Szare

Szeregi

Szare Szeregi – kryptonim konspiracyjny Organizacji
Harcerzy ZHP i szerzej – całego Związku Harcerstwa
Polskiego, w okresie okupacji niemieckiej i radzieckiej
podczas II wojny światowej 1939-1945. Szare Szeregi
zostały powołane 27 września 1939 w
Warszawie przez grono członków Naczelnej Rady
Harcerskiej.
Szare Szeregi współpracowały z Delegaturą Rządu
Rzeczypospolitej Polskiej na Kraj oraz Komendą
Główną Armii Krajowej. Całością
konspiracyjnego ZHP kierowało Naczelnictwo,
początkowo 5, a od zimy 1943/44 – 6-osobowe. Do
sierpnia 1942 przewodniczącym Szarych
Szeregów był ks. hm. RP Jan Mauersberger, po jego
śmierci dr Tadeusz Kupczyński.

ORGANIZACJA

I

STRUKTURA

Wybuch II wojny światowej postawił

przed harcerstwem nowe zadania. Już w

czasie kampanii wrześniowej harcerze i

harcerki podjęli służbę w obronie kraju.

Pokolenie wychowane w II RP, zmuszone

do zdania egzaminu z patriotyzmu,

uczyniło to celująco. W zupełnie nowych

wojennych realiach zmieniły się zadania

jakie stały przed harcerstwem,

potrzebne były nowe formy działalności.

Już 27 września 1939 roku Związek

Harcerstwa Polskiego przeszedł do

konspiracji pod wojenną nazwą "Szare

Szeregi".

Konspiracyjne harcerstwo dzieliło się na Organizację Harcerek i
Organizację Harcerzy. Wszystkim znana nazwa - Szare Szeregi -

początkowo dotyczyła tylko Organizacji Harcerzy, dopiero z

czasem została przyjęta przez całą organizację. 

- W harcerstwie były trzy grupy wieku: najstarsi Grupy

Szturmowe, średni Bojowe Szkoły (od 16 do 18 lat) i najmłodsi

tzw. Zawiszaki (od 12 do 14 lat) - mówił naczelnik Szarych

Szeregów Stanisław Orsza-Broniewski.

Pierwszym naczelnikiem nowej organizacji został Florian

Marciniak - ps. Nowak. Funkcję sprawował do momentu

aresztowania przez Gestapo 6 maja 1943 roku. Jego następcą

został Stanisław Broniewski - ps. Orsza, pełniący funkcję do 3

października 1944 roku. Ostatnim naczelnikiem Szarych

Szeregów był Leon Marszałek, który 17 stycznia 1945 roku

wydał rozkaz o rozwiązaniu Szarych Szeregów.

Schemat organizacyjny wyglądał podobnie jak przed wojną, z tą

różnicą, że poszczególne jednostki przyjęły nazwy

konspiracyjne. Główna Kwatera funkcjonowała pod

kryptonimem "Pasieka”, chorągwie - "ule”, hufce - "roje”,

drużyny - "rodziny”, a zastępy określano jako - "pszczoły”.

Szare Szeregi współpracowały z Delegaturą, Rządem Polskim

na Emigracji oraz Komendą Główną Armii Krajowej. Jako

organizacja, nigdy nie straciły swojej suwerenności.

„Zawisza” – 12-14 lat
Drużyny „Zawiszy” nie brały w zasadzie
udziału w walce bieżącej. Natomiast
przygotowywały się do pełnienia służby
pomocniczej, a nauką na tajnych kompletach
– do odbudowy Polski po wojnie. Spośród
służb pomocniczych, pełnionych w okresie
„przełomu”, najbardziej znana jest
zorganizowana w czasie powstania
warszawskiego Harcerska Poczta Polowa.

„Bojowe Szkoły” (BS) – 15-17 lat
Drużyny „BS” pełniły służbę w małym sabotażu, będącym akcją
propagandową skierowaną do ludności polskiej (w Warszawie w ramach
organizacji „Wawer-Palmiry”). Akcja obejmowała pisanie na murach,
rozlepianie afiszy i nalepek, rozdawanie ulotek, kolportaż fikcyjnych
dodatków nadzwyczajnych do gazet, podłączenie się do niemieckich
megafonów, zrywanie niemieckich flag, usuwanie z wystaw i gablot
niemieckich fotografii, gazowanie kin. Do najgłośniejszych akcji należy
zdjęcie niemieckiej tablicy z pomnika Mikołaja Kopernika w Warszawie.
Wykonywana przez drużyny BS akcja „N” była destrukcyjną akcją
propagandową, skierowaną do Niemców, polegającą głównie na
podrzucaniu dywersyjnych ulotek i gazetek. Drużyny BS uczestniczyły w
akcji „WISS” („Wywiad – Informacja Szarych Szeregów”), polegającej na
obserwacji niemieckich wojsk i ich ruchów. W ramach przygotowań do
„przełomu” drużyny BS przechodziły przeszkolenie wojskowe,
otrzymywały przydziały do jednostek AK (np. jako poczty dowódców,
oddziały łączności i oddziały rozpoznawcze). Do okresu odbudowy
przygotowywali się chłopcy z BS, podobnie jak z „Zawiszy”, ucząc się.
W powstaniu warszawskim walczyli w Śródmieściu jako kompania, a w
innych dzielnicach jako plutony piechoty.

„Grupy Szturmowe” (GS) – powyżej 18 lat
Drużyny „GS”, podporządkowane „Kedywowi” (Kierownictwu
Dywersji) AK, pełniły służbę w „wielkiej dywersji”. W Warszawie w
sierpniu 1943 utworzono z nich batalion „Zośka”, którego trzecią
kompanię wydzielono do zadań specjalnych („Agat”, później „Pegaz”).
Wiosną 1944 powstał z niej batalion Parasol. Oddziały GS wykonały
wiele akcji bojowych, w tym wysadzanie mostów kolejowych, pociągów,
odbijanie więźniów (akcja pod Arsenałem, akcja w Celestynowie),
zamachy na funkcjonariuszy aparatu terroru (Kutschera, Koppe, Bürckl,
oraz odpowiedzialnych za katowanie Jana Bytnara „Rudego”: Schultza i
Langego). Inne oddziały GS (np. Chorągwi Radomskiej i Krakowskiej)
walczyły w oddziałach partyzanckich oraz prowadziły sabotaż kolejowy.
Do „przełomu” oddziały GS przygotowywały się przez szkolenie w
szkołach podchorążych (m.in. prowadzona przez Szare Szeregi Szkoła
Podchorążych Piechoty Rezerwy „Agricola”) i szkolenie na kursach
niższych dowódców (motorowe i saperskie). Do okresu odbudowy
powojennej drużyny GS przygotowywały się kończąc naukę szkolną,
podejmując tajne studia wyższe oraz samokształcenie (w tym tematykę
tzw. ziem postulowanych). W okresie „przełomu” wiele oddziałów GS
brało udział w walkach oddziałów AK, w tym w marszu na pomoc
Warszawie. W powstaniu warszawskim bataliony
„Zośka” i „Parasol” walczyły na Woli, Starówce i Czerniakowie, ponosząc
straty sięgające 80%. Kompania „Rudy” batalionu „Zośka” została
nazwana przez Komendanta Głównego AK najlepszą kompanią Armii
Krajowej. Batalion „Wigry” walczył na Woli i Starówce.

UZBROJENIE
GRUP
SZTURMOWYC
H

Można wymienić mnóstwo broni

i wyposażenia my jednak

omówimy najważniejsze

elementy

STEN MK II

Sten to typowe dziecko wojny został on

skonstruowany w 1941r Była to broń działająca

na zasadzie odrzutu zamka swobodnego

prostota wykonania sprawiała że broń nie była

podatna na brud piach żwir czy inne

zanieczyszczenia które mogą zablokować

działanie pistoletu maszynowego W latach

1942-44 do Polski zrzucono około 11 tysięcy

Stenów, głównie w wersji Mk II W okupowanej

Polsce, podjęto konspiracyjną produkcję

Stenów w co najmniej 23 warsztatach.

Pierwsze egzemplarze (58 sztuk) zostały

wyprodukowane w Suchedniowie w fabryce

FUT (jedyny zachowany egzemplarz

'suchedniowskiego' stena można zobaczyć w

skarżyskim muzeum im. Orła Białego).

W Warszawie produkowano je pod

kierownictwem inż. Ryszarda Białostockiego.

Polskie Steny posiadały znaki i numery

angielskie (konspiracja), ale można je

rozpoznać po lewym gwincie lufy (oryginalne

posiadały prawy gwint). Wykończenie Stenów

produkowanych konspiracyjnie, przewyższało

angielskie pierwowzory. 

Dane podstawowe

Państwo Wielka Brytania

ProducentRoyal Small Arms Factory

Rodzajpistolet maszynowy

Historia

Prototypy1941

Produkcja

seryjna

1941 – 1946
(w Wlk. Brytanii)

Wyprodukow

ano

ponad 4.000.000 egz.

Dane techniczne

Kaliber9 mm

Nabój9 mm Parabellum

Magazynekpudełkowy, 32 nab.

Wymiary

Długość762 – 857 mm

Długość lufy91,4 – 198 mm

Masa

broni2,8 – 4,32 kg

Inne

Prędkość

pocz.

pocisku

305 – 365 m/s

Energia

pocz.

pocisku

350 – 500 J

Szybkostrzel

ność

teoretyczna

540 – 575 strz./min

Zasięg

skuteczny

135 – 180 m

Siła spustu22,3 – 26,8 N

Pierwszy z lewej Angielski drugi

to Polski Sten

Pierwszy z lewej Angielski drugi

to Polski Sten

MP-38/40

MP38 był Niemieckim pistoletem

maszynowym przeznaczonym dla

oficerów, zwiadowców i załóg pojazdów

lecz taktyka szybkiej wojny blitzkrieg

zmieniła że na jedną drużynę przypadały 2

pistolety maszynowe były to pistolety

podatne na brud i inne zanieczyszczenia

Komora zamkowa tego pistoletu była

wykonana z cienkiej blachy inaczej jak w

PPSZ gdzie jest to wykonane z solidnej

wytłoczonej blachy Lecz w tym pistolecie

są wykonane elementy z bakelitu które

mogły być wykonywane w wyższym niż

inne Niemieckim przemyśle chemicznym

Były zabierane Niemcom

Dane podstawowe

Państwo III Rzesza

Rodzajpistolet maszynowy

Historia

Prototypy1939

Produkcja

seryjna

1940 - 1944

Wyprodukowa

no

ok. 1 000 000 egz.

Dane techniczne

Kaliber9 mm

Nabój9 x 19 mm Parabellum

Magazynekpudełkowy, 32 nab.

Wymiary

Długość629 mm (z kolbą złożoną)

832 mm (z kolbą rozłożona)

Długość lufy248 mm

Masa

broni3,97 kg (niezaładowanej)

4,61 kg (załadowanej)

Inne

Prędkość pocz.

pocisku

380 m/s

Szybkostrzelno

ść teoretyczna

500 strz./min

Zasięg

skuteczny

150 - 200 m

MAUSER

98K(Niemiecki

) i

wz29(Polski)

Dane podstawowe

Państwo  III Rzesza

Producent Mauseri inni

Rodzaj karabin powtarzalny

Historia

Produkcja

seryjna

1935-1945

Wyproduko

wano

>11 500 000 egz.

Dane techniczne

Kaliber 7,92 mm

Nabój 7,92 × 57 mm Mauser

Magazynek stały, 5 nab.

Wymiary

Długość 1110 mm

Długość

lufy

600 mm

Masa

broni 4,1 kg (karabin

niezaładowany)

Inne

Prędkość

pocz.

pocisku

860 m/s

Dane podstawowe

Państwo  II Rzeczpospolita

Rodzaj karabin powtarzalny

Historia

Prototypy 1929

Produkcja

seryjna

1930-1939

Wyproduko

wano

~404 000 egz.

Dane techniczne

Kaliber 7,92 mm

Nabój 7,92 x 57 mm Mauser

Magazynek stały, 5 nab.

Wymiary

Długość 1100 mm

Długość

lufy

600 mm

Masa

broni 4,00 kg (karabin

niezaładowany)

Inne

Prędkość

pocz.

pocisku

845 m/s

Podczas 1 wojny

światowej jako najlepsze

karabiny uchodziły

karabiny

Mausera(Niemcy),

Mosina(Rosja) i Lee-

Enfield(W.Brytania) kraje

w okresie

międzywojennym

przyjmowały różne z tych

karabinów Polacy z racji

tego że mieli najwięcej

tej broni po zaborcach

wybrali Mausera jak

Jugosławia i Czechy Były

to kabiny bardzo dobre i

bardzo celne cenione

przez żołnierzy jedną

wadą była podatność na

zanieczyszczenia w

porównaniu największym

konkurentem Mosinem

były zabierane od

Niemców jak i również

pozostałości z Polskich

arsenałów

PPSZ

(Пистолет

-

Пулемёт

Шпагина)

Dane podstawowe

Państwo ZSRR

ProjektantGieorgij Szpagin

Rodzajpistolet maszynowy

Historia

Prototypy1941

Produkcja

seryjna

1941 - 1948

Wyproduko

wano

> 5 500 000 egz.

Dane techniczne

Kaliber7,62 mm

Nabój7,62 x 25 mm TT

Magazynekbębenkowy - 71 szt.

łukowy - 35 szt.

Wymiary

Długość828 mm
Długość

lufy

243 mm

Długość

linii

celowniczej

365 mm

Masa

broni3,50 kg (bez magazynka)

4,15 kg (z magazynkiem
łukowym)
5,40 kg (z magazynkiem
bębnowym)

Inne

Prędkość

pocz.

pocisku

550 m/s

Szybkostrze

lność

teoretyczna

800 - 1000 strz/min

Szybkostrze

lność

praktyczna

30 - 100 strz/min

Zasięg

max.

200 m

PPSZ był to Radziecki pistolet maszynowy

konstrukcji Gieorgija Szpagina miał być

przeznaczony do załóg pojazdów i zwiadu jednak

taktyka armii czerwonej która została

wypracowana podczas Wielkiej Wojny

Ojczyźnianej zmieniła że pepesza była

powszechnie używana przez armie czerwoną była

to broń super niezawodna odporna na wszystkie

warunki jeden z dwóch najlepszych pistoletów

maszynowych na świecie jego jednym minusem

był rozrzut i magazynek bębnowy lecz zmiana na

magazynek łukowy rozwikłała problem lecz

rozrzut nadal pozostawiał wiele do życzenia

Niemcy tak docenili tą broń że chętnie ją

przejmowali jak i przekalibrowywali do ich naboju

9mm również dali jej swoje charakterystyczne

oznaczenie PPSh (germanie nie umieją

powiedzieć ,,sz’’)Pepesza trafiała do grup

szturmowych przez partyzantów ze wschodu w

okresie powstania trochę pistoletów była

przekazywana powstańcom przez armię

Czerwoną

Butelki

samozapalające ,

Filipinki,

Sidolówki i

Karbidówki

Polacy w czasie okupacji

produkowali wiele rodzajów

granatów ale te które omawiamy

były jednolite i najczęściej

spotykane

UMUNDUROWANI

E

W Szarych Szeregach jako organizacje Harcerską umundurowanie stanowiło

głównie bluzy harcerskie i chusty Jednak podczas boju zdobyto bluzy z

magazynu SS na ul. Stawki 4 był to największy sukces AK najwięcej z nich to

bluzy "Tarnschlupfjäcke" M42 z tak zwanymi plamami były to bluzy

dwustronne zakładane na mundur w powstaniu po stronie Jesiennej ponieważ

większość warszawskich domów były wykonane z cegły

Działalność

Organizacja harcerzy prowadziła ponadto akcję „M”, usiłując
oddziaływać na całą młodzież niezorganizowaną. Wydawała
wiele pism, w tym pisma Głównej Kwatery: „Źródło”, później
„Dęby”, „Drogowskaz”, „Pismo Młodych”, „Brzask”,
wydawała liczne broszury i książki, m.in. „O powołaniu
naszego pokolenia”, „Wielka gra”, „Przodownik” i „Kamienie
na szaniec”. Wyszkoliła ok. 300 instruktorów.
Oddział specjalny – III Kompania Wydzielona (nazwy: „Agat”
– „Pegaz” – Parasol). Zadaniem oddziału było likwidowanie
szczególnie szkodliwych hitlerowców – głównie
funkcjonariuszy SS lub innych wysokich oficerów
niemieckich.
Organizacja harcerzy poniosła bardzo duże straty, m.in. 20
lutego 1944 zginął prawdopodobnie w obozie Gross-
Rosen twórca i pierwszy Naczelnik Florian
Marciniak(aresztowany 6 maja 1943), w powstaniu
warszawskim poległ zastępca Naczelnika E. Stasiecki. Szare
Szeregi zostały rozwiązane 17 stycznia 1945.

Wieniec I i II – wysadzanie pociągów.
Meksyk II – 26 marca 1943 – Akcja pod Arsenałem – odbicie 25
więźniów z niemieckiego konwoju policyjnego, w tym Jana
Bytnara „Rudego”, który zmarł po trzech dniach od ran, jakie hitlerowcy
zadali mu podczas przesłuchań. Po akcji zmarli również: „Alek” – Aleksy
Dawidowski i „Buzdygan” – Tadeusz Krzyżewicz. Dowódcą akcji
był Stanisław Broniewski „Orsza”, a jego zastępcą Tadeusz
Zawadzki „Zośka”.
Meksyk III – odbicie Floriana Marciniaka (akcja odwołana).
Celestynów – 20 maja 1943 odbicie transportu więźniów do Oświęcimia.
Akcja Kutschera – 1 lutego 1944 – zamach (udany) na komendanta
warszawskiej policji i SS Franza Kutscherę. Niemcy wstrzymali
egzekucje dokonywane wcześniej publicznie na ulicach miasta.
Akcja Koppe – nieudany zamach na szefa policji niemieckiej w
Generalnym Gubernatorstwie.
„Taśma” – Sieczychy – 20 sierpnia 1943 – likwidacja strażnic
granicznych. Podczas tej akcji zginął Tadeusz Zawadzki „Zośka”.
„N” – akcja propagandowa wśród Niemców osłabiająca ich ducha walki.
„M” – akcja Młodzież.

Dowódca Akcji pod arsenałem pseudonim ,,Orsza’’ na planie filmu ,,Akcja

pod Arsenałem’’ (1969r)

W czasie powstania warszawskiego (1944) w zgrupowaniu Radosławwalczyły
3 bataliony Szarych Szeregów: Zośka, Parasol i Wigry oraz plutony GSz.
Najmłodsi Zawiszacy zapewniali

łączność

walczącym

oddziałom

oraz

stanowili większość obsady osobowej powstańczej poczty polowej.
Dziewczęta z Organizacji Harcerek pracowały w służbie sanitarnej i łączności.

Poza Warszawą Szare Szeregi aktywnie działały m.in. w: Radomiu, Gdyni,
Krakowie i na Śląsku. Ogółem Organizacja Harcerzy przed sierpniem 1944
liczyła ok. 9 tys. członków. Obowiązki Naczelnika Kwatery Głównej Szarych
Szeregów (Pasieki) pełnili: F. Marciniak Szary (27 IX 1939 - 6 V 1943), S.
Broniewski Orsza (do 3 X 1944), L. Marszałek Adam (do 18 I 1945)

Byli członkowie Szarych Szeregów powołali do życia Stowarzyszenie
Szarych Szeregów. Pierwszym przewodniczącym stowarzyszenia był hm.
Stanisław Broniewski „Orsza”. Obecnie funkcję tę pełni prof. dr hab. Wojciech
Wolski.
Podczas 50-lecia Szarych Szeregów, odbyły się centralne uroczystości w
Warszawie w dniach 16-17 września 1989. Podczas obchodów odbył się zlot
gwiaździsty zastępów harcerskich z całej Polski, obchody z udziałem dawnych
członków Szarych Szeregów i żołnierzy AK, organizacji kombatanckich z kraju
i zagranicy. Podniosłym wydarzeniem obchodów było wręczenie Krzyża Virtuti
Militari Szarym Szeregom przyznanego przez Prezydenta RP na Uchodźstwie.

Wykonali:
Bartłomiej Głogowski
Mateusz Gutkowski
Michał Pernet