Socjologia stosunków
międzynarodowych
1. Pojęcie socjologii stosunków międzynarodowych
2. Geneza socjologii stosunków międzynarodowych
3. Rodzaje kontaktów kulturowych w stosunkach
międzynarodowych
1. Pojęcie socjologii stosunków międzynarodowych
1. Pojęcie socjologii stosunków międzynarodowych
Socjologia stosunków międzynarodowych analizuje zjawiska
związane z istnieniem i funkcjonowaniem państwa, jego instytucji i
segmentów, organizacji międzynarodowych, znaczących jednostek i
grup społecznych odpowiedzialnych za kształtowanie polityki
zagranicznej zwłaszcza w sytuacji konfliktu, dominacji militarnej,
ekonomicznej czy finansowej nad uczestnikami sieci tych relacji.
Bada mechanizmy ich tworzenia, funkcjonowania, opisu i
wyjaśniania reguł tworzenia modeli stosunków pluralistycznych
bądź monistycznych opartych na dominacji i podporządkowaniu.
Przedmiotem analizy są zarówno aktywne podmioty relacji
międzynarodowych jak i ich wytwory. W ujęciu przedmiotowym
ważne stają się doktryny prawne i polityczne, struktury polityczne,
organizacje międzynarodowe, traktaty, porozumienia
międzyrządowe, wzory stosunków dyplomatycznych.
Zob. T. Paleczny, Socjologia stosunków międzynarodowych, Kraków 2001
Ujęcia badawcze problematyki socjologii stosunków
Ujęcia badawcze problematyki socjologii stosunków
międzynarodowych
międzynarodowych
1.
Podmiotowe
Podmiotowe - w tym ujęciu wyodrębnia się składniki i elementy relacji
międzynarodowych, biorące aktywny udział w kształtowaniu stosunków z innymi
podmiotami (m.in.. państwa i organizacje międzynarodowe o charakterze
międzyrządowym (państwowym), aktywnych uczestników „międzynarodowej gry
politycznej” tj. pojedynczy ludzie (niekoniecznie głowy państw), małe grupy
społeczne (np. lokalne skupiska etniczne, rasowe czy subkulturowe), narody i
inne zbiorowości narodowe (np. mniejszości narodowe), grupy wyznaniowe i
tworzone przez nie instytucje kościelne, cywilizacje i ich agendy.
2.
Problemowe
Problemowe - najważniejszym przedmiotem analizy staje się w tych ujęciach
rola konfliktu, dominacji militarnej, ekonomicznej czy finansowej nad
uczestnikami sieci stosunków.
3.
Strukturalne -
Strukturalne - zajmuje się
odkrywaniem mechanizmów tworzenia i
funkcjonowania modeli stosunków pluralistycznych bądź opartych na dominacji i
podporządkowaniu.
4.
Przedmiotowe
Przedmiotowe - przedmiotem analizy staje się wtedy zarówno typ
stosunków, powstałych w ich wyniku pojawienia się struktur, procesów jak i
interakcji. Przedmiotem analizy nie stają się wtedy aktywne podmioty relacji
międzynarodowych, lecz raczej ich wytwory (np.. doktryny prawne i polityczne,
struktury polityczne, organizacje międzynarodowe, traktaty, porozumienia
międzyrządowe, wzory stosunków dyplomatycznych)
Podejścia badawcze w socjologii stosunków
Podejścia badawcze w socjologii stosunków
międzynarodowych
międzynarodowych
W socjologii stosunków międzynarodowych spotykane są różne podejścia oraz
perspektywy teoretyczne. Do najważniejszych zaliczyć należy podejścia:
(1) kulturowo-antropologiczne, (2) państwowo-polityczne, (3) strukturalno-funkcjonalne
(1) kulturowo-antropologiczne, (2) państwowo-polityczne, (3) strukturalno-funkcjonalne
i
i
(4) systemowe.
(4) systemowe.
W podejściu kulturowym najważniejszą kategorią analityczną i podmiotem
stosunków międzynarodowych staje się sam naród oraz grupy zaliczane do porządku
kulturowo-etnicznego, takie jak zbiorowości plemienne, grupy etniczne, mniejszości
narodowe.
Ujęcia polityczne czynią z państwa i jego instytucji podstawową i najważniejszą
sferę kształtowania się stosunków międzynarodowych. Narody i inne zbiorowości
reprezentowane są przez państwa, wyposażone w pokojowe i militarne środki osiągania
celów i realizacji interesów grup i kategorii wchodzących w ich skład.
Perspektywa strukturalno-funkcjonalna kładzie główny nacisk nie na analizę
zagadnień takich jak konflikt, dominacja, podporządkowanie, panowanie, władza,
przymus, współpraca, lecz na zjawiska wiążące się z funkcjonowaniem złożonego,
wielowymiarowego układu powiązań, tworzących względnie homeostatyczną strukturę
zależności pomiędzy uczestnikami relacji międzynarodowych.
Ostatnie podejście, systemowe, jest rozwinięciem perspektywy strukturalno-
funkcjonalnej. Stosunki międzynarodowe stanowią system wzajemnie powiązanych
elementów i strukturalnych zależności między nimi. Szczególną odmianą ujęć
systemowych są podejścia interakcjonistyczne albo oparte na teorii gier.
Geneza socjologii stosunków
międzynarodowych
* tradycja antyczna (grecka - filozofia społeczna polis, rzymska - prawo)
* tradycja chrześcijańska (sakralizacja epoki średniowiecza, religia jako
uniwersum społeczne)
* tradycja oświeceniowa (liberalna) - prawa ekonomiczne (rynkowe),
prawa i wolności człowieka, sekularyzacja życia i stosunków politycznych
Socjologia stosunków międzynarodowych jako dyscyplina
szczegółowa, wyodrębniona została z socjologii ogólnej a następnie
socjologii stosunków politycznych i socjologii kultury.
Stosunki międzynarodowe znajdują się w centrum zainteresowań nie tylko
szczegółowo określonej subdyscypliny socjologicznej, ale także socjologii państwa
i stosunków politycznych jak i samej politologii, ekonomii (zwłaszcza
makroekonomii), filozofii, etnologii, religioznawstwa, kulturoznawstwa, nie licząc
takich dyscyplin przedmiotowych jak amerykanistyka, afrykanistyka,
europeistyka czy rosjoznawstwo.
Zagadnieniami relacji
międzynarodowych zajmują się także nauki takie jak medycyna (epidemiologia),
kryminologia i prawo (nie tylko międzynarodowe), psychologia, pedagogika, w
zasadzie każda dyscyplina nauk humanistycznych.
Schemat nr 1. Socjologiczne kategorie analizy stosunków
międzynarodowych
ujęcia podmiotowe
ujęcia przedmiotowe
jednostki
małe grupy MIKRO
narody
------------------------------------------------------------
państwa
związki państw MAKRO
religie i Kościoły
organizacje międzynarodowe
cywilizacje
postawy
wzory interakcji
---------------------------------
procesy
megatrendy
struktury
Schemat nr 2. Socjologiczne kategorie analizy stosunków międzynarodowych. Ujęcie podmiotowe.
jednostki
(cechy demograficzne, społeczne, kulturowe)
małe grupy
(rodziny, subkultury, sekty, grupy towarzyskie, lokalne)
narody
MIKRO
plemiona, kasty, klany, grupy etniczne na poziomie lokalnym)
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(mniejszości narodowe, grupy etniczne
państwa
MAKRO
(jednonarodowe, federacyjne)
związki państw
(unie, porozumienia)
religie i Kościoły
(religie uniwersalistyczne, małe wyznania i Kościoły)
organizacje międzynarodowe
(ONZ, NAFTA, MERCOSUR, CEFTA)
cywilizacje
(zachodnia, islamska, prawosławna, chińska,
hinduistyczna, prawosławna, buddyjska,
latynoamerykańska, japońska
)
3. Rodzaje kontaktu kulturowego w stosunkach
3. Rodzaje kontaktu kulturowego w stosunkach
międzynarodowych
międzynarodowych
Do głównych, najważniejszych w kształtowaniu relacji między zbiorowościami
narodowymi (w tym państwami, systemami organizacji politycznej, narodami, grupami
etnicznymi i mniejszościami narodowymi) mechanizmami są :
1.
Podboje
Podboje - pierwsza faza kontaktów kulturowych zdominowana została przez procesy
opierające się na konkurencji, rywalizacji, tendencji do dominacji, podboju.
(Gumplowicz 1887). Stosowanie siły militarnej i przemocy w stosunkach
międzynarodowych ogranicza się do coraz bardziej peryferyjnych obszarów świata,
aczkolwiek rywalizacja o terytoria, rynki ekonomiczne czy przewagę militarną w
regionie wciąż jest jednym ze sposobów kształtujących relacje międzynarodowe.
Przykładami wpływu mechanizmów podboju są tzw. „wędrówki ludów”, prowadzące do
upadku Cesarstwa Rzymskiego oraz powstania nowego ładu polityczno-terytorialnego w
Europie.
2.
Kolonizacja -
Kolonizacja -
dochodziło do niej w wyniku najazdu jednej grupy rasowej, etnicznej
czy religijnej na terytorium zajęte przez inne zbiorowości kulturowe, zorganizowane we
własne struktury administracyjne i systemy polityczne. Z zasady kontakt kolonizacyjny
opierał się na dominacji grup wyżej rozwiniętych politycznie, kulturowo,
technologicznie i militarnie, narzucającym ludom zamieszkującym skolonizowane
terytoria wzory organizacji grupowej.
3.
Aneksja -
Aneksja -
polega na przyłączeniu części lub całego terytorium należącego do
konkretnej grupy rasowej, etnicznej lub językowo-wyznaniowej do obszaru
państwowego należącego do innej zbiorowości narodowej. Aneksja bywa konsekwencją
wojen, podbojów, opiera się na bezprawnym z punktu widzenia prawa
międzynarodowego akcie zawłaszczenia ziem należących do innych grup kulturowych
lub zbiorowości państwowo-obywatelskich, albo dobrowolnie podpisanych i
przestrzeganych traktatów pokojowych.
4.
Emigracja
Emigracja jest
główną formą kontaktu kulturowego, stając się we
współczesnym świecie - w tym w Europie - podstawowym i
dominującym sposobem powstawania społeczeństw pluralistycznych
oraz tworzenia się kontekstów wielokulturowych. Przemieszczenie
przestrzenne jednostek lub grup z jednego obszaru terytorialnego na
drugie, stanowi w istocie rzeczy złożony zespół zjawisk.
4. Teoretyczne podstawy socjologii stosunków
4. Teoretyczne podstawy socjologii stosunków
międzynarodowych
międzynarodowych
* Tradycja socjologiczna XIX i XX wieku (interakcjonizm i formalizm
stosunków międzynarodowych w ujęciu Georga Simmla; system
dynamiki relacji międzynarodowych w koncepcji Maxa Webera;
ewolucjonizm i perspektywa „walki ras” Ludwika Gumplowicza;
teoria stosunków demokratycznych i „dominacji elit” Karla
Mannheima; ujęcie kulturowe Floriana Znanieckiego, „szoku
przyszłości” i rozwoju struktur pluralistycznych Alvina Tofflera;
teoria stosunków międzygrupowych Stanisława Ossowskiego; rola
narodów i nacjonalizmów w relacjach międzynarodowych w ujęciu
Ernsta Gellnera; koncepcja „zderzenia cywilizacji” Samuela
Huntingtona.
*
Koncepcje integracyjne (funkcjonalne) i koercyjne (konfliktowe)
Charakterystyka dwu modeli (integracyjnego i koercyjnego)
Charakterystyka dwu modeli (integracyjnego i koercyjnego)
stosunków międzynarodowych
stosunków międzynarodowych
Model konfliktowy
Model konfliktowy
Model integracyjny
Model integracyjny
założenia: stała i nieprzezwyciężona
założenia: zasada równowagi
obiektywna sprzeczność, relacje
i porozumienia, orientacja na
oparte na przymusie, antagonistyczny
współpracę,
funkcjonalność
charakter relacji międzynarodowych
elementów, gradacyjny
nierównowaga, egoizm
charakter struktury społecznej,
jednostek i grup zdolność do altruizmu oraz
kompromisu
typy relacji: nierównowaga,
typy relacji: równowaga,
asymetria położenia, nierówność,
symetria położenia, równość,
dyskryminacja, podległość,
brak uprzedzeń,
dominacja
współrzędność
stosunki: konkurencyjność,
stosunki: współpraca,
wrogość, walka, przemoc, amalgamacja, akomodacja,
izolacja, separacja, eksterminacja asymilacja, umowa
struktura : dychotomiczna,
struktura: gradacyjna,
antagonistyczna, spolaryzowana,
wielopoziomowa, warstwowa
dwubiegunowa, klasowa, rasowa
niekonfliktowa, funkcjonalna