Szare szeregi.

Szare Szeregi, kryptonim działającego w konspiracji od 27 września 1939r. do 18 stycznia 1945r. Związku Harcerstwa Polskiego. W skład Naczelnictwa Szarych Szeregów wchodzili m.in. ksiądz Jan Mauersberger - przewodniczący (po jego śmierci przewodniczącym został Tadeusz Kupczyński), Florian Marciniak - naczelnik harcerzy.

Organizacja harcerek kierowana przez Janinę Łapińską przyjęła kryptonim Związek Koniczyn, a od 1943r. Bądź Gotów. Zrzeszała ona harcerki powyżej 16. roku życia, prowadziła działalność wychowawczą i opiekuńczą, współdziałała z Polskim Czerwonym Krzyżem. Przygotowywała młodzież do pracy w służbie sanitarnej i łączności. Harcerki powyżej 18. lat kierowane były do Wojskowej Służby Kobiet i oddziałów Kedywu AK.

Struktura ZHP pozostała przedwojenna tyle, że posługiwano się kryptonimami:

- Komenda Główna to Pasieka

- chorągwie to Ule

- hufce to Roje

- drużyny to Rodziny

- zastępy to Pszczoły

Program Szarych Szeregów ujęto w trzech hasłach: „dziś, jutro i pojutrze” lub „piątek, sobota i niedziela”. Dziś oznaczało okres konspiracji, jutro - otwartą walkę zbrojną z okupantem, pojutrze - pracę w Wolnej Polsce.

Odbudowując SzSz w terenie, Kwatera Główna przyjęła podział na Polskę centralną (GG), Polskę zachodnią (Watherland) i Polskę wschodnią (ziemie zabrane przez ZSRR). W SzSz obowiązywała ścisła konspiracja - Organizacja Harcerzy z Organizacją Harcerek mogła się kontaktować ze sobą tylko na szczeblu Naczelnictwa.

Młodzież SzSz podzielono na trzy grupy bojowe: najmłodsi, Zawiszacy, w wieku 12-14 lat, nie brali udziału w bezpośrednich działaniach przeciwko okupantowi, byli natomiast szkoleni w ratownictwie i łączności. Przygotowania te miały kryptonim Mafeking.

Zespoły starszych chłopców, w wieku 15-17 lat, tworzyły Bojowe Szkoły (BS), w których prowadzono szkolenie wojskowe i przygotowywano do służby w oddziałach rozpoznawczych, zwiadowczych, łączności oraz pocztach dowódców różnych szczebli.

Harcerze BS brali udział w walce konspiracyjnej w Organizacji Małego Sabotażu Wawer (od 1941r. Wawer-Palmiry) prowadząc propagandę wśród ludności polskiej. Uczestniczyli w akcjach N i Gdańsk, zajmowali się wywiadem i zbieraniem informacji (akcja WISS - Wywiad-Informacja Szarych Szeregów), przekazywanych następnie ZWZ-AK i innym organizacjom podziemnym. Pisali na murach, rozlepiali afisze, rozdawali ulotki, podłączali się do niemieckich megafonów, zrywali niemieckie flagi często wieszając polskie, usuwali z wystaw i gablot niemieckie fotografie, gazowali kina, niszczyli sklepy Volksdeutsch'ów, zrywali niemieckie plakaty . BS wykonały także akcję zdjęcia niemieckiej tablicy z pomnika Mikołaja Kopernika w Warszawie (czynu tego dokonał Alek, który otrzymał honorowy pseudonim Kopernicki). Jednym z głównych zadań było malowanie Kotwicy - rekordzistą w tej dziedzinie walki z okupantem został Zośka, który za swe zasługi dostał pseud. Kotwicki.

Zespoły skupiające młodzież powyżej 18 lat tworzyły Grupy Szturmowe (GSz) pełniące służbę dywersyjną (tzw. „wielka dywersja”). W wyniku porozumienia Naczelnika SzSz Floriana Marciniaka z komendantem Kedywu AK Augustem Fieldorfem, GSz stały się oddziałami Kedywu. Pierwszą akcją bojową GSz było wysadzenie torów kolejowych pod Kraśnikiem, w ramach akcji Wieniec II, w noc sylwestrową 1942/43. Na przełomie sierpnia i września w 1943r. utworzono podległy Kedywowi batalion Zośka.

GSz wykonały szereg akcji dywersyjno-sabotażowych, odbijały więźniów (akcja pod Arsenałem, akcja w Celestynowie) przeprowadzały wiele zamachów na wysokich funkcjonariuszy SS i policji (Kutschera, Koppe oraz odpowiedzialnych za katowanie Jana Bytnara - Schultza i Lange). Wykonaniem zamachów zajmował się oddział 80 żołnierzy zrzeszonych pod kryptonimem Agat uformowany na przełomie lipca i sierpnia 1943r., później przemianowany na Pegaz'a. dowódcą tej kompanii został Adam Borys, ps. Pług. Dziełem harcerzy Agatu były m.in. zamach na Franza Kutscherę. Oprócz tego dokonali udanego zamachu na Franza Bürkla i Ernesta Weffeles'a.

W maju 1944r. powstał z tej kompanii batalion Parasol. Od listopada 1941r. działała zorganizowana przez SzSz szkoła podchorążych Agricola.

Wszystkich harcerzy wstępujących do SzSz obowiązywało Przyrzeczenie Harcerskie poszerzone o rotę konspiracyjną. W całości przyrzeczenie brzmiało następująco (wraz z rotą);

Mam szczerą wolę całym życiem pełnić służbę Bogu i Polsce,

nieść chętną pomoc bliźnim

i być posłusznym Prawu Harcerskiemu.

Ślubuję na Twoje ręce pełnić służbę w Szarych Szeregach,

tajemnic organizacyjnych dochować,

do rozkazów służbowych się stosować,

nie cofnąć się przed ofiarą życia.

W czasie powstania warszawskiego w zgrupowaniu Radosław walczyły trzy bataliony SzSz: Zośka, Parasol i Wigry. Zawiszacy zapewniali łączność walczącym oddziałom oraz stanowili większość obsady osobowej powstańczej poczty polowej (Harcerska Poczta Polowa). Dziewczęta z Organizacji Harcerek pracowały w służbie sanitarnej i łączności. Kompania Rudy batalionu Zośka została nazwana przez Komendanta Głównego AK najlepszą kompanią Armii Krajowej.

Batalion Zośka został utworzony wraz z końcem sierpnia 1943r. przez pewien czas `gościł' w swych oddziałach jako III kompanię oddział Agat. Batalion składał się głównie z harcerzy SzSz, i brał czynny udział w powstaniu warszawskim w zgrupowaniu Radosław. Dowódcą był kpt. Ryszard Białous. (ps. Jerzy)

Poza warszawą SzSz aktywnie działały m.in. w Radomiu, Krakowie, na Śląsku.

Naczelnicy Pasieki:

- Florian Marciniak, ps. Jerzy Nowak, Nowak, J.Krzemień, Szary, Flo (27 września 1939 - 6 maja 1943)

- Stanisław Broniewski, ps. Stefan Orsza, Witold, K. Krzemień (do 3 października 1944)

- Leon Marszałek, ps. Adam, Brzoza, Jan, Paweł (do 18 stycznia 1945)

Pisma Szarych Szeregów: Źródło, Drogowskaz, Wigry, Pismo Młodych, Brzask.

Akcje Szarych Szeregów:

Wieniec I i II - wysadzanie pociągów

Meksyk II -Akcja pod Arsenałem

Meksyk III - odbicie Floriana Marciniaka (akcja nie doszła do skutku)

Celestynów - Akcja pod Celestynowem - odbicie więźniów transportowanych pociągiem do Oświęcimia. Odbyła się 20 maja 1943r. Akcją dowodził Zośka

Akcja Kutschera - zamach na Franza Kutscherę

Akcja Koppe - zamach na szefa policji niemieckiej w Generalnym Gubernatorstwie (11 lipca 1944r.)

"Taśma" - akcja w Sieczychach

"N" - akcja propagandowa wśród Niemców osłabiająca ich ducha walki

"M" - akcja werbowania młodzieży niezrzeszonej w żadnej narodowowyzwoleńczej organizacji

„V” - przypominanie klęski pod Stalingradem

„Gdańsk” - akcja przeciwko cywilom niemieckim osiedlających się w Polsce

Akcja pod Arsenałem:

Zorganizowana by uwolnić pojmanego przez Gestapo Rudego. Odbyła się 26 marca 1943r. na skrzyżowaniu Bielańskiej z Długą, gdy gestapowcy przewozili Janka z al. Szucha na Pawiak. Akcją dowodził St. Broniewski i Tad. Zawadzki.

19 marca pojmano Henryka Ostrowskiego (ps. Heniek). W jego mieszkaniu znaleziono dowody na działalność Janka. Mimo tego, że Heniek nie wydał przyjaciela gestapowcy 23 marca wpadli do domu Rudego i aresztowali go.

Przyjaciele Bytnara od razu postanowili go odbić, ale nie otrzymali początkowo zezwolenia od zwierzchników. I tak akcja Meksyk I (rzymska jedynka) nie dochodzi do skutku. Jednak już wkrótce Wesoły dowiaduję się o decyzji przewiezienia Rudego na Pawiak.

Na zakręcie pod Arsenałem ukazał się więzienny samochód. Z bramy wyszedł niemiecki policjant, który zauważywszy u jednego z Polaków broń próbował strzelać. Został jednak zauważony i postrzelony padł martwy na ziemię. Więźniarka próbowała zmieć kurs, lecz młodzi ludzie zaczęli obrzucać ją butelkami z benzyną. Padały strzały. Alek dostał ranę w brzuch i padł na ziemię. Zebrał jednak ostatnie siły i rzucił w Niemców granatem. Rudy został odbity, wraz z nim 25 więźniów. W akcji został zatrzymany Hubert, który w maju 1943r. został rozstrzelany.

30 marca w skutek odniesionych ran podczas akcji zmarł Alek. Kilka godzin wcześniej zmarł Rudy (w skutek wyczerpania organizmu i ran zadanych przez torturujących go gestapowców). Obaj zmarli w niewiedzy o wzajemnych cierpieniach. (tj. Rudy nie wiedział, że Alek jest na łożu śmierci, a Alek nie wiedział, że Rudy umarł).

W ramach odwetu za odbicie więźniów zastrzelono ponad 100 Polaków więzionych na Pawiaku. 6 maja 1943r. został zamordowany Schultz - oprawca Rudego.

Akcja Kutschera (akcja Pług):

Kutschera był dowódcą SS i Policji na Dystykt Warszawski. Znienawidzony przez warszawiaków, wprowadził terror na ulice Warszawy. Za jego `panowania' nasiliły się łapanki - każde wyjście mogło być tym ostatnim. Esesman działał w pełnej konspiracji i został zdemaskowany przez przypadek - wytropił go Rayski (Aleksander Kunicki) - szef wywiadu Agatu. Kutschera mieszkał na al. Róż, która była oddalona od siedziby dowództwa SS zaledwie 150m.

1 lutego 1994r. oddział Agat ruszył do akcji. Akcją dowodził Bronisław Pietraszewicz - Lot. Gdy samochód Kutschery wyjechał spod domu esesmana, Miś (Michał Issajewicz) zatarasował drogę niemieckiej limuzynie. Wtedy zza budynku wylecieli Lot i Kruszynka (Zdzisław Poradzki), którzy zaczęli strzelać do Kutschery z odległości jednego metra. Kutschera jeszcze dychał, więc Miś dobił go kolejnym strzałem. Niestety Ali (Stanisław Huskowski) nie mógł otworzyć teczki z granatami i tym samym pomóc kolegom. Wtedy Niemcy znajdujący się z siedzibie SS zaczęli ostrzeliwać Polaków. Wywiązała się nierówna strzelanina - Lot i Cichy otrzymali rany w brzuch, Olbrzym został raniony w klatkę piersiową. Przy ciele Kutschery nie znaleziono żadnych dokumentów. Polacy zaczęli się wycofywać ciągle pod niemieckim ostrzałem.

Z powodu odniesionych ran w szpitalu umarł zarówno lot jak i Cichy. W trakcie odwrotu z akcji Sokół i Juno, kierowcy Agatu, zostali złapani na moście, gdzie zostali zmuszeni skoczyć z mostu, co skończyło się ich śmiercią.

Niemcy w odwecie rozstrzelali 100 zakładników, jednak zamach spowodował prawie całkowite zaniechanie publicznych egzekucji.

Akcja Taśma:

Akcja zbrojnych przeciwko niemieckim posterunkom i patrolom straży granicznej w GG, podejmowanych przez grupy bojowe Kedywu KG OW AK. Realizację akcji Taśma rozpoczęto z 20 na 21 sierpnia 1943, atakując 7 strażnic. W ataku na posterunek w Sieczychach zginął Tadeusz Zawadzki. Do końca 1943 wykonano 23 uderzenia, w wyniku których śmierć poniosło ok. 60 strażników Grenzschutzu. Podobne akcje, nazywane "Taśmą Zachodnią", przeprowadzono także na granicy z Warthegau (granica zachodnia, w poznańskim), jednak ze znacznie mniejszym powodzeniem.

Mały sabotaż - kilka słów :):

Polska Ludowa Akcja Niepodległościowa - utworzona w październiku 1939r. jako pierwsza organizacja podjęła działania mające charakter małego sabotażu. PLAN została rozbita przez aresztowania w styczniu 1940r., jednak jej działalność zainspirowała działacza BiP okręgu warszawskiego ZWZ-AK - Aleksandra Kamińskiego (on też jako pierwszy użył pojęcia `mały sabotaż'). Utworzył on jeszcze w grudniu 1939r. znaną już nam Organizację Małego Sabotażu Wawer (w celu złożenia hołdu zamordowanym w Wawrze) działająca w Warszawie. Jej odpowiedniczką była organizacja Palmiry działająca wokół stolicy (założyciel Kazimierz Gorzkowski). (w 1941r. połączona w jedno, o czym tez już wspomniałam).

Ciekawostki ^^:

Projektantką Kotwicy (znaku Polski Walczącej) była Anna Smoleńska, harcerka, zginęła w Auschwitz.

Co prawda nie wchodzi to w kompetencje Szarych Szeregów, ale pomyślałam, że warto o tym wspomnieć, bo kto wie co strzeli prof. Nowikowi do głowy przy układaniu olimpijskich pytań ;-))

W obozie kobiecym w Ravensbruck działała drużyna harcerska „Mury”, natomiast „Droga Brzozowa” w Auschwitz.

Od października 1939r. do lipca 1940r. na terenie zagarniętym przez ZSRR działali tzw. Biali Kurierzy. Była to grupa harcerzy, która zajmowała się przeprowadzeniem do Węgier mężczyzn i kobiet zagrożonych deportacją. Stamtąd deportowani dostawali się do nowoformowanej Armii Polskiej we Francji.

Florian Marciniak - wybitny instruktor harcerski, harcmistrz. Pseudonimy: Jerzy Nowak, Nowak, Krzemień, Szary, Flo. Przybrane nazwiska: Jerzy Grzegorzewski, Mieczysław Kujawski. Pierwszy naczelnik Szarych Szeregów, wprowadził zasadę „wychowanie przez walkę”. Pomysłodawca programu „dziś, jutro i pojutrze”. Jego żoną była siostra Stanisława Broniewskiego, który objął urząd naczelnika SzSz po Marciniaku.

6 maja 1943r. został aresztowany przez poznańskie Gestapo (przed wojną Marciniak czynnie działał właśnie w Poznańskiem). Przyjaciele Szarego chcieli odbić kolege jednak pomysł się nie powiódł - 18 lutego 1944r. Marciniak został przewieziony do obozu koncentracyjnego w Gross-Rosen, gdzie 21 lutego został zamordowany.

Stanisław Broniewski - harcmistrz, naczelnik Szarych Szeregów, znakomity ekonomista. Pseudonimy: Stefan Orsza, Witold, Krzemień. Był komendantem Grup Szturmowych i całych Szarych Szeregów. Aresztowany i więziony w Bergen-Belsen. Dowódca akcji pod Arsenałem. Zmarł w 2000r.

Aleksy Dawidowski - harcerz 23WDH „Pomarańczarnia”. Pseudonimy: Ale, Glizda, Koziorożec. Członek PLAN'u. Odznaczał się wyjątkową odwagą, wręcz brawurą w licznych akcjach. Brał udział w akcji Kopernik, akcji Kiliński (po akcji Kopernik Niemcy w odwecie zdemontowali pomnik Kilińskiego. Alek znalazł to miejsce i napisał na murze: Jam tu. Ludu W-wy. Jan Kiliński). Zmarł w wyniku ran odniesionych w akcji pod Arsenałem.

Jan Bytnar - pseudonimy: Rudy, Czarny, Janek, Krokodyl. Należał do 23WDH. Działał w PLAN'ie, ukończył Agricolę. Twórca „żółwika” - wymyślił nawet `wieczne pióro', które pomagało rysować dużą liczbę żółwi w szybkim tempie. Specjalizował się w zrywaniu hitlerowskich flag. Namalował znak Polski Walczącej na Pomniku Lotników. Brał udział w akcjach Wieniec. 23 marca 1943r. został aresztowany przez Gestapo, 7 dni późnie zmarł odbity w wyniku odniesionych ran wynikających z bestialskiego torturowania. Przybrane nazwisko: Jan Karski.

Tadeusz Zawadzki - pseudonimy: Zośka, Lech Pomarańczowy, Kajman. Przybrane nazwisko: Tadeusz Zieliński. Należał do Grup Szturmowych, był komendantem hufca „Mokotów Górny”, który to działał w Organizacji Małego Sabotażu. Był autorem największej ilości namalowanych Kotwic, brał udział a akcji N, dowodził akcją pod Celestynowem. Brał udział w akcji pod Arsenałem, a jako obserwator w akcji likwidowania straży granicznej w Sieczychach. Tam tez poległ 20 sierpnia 1943r. na jego cześć został nazwany batalion, który odznaczył się walecznością godną patrona w czasie powstania warszawskiego.

Aleksander Kamiński - przybrane nazwiska:Aleksander Kędzierski, Juliusz Górecki 9pod tym nazwiskiem wydał Kamienie na Szaniec). Pesudonimy: Dąbrowski, Fabrykant, Faktor, Hubert, Kamyk, Kaźmierczak, Bambaju. Od listopada 1939r. Az do powstania warszawskiego redagował Biuletyn Informacyjny. Komendant Organizacji Małego Sabotażu, specjalista od metod działania małego sabotażu. Po kapitulacji powstania warszawskiego wycofał się z działalności konspiracyjnej.

Pe.eS: pozwoliłam sobie `pokolorować' pracę :) mam nadzieję, że nie przeszkadza Wam to zbytnio ^^.

---