Innowacyjność w krajach rozwijających się
Teoria neoklasyczna:
gospodarki zbiegają do stanu równowagi stacjonarnej pod wpływem malejących stóp zwrotu z inwestowanego kapitału.
W tym kontekście można mówić o tzw. beta konwergencji absolutnej i beta konwergencji warunkowej.
-biedne gospodarki bezwarunkowo (a więc bez względu na swoje inne charakterystyki, takie jak np. poziom kapitału ludzkiego, jakość polityki gospodarczej, skłonność do oszczędzania i rozrodczości, itd.) rosną szybciej per capita niż gospodarki bogate zbiegając do jednego stanu równowagi stacjonarnej.
-gospodarki mają na ogół różne (z powodu odmienności parametrów, a w szczególności stopy oszczędzania) stany równowagi i dlatego zbiegają to tego samego stanu równowagi tylko grupy podobnych do siebie gospodarek.
Te pesymistyczne (dla krajów goniących) wyniki korygują modele wzrostu endogenicznego, uwzględniające możliwości wpływania na przyspieszenie wzrostu poprzez:
-powiększanie i doskonalenie kapitału ludzkiego, prace badawczo-rozwojowe, transfer technologii, dyfuzję wiedzy,
-usprawnianie funkcjonowania instytucji gospodarczych
-oraz wykorzystywanie rosnących korzyści skali dzięki otwieraniu na światowe rynki towarowe i finansowe.
=>INNOWACJE W KRAJACH ROZWINIĘTYCH
Narodowy System Innowacji (NSI), jest to zbiór różnych instytucji, które wspólnie bądź indywidualnie współpracują dla rozwoju i rozprzestrzeniania się nowych technologii oraz tworzą pewną strukturę.
Dzięki licznym sprzężeniom zwrotnym, które między nimi występują możliwe jest sprawne tworzenie, selekcjonowanie, absorpcja i dystrybucja innowacji. NSI jest narzędziem służącym do analizy krajowej specyfiki innowacji w procesach globalizacyjnych.
Do instytucji odpowiedzialnych za wspieranie rozwoju innowacyjności należą:
-instytucje zajmujące się wsparciem oraz ekspansją nauki i techniki - są to instytucje dbające o rozwój wiedzy naukowej i technicznej w postaci odkryć, wynalazków itp. Do tej grupy należą między innymi instytuty naukowe i badawcze, uczelnie;
-podmioty należące do sfery przemysłu i usług - ich rola sprowadza się do działalności techniczno - przemysłowej, wdrażania i komercjalizacji innowacyjnych rozwiązań. Wymienia się tu także jednostki B + R przedsiębiorstw;
-organizacje odpowiedzialne za politykę innowacyjną - podmioty te mają promować i rozwijać politykę innowacyjną. Należą do nich rządowe i pozarządowe organizacje, takie jak centra technologiczne, ośrodki doradztwa i szkoleń, ośrodki informacji oraz ośrodki wspomagania innowacji.
NSI stanowi system gwarantujący efektywne powiązania pomiędzy tymi, którzy generują nową wiedzę oraz tymi, którzy mogą ją z pożytkiem wykorzystywać. Efektywne współdziałanie systemu możliwe jest w sytuacji istnienia efektywnej sieci współzależności, która generowana jest poprzez szereg instrumentów oraz elementów infrastruktury.
Systemy innowacyjne w krajach rozwijających się
Koncepcja NIS (National Systems of Innovation)nie do końca pasuje dla krajów rozwijających się gdyż została ona opracowania dla krajów rozwiniętych jako koncepcja ex-post (na podstawie empirycznych faktów opisuje to, co jest w nich juz stworzone),
podczas gdy dla krajów rozwijających się jest to wciąż koncepcja ex ante.
Nie oznacza to, że w krajach rozwijających się nie ma innowacji - często zachodzi ona na poziomie :
-mikroprzedsiębiorstw (często działających w sektorze nieformalnym), jednak jest izolowana z powodu braku -systemu instytucjonalnego
- korporacji transnarodowych (BIZ) =>FRAGMENTACJA SYSTEMÓW INNOWACYJNYCH W KRAJACH ROZWIJAJĄCYCH SIĘ
Koncepcja systemów innowacyjnych dla rozwoju
(Systems of Innovation for Development - SID)
Charles Edquist zaprezentował koncepcję SID (System of Innovation for
Development), która różni się od koncepcji NIS, mającej zastosowanie
bardziej w przypadku krajów wysoko rozwiniętych.
Specyficzne cechy SID (innovation bias in SID):
Innowacje produktowe mają większe znacznie niż inne typy innowacji (np. procesowe) z powodu wpływu na zaawansowanie struktury produkcji (szczególnie istotną dla rozwoju gospodarczego)
Innowacje inkrementalne (incremental innovation) (stopniowe, przyrostowe, naśladowcze) mają większe znaczenie niż przełomowe (radical innovations)
Absorpcja i dyfuzja istniejących innowacji mają większe znacznie niż rozwój nowatorskich technologii
Innowacje w sektorach niskiej i średniej techniki są bardziej osiągalne niż w sektorach wysokich technologii
Charakterystyka funkcjonowania systemów innowacyjnych w krajach rozwijających się (KRS) 1, Niska jakość środowiska biznesowego- biurokracja i korupcja słabość instytucjonalna
2, Niski poziom edukacji
a)Korelacja między potrzebami edukacyjnymi a fazą industrializacji gospodarki:
-Faza przedindustrialna: przeważa zapotrzebowanie na podstawowe umiejętności w zakresie pisania i czytania
-Faza industrialna: zapotrzebowanie na umiejętności średniego poziomu
-Faza postindustrialna: zapotrzebowanie na wykształcenie wyższe
GOW: wiedza kluczowym elementem przewag konkurencyjnych
B) Problem drenażu mózgów (brain drain), jednak jest też strona pozytywna dla rozwoju innowacyjności w KRS:
-powrót do kraju po zdobyciu wiedzy w czasie pobytu zagranicznego (np. Tajwan)
-zakładanie BIZ w kraju pochodzenia (np. diaspora chińska)
-mediacja między firmami zagranicznymi i lokalnymi partnerami w KRS (np. Indie - głownie w kontakcie z -firmami amerykańskimi => zwiększenie potencjału outsorcingu Indii)
-przesyłanie zarobionych pieniędzy to kraju pochodzenia, co jest drugim źródłem dochodów w KRS (po BIZ) - w 2011 r. 72,3 miliarda USD, co stanowiło 42% wartości BIZ i przewyższało wielkość oficjalnej pomocy rozwojowej.
3. Zapaść infrastrukturalna
- Infrastruktura transportowa
- Infrastruktura ICT
4. Niski poziom środków finansowych na działalność innowacyjną
5. Brak kultury innowacyjności
6. Dualna struktura gospodarcza
⇒ rozwój innowacji w sektorze nieformalnym => brak dyfuzji
Pomimo zidentyfikowanych słabości, koncepcja NSI może być zaadoptowana (po uwzględnieniu specyfiki) dla KRS, ponieważ:
-NSI jako narzędzie analityczne musi zawsze brać pod uwagę specyfikę poszczególnych krajów i regionów
-Istnieją tam poszczególne podmioty wchodzące w skład systemów innowacyjnych (wg koncepcji triple helix - rozwój poprzez udaną współpracę instytucji naukowych, przedsiębiorstw, instytucji politycznych oraz instytucji finansowych)
-Rozwój technologiczny i przemysłowy jest istotnym elementem rozwoju gospodarczego KRS
-Koncepcja innowacji nie dotyczy jedynie rozwiązań w sektorach wysokiej techniki, ale generalnie „wprowadzenia czegoś nowego”
-Innowacje mogą być wprowadzane nie tylko w wyniku własnych prac B+R, ale również w drodze naśladownictwa lub kupowania licencji
koncepcja SID wpisuje się w koncepcję NIS
Potrzeby innowacyjne w krajach rozwijających się
Innowacje należy rozumieć jako coś nowego w kontekście lokalnym.
Kontekst ten w KRS często rożni się od uwarunkowań w krajach rozwiniętych.
W KRS, istnieje zapotrzebowanie na podstawowe rozwiązania innowacyjne, których celem jest np.:
-poprawa podstawowych warunków życia,
-rozwiązywanie problemów zdrowotnych, np. związanych z AIDS, malarią,
-poprawa produktywności w rolnictwie (np. zielona rewolucja - The Green Revolution)
Wykorzystanie i dyfuzja technologii
-w krajach rozwijających się istnieje duża różnorodność innowacyjności i poziomu technologicznego przedsiębiorstw, często nawet działających w tych samych sektorach
-pojawianie się „wysp modernizacji” (islands od modernization) we wczesnych etapach rozwoju
-rożny poziom produktywności nawet w firmach wykorzystujących tą samą technologię
-różnice w umiejętnościach kapitału ludzkiego
-potrzeba dyfuzji know-how i edukacji
Luka technologiczna
Kraje rozwinięte zazwyczaj odgrywają rolę liderów technologicznych
Kraje rozwijające się pełnią rolę naśladowców technologicznych
⇒ Istnieje luka technologiczna (technological gap), którą kraje rozwijające się próbują zmniejszyć przez:
- import technologii
- tworzenie wewnętrznych warunków dla wykorzystywania istniejących technologii i ewentualnej ich adaptacji/poprawy
2 drogi do zniwelowania luki technologicznej:
dyfuzja technologii z krajów rozwiniętych do KRS (neokolonializm?)
- jednakże jest to często technologia kapitało- i umiejętnościochłonna (capital- and skill-intensive)
rozwój własnej bazy B+R
3 główne kanały dyfuzji technologii:
BIZ:
- zakup istniejącego przedsiębiorstwa
- greenfield - budowa zakładu od podstaw
- fuzje
zakup licencji
imitacja zagranicznych technologii i dóbr kapitałochłonnych (wykorzystywanie wiedzy ucieleśnionej w produktach - embodied knowledge)
Najważniejszy rodzaj instytucji w systemach innowacyjnych w krajach rozwijających się:
Instytucje i organizacje, które mają największe znacznie dla:
- innowacji produktowych i inkrementalnych
- dyfuzji i absorpcji innowacji
- innowacji sektora niskiej i średniej techniki a więc tych, które są najistotniejsze w gospodarce KRS
Instytucje/organizacje tworzące mechanizmy dla absorpcji technologii zagranicznych w KRS to przede wszystkim:
- Korporacje transnarodowe (przez BIZ)
- Przedsiębiorstwa krajowe kupujące licencje
- Instytucje publiczne, przede wszystkim prawo dot. BIZ i IPR
Formy naśladownictwa technologicznego (wg. S. Schnarra)
imitacje (imitations)
- nielegalne kopie oryginalnych marek (counterfeits)
- legalne (zazwyczaj) imitacje produktów, jednak bez podszywania się pod cudzą markę (knockoffs)
-imitacje produktów, z zastosowaniem własnych elementów projektowania, inżynieryjnych itd. (design copies)
-rozwiązania własne zainspirowane istniejącymi produktami (creative adaptations)
-użycie nowocześniejszej technologii do zmiany istniejącego produktu (technological leapfrogging)
-adaptacja rozwiązania technologicznego do wykorzystania w innym sektorze gospodarki (adaptation to another industry - cross-industry innovation)
Możliwość kontroli nabywania technologii przez KRS przez politykę dot.:
inwestycji zagranicznych
IPR (Intellectual Property Rights) - prawa własności intelektualnej
zamówień publicznych
handlowo-celną
edukacji (tworzenie kapitału ludzkiego zdolnego do oceny, wyboru, wykorzystania i modyfikacji obcej technologii)
Negatywne strony wtórnego nabywania technologii/imitowania:
-koszty imitowania są często zbliżone do kosztów innowacyjnych
- łamanie IPR może powodować załamanie relacji handlowych
W rozwiniętych systemach innowacyjnych, ochrona własności intelektualnej (Inteletual Property Rights - IPR) odgrywa duże znaczenie dla innowacyjności i rozwoju gospodarki
Własność intelektualna ma cechy dobra publicznego:
-(non-excludable good): może być dystrybuowana (powielana) bez zmniejszania jej zasobów,
- (non-rival good): korzystanie z niego przez daną jednostkę nie zmniejsza możliwości korzystania z niej przez innych
Ekonomia to nauka o gospodarowaniu dobrami rzadkimi (McKenzy)
- dobra materialne są rzadkie, co sprawia, że mają one wartość
…natomiast:
- własność intelektualna może być dystrybuowana (powielana) bez zmniejszania jej zasobów
…jednak:
- zasób kapitału ludzkiego jest ograniczony
…więc:
-własność intelektualna jest dobrem ograniczonym od strony podaży
…co powoduje, że:
-zapewnienie motywacji (ekonomicznych) do działalności twórczej wymaga wprowadzenia sztucznej ograniczoności dystrybucji i konsumpcji własności intelektualnej.
Wpływ IPR na ograniczenie konkurencji i ustalanie monopolistycznych cen produktów
IPR umożliwia uzyskanie monopolistycznej pozycji na określony produkt
Monopol jest jednak przyczyną społecznych strat:
- podnoszenie cen i uzyskiwanie ponadnormalnych zysków
- ograniczenia produkcji
- brak presji konkurencyjnej (wysokie koszty)
Polityka dot. IPR powinna więc dążyć do zachowania równowagi
między ochroną interesów twórców lub autorów i konsumentów (powiązanie z polityką konkurencji)
Uzasadnienie dla monopolu własności intelektualnej:
- „własność dzieła”…
…czy…
- ochrona inwestycji, jakiej wymagało jego wytworzenie?
Argumenty za działaniami na rzecz ochrony własności
intelektualnej (wg Global Intellectual Property Center)
IPR kreuje i wspiera miejsca pracy
Jest kluczem konkurencyjności (wartość IP w USA przewyższa PKB wielu krajów)
Zwiększa dostępność najważniejszych ścieżek doskonalenia warunków życia i rozwoju
Wspomaga kreatywność wybitnych naukowców, artystów i inżynierów
Chroni życie ludzi (leki, czysta woda, żywność, energia) zapewniając postęp w poziomie życia
Ogranicza ryzyko dla konsumentów
Brak ochrony IPR zwiększa koszty prowadzenia działalności innowacyjnej i pośrednio prowadzi do marnotrawstwa wydatków rządowych przeznaczonych np. na naukę
Efektywne działania ograniczają piractwo i kradzież IP
Czy w interesie krajów rozwijających się (KRS) leży silna ochrona IPR?
Dylemat systemów innowacyjnych w krajach rozwijających się związany z ochroną IPR
Jeżeli innowacje w KRS mają głownie charakter naśladowczy, to ochrona IPR będzie ograniczała możliwości wprowadzania innowacji
ale…
brak ochrony IPR może powodować:
- utrudnienia w handlu międzynarodowym
- utrudnienia w przyciąganiu BIZ (które są jednym z głównych źródeł innowacji w KRS)
Czy silna ochrona IPR przyciąga BIZ i inwestycje BIZ w B+R?
Badania wskazują, że silna ochrona IPR przyciąga BIZ, ale nie powoduje znaczącego wzrostu wydatków BIZ na B+R
główne powody napływu BIZ to poszukiwanie:
- źródeł pozyskiwania surowców i taniej siły roboczej,
- efektywności (korzyści skali),
- dostępu do rynków zbytu.
Brak ścisłych powiązań BIZ z krajowymi podmiotami wspierającymi postęp techniczny, naukowy i innowacje
Naśladownictwo technologiczne (technological imitation) jest utrudnione w systemach z silniejszą ochroną IPR
Niski stopień ochrony IPR prowadzi do uzyskiwania szerszych korzyści z BIZ poprzez tzw. spillover effects - tj. transfer wiedzy z firm zagranicznych do firm krajowych - i efekt naśladownictwa
Badania wskazują więc, że:
Zwiększenie BIZ w wyniku silniejszej ochrony IPR nie przyczynia się do wzrostu innowacyjności KRS
BIZ nie powoduje wzrostu możliwości technologicznych w KRS, dla których głównym źródłem innowacji jest naśladownictwo technologiczne (technological imitation),
Naśladownictwo technologiczne (technological imitation) jest utrudnione w systemach z silniejszą ochroną IPR
Wniosek
Silna ochrona IPR nie przyczynia się do silniejszego rozwoju innowacyjności i konkurencyjności KRS tak jak ma to miejsce w przypadku krajów wysoko rozwiniętych, z uwagi na odmienną specyfikę ich systemów innowacyjnych
Relacja między siłą ochrony IPR w KRS i ich rozwojem technologicznym
Kraje rozwijające się mają więc do wyboru:
ochraniać IPR i przyciągać BIZ, które:
nie powodują znaczącego zwiększenia zdolności technologicznych, ale…
odrywają pozytywną rolę w innych dziedzinach życia gospodarczego, takich jak: zwiększanie zatrudnienia, generowanie dochodów, zmniejszanie stref biedy, itd.
nie ochraniać IPR, co:
ogranicza napływ BIZ, ale …
zwiększa możliwości naśladownictwa technologicznego, będącego głównym źródłem innowacyjności w KRS
Istnieje trzecia droga - zrożnicowany sektorowo system ochrony IPR (sector-based IPR regime):
-wybór sektorów, które nie są objęte silną ochroną IPR, w celu umożliwienia naśladownictwa technologicznego w tych sektorach i rozwoju w nich zdolności innowacyjnych
- objęcie pozostałych sektorów silną ochroną IPR, w celu przyciągania BIZ i rozwiązania problemów wysokiego bezrobocia, biedy itd. w krótkim okresie
Niebezpieczeństwo w zaadoptowaniu zróżnicowanego sektorowo systemu ochrony IPR (sektor-based IPR regime) - przypadek Tajlandii
Brak prawa patentowego do 1979 r.
1979 r. - ustawa o patentach (Patent Act), selektywne objęcie poszczególnych sektorów poprzez ograniczenie patentów do:
„wynalazków do zastosowań w przemyśle” („inventions of industrial application”):
- objęcie patentami wynalazków w obszarze elektroniki i
wytwórstwa maszynowego
- brak objęcia wyrazków poza sektorem przemysłu, np.
farmaceutyków (pharmaceuticals)
Niski stopień zabezpieczenia IPR w Tajlandii (w porównaniu do standardów zachodnich) spowodował transfer niskozaawansowanej technologii - Tajlandia stała się zależna od technologii zewnętrznej
Nacisk amerykańskich firm farmaceutycznych na rząd USA (wyłączonych z ochrony IPR w Tajlandii) spowodował silną presję USA na rozszerzenie zakresu prawa patentowego w Tajlandii (1990).
Pomimo, że rząd Tajlandii nie był skłonny do zmiany prawa, został do tego zmuszony przez groźby sankcji handlowych ze strony USA, od których Tajlandia była zależna w zakresie technologii przemysłowej.