Harcerstwo podczas II wojny światowej.
Na rozkaz władz wojskowych pod koniec sierpnia 1939 roku zaczęły działać pogotowia wojenne harcerek i harcerzy Związku Harcerstwa Polskiego.
Pogotowie Wojenne Harcerek było formą służby wypracowanej w Szkole Instruktorek na Buczu w 1938. Komendantką została Józefina Łapińska. Harcerki powyżej 15 r.ż przygotowywano do - Służba sanitarna - Łączność - Opieka społeczna
(lipiec - sierpień już 75 obozów usytuowanych na pograniczu niemieckim) Pogotowie powołane we współdziałaniu z organizacją przysposobienia Wojskowego Kobiet. |
Pogotowie Wojenne Harcerzy zorganizowane zostało w ostatniej chwili i trudniło się - Łączność dla wojska - Obserwacje przeciwlotnicze - Pełnili straż obywatelską przy obiektach strategicznych.
( Na czele stali: Aleksander Kamiński, Juliusz i Stanisław Dąbrowscy, Witold Sawicki, Florian Marciniak) |
Początek Harcerstwa Konspiracyjnego
27 września 1939 r. Związek Harcerstwa Polskiego przeszedł do konspiracji. Zorganizowanie Głównej Kwatery powierzono późniejszemu naczelnikowi, Florianowi Marciniakowi
ps. „Szary”, harcmistrz z Poznania. Harcerstwo poczęło więc brać udział w walkach wojennych i podziemnych do których było tworzone i przygotowywane.
Powstała więc organizacja, która z czasem otrzymała kryptonim "Szare Szeregi".
Historia kryptonimu
Nazwa Szare Szeregi została przyjęta w całym kraju dopiero w 1940. Początkowo kryptonim ten funkcjonował w Poznaniu. Geneza powstania kryptonimu związana jest z przeprowadzoną przez poznańskich harcerzy akcją informacyjną, podczas której roznoszono w godzinach wieczornych i nocnych ulotki do skrzynek listowych mieszkań zasiedlonych przez rodziny niemieckie z Litwy, Łotwy, Estonii. Rodziny polskie były przymusowo wysiedlane do Generalnego Gubernatorstwa, a rodziny niemieckie informowano o dobrowolnym opuszczeniu mieszkań przez Polaków. Ulotki, napisane w języku niemieckim, podające sprostowanie zostały podpisane inicjałami SS. Skrót rozwinęli w kryptonim Szare Szeregi harcmistrz dr Józef Wiza i harcmistrz Roman Łuczywek. Kryptonim przyjął się w Poznaniu, w Chorągwi "Ul Przemysław". Informację o przyjętej nazwie przywiózł do Warszawy podharcmistrz Witold Marcinkowski. Nazwę przyjęto z poleceniem wprowadzenia kryptonimu w całej podziemnej organizacji harcerskiej.
"Szare Szeregi". Składały się z organizacji harcerzy i organizacji harcerek. Powszechnie przyjęło się jednak odnosić nazwę "Szare Szeregi" tylko do organizacji harcerzy. Organizacja Harcerek kierowana przez Józefinę Łapińską przyjęła natomiast kryptonim "Związek Koniczyn", a od 1943r. znana była pod nazwą "Bądź Gotów". Komenda Pogotowia Harcerek, chcąc wpływem wychowawczym objąć nie tylko harcerki, ale i młodzież niezorganizowaną, wydała w okresie od marca 1941 do lipca 1944 drukowane pismo "Dziś i Jutro".
Organizacja SS
Sieć organizacyjna, szybko zbudowana na terenie całego kraju, na ogół odpowiadała przedwojennemu, wojewódzkiemu podziałowi na chorągwie.
Główna Kwatera otrzymała kryptonim "Pasieka",
chorągwie - "Ule",
hufce - "Roje",
drużyny - "Rodziny".
Na czele "Szarych Szeregów" stał Naczelnik. Kolejnymi naczelnikami byli
Florian Marciniak , ps. "Jerzy Nowak", "J. Krzemień", "Szary" - (ur. 1915 r.) instruktor Chorągwii Wielkopolskiej, harcmistrz. Komendant wojennego Pogotowia Harcerzy w Poznaniu i w Warszawie, a od momentu przejścia ZHP do konspiracji - pierwszy Naczelnik Szarych Szeregów. Pełnił tę funkcję od 27 IX 1939 do momentu aresztowania 6 V 1943 r.
Zginął w Gross-Rosen 20 II 1944 r.
Stanisław Broniewski , ps. "Orsza", "Witold", "K.Krzemień" - (ur. 1915 r.) instruktor Chorągwii Warszawskiej, harcmistrz. Do maja 1943 r. komendant Ula "Wisła". Funkcję Naczelnika Szarych Szeregów pełnił od 12 V 1943r do upadku Powstania Warszawskiego i pójścia do niewoli 3 X 1944 r.
Leon Marszałek , ps. "Adam", "Jan" - (ur. 1912r.) instruktor Chorągwii Wielkopolskiej, harcmistrz. Trzeci Naczelnik Szarych Szeregów, który objął tę funkcję 3 X 1944 r. i sprawował ją do momentu rozwiązania organizacji w dniu 18 I 1945 r.
Cel:
Celem działalności "Szarych Szeregów" pozostawało, jak w przedwojennym ZHP, wychowanie przez walkę, bo toczona w różnych formach i przejawach była nakazem chwili i najważniejszą patriotyczną powinnością.
Dlatego Przyrzeczenie Harcerskie: "Mam szczerą wolę całym życiem pełnić służbę Bogu i Polsce, nieść chętną pomoc bliźnim, być posłusznym Prawu Harcerskiemu", zostało uzupełnione ślubowaniem: "Ślubuję na twoje ręce pełnić służbę w Szarych Szeregach, tajemnic organizacyjnych dochować, do rozkazów służbowych się stosować, nie cofnąć się przed ofiarą życia".
Z czasem owa zasada - wychowania przez walkę - przerodziła się w rozwinięty, całościowy program pt.: "Dziś - Jutro - Pojutrze":
"Dziś" - to czas konspiracji, zadania bieżącej walki
"Jutro" - to przygotowanie do "przełomu" czyli walki w zbrojnym powstaniu
"Pojutrze" - to przygotowanie do, czasu powojennego i związanej z nim odbudowy Polski.
Stąd szkolenie kadry instruktorskiej na kursach drużynowych, kursach podharcmistrzowskich zwanych "szkołą za lasem", kursach harcmistrzowskich noszących nazwę "kursy charyzmatyczne", stąd również koła samokształceniowe i tajne nauczanie.
Podział
W Szarych Szeregach obowiązywała ścisła konspiracja dlatego początkowo przyjmowano tylko młodzież powyżej 17 roku życia, później także młodszą.
Młodzież Szarych Szeregów podzielono na 3 grupy wiekowe.
"Zawisza" - chłopcy w wieku 12-14 lat, (początkowo występował pod kryptonimem "HJ" - Harcerstwo Juniorów) nie brały w zasadzie udziału w walce bieżącej, natomiast przygotowywały się do pełnienia służby pomocniczej polegającej na regulacji ruchu, ratownictwie i łączności.
"Bojowe Szkoły" - chłopcy w wieku 15-17 lat, pełniły służbę w małym sabotażu, będącym akcją propagandową skierowaną do ludności polskiej, W Warszawie akcja ta prowadzona była w ramach organizacji "Wawer - Palmiry". pisanie na murach, rozlepianie propagandowych afiszy, kolportaż ulotek oraz fikcyjnych dodatków nadzwyczajnych do gazet, podłączanie się do niemieckich megafonów, zrywanie niemieckich flag, gazowanie kin.
Akcja "N" - destrukcyjna akcja propagandowa prowadzona przez drużyny BS, skierowana do Niemców, polegająca na podrzucaniu dywersyjnych ulotek i gazetek.
Akcja "WISS" (Wywiad - Informacja Szarych szeregów) - polegająca na obserwacji wojsk niemieckich i ich ruchów.
"Grupy Szturmowe" - były to zespoły skupiające młodzież powyżej 18 lat. GS przeznaczone były do wykorzystania w walce bieżącej. W wyniku porozumienia Naczelnika Szarych Szeregów. Hm. „Nowaka” - (Floriana Marciniaka) z Komendantem Kierownictwa Dywersji KG AK płk Nilem. (Emil Fieldorf) w listopadzie 1942 Grupy Szturmowe Szarych Szeregów początkowo weszły w skład Związku odwetu a po jego rozwiązaniu wcielono je do oddziałów dyspozycyjnych Kedywu KG.
ADAM ( o Kedywie) ...
Pierwszą akcją warszawskich GS było wysadzenie torów kolejowych pod Kraśnikiem. Akcja opatrzona kryptonimem Wieniec II odbyła się w noc sylwestrową 1942/43 r. Innymi znanymi akcjami GS są: uwolnienie więźniów pod Celestynowem (19/20 V 1943 r.), akcja pod Arsenałem (26 III 1943 r.)
ADAM ( o Akcji pod Arsenałem)...
Info ogólne. (gdzie uwolniono Jana Bytnara ps. "Rudy" - dowódcę plutonu GS. Po tej akcji od ran zmarli "Rudy" i Aleksy Dawidowski ps. "Alek", obaj byli przyjaciółmi Tadeusza Zawadzkiego ps. "Zośka". "Zośka", pierwszy dowódca Grup Szturmowych w stolicy, zginął w akcji na posterunek w Sieczychach (20/21 VIII 1943). Po jego śmierci przeorganizowano strukturę Szarych Szeregów. Zmieniono strukturę harcerską w wojskową.)
Na przełomie sierpnia i września 1943 r z warszawskich GS utworzono podległy Kedywowi KG AK batalion Zośka. Zadaniem oddziału była przede wszystkim dywersja kolejowa. (Czarnocin). Batalion składał się z 3 kompanii.
Trzecia kompania z warszawskich Grup Szturmowych została wydzielona do walki z gestapo i znana była jako „Agat” (Anty-Gestapo) Dowódcą kompanii został Adam Borys "Pług". Pierwszą akcją Agatu była akcja pod kryptonimem "Główki".
Jako pierwszy z funkcjonariuszy został zabity Bürkl (7 IX 1943 r.), następnie Kretschmann (24 IX 1943 r.), Milke (5 X 1943 r.).
Rok 1944 rozpoczął się smutną stratą: 4 stycznia, został zatrzymany "Niemira". zarządził alarm. Zmieniono kryptonim - teraz "Agat' stał się "Pegazem 81" ["Przeciw-Gestapo"]. Pegaz przejdzie do historii akcją z dnia 1 II 1944, kiedy to chłopcy pod dowództwem "Lota" zabili kata Warszawy Franza Kutschere.
Adam - zamach na Kutscherę
Za walki w powstaniu warszawskim Wódz Naczelny odznaczył baon "Parasol" i "Zośka" Srebrnym Krzyżem Orderu Virtuti Militari
Harcerstwo Polskie
Harcerstwo Polskie, lub Harcerstwo Narodowe (bardziej znane pod swym konspiracyjnym kryptonimem "Hufce Polskie") założył hm. RP Stanisław Sedlaczek, wybitny instruktor ZHP związany z nurtem katolicko-narodowym.
Wybuch wojny na krótko zjednoczył narodowych i sanacyjnych antagonistów w harcerstwie, wspólnie powołano w Warszawie Pogotowie Harcerzy. W kierownictwie Szarych Szeregów, gdzie przeważali harcerze znani ze swych lewicowych bądź sanacyjnych przekonań (Aleksander Kamiński), nie znalazł się ani jeden przedstawiciel nurtu katolicko-narodowego[1]. W tej sytuacji 27 października 1939 r. w Warszawie z inicjatywy Stanisława Sedlaczka powstała nowa organizacja zwana Harcerstwem Polskim.
W prasie podziemnej i tajnej korespondencji było ono określane nazwami Harcerstwo Narodowe, Harcerstwo Katolickie, Narodowe Szare Szeregi lub Szeregi Narodowe (w 1943 r. przyjęło konspiracyjny kryptonim "Hufce Polskie" (HP)).
Były mniej zmilitaryzowane niż Szare Szeregi przede wszystkim dlatego że stały na stanowisku, że wojna wyniszcza młode pokolenie fizycznie i moralnie, należy więc młodzież przed nią chronić i skupiać się na kształtowaniu postaw pod hasłem: "Wychowanie młodych Polaków dla Boga i Narodu".