Podstawy ekonomii I

Dr Anita Zarzycka

Koszty w krótkim okresie:

Krótkookresowy przeciętny koszt całkowity (SATC) – obliczamy
dzieląc koszt całkowity przez liczbę wyprodukowanych jednostek.

Krótkookresowy przeciętny koszt stały (SAFC) – obliczamy
dzieląc koszt stały przez liczbę wyprodukowanych jednostek.

Krótkookresowy przeciętny koszt zmienny (SAVC) obliczamy
dzieląc koszt zmienny przez liczbę wyprodukowanych jednostek.

Krótkookresowy koszt krańcowy (SMC) obliczamy odejmując od
kosztu całkowitego wyprodukowania n-jednostek w krótkim okresie
całkowity koszt produkcji n-1 jednostek.

Przedsiębiorstwo – analiza
krótkookresowa

Krótkookresowe koszty
przedsiębiorstwa „A”

Produkcja

Krótkookresow
y przeciętny
koszt stały
(SAFC)

Krótkookresow
y przeciętny
koszt zmienny
(SAVC)

Krótkookresow
y przeciętny
koszt całkowity
(SATC)

Krótkookresow
y koszt
krańcowy
(SMC)

Jednostka/tydzień

zł/jednostkę

zł/jednostkę

zł/jednostkę

zł/jednostkę

0

-

-

-

 

1

30,00

22,00

52,00

22

2

15,00

19,00

34,00

16

3

10,00

16,00

26,00

10

4

7,50

15,25

22,75

13

5

6,00

15,80

21,80

18

6

5,00

17,00

22,00

23

7

4,29

18,71

23,00

29

8

3,75

20,75

24,50

35

9

3,33

23,00

26,33

41

10

3,00

25,50

28,50

48

Krótkookresowe decyzje o kontynuowaniu
bądź zaprzestaniu produkcji przedsiębiorstwo
podejmuje, porównując cenę (P) i przeciętny
krótkookresowy koszt całkowity (SATC) oraz
krótkookresowy przeciętny koszt zmienny
(SAVC) wyprodukowania jednej sztuki przy
danym poziomie produkcji.

Decyzje produkcyjne
przedsiębiorstwa w krótkim okresie

Decyzje produkcyjne
przedsiębiorstwa w krótkim okresie

Rynek doskonale konkurencyjny

Rynek doskonale konkurencyjny to taki rynek,
na którym zarówno kupujący, jak i
sprzedający uznają, że ich decyzje o kupnie i
sprzedaży nie wpływają na poziom ceny
rynkowej. Rynek może działać w pełni
efektywnie.



Na rynku działa bardzo wiele
przedsiębiorstw, a każde z nich ma znikomy
udział w produkcji gałęzi.



Przedsiębiorstwa dostarczają jednorodny
produkt.



Jest wielu kupujących, którzy dysponują
pełną informacją o oferowanych wyrobach.



Istnieje swoboda wejścia i wyjścia do danej
gałęzi.

Charakterystyka rynku
konkurencji doskonałej

Załóżmy, że na danym rynku istnieje wiele
przedsiębiorstw, jednak trzy największe
opanowały 60% rynku. W tej sytuacji
musielibyśmy przyjąć, że te trzy
przedsiębiorstwa są w stanie wpływać na
poziom ceny rynkowej.
Jeśli producent ma wpływ na poziom ceny
rynkowej, to cena nie jest zmienną niezależną
od jego działań (nie jest on cenobiorcą) i tym
samym rynek nie jest doskonale konkurencyjny.

Przykład

W warunkach konkurencji doskonałej
przedsiębiorstwo może sprzedać dowolną ilość
produktu za cenę P ustaloną na tym rynku.
Zwiększenie sprzedaży nie powoduje
konieczności obniżania ceny.

Dlatego utarg krańcowy w warunkach konkurencji
doskonałej jest równy cenie.

MR = P

Krzywa popytu na produkt
pojedynczego przedsiębiorstwa w
warunkach konkurencji doskonałej

Warunek

krańcowy

Warunek przeciętny

Krótki okres

Długi okres

Poziom produkcji przy którym

P = MC

P < SAVC

Zamknąć firmę

P < LAC

Opuścić daną gałąź

Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa w
warunkach konkurencji doskonałej

Wejście i wyjście

W warunkach konkurencji doskonałej w długim okresie
cena odpowiadająca najniższemu punktowi na krzywej
długookresowych kosztów przeciętnych (LAC) jest
nazywana ceną wejścia lub ceną wyjścia.

Przy tej cenie przedsiębiorstwa osiągają tylko tzw.
zyski normalne, nie osiągają zysków ekonomicznych
co powoduje, że przedsiębiorstwa pozostające poza
gałęzią nie mają bodźców do wchodzenia do danej
gałęzi, natomiast przedsiębiorstwa będące w danej
gałęzi nie mają bodźców do jej opuszczenia.

Równowaga rynku w warunkach
konkurencji doskonałej w krótkim
okresie

W krótkim okresie równowaga ustala się w punkcie, w
którym cena rynkowa równoważy wielkość popytu z
wielkością podaży oferowaną przez daną liczbę
przedsiębiorstw działających w gałęzi, przy czym
każde z przedsiębiorstw produkuje zgodnie ze swoją
krótkookresową krzywą podaży.

Krótkookresową krzywą podaży jest fragment krzywej
krótkookresowego kosztu krańcowego (SMC), czyli
każde pojedyncze przedsiębiorstwo wytwarza wielkość
produkcji maksymalizującą zysk (P = MR = SMC).

W długim okresie równowaga ustala się w punkcie, w
którym cena rynkowa równoważy wielkość popytu z
wielkością podaży oferowaną przez przedsiębiorstwa
działające w gałęzi, przy czym każde z przedsiębiorstw
produkuje zgodnie ze swoją długookresową krzywą podaży.

W długim okresie przedsiębiorstwa mogą swobodnie
wchodzić do gałęzi i wychodzić z niej, więc przedsiębiorstwo
krańcowe musi osiągać jedynie zyski normalne. W
przeciwnym wypadku zyski ekonomiczne przedsiębiorstwa
krańcowego stałyby się sygnałem do wejścia do gałęzi
nowych przedsiębiorstw.

Równowaga rynku w warunkach
konkurencji doskonałej w długim
okresie

Przedsiębiorstwo monopolistyczne jest jedynym
producentem w gałęzi i nie obawia się wejścia nowego
przedsiębiorstwa do gałęzi.

Cechy monopolu:



Brak konkurencji po stronie sprzedających – jest tylko
jeden sprzedający, który jest cenotwórcą (do
poziomu wyznaczanego przez popyt rynkowy)



Istnieją bariery uniemożliwiające innym firmom
wejście na rynek.



Brak bliskich substytutów produktu.



Uczestnicy rynku dysponują doskonałą informacją.

Monopol



Bariery kapitałowe i efekt skali (bariery
ekonomiczne).



Bariery administracyjno-prawne.



Bariery techniczne.



Własność unikalnych czynników produkcji.

Podstawowe przyczyny
występowania monopoli:

Monopolista ustali wielkość produkcji na
poziomie zapewniającym mu maksymalny
zysk czyli na takim poziomie dla którego:

(MR = MC)

Decyzje monopolisty dotyczące
wielkości produkcji

Kryteria decyzji monopolisty
maksymalizującego zysk

Warunki krańcowe

Warunki przeciętne

Krótki okres

Długi okres

MR > MC

Zwiększyć

produkcję

MR = MC

Optymaln

a wielkość

produkcji

MR < MC

Zmniejszy

ć

produkcję

P ≥ SAVC

Produko-

wać

P < SAVC

Zamknąć

przedsię-

biorstwo

P ≥ LAC

Pozostać

w danej

gałęzi

P < LAC

Opuścić

daną gałąź

Równowaga w monopolu

Równowagę przedsiębiorstwa monopolistycznego wyznacza
punkt zrównania przychodu krańcowego z utargiem
krańcowym (MR = MC). Dla odpowiadających temu punktowi
rozmiarów produkcji wyznaczamy cenę monopolową,
odczytując ją z krzywej popytu.

Monopolista nie będzie skłonny do zmiany wielkości
produkcji, ani do obniżenia ceny (w krótkim i długim okresie)
ponieważ oznaczałoby to zmniejszenie osiąganego zysku.

Cechą wyróżniającą monopol spośród innych struktur
rynkowych jest zdolność monopolisty do osiągania zysków
nadzwyczajnych, zarówno w krótkim, jak i długim okresie.

Inne struktury rynku –
konkurencja niedoskonała

Rozróżniamy dwa pośrednie przypadki
konkurencji niedoskonałej:



Oligopol



Konkurencja monopolistyczna

Występuje ona kiedy na rynku działalność
gospodarczą prowadzi duża liczba
przedsiębiorstw, oferujących podobne, ale nie
identyczne produkty.

Każda z firm ma możliwość wpływania w
ograniczonym zakresie na ceny własnych
produktów.

Konkurencja
monopolistyczna



Duża liczba sprzedających i duża liczba kupujących,



Zróżnicowanie produktów pod względem cech
użytkowych np. lokalizacji czy marki,



Występowanie bliskich substytutów produktów,



Konkurencja na tym rynku ma również charakter
pozacenowy,



Nie istnieją silne bariery wejścia na dany rynek,



Producenci i konsumenci posiadają pełną
informację o rynku,



Krzywa popytu na wyroby producenta ma
nachylenie ujemne.

Cechy charakterystyczne rynku w
warunkach konkurencji monopolistycznej:

Oligopol

Oligopol to gałąź, w której działa niewielu (kilku)
producentów (konkurentów), którzy opanowali
rynek danego produktu.

Podstawową cechą oligopolu jest współzależność
podmiotów występujących na rynku. Popyt na
wyroby oligopolisty maleje wraz ze wzrostem
ceny, jednak cena osiągana przez każdą z firm
działających na rynku zależy nie tylko od ilości
wytwarzanych i sprzedawanych produktów, lecz
także od działań konkurentów.



Na rynku jest wielu kupujących i niewielu
sprzedających,



Istnieją ekonomiczne lub technologiczne
bariery wejścia na rynek,



Produkty nie muszą być jednorodne ale
często są bliskimi substytutami,



Producenci i konsumenci mają pełną
informację o rynku,



Cena jest względnie stabilna.

Cechy charakterystyczne
oligopolu

Cena w oligopolu

Cena w oligopolu pozostanie na tym samym
poziomie, nawet jeśli koszty wytwarzania się
zmienią, pod warunkiem że wzrost kosztów
krańcowych (MC) nie spowoduje zmiany
optymalnych rozmiarów produkcji.

Względna stałość ceny powoduje, że konkurencja w
sytuacji oligopolu odbywa się na podstawie
czynników pozacenowych (jakość, marka,
efektywność dystrybucji, reklama itp. )

Zmowa jest to porozumienie między przedsiębiorstwami, mające na celu
uniknięcie wzajemnej konkurencji.

Zmowa oligopolistów jest tym bardziej prawdopodobna im więcej jest
spełnionych następujących czynników:



Na rynku działa tylko kilka firm i znają się one wzajemnie,



Istnieją wyraźnie bariery wejścia do gałęzi,



Produkty wszystkich firm są zbliżone (jednorodne)



Nie występują znaczące wahania popytu ani kosztów wytwarzania – rynek
jest stabilny,



Technologia wytwarzania i poziom kosztów poszczególnych firm nie są
tajemnicą,



Są one na tyle zbliżone, że wszystkie firmy są zainteresowane zmianą
ceny w takim samym stopniu i w tym samym czasie,



Istnieje firma dominująca zdolna narzucić pozostałym określoną strategię,



Zmowy nie są prawnie zakazane.

Zmowa oligopolistów

Zmowa oznacza konieczność ustalenia pewnych zasad:



Ustalenia nowej ceny, która będzie obowiązywała w
gałęzi,



Ustalenia o ile ograniczamy produkcję całej gałęzi,



Ustalenia jaki udział w tej mniejszej produkcji będzie
miało każde przedsiębiorstwo,

Korzyści wynikające ze zmowy:



Maksymalizacja łącznych zysków,



Ograniczenie wydatków na walkę konkurencyjną,



Wypracowanie polityki odstraszania potencjalnych
wchodzących nowych konkurentów.

Zmowa oligopolistów

Gra „Dylemat więźnia”