Innowacyjność w krajach

rozwijających się

Ekonomia rozwoju

Teoria neoklasyczna:
gospodarki zbiegają do
stanu równowagi
stacjonarnej pod wpływem
malejących stóp zwrotu z
inwestowanego kapitału.
W tym kontekście można
mówić o tzw. beta
konwergencji absolutnej i
beta konwergencji
warunkowej.

biedne gospodarki bezwarunkowo
(a więc bez względu na swoje inne
charakterystyki, takie jak np.
poziom kapitału ludzkiego, jakość
polityki gospodarczej, skłonność do
oszczędzania i rozrodczości, itd.)
rosną szybciej per capita niż
gospodarki bogate zbiegając do
jednego stanu równowagi
stacjonarnej.

gospodarki mają na ogół różne (z
powodu odmienności parametrów, a w
szczególności stopy oszczędzania) stany
równowagi i dlatego zbiegają to tego
samego stanu równowagi tylko grupy
podobnych do siebie gospodarek.

Te pesymistyczne (dla krajów goniących)
wyniki korygują modele wzrostu
endogenicznego, uwzględniające możliwości
wpływania na przyspieszenie wzrostu poprzez:

• powiększanie i doskonalenie kapitału

ludzkiego, prace badawczo-rozwojowe,
transfer technologii, dyfuzję wiedzy,

• usprawnianie funkcjonowania instytucji

gospodarczych

• oraz wykorzystywanie rosnących korzyści skali

dzięki otwieraniu na światowe rynki towarowe
i finansowe.

Systemy innowacyjne w krajach

rozwijających się

Koncepcja NIS (National Systems of Innovation)nie do końca
pasuje dla krajów rozwijających się …
… gdyż została ona opracowania dla krajów rozwiniętych jako
koncepcja
ex-post (na podstawie empirycznych faktów opisuje to, co jest w
nich juz stworzone),

=> podczas gdy dla krajów rozwijających się jest to wciąż koncepcja

ex ante.
Nie oznacza to, że w krajach rozwijających się nie ma innowacji –
często zachodzi ona na poziomie :

• mikroprzedsiębiorstw (często działających w sektorze

nieformalnym), jednak jest izolowana z powodu braku systemu
instytucjonalnego

• korporacji transnarodowych (BIZ)
=> Fragmentacja systemów innowacyjnych w krajach rozwijających

się

Koncepcja systemów innowacyjnych dla rozwoju

(Systems of Innovation for Development - SID)

Charles Edquist zaprezentował koncepcję SID (System of Innovation for
Development), która różni się od koncepcji NIS, mającej zastosowanie
bardziej w przypadku krajow wysoko rozwiniętych.

Specyficzne cechy SID (innovation bias in SID):

• Innowacje produktowe mają większe znacznie niż inne typy

innowacji (np. procesowe) z powodu wpływu na zaawansowanie
struktury produkcji (szczególnie istotną dla rozwoju gospodarczego)

• Innowacje inkrementalne (incremental innovation) (stopniowe,

przyrostowe, naśladowcze) mają większe znaczenie niż przełomowe
(radical innovations)

• Absorpcja i dyfuzja istniejących innowacji mają większe

znacznie niż rozwój nowatorskich technologii

• Innowacje w sektorach niskiej i średniej techniki są bardziej

osiągalne niż w sektorach wysokich technologii

Charakterystyka funkcjonowania

systemów innowacyjnych w krajach

rozwijających się (KRS)

1. Niska jakość środowiska biznesowego
• biurokracja i korupcja
• słabość instytucjonalna
2. Niski poziom edukacji
A) Korelacja między potrzebami edukacyjnymi a fazą

industrializacji gospodarki:

•Faza przedindustrialna: przeważa zapotrzebowanie na

podstawowe umiejętności w zakresie pisania i czytania

•Faza industrialna: zapotrzebowanie na umiejętności

średniego poziomu

•Faza postindustrialna: zapotrzebowanie na wykształcenie

wyższe

•GOW: wiedza kluczowym elementem przewag

konkurencyjnych

B) Problem drenażu mózgów (brain drain), jednak jest też

strona pozytywna dla rozwoju innowacyjności w KRS:

• powrót do kraju po zdobyciu wiedzy w czasie pobytu

zagranicznego (np. Tajwan)

• zakładanie BIZ w kraju pochodzenia (np. diaspora chińska)
• mediacja między firmami zagranicznymi i lokalnymi

partnerami w KRS (np. Indie - głownie w kontakcie z firmami
amerykańskimi => zwiększenie potencjału outsorcingu Indii)

• przesyłanie zarobionych pieniędzy to kraju pochodzenia, co

jest drugim źrodłem dochodów w KRS (po BIZ) – w 2001 r.
72,3 biliona USD, co stanowiło 42% wartości BIZ i
przewyższało wielkość oficjalnej pomocy rozwojowej.

3. Zapaść infrastrukturalna
• Infrastruktura transportowa
• Infrastruktura ICT

4. Niski poziom środków

finansowych na działalność
innowacyjną

5. Brak kultury innowacyjności
6. Dualna struktura gospodarcza
⇒ rozwój innowacji w sektorze

nieformalnym => brak dyfuzji

Pomimo zidentyfikowanych słabości, koncepcja NSI może być
zaadoptowana (po uwzględnieniu specyfiki) dla KRS, ponieważ:

• NSI jako narzędzie analityczne musi zawsze brać pod uwagę

specyfikę poszczególnych krajów i regionów

• Istnieją tam poszczególne podmioty wchodzące w skład

systemów innowacyjnych (wg koncepcji triple helix – rozwój
poprzez udaną współpracę instytucji naukowych,
przedsiębiorstw, instytucji politycznych oraz instytucji
finansowych)

• Rozwój technologiczny i przemysłowy jest istotnym elementem

rozwoju gospodarczego KRS

• Koncepcja innowacji nie dotyczy jedynie rozwiązań w sektorach

wysokiej techniki, ale generalnie „wprowadzenia czegoś
nowego”

• Innowacje mogą być wprowadzane nie tylko w wyniku własnych

prac B+R, ale również w drodze naśladownictwa lub kupowania
licencji

=> koncepcja SID wpisuje się w koncepcję NIS

Potrzeby innowacyjne w krajach rozwijających

się

Innowacje należy rozumieć jako coś nowego w
kontekście lokalnym
Kontekst ten w KRS często rożni się od
uwarunkowań w krajach rozwiniętych
W KRS, istnieje zapotrzebowanie na podstawowe
rozwiązania innowacyjne, których celem jest np.:

• poprawa podstawowych warunków życia,
• rozwiązywanie problemów zdrowotnych, np.

związanych z AIDS, malarią,

• poprawa produktywności w rolnictwie (np. zielona

rewolucja - The Green Revolution)

Wykorzystanie i dyfuzja technologii

•

w krajach rozwijających się istnieje duża
różnorodność innowacyjności i poziomu
technologicznego przedsiębiorstw, często nawet
działających w tych samych sektorach

•

pojawianie się „wysp modernizacji” (islands od
modernization) we wczesnych etapach rozwoju

•

rożny poziom produktywności nawet w firmach
wykorzystujących tą samą technologię
=> różnice w umiejętnościach kapitału ludzkiego
=> potrzeba dyfuzji know-how i edukacji

Luka technologiczna

• Kraje rozwinięte zazwyczaj odgrywają rolę liderów technologicznych
• Kraje rozwijające się pełnią rolę naśladowców technologicznych

⇒ Istnieje luka technologiczna (technological gap), którą kraje
rozwijające się próbują zmniejszyć przez:
- import technologii
- tworzenie wewnętrznych warunków dla wykorzystywania
istniejących technologii i ewentualnej ich adaptacji/poprawy

2 drogi do zniwelowania luki technologicznej:
• dyfuzja technologii z krajów rozwiniętych do KRS (neokolonializm?)

- jednakże jest to często technologia kapitało- i umiejętnościochłonna
(capital- and skill-intensive)

• rozwój własnej bazy B+R

3 główne kanały dyfuzji

technologii:

• BIZ:

- zakup istniejącego przedsiębiorstwa
- greenfield – budowa zakładu od podstaw
- fuzje

• zakup licencji
• imitacja zagranicznych technologii i dóbr

kapitałochłonnych (wykorzystywanie
wiedzy ucieleśnionej w produktach –
embodied knowledge)

Najważniejszy rodzaj instytucji w

systemach innowacyjnych w krajach

rozwijających się:

Instytucje i organizacje, które mają największe znacznie dla:
• innowacji produktowych i inkrementalnych
• dyfuzji i absorpcji innowacji
• innowacji w sektora niskiej i średniej techniki

… a więc tych, które mają największe znaczenie w
gospodarce KRS

Instytucje/organizacje tworzące mechanizmy dla absorpcji

technologii zagranicznych w KRS to przede wszystkim:

• Korporacje transnarodowe (przez BIZ)
• Przedsiębiorstwa krajowe kupujące licencje
• Instytucje publiczne, przede wszystkim prawo dot. BIZ i

IPR

Formy naśladownictwa

technologicznego (wg. S. Schnarra)

• imitacje (imitations)

- nielegalne kopie oryginalnych marek (counterfeits)
- legalne (zazwyczaj) imitacje produktów, jednak bez
podszywania się pod cudzą markę (knockoffs)

• imitacje produktów, z zastosowaniem własnych elementów

projektowania, inżynieryjnych itd. (design copies)

• rozwiązania własne zainspirowane istniejącymi produktami

(creative adaptations)

• użycie nowocześniejszej technologii do zmiany istniejącego

produktu (technological leapfrogging)

• adaptacja rozwiązania technologicznego do wykorzystania

w innym sektorze gospodarki (adaptation to another
industry – cross-industry innovation)

Możliwość kontroli nabywania

technologii przez KRS przez

politykę dot.:

• inwestycji zagranicznych
• IPR (Intellectual Property Rights) – prawa własności

intelektualnej

• zamówień publicznych
• handlowo-celną
• edukacji (tworzenie kapitału ludzkiego zdolnego do oceny,

wyboru, wykorzystania i modyfikacji obcej technologii)

Negatywne strony wtórnego nabywania

technologii/imitowania:

• koszty imitowania są często zbliżone do kosztów innowacyjnych
• łamanie IPR może powodować załamanie relacji handlowych

W rozwiniętych systemach innowacyjnych, ochrona
własności intelektualnej (Inteletual Property Rights
– IPR) odgrywa duże znaczenie dla innowacyjności i
rozwoju gospodarki

Własność intelektualna ma cechy dobra publicznego:
• (non-excludable good): może być dystrybuowana

(powielana) bez zmniejszania jej zasobow,

• (non-rival good): korzystanie z niego przez daną

jednostkę nie zmniejsza możliwości korzystania z
niej przez innych

Ekonomia to nauka o gospodarowaniu dobrami rzadkimi

(McKenzy)

• dobra materialne są rzadkie, co sprawia, że mają one

wartość
…natomiast:

• własność intelektualna może być dystrybuowana

(powielana) bez zmniejszania jej zasobów
…jednak:

• zasób kapitału ludzkiego jest ograniczony

…więc:

• własność intelektualna jest dobrem ograniczonym od strony

podaży
…co powoduje, że:

• zapewnienie motywacji (ekonomicznych) do działalności

twórczej wymaga wprowadzenia sztucznej ograniczoności
dystrybucji i konsumpcji własności intelektualnej.

Wpływ IPR na ograniczenie konkurencji i

ustalanie monopolistycznych cen produktów

• IPR umożliwia uzyskanie monopolistycznej pozycji na określony

produkt

• Monopol jest jednak przyczyną społecznych strat:

- podnoszenie cen i uzyskiwanie ponadnormalnych zysków
- ograniczenia produkcji
- brak presji konkurencyjnej (wysokie koszty)

• Polityka dot. IPR powinna więc dążyć do zachowania równowagi

między ochroną interesów twórców lub autorów i konsumentów
(powiązanie z polityką konkurencji)

• Uzasadnienie dla monopolu własności intelektualnej:

- „własność dzieła”…
…czy…
- ochrona inwestycji, jakiej wymagało jego wytworzenie?

Argumenty za działaniami na rzecz ochrony własności

intelektualnej (wg Global Intellectual Property

Center)

• IPR kreuje i wspiera miejsca pracy
• Jest kluczem konkurencyjności (wartość IP w USA przewyższa

PKB wielu krajów)

• Zwiększa dostępność najważniejszych ścieżek doskonalenia

warunków życia i rozwoju

• Wspomaga kreatywność wybitnych naukowców, artystów i

inżynierów

• Chroni życie ludzi (leki, czysta woda, żywność, energia)

zapewniając postęp w poziomie życia

• Ogranicza ryzyko dla konsumentów
• Brak ochrony IPR zwiększa koszty prowadzenia działalności

innowacyjnej i pośrednio prowadzi do marnotrawstwa wydatków
rządowych przeznaczonych np. na naukę

• Efektywne działania ograniczają piractwo i kradzież IP

Czy w interesie krajów

rozwijających się (KRS) leży silna

ochrona IPR?

Dylemat systemów innowacyjnych

w krajach rozwijających się

związany z ochroną IPR

• Jeżeli innowacje w KRS mają głownie

charakter naśladowczy, to ochrona IPR
będzie ograniczała możliwości
wprowadzania innowacji

ale…
• brak ochrony IPR może powodować:

- utrudnienia w handlu międzynarodowym
- utrudnienia w przyciąganiu BIZ (które są
jednym z głównych źródeł innowacji w KRS)

Czy silna ochrona IPR przyciąga

BIZ i inwestycje BIZ w B+R?

• Badania wskazują, że silna ochrona IPR przyciąga BIZ, ale nie

powoduje znaczącego wzrostu wydatków BIZ na B+R

• główne powody napływu BIZ to poszukiwanie:

- źródeł pozyskiwania surowców i taniej siły roboczej,
- efektywności (korzyści skali),
- dostępu do rynków zbytu.

• Brak ścisłych powiązań BIZ z krajowymi podmiotami

wspierającymi postęp techniczny, naukowy i innowacje

• Naśladownictwo technologiczne (technological imitation) jest

utrudnione w systemach z silniejszą ochroną IPR

• Niski stopień ochrony IPR prowadzi do uzyskiwania szerszych

korzyści z BIZ poprzez tzw. spillover effects - tj. transfer wiedzy z
firm zagranicznych do firm krajowych - i efekt naśladownictwa

Badania wskazują więc, że:

• Zwiększenie BIZ w wyniku silniejszej ochrony IPR nie

przyczynia się do wzrostu innowacyjności KRS

• BIZ nie powoduje wzrostu możliwości technologicznych w

KRS, dla których głównym źródłem innowacji jest
naśladownictwo technologiczne (technological imitation),

• Naśladownictwo technologiczne (technological imitation)

jest utrudnione w systemach z silniejszą ochroną IPR

Wniosek
Silna ochrona IPR nie przyczynia się do silniejszego
rozwoju innowacyjności i konkurencyjności KRS tak jak ma
to miejsce w przypadku krajów wysoko rozwiniętych, z
uwagi na odmienną specyfikę ich systemów
innowacyjnych

Relacja między siłą ochrony IPR w

KRS i ich rozwojem technologicznym

Kraje rozwijające się mają więc

do wyboru:

• ochraniać IPR i przyciągać BIZ, które:
=> nie powodują znaczącego zwiększenia zdolności

technologicznych, ale…

=> odrywają pozytywną rolę w innych dziedzinach

życia gospodarczego, takich jak: zwiększanie
zatrudnienia, generowanie dochodów, zmniejszanie
stref biedy, itd.

• nie ochraniać IPR, co:

=> ogranicza napływ BIZ, ale …
=> zwiększa możliwości naśladownictwa
technologicznego, będącego głównym źródłem
innowacyjności w KRS

Istnieje trzecia droga – zrożnicowany sektorowo

system ochrony IPR (sector-based IPR regime):

• wybór sektorów, które nie są objęte

silną ochroną IPR, w celu umożliwienia
naśladownictwa technologicznego w
tych sektorach i rozwoju w nich
zdolności innowacyjnych

• objęcie pozostałych sektorów silną

ochroną IPR, w celu przyciągania BIZ i
rozwiązania problemów wysokiego
bezrobocia, biedy itd. w krótkim okresie

Niebezpieczeństwo w zaadoptowaniu

zróżnicowanego sektorowo systemu

ochrony IPR (sektor-based IPR regime)

- przypadek Tajlandii

• Brak prawa patentowego do 1979 r.
• 1979 r. – ustawa o patentach (Patent Act),

selektywne objęcie poszczególnych sektorów poprzez
ograniczenie patentów do:

„wynalazków do zastosowań w przemyśle”

(„inventions of industrial application”):

- objęcie patentami wynalazków w obszarze elektroniki

i

wytwórstwa maszynowego
- brak objęcia wyrazków poza sektorem przemysłu, np.
farmaceutyków (pharmaceuticals)

• Niski stopień zabezpieczenia IPR w Tajlandii (w

porównaniu do standardów zachodnich)
spowodował transfer niskozaawansowanej
technologii – Tajlandia stała się zależna od
technologii zewnętrznej

• Nacisk amerykańskich firm farmaceutycznych na

rząd USA (wyłączonych z ochrony IPR w Tajlandii)
spowodował silną presję USA na rozszerzenie
zakresu prawa patentowego w Tajlandii (1990).

• Pomimo, że rząd Tajlandii nie był skłonny do

zmiany prawa, został do tego zmuszony przez
groźby sankcji handlowych ze strony USA, od
których Tajlandia była zależna w zakresie
technologii przemysłowej.