SOCJOLOGIA STOSUNKÓW
MIĘDZYNARODOWYCH

WYKŁAD I
POWIĄZANIA MIĘDZY SOCJOLOGIĄ
A STOSUNKAMI MIĘDZYNARODOWYMI

SOCJOLOGIA STOSUNKÓW
MIĘDZYNARODOWYCH: WYMIARY



SOCJOLOGICZNE INSPIRACJE TEORII
STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH



PRÓBY STWORZENIA SOCJOLOGII
STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH



ZAINTERESOWANIE SOCJOLOGÓW
MATERIĄ STOSUNKÓW
MIĘDZYNARODOWYCH

SOCJOLOGICZNE
INSPIRACJE TEORII
STOSUNKÓW
MIĘDZYNARODOWYCH

SOCJOLOGICZNE INSPIRACJE
TEORII STOSUNKÓW
MIĘDZYNARODOWYCH



SM cierpi na „autyzm intelektualny”



Źródłem inspiracji głównie nauki pokrewne



Wpływ socjologii ogromny, choć skrzętnie
skrywany



Zapożyczenia teoretyczne, pojęciowe

i metodologiczne



Pokrewieństwo zainteresowań
intelektualnych

Trudno podawać w wątpliwość fakt, że przez większość
swojego istnienia nauka o stosunkach międzynarodowych
była dziedziną relatywnie podporządkowaną, importerem
idei, zadowolonym z możliwości wykorzystywania mód
akademickich, ale niezdolną do kształtowania ich na swój
obraz (Lawson, Shilliam)

SKRYWANA NAMIĘTNOŚĆ
MORGENTHAUA DO WEBERA



H. J. Morgenthau, Polityka między
narodami, 1948



Zasady realizmu politycznego



Zapożyczenia od Webera:
podejście metodologiczne i
sposób ujęcia polityki i władzy



Typy idealne



Sposób ujęcia władzy/potęgi



Interes jako wartość obiektywna,
lecz o zmiennym znaczeniu

BŁĘDNE ROZUMIENIE KONCEPCJI
EMILE’A DURKHEIMA PRZEZ
KENNETHA WALTZA



Kennet Waltz, Teoria stosunków
międzynarodowych, 1979



Próba stworzenia
nieredukcjonistycznej teorii
polityki międzynarodowej, opartej
na rozdziale między sferą
wewnętrzną i międzynarodową



Polityka wewnętrzna sferą
hierarchii i funkcjonalnego
zróżnicowania, polityka
zewnętrzna – anarchii i
funkcjonalnego podobieństwa



Wykorzystanie koncepcji ładu
mechanicznego i organicznego

PORÓWNANIE KONCEPCJI ŁADU U
DURKHEIMA I WALTZA

Koncepcja Durkheima

Koncepcja Waltza

Ład mechaniczny:

społeczeństwo segmentalne;
hierarchia lub anarchia;
funkcjonalne podobieństwo
elementów

Sfera polityki

międzynarodowej: anarchia,
funkcjonalne podobieństwo
elementów (państw);
zagrożenie anomią w
postaci wojny

Ład organiczny:

społeczeństwo organiczne:
hierarchia; funkcjonalne
zróżnicowanie i specjalizacja
elementów; współzależność;
problem koordynacji;
zagrożenie anomią

Sfera polityki

wewnętrznej: hierarchia;
funkcjonalne zróżnicowanie i
specjalizacja elementów
(instytucji państwowych);
współzależność

SOCJOLOGICZNE INSPIRACJE SZKOŁY
ANGIELSKIEJ



Szkoła Angielska: Hedley Bull, Henry
Butterfield, E. H. Carr, Martin Wight



Zapożyczenia:



Problem badawczy: istota ładu
społecznego



Stosunki międzynarodowe są
szczególnym przypadkiem stosunków
międzyludzkich



Rola norm, reguł i instytucji w
funkcjonowaniu społeczności
międzynarodowej



Znaczenie wartości, takich jak
niepodległość, bezpieczeństwo, ład i
sprawiedliwość



Specyficzna metodologia: raczej
socjologia rozumiejąca niż behawioryzm

„ODKRYCIE” KONSTRUKTYWIZMU



Trzecia wielka debata w obrębie SM:
zderzenie konstruktywizmu i
materializmu



W latach 1980.: „przełom
socjologiczny”



Koncepcje A. Wendta: anarchia jest
tym, czym czynią ją państwa

WYKORZYSTANIE KONCEPCJI KRYTYCZNYCH I
POSTMODERNISTYCZNYCH DO REINTERPRETACJI
PODSTAWOWYCH POJĘĆ NAUKI O SM



Koncepcja potęgi zmodyfikowana pod
wpływem:



Michela Foucaulta



Pierre’a Bourdieu



Jurgena Habermasa



Michaela Manna

=> uwypuklenie strukturalnego,
instytucjonalnego, idealistycznego i
niematerialnego wymiaru potęgi



Np. koncepcja „soft power”

=> potęga jako atrybut aktorów innych niż
państwa: władza jako zjawisko
wielowymiarowe, funkcjonujące w obrębie
sieci



Koncepcja „global governance”

PRÓBY STWORZENIA
SOCJOLOGII STOSUNKÓW
MIĘDZYNARODOWYCH

PRÓBY STWORZENIA SOCJOLOGII
STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH



Raymond Aron, Pokój i wojna między
narodami, 1954



Rozróżnienie na teorię, socjologię i
prakseologię



Marcel Merle, Socjologia stosunków
międzynarodowych, 1974



Socjologia jako wzorzec
systematyczności i umiejętności
sprawnego łączenia empirii z
rozważaniami teoretycznymi



Stosunki międzynarodowe to zjawiska
społeczne, a zatem można je analizować
a pośrednictwem kategorii, teorii i metod
wykorzystywanych do analizy innych
zjawisk społecznych

SOCJOLOGIA STOSUNKÓW
MIĘDZYNARODOWYCH JERZEGO
WIATRA



podejście interdyscyplinarne, uwzględniające
socjologię, przyczyni się do rozwoju teorii
stosunków międzynarodowych, a stosunki
międzynarodowe i politologia odświeżą
perspektywę socjologiczną



Badanie interakcji systemu państwowego z innymi
systemami społecznymi; uwzględnienie wektorów
wpływu wywieranego przez:



Środowiska społeczne na stosunki systemu politycznego
z innymi systemami politycznymi



Środowiska społeczne innych systemów politycznych na
dany system polityczny;



Działania podejmowane przez system polityczny wobec
innych systemów politycznych na jego własne
środowisko społeczne;



Działania innych systemów politycznych na jego
środowisko społeczne.

OBECNE PRÓBY ZAKREŚLENIA OBSZARU
SOCJOLOGII SM (ANNA HOLZCHEITER I STEPHAN
STETTER)



Nie tyle, teoria, ile empiria



Politykę światową należy badać w oparciu oraz w
odniesieniu do szerszego kontekstu społecznego



cztery podstawowe obszary badań dla socjologii
stosunków międzynarodowych:



wymiar transnarodowy (współpraca transnarodowa,
nowe transnarodowe ruchy, procesy, sieci, aktorzy,
instytucje i przestrzenie społeczne);



wymiar potęgi/władzy, zwłaszcza przejście od
„międzynarodowej polityki potęgi” („international power
politics”) do „międzynarodowej socjologii potęgi”
(„international sociology of power”);



wymiar konfliktu, wojny i przemocy (np. badanie nowych
linii konfliktu)



wymiar organizacji między- i ponadnarodowych.

SOCJOLOGIA TRANSNACJONALIZMU

Współpraca

transnarodow

a

Transnarodow

e sieci

społeczne

Global

governance

(+ analiza

mikro-

socjologiczna)

Nowe ruchy

społeczne,

polityka i

transnarodow

a sfera

publiczna

Teoria i

analiza sieci

Teoria

interakcji

komunikacyjn

ej i

demokracji

deliberatywn

ej

Badania makrosocjologiczne:

historyczny wpływ globalnych ruchów

społecznych i sieci społeczeństwa

obywatelskiego

SOCJOLOGIA WŁADZY/POTĘGI
(POWER)

Wpływ socjologów

m.in. Foucaulta,

Bourdieu,

Habermasa, Lukesa

Przełamanie

realistycznej

koncepcji władzy –

przejście do

Weberowskiej

koncepcji władzy

Poszerzenie zbioru aktorów

posiadających władzę

(nie tylko państwo, ale i

organizacje oraz tzw.

superuprawomocnione

jednostki)

Poszerzenie możliwych relacji

władzy między aktorami

(potęga polityczna,

gospodarcza, kulturalna,

religijna…)

Rosnące zróżnicowanie

instrumentów władzy

(twarda

i miękka potęga)

Potęga

specyficzna dla

sfery stosunków

międzynarodowy

ch:

polimorficzna,

wielowymiarowa

SOCJOLOGIA KONFLIKTU, WOJNY I
PRZEMOCY

Stara tradycja integrowania teorii socjologicznych

do analizy Webera

Nauka o stosunkach międzynarodowych była zbytnio

skupiona na integracyjnej funkcji ładu

międzynarodowego

Kwestia interwencji ponadnarodowej – gdzie

interweniować?

Literatura dotycząca nowych wojen i przestrzeni

przemocy

Podejście szkoły kopenhaskiej: sekurytyzacja

Nowe linie konfliktu, np. Północ-Południe

ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE

Instytucjonalizm socjologiczny

Jest to jedno z najpopularniejszych podejść w socjologii, kładące nacisk

na kulturowe pochodzenie instytucji oraz historyczną zależność

teraźniejszych rozwiązań
Dwoje badaczy sympatyzujących z tym podejściem otrzymało nagrodę

Nobla:
1993: Douglas North, 2009: Elinor Ostrom

Ramy kulturowe poszczególnych instytucji:

zwłaszcza Unia Europejska

Powstawaniem „europejskości” interesuje się np.

znany niemiecki socjolog Jurgen Habermas
Postulował on np. stworzenie konstytucji dla jednoczącej się Europy

Ekspansja nowych organizacji

ponad/międzynarodowych w polityce światowej

WKŁAD SOCJOLOGII W
ANALIZĘ STOSUNKÓW
MIĘDZYNARODOWYCH



Przez długi czas: zaledwie incydentalne
zainteresowanie socjologów sprawami
międzynarodowymi



Przyczyny:



NACJONALIZM METODOLOGICZNY



„Eurocentryczny ahistorycyzm”, koncentracja na
stosunkach politycznych i militarnych oraz
rosnące rozdrobnienie teoretyczne stosunków
międzynarodowych



Odmienna geneza nauki o stosunkach
międzynarodowych

Na tle innych nauk społecznych, stosunki międzynarodowe jawiły
się jako brzydkie kaczątko, bynajmniej nie jako spójna refleksja
teoretyczna, lecz raczej mieszanina sztuki rządzenia państwem,
dyplomacji, historii i prawa. Nic zatem dziwnego, że na świecie jest
stosunkowo niewiele samodzielnych wydziałów stosunków
międzynarodowych. Zadziwiająco trudno uzyskać jasną odpowiedź
na proste pytanie, czym są stosunki międzynarodowe. Wydaje się,
że są podobne do dyscyplinarnego obwarzanka – są
przedsięwzięciem pozbawionym jądra (Lawson, Shilliam)

SOCJOLOGIA RÓWNIEŻ CZERPAŁA
INSPIRACJE Z NAUKI O STOSUNKACH
MIĘDZYNARODOWYCH



Graham Allison i analiza kryzysu kubańskiego

Essence of Decision: Explaining the Cuban Missile

Crisis, 1971



Różne soczewki konceptualne: ogląd tego samego
wydarzenia z różnych punktów widzenia



Racjonalnego aktora: w czasie kryzysu rządzący obierają
optymalne działania kalkulując korzyści i straty



Procesu organizacyjnego: organizacje, których przedstawiciele
uczestniczą w kryzysie, stosują własne procedury „na skróty”,
tzw. Standardowe Procedury Operacyjne; obrane działanie wcale
nie musi być najlepsze



Polityki rządowej: rządzący są uzależnieni od gier personalnych
i strategicznych w obrębie grup, z których pochodzą



Książka Allisona skłoniła socjologów do przemyślenia
wielu założeń dotyczących ludzkiej racjonalności i
sposobu działania, zasad kierujących organizacjami i
logiki funkcjonowania polityki

„SOCJOLOGICZNY ZAJAZD” W L. 1980.



Namolna i nie dająca się zlekceważyć
obecność zjawisk i procesów przebiegających
ponad granicami państwa narodowego lub z
ich całkowitym pominięciem

SOCJOLOGIA HISTORYCZNA



John Hobson, Ch. Tilly, Randall Collins, Theda
Skocpol



socjologia historyczna uwypukla ciągłe
rekonstruowanie teraźniejszości za
pośrednictwem zakotwiczonych historycznie
procesów



Bardziej złożone ujmowanie przyczynowości i
rozwoju



Podkreśla znaczenie czasu i miejsca



pozwala lepiej ukazywać różnice między
niegdysiejszymi a obecnymi systemami i
instytucjami międzynarodowymi



ukazuje funkcjonalne zróżnicowanie państw



pokazuje bezzasadność wyodrębniania
obszaru polityki międzynarodowej

KONCEPCJA SYSTEMU-ŚWIATA
IMMANUELA WALLERSTEINA



Szkoła dependystów



Nowoczesny system-świat, 1974

SOCJOLOGIA GLOBALNYCH
PRZEPŁYWÓW MANUELA CASTELLSA



Pod koniec lat 60. nastąpiła
strukturalna transformacja w
stosunkach produkcji, władzy i
doświadczania



w świecie złożonym ze społeczeństw
sieci, terytorium będące
wyznacznikiem istnienia państwa
narodowego, nieubłaganie traci na
znaczeniu;



logika miejsc ustępuje logice
przepływów

SOCJOLOGIA GLOBALIZACJI SASKII
SASSEN



To, co globalne (instytucje,
procesy, praktyki dyskursywne,
wyobrażenia), przekracza ramy
państwa narodowego, a zarazem
częściowo wyłania się z owych
ram i funkcjonuje w ich obrębie



Uwypuklenie roli miejsca w
globalnym świecie

CZY ISTNIEJE SOCJOLOGIA STOSUNKÓW
MIĘDZYNARODOWYCH? CZY ISTNIEJĄ GLOBALNE
PROCESY SPOŁECZNE?



POJAWIENIE SIĘ SOCJOLOGII SM UMOŻLIWIŁY DWA RÓWNOLEGŁE PROCESY
ZMIANY PERSPEKTYWY TEORETYCZNEJ I EMPIRYCZNEJ W OBRĘBIE NAUKI O
STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH ORAZ SOCJOLOGII



Odejście od perspektywy państwocentrycznej w stosunkach
międzynarodowych



Dotychczas stosunki międzynarodowe zajmowały się głównie państwami jako
głównymi aktorami



Wynikało to z obserwacji empirycznych:



W 1945 r. na arenie międzynarodowej funkcjonowało kilkanaście korporacji międzynarodowych i
kilkanaście liczących się organizacji międzynarodowych



W 2009 r. oprócz ok. 200 państw na arenie międzynarodowej działa co najmniej 45 tys.
korporacji międzynarodowych (a 50 z nich ma większy roczny obrót niż PKB 142 państw), ponad
14 tys. organizacji międzyrządowych i ok. 40 tys. organizacji pozarządowych



Odejście od

„metodologicznego nacjonalizmu”

w socjologii



Socjologia zajmowała się poszczególnymi społeczeństwami i teoriami średniego
zasięgu. Istniała więc socjologia francuska, niemiecka czy polska, lecz badania
porównawcze między społeczeństwami były dość niezadowalające



Socjologia nie zajmowała się (potencjalnym) społeczeństwem światowym



Państwo postrzegano jako swoisty „kontener” na społeczeństwo, tymczasem obecnie
społeczeństwa tkwią w międzynarodowej sieci politycznej, gospodarczej, kulturowej.