Ustroje polityczne

Klik by kontynuować

Demokracja

Demokracja (gr. δημοκρατία demokratia "rządy ludu", od wyrazów δῆμος demos "lud", rozumiany
jako ogół pełnoprawnych obywateli + κρατέω krateo "rządzę") – ustrój polityczny, w którym źródło
władzy stanowi wola większości obywateli (sprawują oni rządy bezpośrednio lub za pośrednictwem
przedstawicieli). Obecnie powszechną formą ustroju demokratycznego jest demokracja
parlamentarna. Gwarantem istnienia demokracji parlamentarnej jest konstytucja (wyjątkiem są Izrael
oraz Wielka Brytania, nieposiadające konstytucji spisanej w jednym akcie). Demokracja ma swój
początek w Starożytnej Grecji(patrz: demokracja ateńska). W znaczący wkład w jej rozwój ma także
kultura Starożytnego Rzymu oraz kultura Zachodu (Europa, Ameryka Północna i Południowa).
Demokracja została nazwana ostatnią formą rządów i rozpowszechniła się znacząco wokół globu.

Demokracja ateńska

Demokracja ateńska była formą ustroju polis ateńskiej, położonej w greckiej krainie Attyce.
Zazwyczaj uważa się, że trwała od początków VI do połowy IV wieku p.n.e., z przerwami. W V wieku
p.n.e. Wg niektórych ocen, w Atenach okresu Peryklesa, obywatele z prawem głosu (demotes)
stanowili około 40 tysięcy, spośród około 120 tysięcy ogółu ludności.. Było to jedno z większych
miast, gdyż w tamtych czasach sporej wielkości miasta liczyły ok. 10 tys. obywateli. Państwo to było
pierwszą i w czasach starożytnych najważniejszą z demokracji. W języku greckim słowo
"demokracja" od starożytności do dziś pełni też funkcję określenia "republika". Podstawą demokracji
ateńskiej były rządy większości, rotacyjność urzędów i masowe uczestnictwo. Na zgromadzeniach
wszyscy pełnoprawni obywatele płci męskiej brali udział w głosowaniu (demokracja bezpośrednia).
Wszystkie najważniejsze decyzje o znaczeniu państwowym podejmowane były przez Zgromadzenie
Ludowe. Głosowanie odbywało się w miejscach publicznych (agora, pnyks) zwykle przez
podniesienie rąk, czasem przez fizyczny podział ("Wszyscy, którzy są za, idą na lewo"). W sytuacjach
szczególnej wagi stosowano także inne metody, np wrzucenie kamieni. Głosować mogli tylko dorośli
mężczyźni, mający status obywatela. Łącznie uprawnionych było ok. 30 tys. osób. Kobiety, dzieci,
niewolnicy oraz obcokrajowcy, których wielu zamieszkiwało w Atenach, nie mieli prawa głosu.
Prawem głosu nie dysponowali metojkowie. Istniało kilka przepisów i ograniczeń dotyczących władzy
zgromadzenia, z wartym odnotowania Graphe Paranomon (także ustalonym przez zgromadzenie),
które nie pozwalało na przyjęcie prawa sprzecznego z innym. Demokracja dla Ateńczyków znaczyła
równość w podejmowaniu decyzji, nie zaś wybór osób (demokracja pośrednia). Przeciwnicy
demokracji nazywali ją ochlokracją (gr. ochlos), co odnosi się szczególnie do jej formy późniejszej, po
Peryklesie.

Demokracja uczestnicząca

Demokracja uczestnicząca (ang. participatory democracy) jest procesem kolektywnego
podejmowania decyzji, z wykorzystaniem kombinacji elementów demokracji bezpośredniej i
przedstawicielskiej. Znajduje zastosowanie w samorządach lokalnych i samorządach pracowniczych.
Wszyscy obywatele posiadają władzę decydowania o budżecie, inwestycjach, lokalnych podatkach i
podziale administracyjnym. Dyskusje i głosowania odbywają się podczas otwartych zgromadzeń w
gminach, dzielnicach i miastach. Delegaci i radni mogą być w każdej chwili odwołani z pełnionej
funkcji przez specjalnie zwołane zgromadzenie mieszkańców ich okręgu. Kadencje ograniczone są
zwykle do jednego roku. Administracja, radni, burmistrz, stają się egzekutywą realizującą instrukcje
od lokalnej społeczności. Większość istniejących obecnie form demokracji uczestniczącej
współistnieje ze strukturami państwa i samorządu lokalnego. Demokracja uczestnicząca realizuje się
zwykle poprzez budżet partycypacyjny, który po raz pierwszy został wprowadzony w mieście Porto
Alegre (płd.-wsch. Brazylia, stolica stanu Rio Grande do Sul) w roku 1990, przez Partię Pracowników.
Budżet partycypacyjny oznacza oddolny proces definiowania priorytetów budżetowych i
wskazywanie przez obywateli, które inwestycje i projekty należy realizować w ich miejscowości.
Podczas tworzenia budżetu partycypacyjnego, uwzględniany jest poziom ważności przyznany danej
sprawie przez mieszkańców, lista braków w infrastrukturze zgłoszona przez zgromadzenie oraz
liczba mieszkańców danej dzielnicy. Wyniki głosowań i negocjacji są sumowane i opracowywane
przez Radę Budżetu Partycypacyjnego, we współpracy z Gabinetem Planowania Miasta. Budżet
partycypacyjny (port. Orcamento Participativo) w Porto Alegre zaowocował demokratyzacją
struktury szkół publicznych. Dyrektorzy i wicedyrektorzy wybierani są na trzyletnią kadencję przez
wszystkich dydaktycznych i niedydaktycznych pracowników danej szkoły oraz uczniów, którzy
ukończyli 10 lat. Praca dyrekcji jest kontrolowana przez Radę Szkolną, składającą się z
przedstawicieli wszystkich pracowników szkoły, uczniów i rodziców.

Demokracja bezpośrednia

Demokracja bezpośrednia (z greckiego Demos = lud oraz creatos = panować czyli bezpośrednie
panowanie ludu) – system polityczny, w którym decyzje podejmuje się przez głosowanie ludowe
(plebiscyt, referendum), w którym wziąć udział mogą wszyscy obywatele uprawnieni do głosowania.
W demokracji bezpośredniej, w porównaniu do obecnej w większości państw zachodnich demokracji
pośredniej, obywatele mają większy i bezpośredni wpływ na podejmowane decyzje. Elementy
demokracji bezpośredniej występują w większości współczesnych systemów demokracji pośredniej,
w Polsce są to głównie referenda lokalne w sprawie odwołania organów samorządu terytorialnego
oraz referenda ogólnopolskie w najważniejszych sprawach ustrojowych (przyjęcie Konstytucji,
przystąpienie do Unii Europejskiej). Nie ma jednak tradycji podejmowania decyzji przez referenda i
większość ważnych decyzji podejmuje parlament.
System najbliższy demokracji bezpośredniej występuje obecnie w Szwajcarii - praktycznie każda
ustawa federalna i lokalna może zostać poddana pod referendum; według szacunków prowadzi się
tam więcej referendów niż we wszystkich pozostałych państwach świata łącznie. Generalną
tendencją jest, że na poziomie samorządowym występuje system bliższy demokracji bezpośredniej
niż na poziomie wyższym.
Poza Szwajcarią, demokrację bezpośrednią w podobnej formie stosuje się również w Liechtensteinie.
Szwajcaria i Liechtenstein nie są jednak jedynymi krajami, w których przeprowadza się referenda na
poziomie ogólnokrajowym. Dla przykładu w okresie 1793-1978 na całym świecie przeprowadzono w
sumie ok. 500 referendów (na poziomie ogólnokrajowym). Z czego 300 (60%) odbyło się w
Szwajcarii. Na drugim miejscu znajduje się Australia, gdzie przeprowadzono 40 (8%) referendów.

Demokracja szlachecka

Demokracja szlachecka – system ustrojowy panujący w XV i XVI wieku w Królestwie Polskim, a
następnie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W założeniu gwarantował masom szlacheckim prawo
głosowania i decydowania o sprawach państwa, a także miał być przykładem tolerancji i formalnej
równości praw w łonie samego stanu szlacheckiego.
Szlachta zbierała się na sejmikach ziemskich, wybierając przedstawicieli, którzy mieli reprezentować
daną ziemię (powiat itp.) na sejmie walnym. Otrzymywali tzw. instrukcje sejmikowe, w których
określano, jak powinni głosować w sprawach istotnych z punktu widzenia szlachty danej ziemi. Po
zakończeniu sejmu walnego ponownie zbierały się sejmiki, a posłowie zdawali relacje z obrad (sejmiki
relacyjne).
Za początek demokracji szlacheckiej najczęściej przyjmuje się - co do zasady - rok 1454, w którym
sejmiki szlacheckie na mocy przywilejów nieszawskich uzyskały szerokie kompetencje w sprawach
ogólnopaństwowych. W skład sejmu wchodził król oraz członkowie izby poselskiej i senatu. W izbie
poselskiej zasiadało 170 posłów, czyli przedstawicieli szlachty wybranych na sejmikach ziemskich -
przedsejmowych. Senat stanowili członkowie dawnej rady królewskiej, tj. dostojnicy duchowni i świeccy
oraz najwyżsi urzędnicy królewscy, tj. Kanclerz Wielki, Kanclerz Nadworny, Marszałek Wielki, Marszałek
Nadworny oraz Podskarbi Wielki. Podczłonkiem senatu zostawało się z racji pełnienia wyższego
stanowiska, a nie na skutek wyboru. Króla uważano za jednoosobowy trzeci stan sejmujący, który
zwoływał posiedzenia. Sejm walny zbierał się co dwa lata na okres 6 tygodni.
Do Konstytucji 3 maja został załączony aneks "Prawo o sejmikach", który wykluczał z życia
obywatelskiego szlachtę bez własnej ziemi tzw. gołotę – nieposesjonatów.
Główne cechy demokracji szlacheckiej to:
wolna elekcja
sejmy i sejmiki szlacheckie
senat
przywileje szlacheckie
Występował podział władzy:
władza wykonawcza: monarcha
władza ustawodawcza: sejmy i sejmiki szlacheckie oraz senat
władza sądownicza: sądy

Demokracja parlamentarna

Demokracja parlamentarna – ustrój polityczny, w którym
uprawnieni do głosowania wybierają parlamentarzystów jako
swoich przedstawicieli (w Polsce posłów i senatorów). Liczba
przyznanych mandatów zależy od głosów oddanych na
poszczególne partie w wyborach oraz od obowiązującej
ordynacji wyborczej. Demokracja parlamentarna jest
najbardziej popularną odmianą demokracji pośredniej.

Demokracja rad

Demokracja rad - forma ustrojowa w ZSRR i zastosowana przez różne państwa
powstałe pod wpływem rewolucji październikowej, oparta na przedstawicielstwie
rad pracowniczych, z języka rosyjskiego "sowietów", od tego zwana także
demokracją sowiecką.
Demokracja rad miała być ustrojem w czasie dyktatury proletariatu, zgodnie z
Konstytucją Rosyjskiej Federacyjnej Republiki Radzieckiej oraz dołączoną do niej
Deklaracji praw ludu pracującego i wyzyskiwanego Rosja stała się republiką Rad
Delegatów Robotniczych, Chłopskich i Czerwonoarmijskich a liszeńcy czyli
kapitaliści i kler stracili prawa wyborcze czynne i bierne.
Rady Delegatów były wybierane na szczeblu lokalnym i centralnym, lecz
pierwsza rada powstała w czasie rewolucji w 1905 roku, w Iwanowie. Jako
Parlament, Zjazd Rada miał wg konstytucji władzę ustawodawczą i wykonawczą,
wybierał ze swojego grona Komitet Wykonawczy (tak jak każda rada).
"Cała władza w ręce rad", te słowa wypowiedziane przez Lenina stały się
mottem przewodnim demokracji rad, nie były przyjęte z entuzjazmem, bo w
czasie gdy je wypowiadał SDPRR(b) miała w nich mniejszość (ok 10%). Dopiero
kiedy jego partia przewodniczyła rewolucji październikowej zdobyła większość w
radach, szczególnie w wielkich miastach, Moskwie i Petersburgu.

Demokracja ludowa

Demokracja ludowa (demokracja socjalistyczna) – określenie używane w
stosunku do państw zależnych od ZSRR po II wojnie światowej. Jest to formuła
dyktatury partii komunistycznej przy zachowaniu fasady instytucji formalnej
demokracji parlamentarnej.
Władzę formalnie sprawował lud jako suweren (suwerenność ludu), a w jego
imieniu rządziła faktycznie komunistyczna monopartia (w PRL - PZPR), a inne
partie i organizacje społeczne były jej podporządkowane w formule transmisji
partii do mas w ramach bloków określanych jako fronty narodowe (ludowe).
Kraje demokracji ludowej często nazywano demoludami.
Termin "demokracja ludowa" był typowym dla komunistycznych
propagandzistów zbitkiem słów (sama "demokracja" znaczy "rządy ludu", czyli
"demokracja ludowa" to pleonazm "ludowe rządy ludu"). Chcieli w ten sposób
odróżnić sposób rządzenia realizowany w państwach satelitarnych ZSRR od
demokracji zachodniej zwanej przez nich demokracją burżuazyjną.

Republika

Republika (łac. res publica - dosł. rzecz pospolita, rzecz publiczna) – zgodnie ze współczesną definicją
ustrój polityczny, w którym władza jest sprawowana przez organ wyłoniony w wyniku wyborów na
określony czas.
Do czasów II wojny światowej w języku polskim w nomenklaturze polityczno-prasowej używano słowa
Rzeczpospolita. Odnoszono je nie tylko do Polski (jak się to obecnie robi), ale również do innych państw o
ustroju republikańskim, szczególnie do Rzeczpospolitej Rzymskiej, Rzeczpospolitej Francuskiej,
Rzeczpospolitej Weneckiej i Rzeczpospolitej San Marino.
W republice występują różne systemy rządów, zależnie od organu sprawującego władzę, którym może
być:
prezydent wybierany na określony czas, z ograniczoną (albo z nieograniczoną) możliwością ponownego
wyboru; prezydent może być odpowiedzialny przed innym organem państwa, albo przed Historią (lub
Bogiem);
rząd odpowiedzialny przed parlamentem lub przed prezydentem.
Z uznaniem (albo nieuznaniem) danego państwa za republikę istnieją poważne problemy za względu na
liczne historyczne definicje. Pod pojęciem republiki rozumiano kiedyś:
Państwo o ustroju niemonarchicznym. Stanowisko to podzielali Machiavelli i Monteskiusz. Sam
Monteskiusz dzielił republiki na demokratyczne i arystokratyczne.
Państwo, czyli wspólnotę zjednoczoną prawem i wspólnym pożytkiem, jak pisał Jean Bodin. Uważał on
monarchię za najlepszą republikę.
Państwo o ustroju mieszanym, łączącym cechy monarchii, arystokracji i demokracji.
Ostatnia definicja szczególnie popularna była wśród polskich autorów, wzorujących się na stoikach
rzymskich. Powodem tego jest nazywanie monarchii Królestwa Polskiego rzecząpospolitą, czyli republiką.

Republika federalna

Republika federalna, republika federacyjna - ustrój polityczny państwa
złożonego, w którym poszczególne części składowe posiadają znaczny zakres
swobody pod względem prawnym, gospodarczym, administracyjnym i innym,
lecz bez prawa secesji. Organy władzy są wybierane przez ogół lub grupy
obywateli w wyborach. Republikami federalnymi są np. Niemcy, Nigeria i
Brazylia. Centralizacji ulegają tylko te dziedziny życia społecznego, gdzie jest
to konieczne. Są to przede wszystkim: polityka zewnętrzna, obronna oraz
polityka gospodarcza. Zadania, które nie muszą być kompetencją rządu
centralnego, są przekazywane regionom. Federalizm polega na rozdziale
suwerenności między federację oraz jej części składowe, noszące różne nazwy
w zależności od kraju. Są to stany (w dawnej polszczyźnie: „państwa") w USA,
Australii i federacjach latynoamerykańskich (Argentyna, Brazylia, Meksyk,
Wenezuela), prowincje w Kanadzie, kantony w Szwajcarii, kraje związkowe w
RFN i Austrii. Stolice są często wyjęte spod ustroju federalnego i stanowią
dystrykt federalny podległy bezpośrednio władzy centralnej.

Republika islamska

Republika islamska – ustrój oparty na religii muzułmańskiej, obowiązujący obecnie w
wielu krajach muzułmańskich, m.in. w Iranie, Libii, Somalii, Pakistanie, Mauretanii i do
niedawna w Iraku oraz Afganistanie.
Republika islamska jest formalnie państwem z konstytucją i obieralnymi,
republikańskimi strukturami władzy, takimi jak parlament, rząd, prezydent itp.
Konstytucja republiki islamskiej oparta jest na islamskim prawie (szariacie) i zazwyczaj
jawnie zakazuje stanowienia prawa sprzecznego z Koranem. Najczęściej zakazane jest
też rejestrowanie partii, które w swoich programach głoszą liberalizację prawa. Nie
istnieje też w tych krajach wolność słowa w sensie zachodnim, gdyż zakazane jest
głoszenie jakichkolwiek poglądów sprzecznych z Koranem.
Zazwyczaj w republikach islamskich kluczowy wpływ na politykę mają duchowni
islamscy, którzy decydują, które prawa są sprzeczne, a które zgodne z szariatem. W
większości republik islamskich duchowni ci kontrolują też sądownictwo. W niektórych
krajach islamskich system prawny jest w całości oparty na szariacie i nie istnieją tam
kodeksy karne czy cywilne, lecz we wszystkich sprawach "kodeksem" jest wyłącznie
Koran i w państwach sunnickich także hadisy. W innych krajach z kolei istnieją kodeksy
spisane w stylu zachodnim, zaś ich zgodność z szariatem nadzorują opłacani przez
państwo mufti, bez akceptacji których nie można w nich dokonać żadnej zmiany.
Republika islamska jest wg zachodnich standardów państwem teokratycznym.

Federacja

Federacja (łac. foederatio – sprzymierzenie) – państwo składające się z mniejszych, obdarzonych
autonomią państw związkowych (np. stanów, krajów, prowincji, kantonów, landów), ale posiadających
wspólny (federalny) rząd.
Państwa związkowe posiadają zwykle szeroką autonomię wewnętrzną oraz tworzą w niektórych
kwestiach własne prawa, wspólna pozostaje najczęściej polityka zagraniczna i obronna. Kraje
federacyjne posiadają wspólną walutę. Do państw federalnych należą między innymi: Stany
Zjednoczone, Kanada, Brazylia, Wenezuela, Argentyna i Meksyk (na kontynencie amerykańskim),
Niemcy, Austria, Szwajcaria, Belgia, Rosja i Bośnia i Hercegowina (w Europie), Indie, Pakistan, Irak,
Nepal, Zjednoczone Emiraty Arabskie i Malezja (w Azji), Nigeria, Komory, Sudan i Etiopia (w Afryce) czy
Związek Australijski.
Państwa federacyjne należą w świecie do mniejszości – jak podaje prof. Wojtaszczyk – z ponad 160
państw członkowskich ONZ tylko około 30 to różne formy państw złożonych.

Monarchia

Monarchia (gr. μοναρχία, monarchía – jedynowładztwo) – ustrój polityczny lub forma rządów, gdzie
suwerenem jest jeden człowiek, nazywany monarchą. Monarcha sprawuje władzę zazwyczaj dożywotnio,
jego funkcja jest często dziedziczna i zwykle jego stanowisko jest nieusuwalne. Obecnie w wielu
państwach monarcha pełni często jedynie funkcje reprezentacyjne i nie sprawuje realnej władzy.
Chrześcijańskie monarchie są cesarstwami, królestwami lub księstwami.
Islamskie monarchie są sułtanatami, emiratami, choć również zapożyczające nazwy europejskie, np.
Królestwo Maroka.
Na Dalekim Wschodzie najważniejszymi monarchiami były cesarstwa w Indiach, Chinach i istniejące do
dziś Cesarstwo Japonii.
Dawne monarchie wschodnie były chanatami i kaganatami, muzułmańskie - kalifatami, a prawosławne -
caratami lub wielkimi księstwami.
Monarchia konstytucyjna - forma władzy w państwie, gdzie jej zakres, zarówno dotyczący monarchy
(władcy) jak i organów przedstawicielskich ludu (np. wybranych posłów), określany jest w konstytucji.
Władca pełni tu zazwyczaj funkcję reprezentacyjną, niż faktycznie sprawuje rządy, choć
dziewiętnastowieczne monarchie konstytucyjne zazwyczaj dawały monarsze realną, choć ograniczoną
władzę.

Monarchia absolutna

Monarchia absolutna, absolutyzm – forma rządów występująca przede wszystkim we
wczesnonowożytnej oraz starożytnej monarchii (przykładem starożytnej monarchii absolutnej może być
ustrój Cesarstwa Rzymskiego) oraz mające ją uzasadnić doktryny polityczne. W systemie absolutystycznym
monarcha skupia w swojej ręce władzę sądowniczą, ustawodawczą i wykonawczą (z oczywistych względów
król wyznaczał swoich przedstawicieli do poszczególnych ośrodków władzy, osobiście zajmując się tylko
sprawami najwyższej wagi oraz utrzymaniem stanu, w którym nie dochodzi do konfliktu interesów żadnych z
podległych mu ośrodków władzy). Kształtowanie się nowożytnego absolutyzmu związane jest z końcem
feudalizmu i pojawieniem się silnych, scentralizowanych państw narodowych, co doprowadziło do
ograniczenia feudalnych przywilejów stanowych. Proces ten rozpoczął się w XIV w. wraz z upadkiem
autorytetu papieża i cesarza, a nasilił w wieku XVI (zob. Machiavelli). W wieku XVII doprowadził do powstania
klasycznej formy absolutyzmu we Francji, szczególnie za panowania Ludwika XIV, któremu przypisuje się
słowa "państwo to ja". W XVIII w. absolutyzm zyskał własną ideologię gdzie władca miał być pierwszym
urzędnikiem nowoczesnego, scentralizowanego państwa - taką postać absolutyzmu nazywamy
absolutyzmem oświeconym. Absolutyzm oświecony najbardziej wyraźne formy przybrał w Królestwie Prus za
panowania Fryderyka Wielkiego i w Austrii pod rządami Józefa II. W absolutyzmie oświeconym panowały,
zgodne z ideologią Oświecenia, tendencje do reformy całokształtu życia społecznego i gospodarczego,
realizowanego przez rozbudowany aparat biurokratyczny. W niektórych państwach (Polska, Anglia)
absolutystyczny system rządów nigdy się nie ukształtował, a co więcej, budził stałe, poważne obawy
społeczeństwa (zob. absolutum dominium, Magna Charta, neminem captivabimus). W innych (Szwecja,
Niderlandy, także Anglia Stuartów) da się zauważyć starą walkę między zwolennikami władzy absolutnej a
zwolennikami decentralizacji. W jeszcze innych (Rosja) nałożył się na dawniejsze formy despotyzmu (zob.
samodzierżawie).
Różnica między monarchią absolutną a despotyczną polega według Monteskiusza na tym, że w monarchii
absolutnej istnieje skodyfikowane prawo, podczas gdy władza monarchy despotycznego nie jest niczym
ograniczona.

Monarchia despotyczna

Monarchia despotyczna, despotyzm - ustrój, w którym cała władza nad państwem skupiona jest w ręku
jednej osoby, tytułującej się królem lub cesarzem. Władca sprawuje legalnie zdobytą władzę, nie podlegając
żadnym prawom.
Władca skupia w swoim ręku władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. W celu utrzymania władzy
stosuje często narzędzia siłowe do zastraszania społeczeństwa oraz eliminuje ewentualnych konkurentów.
Typowym przykładem jest Egipt i panowanie faraonów.
Cechy monarchii despotycznej:
-dziedziczność władzy z ojca na syna
-przekonanie, że władza pochodzi od bogów
-przekonanie, że monarcha jest żywym bogiem lub synem bogów
-władca najwyższym kapłanem
-zhierarchizowane społeczeństwo: zamknięte grupy społeczne: np. cesarz, kapłani, urzędnicy, armia,
rzemieślnicy, chłopi, niewolnicy
-licząca się politycznie grupa kapłanów
-dostęp do edukacji monopolizowany przez wyższe klasy (władca, kapłani, urzędnicy)
-typowe państwo teokratyczne
-scentralizowany model rządzenia
Cechy władzy monarchy despotycznego:
-władza nieograniczona
-jest najwyższym sędzią i wodzem armii
-sądzi się w jego imieniu
Arystoteles uważał, że rządy jednoosobowe są korzyścią tylko dla kół rządzących. Głosił, że państwo rządzone
przez jedną osobę nie może istnieć i funkcjonować.

Monarchia elekcyjna

Monarchia elekcyjna – ustrój polityczny charakteryzujący się wyborem monarchy
(wodza, władcy, króla, cesarza) przez społeczeństwo lub jego uprawnioną część.
Historyczne monarchie elekcyjne
-Królestwo rzymskie
-Królestwo Wizygotów we wczesnośredniowiecznej Hiszpanii
-I Rzeczpospolita
-Rzeczpospolita Obojga Narodów
-Państwo Kościelne
Istniejące monarchie elekcyjne
-Andora (monarchia "semi-elekcyjna", współksiążę francuski - prezydent Francji
pochodzący z wyboru)
- Malezja
- Kambodża
-Watykan
-Zjednoczone Emiraty Arabskie
-Suwerenny Zakon Maltański

Monarchia dziedziczna

Monarchia dziedziczna - ustrój polityczny charkteryzujący
się dziedziczeniem tronu z ojca na syna. Monarchią
dziedziczną może być każda monarchia oprócz elekcyjnej.

Monarchia parlamentarna

Monarchia parlamentarna - forma ustroju politycznego, w którym głową państwa jest
monarcha, który współdzieli władzę z parlamentem. We współczesnych europejskich
monarchiach parlamentarnych kompetencje króla są jednak ograniczone do funkcji
reprezentacyjnych, a realną władzę sprawuje demokratycznie wyłaniany parlament i
rząd, na którego czele stoi premier. W ten sposób takie państwo de facto nabiera cech
republiki demokratycznej, a monarchiczna forma rządów staje się tu jedynie dekoracją.
Obowiązuje zasada rex regnat, sed non gubernat — "król panuje, ale nie rządzi".
Jest formą rządów, w której uprawnienia monarchy i parlamentu są ściśle określone
przepisami prawa. Monarchia parlamentarna jest odmianą monarchii konstytucyjnej.
Ustrój ten zaczął się po raz pierwszy kształtować w Anglii, poczynając od przyjęcia Magna
Carta w 1215 r. przez okres wojen domowych w XVII wieku aż po objęcie władzy przez
dynastię Stuartów. Chcąc uchronić się przed próbami przywrócenia absolutyzmu,
parlament uchwalił akt prawny, na mocy którego nikogo nie można było aresztować bez
nakazu sądowego i przedstawienia mu zarzutów. W wydanej w 1689 r. Deklaracji praw
narodu angielskiego ostatecznie określono zakres władzy monarchy i parlamentu. Odtąd
o armii i finansach państwa samodzielnie decydował parlament. Ustrój ten stopniowo
dalej ograniczał władzę królewską aż do stanu współczesneg

Monarchia stanowa

Monarchia stanowa – forma ustroju politycznego, charakterystyczna dla
schyłkowego okresu średniowiecza, związana z wyodrębnieniem się
zróżnicowanych grup społecznych (stanów). Władza monarchy, dotąd
patrymonialnego, została ograniczona na rzecz stanów, szczególnie rycerstwa
i duchowieństwa, niekiedy mieszczaństwa. Udział stanów w rządach był
realizowany przez reprezentację w zgromadzeniach stanowych (późniejsze
parlamenty) i różne formy samorządu.
W czasach nowożytnych monarchia stanowa straciła rację bytu. W większości
państw europejskich monarchowie zwiększali stopniowo swoją władzę, co
doprowadziło do powstania monarchii absolutnych, a tylko w nielicznych
(Polska, Anglia) parlamenty zdołały zachować swe uprawnienia, a nawet
powiększyć je.

Autorytaryzm

Państwo autorytarne to państwo, w którym nie ma warunków do działania społeczeństwa
obywatelskiego i idei samorządności. Udział obywateli w życiu politycznym podlega stałej kontroli i
sprowadza się do pewnych rytualnych zachowań i przyzwyczajeń, nie wynika z wewnętrznych przekonań,
nie jest odzwierciedleniem poglądów politycznych czy społecznych. Organizacja państwa opiera się na
silnej władzy wykonawczej w rękach jednostki obdarzonej dużym autorytetem i na rozwiniętym aparacie
przymusu (wojsko, policja). Organy przedstawicielskie odgrywają w rzeczywistości drugorzędną rolę.
Do państw autorytarnych zaliczyć można na przykład Argentynę rządzoną przez Juana Peróna, Zair pod
rządami Mobutu Sese Seko, a wcześniej Austrię z lat 1934-1938, Węgry rządzone ponad 20 lat przez
Miklosa Horty'ego czy Portugalię pod władzą Antónia Salazara (do "rewolucji czerwonych goździków" w
1974 r.) W systemach totalitarnych życie ludzi podporządkowane jest wszechobecnej kontroli ze strony
władzy. Wyznacza ona standardy i normy zachowania, określa status socjalny obywateli, ustala kierunki,
obszary i granice aktywności publicznej oraz kształtuje wzorce życia osobistego. Stosowane są: terror i
ludobójstwo, na przykład w obozach koncentracyjnych w hitlerowskich Niemczech lub łagrach w
stalinowskim ZSRR. Obywatele są silnie uzależnieni od władzy. W skrajnych przypadkach władza wpływa
nawet na przyrost naturalny jak w Chinach.

Totalitaryzm

Totalitaryzm (dawniej też: totalizm) – charakterystyczny dla XX-wiecznych reżimów dyktatorskich
system rządów dążący do całkowitej władzy nad społeczeństwem za pomocą monopolu informacyjnego i
propagandy, ideologii państwowej, terroru tajnych służb wobec przeciwników politycznych, akcji
monopolowych i masowej monopartii. Termin totalitario stworzył na początku lat 20. XX wieku Benito
Mussolini dla określenia systemu państwowego, który wprowadzał, charakteryzując go: Wszyscy w
państwie, nikt poza nim, nikt przeciw niemu. Głównymi teoretykami genezy totalitaryzmu są Hannah
Arendt i Karl Popper. Totalitaryzm charakteryzuje państwa, w których ambicje modernizacyjne i
mocarstwowe idą w parze z brakiem tradycji demokratycznej lub - jak w przypadku Niemiec -
rozczarowania demokracją, jej kryzysem lub niedostatkiem. Występowały różne odmiany totalitaryzmu
zarówno wśród prawicy jak i lewicy.
Przykładami państw totalitarnych były narodowo socjalistyczna III Rzesza, stalinowski Związek Radziecki
i Chiny Mao Zedonga. Współcześnie totalitarny system rządów istnieje w Korei Północnej. Niekiedy za
państwa totalitarne uznawane są także Hiszpania generała Franco, Chile Augusto Pinocheta i
faszystowskie Włochy Benito Mussoliniego, jednak zwykle panujące w nich reżimy traktuje się jako
mające charakter autorytarny. Władza wpływa na świadomość społeczną, posługując się propagandą i
indoktrynacją. Są one zgodne z ideologią panującą w danym państwie - na przykład komunizmem. Tej
ideologii są podporządkowywane programy szkolne i proces nauczania na wszystkich etapach, w tym
nawet na poziomie przedszkolnym we współczesnej Korei Północnej. Obowiązuje państwowa cenzura w
uzależnionych od władzy środkach masowego przekazu, a także we wszystkich dziedzinach kultury na
przykład w filmie, teatrze czy literaturze.

Menu