świadczenia, może nastąpić przez
zastosowanie jednej z trzech metod:

• Precyzyjne określenie sytuacji, jaka musi być

spełniona, aby otrzymać konkretne świadczenie
pieniężne

*

• Wystąpienie jeden z przesłanek wymienionych w

ustawie, bądź rozporządzeniu, które uzasadnia
przyznanie świadczenia

• Odesłanie

do

wystąpienia

szczególnie

uzasadnionego przypadku i pozostawia ocenie
organu administracji ustalenia, czy taka sytuacja
wystąpiła.

*

Najsilniejszą pozycję osoba ma w przypadku pierwszej z wymienionych

regulacji, ponieważ spełnienie ściśle określonych wymogów najczęściej
skutkuje wystąpieniem po stronie danej osoby roszczenia prawnego w
stosunku do organu administracji publicznej.

2. Przyznanie usług

opiekuńczych

W przypadku osób ubiegających się o

przyznanie usług opiekuńczych, niezbędne
jest spełnienie wymogu związanego z
sytuacją osobistą danej osoby (niezbędność
skorzystania z pomocy innej osoby, ze
względu

na

niemożność

zaspokojenia

niezbędnych potrzeb życiowych).

Kryterium dochodowe nie odgrywa tu

kluczowej roli, gdyż nie decyduje o
przyznaniu tego prawa.

3. Świadczenie w formie

pomocy instytucjonalnej.

Sytuacja dochodowa nie jest

decydująca, ale nie jest także bez
znaczenia. Świadczenie takie może
nie zostać przyznane, jeżeli sytuacja
finansowa pozwala na całodobową
opiekę we własnym zakresie.

Sytuacja dochodowa ma także

znaczenie dla zwrotu wydatków
poniesionych

przez

podmiot

udzielający świadczenia.

Kluczową rolę odgrywa tu sytuacja

osobista,

ubiegającej

się

osoby,

w

szczególności jego stan zdrowia oraz
konieczność zapewnienia opieki. W
zależności od stanu zdrowia oraz sytuacji
rodzinnej, możemy wyróżnić:

• pomoc instytucjonalną pełną (świadczona

przez domy opieki społecznej i placówki
opiekuńczo-wychowawcze)

• pomoc

instytucjonalną

ograniczoną

(realizowaną przez placówki dziennego
pobytu)

4. Opieka nad dzieckiem i

rodziną

W tym przypadku musi być spełniona
określona sytuacja faktyczna (rodzina nie
jest w stanie w sposób prawidłowy
realizować swojej funkcji).
Niezbędne jest wówczas orzeczenie sądu
powszechnego, stwierdzające wadliwość
wykonywania funkcji rodzicielskich oraz
określające rodzaj potrzebnej w danej
sytuacji opieki.
Kryteria dochodowe wykorzystywane są tu
jedynie przy zwrotach wydatków na
realizowane

świadczenia

i

udzielaną

pomoc.

Wysokość dochodu jest kluczowym
wymogiem przy ubieganiu się o
uzyskanie świadczenia. W zależności
od świadczenia, spełnia ono różną
funkcję.

Drugim niezbędnym wymogiem do

spełnienia,

jest

konieczność

spełnienia przesłanki uzasadniającej
przyznanie świadczenia.

Art. 7 z Ustawy o pomocy

społecznej

Pomocy społecznej udziela się osobom i rodzinom w szczególności z
powodu:

1) ubóstwa;
2) sieroctwa;
3) bezdomności;
4) bezrobocia;
5) niepełnosprawności;
6) długotrwałej lub ciężkiej choroby;
7) przemocy w rodzinie;
7a) potrzeby ochrony ofiar handlu ludźmi;
8) potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności;
9) bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia

gospodarstwa

domowego,

zwłaszcza

w

rodzinach

niepełnych

lub

wielodzietnych;

10) trudności w integracji cudzoziemców, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej

Polskiej status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą;

11) trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego;
12) alkoholizmu lub narkomanii;
13) zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej;
14) klęski żywiołowej lub ekologicznej.

Należy dodać, że katalog trudnych sytuacji

życiowych

uzasadniających

przyznanie

świadczenia z pomocy społecznej ma
charakter wyliczenia przykładowego - mogą
wystąpić inne niewymienione w tym
przepisie

trudne

sytuacje

życiowe

uzasadniające przyznanie świadczenia, np.
katastrofa budowlana.

Pojęcia wymienione w art. 7 Ustawy o

pomocy społecznej są także niedookreślone,
co utrudnia ich interpretację, jednocześnie
pozwalając na elastyczność ich stosowania.

Ubóstwo

Jedno z najbardziej spornych pojęć w pomocy

społecznej. Ubóstwo nie jest przesłanką uzasadniającą
przyznanie świadczenia, zatem potrzebne było
umieszczenie tej przesłanki w ustawie. Uproszczono
więc to pojęcie, określając, iż ubóstwo jest to brak
dostatecznych środków materialnych do życia, bieda,
niedostatek.

Ubóstwo może być absolutne lub względne. To

pierwsze

uniemożliwia

lub

znacznie

utrudnia

realizację podstawowych funkcji życiowych. Ubóstwo
względne natomiast, występuje wtedy, gdy zasoby w
danym czasie spadają poniżej zasobów będących w
dyspozycji przeciętnej jednostki lub rodziny.

Sieroctwo

Sieroctwo jako przesłanka przyznania świadczenia jest

jedną z najczęściej wymienianych w unormowaniach
prawnych. Ustawa z dnia 29. listopada 1990 roku
określa definicję tej przesłanki, natomiast obowiązująca
ustawa już nie.

Pojęcie to może być stosowane tylko w odniesieniu do

dzieci, czyli do osób do ukończenia 18. roku życia.
Sieroctwo może być biologiczne lub społeczne:

Sieroctwo biologiczne - sytuacja, kiedy dziecko nie ma

obojga rodziców lub jednego z nich.

Sieroctwo społeczne – sytuacja, gdy dziecko ma

biologicznych rodziców, jednakże zostali oni pozbawieni
praw rodzicielskich.

Bezdomność

Osoba bezdomna, to taka, która z różnych

przyczyn, nie jest w stanie zapewnić sobie
schronienia

spełniającego

minimalne

warunki

pozwalające

uznać

je

za

pomieszczenie mieszkalne.

Uznanie osoby, za bezdomną jest

uzależnione od wymogów przewidzianych w
przywoływanym przypisie.

Potrzeba ochrony

macierzyństwa

Jest to pojęcie niedookreślone, którego zakres mus

być wyznaczany przez organy stosujące prawo.
Przesłanka ta kierowana jest do kobiet posiadających
dzieci i wiążą się z nią dwa kluczowe problemy: do
którego

momentu

dziecko

wymaga

ochrony

macierzyńskiej oraz jaka jest sytuacja ojca dziecka.
Ochrona macierzyńska dziecka jest najsilniejsza w
pierwszym okresie życia dziecka. Jeśli chodzi o
sytuację ojca, to ustawa o pomocy społecznej nie
uznaje za przesłankę tej samej funkcji rodzicielskiej,
pełnionej przez ojca. Aby uniknąć nierówności praw
matki i ojca jest uznanie, iż omawiana przesłanka ma
zastosowanie do obojga rodziców.

Wielodzietność

Pojęcie to także nie ma swojej definicji

ustawowej, zatem obowiązek wyznaczenia jego
granic spoczywa na doktrynie i orzecznictwie
sądowym. Pojęcie to na przestrzeni lat ulegało
zmianom. Współcześnie jednak przyjmuje się, że
rodzina wielodzietna, to taka, która posiada
minimum troje dzieci.

W przypadku tej przesłanki, istotne znaczenie ma

wyłącznie liczba dzieci, natomiast inne aspekty,
takie jak ich stan zdrowia czy kłopoty
wychowawcze, nie mają znaczenia.

Bezrobocie

Przyjmuje się, że bezrobocie oznacza większą lub mniejszą

liczbę osób zdolnych do pracy i jej poszukujących. Ustawa o
pomocy społecznej nie zawiera definicji tego pojęcia, jednak
jest ono zawarte w innych unormowaniach prawnych.

Osobą bezrobotną jest każda osoba, która nie jest

zatrudniona, nie prowadzi działalności gospodarczej i nie
jest rolnikiem.

Pojęcie bezrobocia odnosi się wyłącznie do osób

zarejestrowanych w urzędzie pracy jako osoby bezrobotne i
poszukujące pracy. Osoby, które nie są zatrudnione, a także
nie są zarejestrowane w urzędzie pracy jako bezrobotne, nie
mogą powoływać się na daną przesłankę.

Istotne znaczenie ma tutaj okres trwania bezrobocia,

ponieważ osoby długotrwale bezrobotne mogą zostać objęte
zatrudnieniem socjalnym lub zakładać spółdzielnie socjalne.

Niepełnosprawność

Jest to przesłanka odwołująca się do sytuacji zdrowotnej

osoby ubiegającej się o świadczenie. Na gruncie ustawy z dnia
27. sierpnia 1997 r. o rehabilitacji społecznej i zawodowej oraz
zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, wyróżnia się trzy
stopnie niepełnosprawności: znaczny, umiarkowany i lekki.
Można

także

wyróżnić

niepełnosprawność

formalną

(potwierdzoną stosownym orzeczeniem) oraz faktyczną (kiedy
osoba nie ma prawnie stwierdzonej niepełnosprawności,
jednak niepełnosprawność ta u niej występuje ).

Przesłanka ta w pewnych zakresach pokrywa się z innymi

przesłankami, takimi jak: długotrwała choroba czy alkoholizm.

Podziały te nie mają jednak znaczenia z punktu widzenia

pomocy społecznej.

Długotrwała lub ciężka

choroba

Długotrwała lub ciężka choroba - mianem

tym określa się zaburzenia naturalnego
współdziałania

narządów

i

organów

prowadzące do zmian czynnościowych i
organicznych w ustroju, który aktualnie
lub

potencjalnie

przeszkadza

w

prawidłowym funkcjonowaniu człowieka.

Przemoc w rodzinie

Przemoc jest to akt godzący w osobistą wolność

człowieka, zmuszanie go do zachowań niezgodnych z jego
wolą. Badacze wyróżniają obecnie siedem form złego
traktowania, które utożsamia się z przemocą.

Są to: przemoc fizyczna, przemoc seksualna, przemoc

emocjonalna, zaniedbanie, opóźnienie rozwoju fizycznego,
zaniedbania prenatalne, dzieciobójstwo i porzucenie.
Najczęściej jednak znęcanie się nad rodziną dotyczy
przemocy fizycznej.

Ustawa z 2004r. po raz pierwszy umieszcza w katalogu

powodów stanowiących podstawę udzielenia pomocy
młodzież opuszczającą placówki opiekuńczo wychowawcze
mającą trudności w przystosowaniu do życia oraz
uchodźców, którzy mogą mieć problemy z integracją.

Potrzeba ochrona ofiar handlu

ludźmi

Osoba dotknięta handlem ludźmi ma w Polsce szereg

uprawnień do świadczeń z pomocy społecznej. W
szczególności

ma

ona

prawo

do

pomocy

psychologicznej, poradnictwa socjalnego lub prawnego
bądź schronienia (przez okres do 3 miesięcy).

Ponadto osobie spełniającej wyżej wymienione

wymagania mogą być przyznane takie świadczenia,
jak: zasiłek stały, zasiłek okresowy, zasiłek celowy,
pomoc rzeczowa, schronienie, posiłek, niezbędne
ubranie, indywidualny program wychodzenia z
bezdomności, usługi opiekuńcze lub specjalistyczne
usługi opiekuńcze.

Bezradność w sprawach opiekuńczo-

wychowawczych i prowadzenia

gospodarstwa domowego

Przesłanka ta ma zastosowanie w szczególności do rodzin

wielodzietnych i niepełnych. Pojęcie bezradności może być
rozpatrywane zarówno w ujęciu subiektywnym (wiąże się z
wewnętrznym przekonaniem osoby o swojej bezradności)
jak i obiektywnym (faktyczna bezradność danej osoby –
brak umiejętności).

Należy podkreślić, że bezradność jako obiektywną

niemożność poradzenia sobie w trudnej sytuacji życiowej
nie jest przesłanką uzasadniającą ubieganie się o
świadczenie. Bezradność taka jest przesłanką, kiedy
wynika z nieumiejętność wykonywania funkcji opiekuńczo-
wychowawczych

czy

niewłaściwego

prowadzenia

gospodarstwa. a

Trudności w przystosowaniu do życia

młodzieży opuszczającej placówki

opiekuńczo-wychowawcze

Przesłanka ta adresowana jest do osób

opuszczających

placówki

opiekuńczo-

wychowawcze.

Istotne jest tutaj zapewnienie młodzieży

takiej niezbędnych środków finansowych
oraz stworzenie warunków pozwalających
na

samodzielne

funkcjonowanie

w

społeczeństwie (zapewnienie warunków
do

mieszkania

oraz

do

zdobycia

wykształcenia)

Trudności w przystosowaniu do

życia po opuszczeniu zakładu

karnego

Osoby opuszczające zakłady karne otrzymują wsparcie

w różnych formach. Świadczenia z tego tytułu mogą być
przyznawane przez okres do 3 miesięcy (w szczególnych
przypadkach do 6 miesięcy) po opuszczeniu zakładu
karnego.

Organy pomocy społecznej powinny udzielić takim

osobą

wsparcia

w

znalezieniu

zatrudnienia,

zakwaterowania oraz otrzymania niezbędnej pomocy
lekarskiej.

Przesłanka ta występuje do momentu zarejestrowania

się przez osobę w urzędzie pracy jako osoba bezrobotna
i poszukująca pracy – wówczas występuje już przesłanka
bezrobocia.

Złożoność działań wobec tych osób jest zależna od

długości odbywania kary pozbawienia wolności.

Trudności w integracji osób o statusie

uchodźcy

Przesłanka ta została wprowadzona

stosunkowo niedawno, a adresowana jest
do osób, które otrzymały status uchodźcy.
Nie dotyczy więc ona obywateli polskich
oraz

cudzoziemców,

którzy

nie

są

uchodźcami.

Istotą tej przesłanki jest umożliwienie

uchodźcom

procesu

integracji

w

społeczeństwie.

Alkoholizm lub narkomania

Przesłanki te zostały wprowadzone z uwagi na narastające

zjawisko występowania tych trudnych sytuacji życiowych.

Według wskazań medycznych są to choroby, a tym samym

wchodzą w zakres przesłanki „długotrwała choroba”.

Zostały jednak ujęte odrębnie z uwagi na skutki społeczne.

Są spełnione wówczas, kiedy osoba leczy się w zamkniętej
lub otwartej placówce prowadzonej przez służbę zdrowia,
stowarzyszenie lub związek wyznaniowy. Odmowa takiego
leczenia jest równoznaczna z odmową przyznania
świadczenia.

Nadużywanie alkoholu lub zażywanie narkotyków nie daje

więc podstaw do skutecznego ubiegania się o świadczenia.

Zdarzenia losowe i sytuacje

kryzysowe

Ośrodki pomocy społecznej zobowiązane są udzielić

wsparcia osobom oraz rodzinom, które utraciły swój
dobytek w trakcie wystąpienia zdarzenia losowego.

Przyznawanie pomocy finansowej ze środków pomocy

społecznej w momentach wystąpienia zdarzeń losowych
odbywa się na zupełnie innych zasadach, niż standardowe
procedury pomocowe. Oznacza to, że nie ma uwarunkowań
dochodowych w tego typu przypadkach. Niekonieczne jest
także

przeprowadzanie

jakichkolwiek

wywiadów

środowiskowych. Przyznawanie pomocy na zabezpieczenie
podstawowych potrzeb powstałych w wyniku zdarzeń
losowych stanowi odrębną formę finansowania określonych
zakupów. W związku z zaistniałą sytuacją wysokość
pomocy

przeznaczonej

na

zdarzenia

losowe

jest

zdecydowanie większa. W tym zakresie korzystający nie są
zobowiązani rozliczać się z poniesionych wydatków.

Klęska żywiołowa lub ekologiczna

Pomoc społeczna nie zawiera definicji klęski lub

ekologicznej, jednakże Konstytucja RP wskazuje, że
klęska żywiołowa jest to katastrofa naturalna lub
awaria techniczna nosząca znamiona klęski
żywiołowej.

W większości przypadków ustawodawca posługuje

się pojęciami niedookreślonymi, co powoduje, ze
duże znaczenie ma przyjmowana tego typu
interpretacja przepisów przez stosujące je organy i
sądy.

Bibliografia

1. Stanisław Nitecki, Prawo do pomocy społecznej w polskim

systemie prawnym , strony: 150-178

2. Ustawa z dnia 12. marca 2004 r. o pomocy społecznej
3. Przesłanki uzasadniające przyznanie pomocy społecznej

[on-line]; dostępny w Internecie:

http://www.mopsjaslo.pl/przeslanki-uzasadniajace-
przyznanie-pomocy-spolecznej.html

4. Zasady przyznawania pomocy [on-line]; dostępny w

Internecie:

http://www.mops.radom.pl/index.php?

option=com_content&task=view&id=27&Itemid=30