Poglądy słynnych filozofów i socjologów o państwie i społeczeństwie

ĆWICZENIA 3 - PLATON

Filipowicz, Historia myśli polityczno - prawnej; Izdebski, Historia myśli polityczno - prawnej; Szacki, Historia myśli socjologicznej

PLATON (V/ IV n.e.)

• najwybitniejszy uczeń Sokratesa (często swoje poglądy przedstawiał jako Sokrates w pisanych przez siebie dialogach) - podobnie do niego przyjął obiektywność rzeczywistości i wiedzy o niej, wrodzoność wiedzy; w zakresie społecznym krytykował demokrację i relatywizm sprawiedliwości oraz prawa

• po skazaniu i śmierci Sokratesa wyjechał z Aten (był nauczycielem tyrana w Syrakuzach, próbował tam wcielać swoje idee społeczno - polityczne w życie, ale nie udało mu się), po powrocie otworzył Akademię

• myśl społeczno - polityczną zawarł głównie w dialogach „Państwo” i „Prawa” - stworzył dwie koncepcje ( w „Państwie” - idea, w „Prawach” - możliwości zbudowania państwa w rzeczywistym świecie, które zbliżać się ma do państwa idealnego, ale ideału osiągnąć nie może).

państwo idealne: byt samowystarczalny, w którym obywatele w pełni utożsamiają się ze sprawiedliwym państwem (jego prawami), które podzielone jest na wzór duszy i na wzór duszy dąży do dobra

państwo realne: pozostające w kontaktach z innymi państwami (konieczna służba wojskowa), obywatele niekoniecznie zadowoleni z panujących sprawiedliwych porządków określanych przez prawa (konieczny nadzór nad obywatelami, sądy, wychowywanie obywateli), którego budowa i cele przypominać ma duszę (stratyfikacja)

POGLĄDY OGÓLNE:

• istnieje obiektywna rzeczywistość idealna - ogólna, pojęciowa, niezmienna, wieczna, powszechna (rozumiana jako logiczne wzory dla świata materialnego lub jako faktycznie istniejący świat, który odbity jest w materii, lub jako jedynie istniejący świat), w ramach której najwyższa jest idea dobra; rzeczywistość idealna jest podstawowym kryterium prawdy/ fałszu oraz dobra/ zła, ale nie można jej poznać bezpośrednio, tylko intuicyjnie (świat materialny to „cienie” świata idei)-> idealizm, obiektywizm

• człowiek składa się z ciała (niedoskonałe, bierne) i duszy (czynna, pierwiastek idealny, istota człowieka - czynnik życia, poznania prawdy, dobrego postępowania, nieśmiertelności), dusza zaś z trzech części - rozumnej, impulsywnej i zmysłowej; cel człowieka to osiągnięcie szczęścia poprzez kontemplację idei dobra, którą można osiągnąć po śmierci dzięki sprawiedliwemu życiu (podstawa - mądrość) -> człowiek to dusza dążąca do transcendentnego celu (poza człowiekiem i ciałem i jego życiem) poprzez życie sprawiedliwe

• mądrość (wiedza ogólna) to jedna z najważniejszych cnót duszy (cnota duszy rozumnej), obok męstwa (cnota duszy impulsywnej) i umiarkowania (cnota duszy zmysłowej); harmonia duszy, czyli postępowanie zgodnie z duszą, prowadzi do cnoty najwyższej - sprawiedliwości -> sprawiedliwość jednostki to cnota, wynikająca z życia zgodnego z naturą, czyli swoją duszą i odpowiadającą jej cnotą, zwłaszcza mądrością

• mędrzec to człowiek mający wiedzę autentyczną, mający świadomość prawdy, najważniejszą cnotę (mądrość nie oznacza skuteczności i użyteczności, nie jest wynikiem akceptacji przez większość ludzi, nie jest relatywna - to wynik znajomości obiektywnej prawdy), upoważniony i zobowiązany do wprowadzania w świecie materialnym porządków idealnych, do kierowania innymi zgodnie z ideałem, do stanowienia praw -> przewaga ludzi mądrych nad innymi

• prawda jest wrodzona, należy ją wydobywać (3 stopnie - empiryczny, dyskursywny, intuicyjny - jednoaktowy ogląd idei, przypomnienie sobie) - nie każdy to potrafi; doświadczenie empiryczne ani umiejętności nie są w stanie przyczynić się do zdobycia prawdy, mogą tylko pomóc w jej przypominaniu sobie; poznanie to kontemplowanie pojęć, bytów rzeczywistych (niezmiennych idei), intuicyjne ujmowanie świata prawdziwego [w metaforze jaskini - bycie poza jaskinią]; jest możliwe dzięki wysiłkowi rozumu, który wznosi się ponad wiedzę empiryczną i jej uogólnianie -> poznanie intuicyjne jako podstawa, racjonalizm genetyczny

• człowiek nie jest samowystarczalny, potrzebuje państwa, by móc żyć zgodnie ze swoją naturą -> państwo jest nadrzędne wobec człowieka, gdyż jest warunkiem sprawiedliwości i dążenia do idei dobra

• dobre państwo to państwo sprawiedliwe, podobne do człowieka żyjącego zgodnie z naturą - złożone z trzech stanów (rządcy, strażnicy, rzemieślnicy), z których każdy realizuje swoje zadania (zgodnie ze swoją wrodzoną duszą i jej cnotą), funkcjonujące niczym organizm (części potrzebne są całości i nie są samowystarczalne bez całości), poprzez sprawne funkcjonowanie zbliżające się do idealnego wzoru (niezmienne, powszechne) -> państwo sprawiedliwe to państwo, w którym ludzie podporządkowują się swojej naturze (duszy) i współdziałają w drodze do transcendentnego celu

POGLĄDY FILOZOFICZNO - SPOŁECZNE:

USTROJE, KRYTYKA DEMOKRACJI

• ustrój (rodzaj władzy) decyduje o sposobie życia ludzi - sposób życia ludzi świadczy o wadach i zaletach ustroju, patrząc na sposób życia ludzi w demokracji nie można popierać tego ustroju:

• demokracja powstaje, gdy ubodzy zwyciężają, przyjmując reguły równości (każdy jest równy wobec prawa) i wolności (każdy może rządzić), myląc to z dowolnością - zapomina się, że każdy z natury predysponowany jest do innych działań, a rządzenie musi być zgodne z ideałem

• w demokracji wszystkim wydaje się, że mają lub mogą mieć rację, choć każdy mówi co innego - o przyjęciu sądu decyduje jego skuteczność i poparcie większości, a nie jego prawdziwość, a to nie zawsze sprzyja rzeczywistemu dobru ogółu, prowadzi do chaosu i samowoli, do anarchii

• w historii widać kolejne przekształcanie się ustrojów i ich rosnącą degenerację:

• arystokracja (władza ludzi najszlachetniejszych, dobrych i sprawiedliwych)

• timokracja (rządzą ludzie mający jednostkowe ambicje, wojownicy - od „time”: honor lub oszacowanie; nie kierują się rozumem, tylko namiętnościami, dlatego ostatecznie wybija się jednostkowa chciwość, niszcząca ten ustrój; przykład - Sparta)

• oligarchia (rządzi nieliczna grupa ludzi bogatych i chciwych, nie kierująca się rozumem; społeczeństwo dzieli się na małą grupę bogaczy i liczną biedotę, to prowadzi do przewrotu)

• demokracja (rządzą ludzie biedni, nie mający wiedzy i kompetencji, kierujący się pozorami prawdy; pojawia się anarchia, którą potrafią wykorzystać sprytne jednostki)

• tyrania (od „tyrannos” - despota; rządzi tyran, sprytnie przekonujący lud co do swoich racji wybrany przez niego, nie mający wiedzy i cnoty, realizujący swoje cele, trzymający strachem ludzi „w garści”)

• monarchia (rządy królów) to najlepszy ustrój, przy czym monarchę rozumieć należy jako człowieka mądrego, dobrego, który kieruje państwem pod kątem celu idealnego i jest gwarantem sprawiedliwości

• ratunkiem dla państwa/ społeczeństwa jest radykalna przemiana - podstawą jest poznanie prawdy, która jest kryterium wszelkich sądów i oddanie władzy ludziom mądrym (królom - monarchia), którzy kształtować będą państwo na wzór idealny, inaczej obyczaje nikczemnieją, zanika dyscyplina, pojawia się zawiść, złość i zepsucie; trzeba przełamać historyczne fatum! (Platon próbował na Sycylii, ale nie wyszło)

PAŃSTWO IDEALNE („Państwo”)

• cechy:

niewielkie (umożliwia to kontrolę nad nim, rozmiar ustalany na bazie idealnych liczb),

niezmienne i powszechne/ uniwersalne (podobieństwo do idei - niezależne od warunków geograficznych i innych; postulat ten był również wynikiem doświadczeń ateńskich - przemiany prowadziły do degradacji i degeneracji),

funkcjonujące niczym organizm (jedność elementów w ramach całości, części zależą od całości - całość umożliwia jednostkom funkcjonowanie, zapewnia samowystarczalność),

mające strukturę przypominającą duszę (3 stany - przynależność zależy od wrodzonej duszy; ludzie nie są równi!),

harmonijne (współgranie części w ramach całości), niezależne (samowystarczalne - autarkia; oddzielone od innych państw i wpływów),

dążące do idealnego/ transcendentnego celu - idei dobra, czyli celu moralnego, powszechnego i stałego (z jednej strony - zgodne z ideałem; z drugiej - umożliwiające sprawiedliwe życie i dążenie do idei dobra),

rządzone przez ludzi mądrych (filozofów znających prawdę, dążących do idei dobra i postępujących sprawiedliwie)

-> państwo jako idealny organizm

• podstawa - prawo oparte na wiedzy (zawartej w rozumie), stanowione przez ludzi mądrych, umożliwiające dążenie do szczęścia wszystkim jednostkom -> podporządkowanie ludzi racjonalnemu prawu stanowionemu przez ludzi mądrych [prawo naturalne!]

• każdy zgodnie z naturą zajmuje się tym, do czego z natury jest predysponowany, przyczyniając się do dobra ogółu:

ludzie mądrzy to rządcy (mądrość), stanowiący prawa i będący najwyższą warstwą;

ludzie impulsywni to strażnicy (męstwo), chroniący praw;

ludzie zmysłowi to rzemieślnicy (pracownicy/ chłopi) (umiar), zapewniający środki do życia reszcie ludzi;

-> przynależność do stanów nie jest dziedziczna, lecz ustalana w trakcie edukacji, funkcjonują 3 stany (niewolnicy nie byli uwzględniani jako ludzie, lecz jako narzędzia), odpowiadające naturze ludzi

(brak wojowników - teoretycznie państwo ma być bytem samowystarczalnym i powinno istnieć w izolacji, w praktyce otoczone jest innymi państwami, wtedy musi atakować (w celu zdobywania niewolników) lub bronić się (w przypadku ataku z zewnątrz) -> ale atakuje warstwa nadzorcza, a bronią wszyscy obywatele

brak artystów - sztuka jest rodzajem polityki, może wpływać na obywateli i zaburzać ład w państwie, dlatego trzeba ją zwalczać - wyrzucać muzyków i poetów poza polis; ponadto zmiany w sztuce wpływają na zmianę polityki, a porządki w państwie powinny być wieczne i niezmienne, dlatego wszelkie nowości trzeba zwalczać)

• wychowanie przygotowuje obywateli do życia w państwie (wspólne):

po urodzeniu - wspólne wychowywanie

17 rok życia - mniej zdolni na rzemieślników, reszta - dalej kształcona (ćwiczenia fizyczne, muzyka - rozwój odwagi i siły)

20 lat - mniej zdolni na strażników, reszta - dalej kształcona (edukacja fizyczna i od 30 roku życia, filozofia)

35 lat - stanowiska publiczne

50 lat - refleksja, kształcenie innych, właściwa władza (nieograniczona - do dyspozycji wszelkie siły państwa, możliwość wpływania na jego kształt)

-> wychowanie kształci umiar, męstwo i mądrość (dostępna najlepszym), dzieli ludzi na klasy i zarazem unifmormizuje

• nie ma własności prywatnej i rodzin jako takich, gdyż przyczynia się ona do zazdrości i konfliktów, a przez to do rozkładu państwa - interes jednostkowy zaczyna być ważniejszy od interesu ogółu (w tym: wspólna własność kobiet i dzieci, przy czym kobiety również mogą aktywnie działać we wszystkich stanach) -> komunizm zapewniający jedność

• wszystko podporządkowane celowi państwa - można tworzyć mity (potoczną mądrość) służące za drogowskazy dla jednostek nie potrafiących odkryć prawdy -> cel uświęca środki

• obywatel to człowiek mieszkający w państwie (również kobiety - Platon przyznaje im pewne prawa!), pozostali to nie-ludzie, barbarzyńcy [Platon porusza problem niewolników, których traktuje jako część dobytku, a nie jako ludzi]

• państwa rzeczywiste są zawsze mniej lub bardziej „chore”, mogą tylko zbliżać się do ideału - pod tym kątem należy je oceniać i zmieniać

PAŃSTWO „DRUGIE” PO IDEALNYM

• prawo jako podstawa/ schemat ograniczający ludzi i władców(!)

• silnie rządzone, odizolowane w miarę możliwości od zagranicy, konserwatywne, niewielkie

• 4 klasy majątkowe (ponad - podlegało karze)

• obrzędy religijne i zawody sportowe jako źródło jedności (trzeba walczyć o jedność, gdyż ludzie w rzeczywistości nie są idealni, trzeba ich przymuszać lub kształtować)

CYNICY JAKO INNY MODEL UTOPII (Antystenes z Aten, Diogenes z Synopy - V/ IV p.n.e.)

• Antystenes był uczniem Sokratesa, syn Ateńczyka i niewolnicy, odrzucił idealizm

• jego zdaniem do szczęścia prowadzi cnota, rozumiana jako życie zgodne z naturą, skromne, obojętne na dobra doczesne i konstrukcje człowieka (wszystko, co nie jest cnotą, jest sztuczne i narzucone, nie jest dobrem prawdziwym - prawo, moralność, obyczaje), a ludzie są z natury równi (wszelkie podziały na dobrych/ złych, bogatych i biednych, wolnych i niewolników, są sztuczne), ludzie żyjący zgodnie z naturą (a nie zgodnie z prawem czy konwencjami) tworzą społeczeństwo ludzie prawdziwie wolnych (nie trzeba im pieniędzy, wojska, sądów, aparatów przymusu), takie społeczeństwo to utopia tworzona „oddolnie”, pod wpływem odczuwania niesprawiedliwości społecznej (utopia Platońska to utopia tworzona „odgórnie”)

OKRES HISTORYCZNY PLATONA I CYNIKÓW

Koniec „Złotego Wieku” Aten:

• 431: początek wojny ze Spartą (wojna Peloponezka)

• 429: umiera Perykles (przez wiele lat wpływał na postanowienia Zgromadzenia Ludowego, była to teoretycznie demokracja, w praktyce „rządy jednego”, jego doradcą był sofista - Protagoras)

• Ateny nękane są zarazami (jak wszystkie państwa greckie), ich siła słabnie, zwiększają wyzysk miast sprzymierzonych i atakują niesprzymierzone państwa greckie (w tym Syrakuzy, sprzymierzone ze Spartą), budząc ich sprzeciw

• 431 - 404 p.n.e.: Ateny ostatecznie przegrywają ze Spartą (prawdopodobnie w wyniku zdrady części ateńskiej arystokracji, która nie była zadowolona z demokracji i sprzyjała Sparcie), koniec wojny peloponeskiej

• Spartanie wprowadzają w Atenach rząd oligarchiczny (rząd niewielu narzuconych z zewnątrz osób, które działają głównie we własnym interesie, a nie w interesie ludu, którym rządzą), tzw. Rząd Trzydziestu Tyranów (jeden z nich - sofista Kritiasz), który nie ma poparcia i zostaje po roku obalony

• Spartanie przywracają demokrację, ale wprowadzają amnestię dla tych, którzy im pomagali (mimo demokracji nie można ukarać winnych przegranej Aten ze Spartą); w Atenach rosną napięcia i konflikty międzyludzkie (zamiast skazywać winnych przegranej za ich przewinienia, oskarża się ich z byle powodu)

• 399 p.n.e.: Sokrates zostaje oskarżony o demoralizowanie młodzieży ateńskiej i ateizm, zostaje skazany na śmierć i wyrok zostaje wykonany (Sokrates mógł uciec, ale nie skorzystał z tej możliwości)

Platon:

• pochodzący z zamożnej rodziny ateńskiej, nie zaznał biedy (nie rozumiał postępowania sofistów, którzy pracą zarabiali na życie, gardził pracą fizyczną - właściwie można wnioskować z jego pism, iż obywatele powinni „pracować” rękoma niewolników)

• wierny uczeń Sokratesa, po jego śmierci 20 lat podróżuje (Włochy, Egipt), ostatecznie powraca do Aten i otwiera szkołę w Atenach zwaną „Akademią platońską” (Akademią)

• niechętny demokracji , ponieważ to ona skazała na śmierć jego mistrza (zwłaszcza że po przegranej ze Spartą ateńska demokracja była pełna walk między obywatelami i przesiąknięta brakiem zaufania; poza tym Platon, pochodząc z zamożnego rodu, odczuwał sympatię raczej dla arystokracji (w jego filozofii - rządy najlepszych, a nie najbogatszych, choć te pojęcia często się z sobą wiązały) niż dla rządów ubogiego ludu);

• chciał zmienić ustrój Aten (pisze „Państwo” i „Prawa”, przedstawiające jego zdaniem państwo idealne i jego realne urzeczywistnienie), ale nie podejmuje żadnych działań politycznych

• poglądy Sokratesa znamy głównie na podstawie pism Platona, trudno dociec, na ile Platon swoje myślenie przedstawiał jako myślenie Sokratesa, niektórzy przedstawiają wręcz poglądy platońskiego Sokratesa jako poglądy Platona)

• krytyk sofistów - nauczają za pieniądze (dla niego to niezrozumiałe, w rzeczywistości sofiści byli nauczycielami, którzy swoją pracą zarabiali na życie); głoszą relatywizm i konwencjonalizm (Platon nie uznawał względności dobra, prawdy i praw)

• w filozofii Platona widać też wpływ wierzeń orfickich (wschodnich - trackich), widoczny również u Pitagorejczyków (kult Dionizosa i Orfeusza, z którym wiązało się tworzenie bractw, równość kobiet i mężczyzn, wiara w nieśmiertelność duszy i reinkarnację - orfizm w Grecji pojawił się w wyniku kontaktów Grecji ze wschodem); ponadto widać sympatie Platona dla ustroju Sparty (obywatele poddani kontroli od narodzin, duży nacisk na odpowiednie wychowanie)

Cynicy:

• niezamożni, odczuwający skutki nierówności społecznej (prawa obywatelskie mieli tylko ludzie/ mężczyźni urodzeni w Atenach)

• próbowali pokazać, jak można osiągnąć szczęście niezależnie od okoliczności (inni: cyrenaicy - szczęście to przyjemność; megarejczycy - nie zajmowali się etyką), ich myśl kontynuowali stoicy (a myśl cyrenaików - epikurejczycy; inni - ...)

DUSZA	PORÓWNANIE	CNOTA	STAN SPOŁECZNY	ROLA W PAŃSTWIE
rozumna (właściwa tylko człowiekowi)	woźnica	mądrość	rządcy (filozofowie)	stanowienie praw
impulsywna (zwierzęca)	koń dobry	męstwo, odwaga	strażnicy	utrzymywanie ładu
wegetatywna (roślinna)	koń zły, narowisty	umiarkowanie, sprawność	żywiciele (kupcy, rzemieślnicy)	zapewnianie dóbr materialnych koniecznych do życia
oznacza ład i harmonię duszy, wynik postępowania cnotliwego		sprawiedliwość		oznacza ład i harmonię, wynik współdziałania stanów

ANALIZA TEKSTU PLATONA („PRAWA”), PYTANIA DO TEKSTU

1. Jakie są kroki, które należy uczynić, gdy buduje się państwo? (trzeba dążyć do realizacji idei państwa):

1. oczyszczanie państwa

(boleśnie - usuwanie niesprawiedliwości/ przestępców poprzez skazanie ich na śmierć lub wygnanie; łagodniej: usuwanie biednych/ potencjalnych rewolucjonistów poza granice państwa, aby tam zakładali kolonie)

2. przygotowanie praw dla obywateli i odpowiedni podział państwa

3. obsadzanie urzędników i stanowienie praw

• ustalenie obszaru i liczby obywateli, podział ziemi wśród obywateli

• uszanowanie panujących zwyczajów religijnych, przyznanie bóstwu w każdym okręgu ziemi (poświęconych im obszarów)

• Platon w „Prawach” zajmuje się raczej przedstawieniem koncepcji budowania państwa w świecie rzeczywistym, mając za podstawę istniejące lub państwo lub zaczynając od zera poprzez sprowadzenie osadników na dany teren. Dlatego też w „Prawach” dużo jest realistycznych rozważań, gdzie Platon zwraca uwagę na fakt, w jaki sposób idea państwa (której istnienie postuluje) jest ograniczana w praktyce. Trudno to nazwać „utopią”

2. Jakie znaczenie ma „oczyszczanie” państwa?

Obywatele nie powinni żywić do siebie wrogich uczuć, w tym celu nie mogą być zbyt zróżnicowani materialnie (trzeba unikać bogacenia się), nie mogą żywić do siebie urazy (trzeba pilnować sprawiedliwości - przestrzegania prawa)

3. Jaki powinien być obszar państwa, ilu powinno mieć ono obywateli i dlaczego?

Obszar - taki, aby zaspokoić skromne potrzeby mieszkańców (a nie większy - nie ma służyć akumulowaniu dóbr!), każdy obywatel powinien mieć jedną działkę (jeśli obywateli 5040, to 5040 działek)

Mieszkańcy - tyle, aby się móc bronić przed napaścią lub pomagać zaatakowanym sąsiadom: 5040

4. Dlaczego Platon twierdzi, iż w idealnym państwie powinno być 5040 obywateli?

Platon miał sentyment do Pitagorejczyków i dużą rolę przywiązywał do liczb.

5040 jest dobrą liczbą, gdyż można dzielić ją na wiele sposobów, a to ułatwia następnie realizowanie zadań wojskowych, zawieranie umów i układów, rozkładanie podatków, przeprowadzanie przydziałów różnych dostaw

5. Jaką rolę odgrywa w państwie religia, jej kultywowanie i miejsca kultów?

Wierzenia i kulty są czynnikiem spajającym ludzi - ludzie gromadzą się w miejscach poświęconych bogom, a przy okazji załatwiają wiele spraw, zawierają serdeczne stosunki, zbliżają się do siebie i poznają się nawzajem, ma to bardzo duży wpływ na sprawne funkcjonowanie państwa (brak wiedzy o innych sprawia, iż są oni niedoceniani lub przeceniani)

6. Jakie są wg Platona cechy państwa idealnego (najlepsze państwo, najlepszy ustrój, najlepsze prawa)?

• brak własności prywatnej!

• brak zróżnicowania społecznego:

• jednolity odbiór rzeczywistości przez ludzi, jednakowe poglądy ludzi; jednakowa religijność ludzi; jednakowa własność ludzi; jednakowe dążenia ludzi (jedność państwa: dobro państwa = dobro każdej jednostki)

7. Jakie mają być ustawy dotyczące państwa i obywateli, które zbliżą państwo rzeczywiste do państwa idealnego?

• stała liczba obywateli i działek, uprawianych przez poszczególnych obywateli, ale stanowiących własność ogółu:

• działkę dziedziczy zawsze najstarszy syn, córki wydawane za mąż, pozostali synowie oddawani bezdzietnym obywatelom; gdy to nie daje rezultatów (liczba obywateli się waha) to poza ustawowe metody do utrzymania stałej liczby obywateli i działek:

• pozaprawne metody: ganienie lub zachęcanie do płodzenia dzieci (gdy za dużo/ za mało dzieci); wysyłanie nadmiaru obywateli do zakładania kolonii (gdy mimo to za dużo obywateli); przyjmowanie do państwa ludzi, którzy nie otrzymali wychowania w państwie (gdy za mało obywateli)

• stały majątek obywateli [zapobiega bogactwu, które rodzi się z niesprawiedliwości i nie prowadzi do szczęścia, które są celem państwa]

• pod groźbą kary nie wolno sprzedawać/ kupować działek,

• nie wolno uprawiać niezaszczytnej i upokarzającej mechanicznej pracy w celu zarobkowania

• zakaz posiadania przez prywatnych obywateli złota i srebra [tylko złoto i srebro oraz grecki pieniądz miały wartość poza granicami danego państwa i ich posiadanie pozwalałoby na handel wymienny z obywatelami innych państw], nakaz używania wyłącznie obiegowej monety [konieczna do wymiany - a nie do handlu!, mająca wartość tylko w danym państwie],

• regulowanie przez państwo posiadania waluty obcej [przydzielana w przypadku wojen, posłom i ludziom w misji, którzy podróżują za granicę; w przypadku osób prywatnych na sam wyjazd za granicę trzeba mieć zgodę, a po trzeba powrocie wpłacić walutę do skarbca za równowartość w walucie miejscowej],

• zakaz dawania i brania posagu [sztuczne zwiększanie majątku],

• zakaz pożyczania pieniędzy na procent

• ustawy, zgodnie z którymi na pierwszym miejscu stawia się wychowanie duszy, na drugim - ćwiczenie ciała, na trzecim - zaspokajanie potrzeb materialnych

• podzielenie obywateli na 4 klasy majątkowe (różnice wynikają z faktu, iż jeśli zakłada się nowe państwo i przybywają do niego osadnicy, to przywożą z sobą zróżnicowany majątek), zgodnie z którymi różnicuje się: wybór urzędników, wymiar świadczeń i rozdawanie przydziałów pomiędzy obywateli

• ustawowe określenie granicy ubóstwa (4 klasa - majątek równy wartości jednej działki) i granicy bogactwa (1 klasa - majątek równy czterem działkom)

• w przypadku przekroczenia granicy ubóstwa, pomaga państwo;

• w przypadku przekroczenia granicy bogactwa, obywatel ma obowiązek zwrócić nadwyżkę państwu, lub może być zaskarżony przez dowolnego obywatela, który otrzyma za to nagrodę!)

• ustawowy podział państwa:

• w środku kraju miasto, mające święty obszar - Akropolis i mur, podzielone na 12 części, w którym znajdować się będzie 1080 domów (każdy obywatel dwa domy - w środku miasta i blisko jego granicy)

• dookoła obszary 5040 działek (różna wielkość, w zależności od ich jakości - mają mieć równą wartość), przeciętych na pół (każdy obywatel otrzyma pół działki blisko miasta i pół blisko granicy)

• obszar działek podzielony na 12 części (jak miasto), z których każda część będzie miała swojego boga i będzie zwana „fylą”

• w ramach państwa powstaną: fratrie, gminy miejskie i wiejskie, formacje wojskowe, bojowe i marszowe, system monetarny, miary

8. Czy Platon jest za rządami jednego człowieka, czy wielu ludzi?

Platon jest za rządami wielu ludzi, najlepszych z danego państwa. Trzeba znać ich pochodzenie, przeszłość, muszą być ludźmi praworządnymi (stosującymi panujące prawa). Tak samo ludzie wybierający rządy muszą być praworządni, wychowani w danym państwie i dążący do jego zachowania.

9. Czy w każdym państwie możliwe są wybory tego typu, które postuluje Platon? Jaki jest warunek takich wyborów?

Nie, wybory postulowane przez Platona mogą odbyć się tylko w państwie, które już istnieje od takiego czasu, że ludzie są w nim wychowywani. Warunkiem jest tutaj odpowiednie wychowanie.

10. Jak i jakie wybierać władze? (jakich urzędników i w jaki sposób)?

• strażnicy prawa:

• wybierani przez wszystkich (wojownicy i rolnicy - w „państwie idealnym” nie ma strażników) obywateli z wszystkich obywateli; najpierw przechodzi 300 osób, potem 100, ostatecznie 37, którzy przechodzą jeszcze lustrację (bada się ich przeszłość i teraźniejszość)

• warunki stawania do wyborów: wiek wybieranych - minimum 50 lat, wybierani na nie dłużej niż 20 lat

• zadania strażników: straż nad prawami (ich przestrzeganiem), nadzór wykazów mienia (czy zgadzają się z rzeczywistością), konfiskowanie nadwyżek

• stratedzy (kandydaci zgłaszani przez strażników praw, wybory przez głosowanie wszystkich) - 3 osoby oraz taksiarchowie (kandydaci zgłaszani przez strategów, wybory przez głosowanie wszystkich) - 12 osób (na każdą fylę), dowódcy konnych szwadronów i sprawiających szyki w piechocie, naczelnicy jazd

• gdy obywatele mają swoich kandydatów, mogą ich przedstawić wraz z uzasadnieniem i przez głosowanie można zmienić kandydatów

• rada:

• 360 osób (12 x 30 osób), z każdej klasy majątkowej 90 osób (radnych)

• wybierają wszyscy z wszystkich, oddzielnie każdą klasę majątkową (w zależności od klasy majątkowej - brak udziału w wyborach grozi karą lub nie)

• po wstępnych wyborach pozostawia się 180 kandydatów z każdej klasy majątkowej do „lustracji”, z których losuje się 90 osób, wchodzących do rady

• rada (wymiennie) sprawowała będzie rządy przez cały rok, jedna z części rady będzie miała na mocy zwoływać i rozwiązywać Zgromadzenia Ludowe

• wg Platona tego typu rada jest czymś pośrednim między monarchią (rządy jednego) a demokracją (rządy większości z wszystkich) i jest konieczna ze względu na to, aby w państwie nie dochodziło do sporów między obywatelami nierównymi w zakresie majątkowym (nierówność ziemska jest równością boską, gdyż jest zgodnością z losem, ale trzeba wprowadzać równość ziemską między nierównymi z natury)

• inni urzędnicy:

• zarządcy miejscy (3 rodzaje- sprawujące nadzór nad obszarem miasta); kapłani (nadzór nad świątyniami, wybierani przez bogów), tłumacze prawa bożego (wybierani przez fyle) i skarbnicy największych świątyń (z najwyższej klasy majątkowej); zarządcy wiejscy (wybierani przez fyle, każda 5 osób)

• wybory częściowo przez głosowanie, częściowo przez losowanie

• w państwie Platona nic ma nie pozostać bez nadzoru!

• władze zarządzające muzyką i gimnastyką (organizujące nauczanie: nadzorujące placówki edukacyjne i ich funkcjonowanie, kontrolujące proces wychowania; organizujące zawody)

• urząd naczelnego kierownika wychowania młodzieży męskiej i żeńskiej - najważniejszy urząd w państwie, gdyż tylko dzięki wychowaniu obywatele w państwie są tacy, iż umożliwiają realizowanie sprawiedliwości państwowej

• widać pierwszeństwo państwa i sprawiedliwości nad interesami poszczególnych obywateli

• sądy i sędziowie (nie należą do władzy państwowej, ale mają władzę poprzez swoje wyroki):

• dwa rodzaje: wybierane w razie sporu przez spierające się strony; stałe (jeden dla osób skrzywdzonych i drugi dla osób, które donoszą na innych w sprawie działania na szkodę państwa)

11. Czy i jak ingerować zdaniem Platona w prywatne życie obywateli?

Należy ingerować w maksymalnie możliwym stopniu, nic nie ma pozostać bez kontroli:

• w przypadku małżeństw: u mężczyzn mają one być zawierane między 25 i 35 rokiem życia (brak małżeństwa - potępiany), u kobiet między 16 a dwudziestym rokiem życia; kobieta nie wnosi posagu (zapobiega to bucie kobiet, poniżeniu ubogich małżonków)

• w przypadku niewolników (są częścią dobytku!, a nie częścią państwa) - należy dobierać życzliwych i uczciwych; pochodzących z obcych krajów i nie znających języka; nie traktować ich jak wolnych (to ich rozpuszcza)

• dzieci, ponieważ mają służyć państwu, muszą być silne i zdrowe, w tym celu nie można ich płodzić nierozważnie, w stanie nietrzeźwym itp.; celem małżeństwa ma być płodzenie państwu dzieci

• zadanie mężczyzn: płodzić dzieci, służyć w wojsku od 20 do 60 roku życia; zadanie kobiet: rodzić dzieci, sprawować służby odpowiednie jej naturze i siłom do 50 roku życia

PYTANIA DO ROZWAŻENIA

1. Gdybyście mieli zbudować państwo (od zera lub przekształcić istniejące), to od czego byście zaczęli?

Platon w dziele „Państwo” opisuje, jak wygląda państwo idealne (ideał, forma, do której zbliżać mają się wszystkie państwa); natomiast w dziele „Prawa” opisuje, jak w rzeczywistym świecie budować od podstaw lub przebudowywać państwo tak, by było możliwie najbardziej zbliżone do ideału.

2. Jakie waszym zdaniem powinno być idealne państwo?

• czy powinno być jednolite, czy zróżnicowane

• pod jakim względem ma być jednolite/ zróżnicowane (majątkowym, wykształcenia itp.)

• jakiego rodzaju władza powinna panować

• jaki system gospodarczy powinien panować

• jaka powinna być relacja jednostki i państwa

• jaki powinien być obszar państwa i jaka ilość jego obywateli

3. Czy jesteście idealistami?

• co oznacza słowo „idealizm”? (wiara w istnienie świata idei/ wiara w istnienie wzorów idealnych)

• czy ktoś jest idealistą w sensie Platońskim?

• jak się rozumie obecnie „idealizm”?

4. Czy Platon wiąże prawo stanowione z boskim?

Chyba tak. Wg Platona bogowie wpływają na los, zgodnie z którym obywatele losują działki, przyznawane im przez prawo. Zmiana stanu posiadania oznacza nie tylko złamanie prawa, ale i postąpienie wbrew woli bogów (traktuje bóstwa trochę jak „straszaka” na obywateli).

Zwraca też uwagę na fakt, iż z woli bogów (losu) ludzie, w zależności od ich natury, są lepiej lub gorzej nagradzani (w tym rozumieniu są traktowani „równo”), co powoduje różnice między nimi (w tym rozumieniu ludzie nie są „równi”). Państwo, aby zapobiec konfliktom między obywatelami, musi ingerować w równość „naturalną” (czyli nierówność z punktu widzenia woli bogów) i wprowadzać równość ziemską (np. materialną).

5. Jaki jest wg Platona cel państwa, a więc w tym przypadku cel przyświecający prawodawcy, który tworzy prawa dla państwa mającego zbliżać się do ideału?

Celem państwa nie jest uczynić je największym i najbogatszym!

Państwo ma być szczęśliwe = sprawiedliwe, przez to jego obywatele mają być wszyscy szczęśliwi = sprawiedliwi.

Obywatele mają być zespoleni ze sobą przyjaźnią. Warunkiem tego jest brak zatargów i sporów między nimi, których przyczyną są zazwyczaj różnice majątkowe, bogactwo niektórych (wynika z hańbiącej pracy zarobkowej, posiadania złota i srebra, lichwiarstwa, skąpstwa)

6. Czy człowiek bogaty może być zdaniem Platona szczęśliwy?

Ludzie bogaci nie mogą być szczęśliwi, gdyż nie są sprawiedliwi (nie można w sposób uczciwy zarabiać o tyle więcej niż inni, by stać się bogaczem; nie można dając na szlachetne cele zaoszczędzić tyle, by stać się bogaczem)

7. Jak Platon definiuje szczęście?

Szczęście to wynik sprawiedliwego postępowania, sprawiedliwość to naczelna cnota duszy.

8. Czy Platon jest moralny?

Zależy od uznania, ale proponowane przez niego donosicielstwo na zbyt zamożnych, w dodatku nagradzane materialnie, nie jest zgodne raczej ze współczesnym myśleniem, prawami i odczuciami moralnymi.

9. Czy państwo idealne może istnieć w świecie rzeczywistym? Jeśli tak/ nie, to dlaczego?

Pytanie kontrowersyjne - wg niektórych Platon rzeczywiście uważał, iż takie państwo może istnieć, wtedy można jego plany określić jako „utopia”; natomiast wg innych Platon określa tylko ideę państwa idealnego jako wzór, do którego dążyć mają państwa realne.

10. Czy państwo powinno mieć tak dużą kontrolę nad obywatelem, jak postuluje Platon? (np. kontrolowanie wyjazdów za granicę itp.) Czy ograniczanie wolności jednostki może dać jej szczęście?

Wg Platona szczęście daje sprawiedliwe postępowanie, które wcale nie jest postępowaniem wolnym.

Państwo ma na celu realizowanie sprawiedliwości, to cel nadrzędny wobec wszystkich jego obywateli. Aby go zrealizować, państwo musi mieć pełną kontrolę nad obywatelami i procesami zachodzącymi w państwie, zwłaszcza w przypadku obywateli, którzy nie wychowali się w swoim państwie i nie przyswajali od dziecka jego praw. Ponadto Platon wcale nie jest taki utopijny - zwraca uwagę na naturę ludzi, z których nie wszyscy zadowoleni będą ze sprawiedliwego porządku. Ale szczęście, które daje sprawiedliwe państwo, widać niekoniecznie tożsame jest z zadowoleniem!

11. Co to jest „utopia”? Czy Platon przedstawił „utopię”?

(gr. ou topos - nie istniejące miejsce) - coś, co nie miało miejsca, termin użyty po raz pierwszy przez T. Morusa w książce utopia (1516) , zawierającej opis idealnego ustroju fantastycznej wyspy. Na wyspie tej nie ma własności (nawet przeczy osobistych) i obowiązuje egalitaryzm i konsumpcji i kolektywizm w produkcji. Praca jest powszechnym obowiązkiem, chociaż najcięższe i niewdzięczne prawe wykonują przestępcy (są jednak tacy w doskonałym społeczeństwie). Myśl utopijna ma swoją bogatą historię przed Morusem (np. opowieści o złotym wieku, „Państwo” Platona), a także jeszcze bogatszą historię po Morusie: T. Campanella „Państwo słońca”, F. Bacon „Nowa Atlantyda”, U. oświeceniowe, U. socjalistyczne, U. komunistyczne, a także U. dwudziestowieczne, zawarte w pismach H.G. Wellsa. Większość U. to eutopie (gr. eu. - dobry), czyli opisy dobrego miejsca. W XX wieku pojawiły się jednak U. złego miejsca, czyli antyutopie.

W „Państwie” przedstawia ideę państwa, w „Prawach” koncepcję wprowadzania idei w życie, łącznie z wszystkimi wynikającymi z tego ograniczeniami. Trudno tu mówić o utopii w pełnym słowa znaczeniu (państwo z „Państwa” istnieje, ale w świecie idei, a nie rzeczywistym)

PAŃSTWO - NADRZĘDNE WOBEC CZŁOWIEKA, KTÓRY NIE JEST SAMOWYSTARCZALNY

DUSZA - ISTOTA CZŁOWIEKA, SPRAWUJE FUNKCJE BIOLOGICZNE, POZNAWCZE, RELIGIJNE

sprawiedliwe państwo (harmonia, ład) -

3 stany (obejmują ludzi zgodnie z najbardziej rozwiniętą u nich częścią duszy), współdziałające w drodze do idealnego celu, postępujące zgodnie z ich cnotą

sprawiedliwość (harmonia, ład): łączy cnoty poszczególnych części duszy, towarzyszy życiu cnotliwemu

CZĘŚĆ ROZUMNA - mądrość

nadrzędna wobec pozostałych

RZĄDCY (filozofowie -stanowienie praw)

stan nadrzędny wobec reszty

CZĘŚĆ IMPULSYWNA

- męstwo

CZĘŚĆ ZMYSŁOWA

- umiarkowanie

STRAŻNICY (strzeżenie praw, pilnowanie porządku wewnątrz i poza)

ŻYWICIELE (kupcy, rzemieślnicy - dostarczanie dóbr materialnych koniecznych dla ciała)

IDEA DOBRA (najwyższa idea, doskonałość):

• najwyższy i transcendentny cel życia człowieka (duszy),

• cel państwa, które jest nadrzędne wobec człowieka (państwo powinno dążyć do doskonałości i zapewnić doskonałość swoim obywatelom)

-> człowiek zbliża się do idei dobra poprzez życie w sprawiedliwym państwie (sam nie jest samowystarczalny, potrzebuje państwa)

---