Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym

dr Andrzej Kulig, dr Grzegorz Kuca
Katedra Prawa Ustrojowego Porównawczego WPIA UJ

WYBORY PARLAMENTARNE

Źródła prawa wyborczego

•

Konstytucja RP z 1997, rozdział IV „Wybory i kadencja” (art. 96 -101).

•

Ustawa z 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy (w szczególności Dział III i IV)

•

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (Dz.U. z 1977 r. Nr
38 poz. 167)

•

Szereg aktów wykonawczych do Kodeksu wyborczego, w tym: rozporządzenia
KRRiTv

_________________________________________________________________________
Znaczenie Kodeksu Dobrej Praktyki w Sprawach Wyborczych – zbiór zaleceń
przyjętych i rekomendowany przez Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy
na sesji w 23 maja 2003 r., podkreślający zasady europejskiego dziedzictwa
wyborczego.
PRZYKŁAD ZALECENIA: zasadnicze elementy prawa wyborczego, w
szczególności właściwy system wyborczy, członkostwo w komisji wyborczej oraz
ustalenie granic okręgów wyborczych nie powinny być zmieniane co najmniej
jeden rok przed wyborami.

WYBORY PARLAMENTARNE

GENEZA KODEKSU WYBORCZEGO W POLSCE:
Pierwszy projekt kodeksu wyborczego w Polsce został opracowany w 1996 r. z
inspiracji prezydenta A. Kwaśniewskiego. Ze względu na niesprzyjający klimat
po wyborach z 1997 r. nie uzyskał on formalnego statusu inicjatywy
ustawodawczej.

- Formalne zainicjowanie uchwalenia ustawy – Kodeks wyborczy nastąpiło w

VI

kadencji Sejmu 24 czerwca 2008 r. w wyniku złożenia inicjatywy

ustawodawczej na ręce Marszałka Sejmu przez grupę 18 posłów Klubu
Poselskiego Lewicy i Demokratów.

- Do pierwszego czytania został on skierowany dopiero 12 stycznia 2009 r.
- Następnie powołano komisję nadzwyczajną – 2 kwietnia 2009 r.
- Kodeks wyborczy uchwalono – 5 stycznia 2011 r.
- Prezydent RP podpisał kodeks wyborczy – 19 stycznia 2011 r.
- Kodeks wyborczy wszedł w życie 1 sierpnia 2011 r.

WYBORY PARLAMENTARNE

Zasady prawa wyborczego:

Rozwój współczesnych państw demokratycznych doprowadził do wykształcenia
katalogu zasad prawa wyborczego (określanych mianem przymiotników
wyborczych), który obejmuje:

•

Zasadę powszechności

•

Zasadę równości

•

Zasadę bezpośredniości

•

Zasadę ustalenia wyników wyborów

•

Zasadę głosowania tajnego (nie – wyborów tajnych)

•

Zasadę wyborów wolnych

•

Wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i

proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym

(art. 96 ust. 2

Konstytucji).

• Wybory do Senatu są powszechne, bezpośrednie oraz odbywają się

w głosowaniu tajnym

(art. 97 ust. 2 Konstytucji).

WYBORY PARLAMENTARNE

1. Zasada powszechności –

określa krąg podmiotów, które spełniając

określone warunki mają prawo wybierania i bycia wybieranymi do organów
przedstawicielskich. Po raz pierwszy sformułowana w Konstytucji II Republiki
Francuskiej z 21 listopada 1848 r.

Art. 62 Konstytucji: Prawo wybierania Prezydenta RP, posłów, senatorów i
przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego ma obywatel polski,
jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy lat 18.

(problem art. 10 kodeksu

rodzinnego i opiekuńczego – zawarcie małżeństwa przez kobietę, która
ukończyła lat 16).

Art. 99 Konstytucji: Bierne prawo wyborcze do Sejmu i Senatu Konstytucji
przysługuje obywatelowi polskiemu; mającemu prawo wybierania; który
najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat – w wyborach do Sejmu, albo 30 lat
w wyborach do Senatu.
Wybraną do Sejmu i Senatu nie może być osoba skazana prawomocnym
wyrokiem sądu na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne
ścigane z oskarżenia publicznego.

Czynne prawo wyborcze: 21 lat w konstytucji marcowej, 24 lata w konstytucji

kwietniowej, 18 lat w konstytucji PRL

WYBORY PARLAMENTARNE

1. Zasada powszechności a obowiązek głosowania

W niektórych państwach dzięki wprowadzeniu obowiązku
wyborczego zasada powszechności prawa wyborczego, ewoluuje w
nieco innym kierunku. Upatruje się w niej katalizator procesu
powstawania nowych partii mobilizujących te grupy wyborców,
które bez obowiązku wyborcze.
Australia - od 1915 r.
Austria (niektóre kraje związkowe: Styria, Tyrol, Vorarlberg – kara
grzywny nakładana przez komisję wyborczą)
Belgia (od 1893), Cypr (od 1960), Grecja (od 1929), Luksemburg
(od 1919), Szwajcaria (od 1903), Turcja (od 1982) oraz Brazylia,
Singapur, Peru, Wenezuela i inne.
W Nowej Zelandii i Urugwaju udział w wyborach nie jest
obowiązkowy,

ale

obywatele

muszą

się

zarejestrować

przygotowywanym przed wyborami spisie wyborców pod groźbą
kary finansowej.

WYBORY PARLAMENTARNE

1. Zasada powszechności a cenzusy

Powszechność w konstytucjach XIX w. ograniczona była licznymi
cenzusami wyborczymi, tzn. wyłączeniami czynnego lub biernego
prawa wyborczego ze względu na brak określonych cech lub
kwalifikacji.
cenzus wieku - uzależnia przyznanie biernego prawa wyborczego
od osiągnięcia określonego wieku.
W przypadku biernego prawa wyborczego do parlamentu dolna
granica wieku ulega w wielu krajach przesunięciu o kilka lat poza
osiągnięcie pełnoletniości i wynosi do izb niższych 19 - 25 lat (np.
w Austrii parlamentarzysta musi mieć przynajmniej 19 lat, w USA –
25 lat), w odniesieniu do izb niższych 25 – 40 lat (senator w Polsce
– 30 lat, w Brazylii – 35 lat, w Czechach – 40 lat)

WYBORY PARLAMENTARNE

1. Zasada powszechności a cenzusy

Cenzus

obywatelstwa

występuje

w

większości

państw

demokratycznych we wszystkich rodzajach wyborów. W nielicznych
nie obowiązuje w odniesieniu do przebywających w nich stale
cudzoziemców w wyborach do parlamentu (np. Urugwaj), czy też
przedstawicielskich

organów

samorządowych

szczebla

komunalnego (państwa UE), a obywatele państw UE mają czynne i
bierne prawo wyborcze do Parlamentu Europejskiego bez względu
na to, w którym z państw UE wezmą udział w wyborach.
Cenzus domicylu - uzależnia przyznanie prawa wyborczego od
stałego zamieszkiwania przez określony prawem czas na terytorium
danego państwa lub na terenie jednego z okręgów wyborczych.
W Polsce domicyl ograniczał bierne prawo wyborcze do Sejmu i do
Senatu, przyznając je obywatelom polskim stale zamieszkałym na
terytorium RP od co najmniej 5 lat (art. 96 Konstytucji z 1952 r.
znowelizowanej 19 kwietnia 1991 r.) – kazus Tymińskiego.

WYBORY PARLAMENTARNE

1. Zasada powszechności a cenzusy

Cenzus domicylu:
Czynne prawo wyborcze do parlamentu: występuje obecnie
dosyć często w wyborach parlamentarnych (np. w Kanadzie, Austrii,
Islandii, Norwegii, niektórych stanach USA) oraz samorządowych,
przy czym obserwuje się tendencję do skracania wymaganego
okresu zamieszkiwania. Waha się od 5 lata (np. w Islandii,
Hondurasie) do 6 miesięcy (np. w Meksyku).
Bierne prawo wyborcze do parlamentu - występuje on często,
nawet gdy nie był przewidziany dla czynnego prawa wyborczego
(np. w Norwegii w wyborach parlamentarnych wynosi 10 lat) lub
jest wyższy niż w przypadku czynnego prawa wyborczego

WYBORY PARLAMENTARNE

1. Zasada powszechności a cenzusy

Cenzus wykształcenia - ogranicza prawa wyborcze osób nie
posiadających określonego wykształcenia (np. w Brazylii, gdzie
wyborca powinien umieć czytać i pisać oraz wysławiać się w języku
ojczystym, na Filipinach, w przypadku biernego prawa wyborczego
na urząd prezydenta wymaga się umiejętności pisania i czytania.
Niekiedy wymóg ten ogranicza się do władania językiem ojczysty
(wybory prezydenckie na Ukrainie).
Cenzus zawodowy – oznaczający pozbawienie praw wyborczych
pewnych grup zawodowych – na przykład żołnierzy i policjantów
(m.in. Argentyna, Indonezja, Tunezja, Wenezuela), duchownych (np.
Boliwia, Meksyk), wyższych urzędników wyborczych (np. Kanada).
Cenzus w prawie zwyczajowym – np. Wielka Brytania, gdzie od
głosowania powstrzymują się królowa, członkowie jej rodziny oraz
dziedziczni parowie zasiadający w Izbie Lordów.

WYBORY PARLAMENTARNE

2. Zasada równości – początkowo regulacje konstytucyjne

zaprzeczały zasadzie równości:
a) głosowanie pluralne – jeden wyborcy ma większa liczbę
głosów niż drugi (XIX w. i na początku XX w. np. W Wielkiej Brytanii,
Austrii, Belgii(
b) głosowanie kurialne – każdy wyborca a taką samą liczbę
głosów, ale wyborcy są zgromadzeni w tzw. kurie wybierające różną
liczbę przedstawicieli (w XIX w. w Prusach, Grecji, Austrii)
Zasada równości jest rozpatrywana w trzech aspektach:
1. formalnym
2. materialnym
3. równości szans

WYBORY PARLAMENTARNE

2. Zasada równości :

1. Aspekt formalny - każdy wyborca uczestniczy w wyborach na
takich samych zasadach jak inni wyborcy, a w szczególności
dysponuje taką samą liczbą głosów (równość czynnego prawa
wyborczego: one man one vote) oraz ma równe z innymi szanse
w ubieganiu się o urząd wybieralny czy mandat przedstawicielski
(równość biernego prawa wyborczego).
2. Aspekt materialny – polega na zapewnieniu równej mocy (siły)
– głosu każdego wyborcy. Dzieje się tak, gdy jeden mandat
przypada na taką samą liczbę wyborców, z dopuszczalnym pewnym
odchyleniem, którego granice powinny być prawnie określone.
Osiąga się to w dwojaki sposób:

- ustalając normę

przedstawicielstwa – tzn. proporcję między liczbą mieszkańców
lub wyborców w danym okręgu bądź kraju a liczbą wybieranych
przedstawicieli (Polska), - wyznaczając okręgi wyborcze o
zbliżonej liczbie mieszkańców lub wyborców przypadających
na jeden mandat, współcześnie jest najczęściej praktykowane (USA,
Austria, Polska).

WYBORY PARLAMENTARNE

2. Zasada równości w wyborach do Sejmu i Senatu.

- bezdyskusyjne obowiązywanie zasady równości w aspekcie

formalnym,

- Problem zasady równości w aspekcie materialnym w wyborach do

Senatu,

a) ordynacja do Senatu z 1991 r. – przyjęła za podstawę wytyczania

okręgów

wyborczych

kryterium

terytorialne,

tzw.

Podział

administracyjny państwa na województwa, ignorując kryterium
populacyjne, tzn. nie przyjmując normy przedstawicielstwa
(ustalenie Okrągłego Stołu – każde województwo 2 mandaty).

b) Ordynacja wyborcza do Sejmu i Senatu z 2001 r. (2 – 4 senatorów w

okręgu)

c) Kodeks wyborczy z 2011 r. (1 senator w okręgu)

WYBORY PARLAMENTARNE

3. Zasada bezpośredniości
Składa się współcześnie z dwóch elementów:
1. Głosowania osobistego polegającego na tym, że wyborca
oddaje głos, bez niczyjego pośrednictwa. Wyborcy niepełnosprawni
mogą, na własną prośbę, korzystać z pomocy innej osoby przy
głosowaniu. Ordynacje wyborcze zazwyczaj zezwalają na to wprost.
2. Głosowania imiennego oznaczającego, że wyborca oddaje głos
na konkretnego kandydata, określonego z imienia i z nazwiska,
stawiając z właściwej strony karty do głosowania znak przy jego
nazwisku.
Przy wyborach z zastosowaniem list mogą być: 
- listy zamknięte (closed list), tzn. takie, na których kolejność
kandydatów jest wiążąca dla wyborcy
- listy otwarte (open list), tzn. takie, na których sam wyborca
dokonuje preferencji personalnych.

WYBORY PARLAMENTARNE

4. Zasada głosowanie tajne
Zasada tajności głosowania odnosi się tylko do jednej z faz procesu
wyborczego, tzn. do aktu głosowania.
Nie można jej rozciągać na inne elementy procesu
wyborczego, które mają być jawne, np. zarządzenie wyborów,
kalendarz wyborczy, zgłaszanie kandydatów (list kandydatów),
ustalenie wyników wyborów, repartycja mandatów, rozpatrywanie
protestów wyborczych.
Po raz pierwszy na szeroką skalę tajność głosowania wprowadzono
w Południowej Australii – tzw. AUSTRALIAN BALLOT (lata 50. XIX w.).
W Wielkiej Brytanii jawność głosowania obowiązywała do 1872 r., w
Stanach Zjednoczonych do 1888 r. W Europie tajność głosowania
wprowadzono po raz pierwszy we Francji (Rewolucja Francuska 1789
r.), cztery lata później, pod naciskiem jakobinów, pozostawiono
wyborcy swobodę. W Europie zachodniej upowszechniona została
na przełomie XIX i XX w. (np. Belgia od 1920 r.).

WYBORY PARLAMENTARNE

4. Zasada głosowania tajnego
TAJNOŚĆ GŁOSOWANIA – ma chronić wyborcę przed powzięciem
przez kogokolwiek wiadomości, w jaki sposób głosował, a zatem
umożliwić wyborcy dokonanie swobodnej i bezpiecznej decyzji
wyborczej. Ma sens tylko wtedy, gdy służy zagwarantowaniu
wolnych wyborów. Wyborca ma pewność, że w związku z oddanym
głosem

nie

wystąpią

żadne

pozytywne

ani

negatywne

konsekwencje.
WSPÓŁCZEŚNIE TAJNOŚĆ GŁOSOWANIA STANOWI CONDITIO
SINE QUA NON WYBORÓW DEMOKRATYCZNYCH.
Na przestrzeganie zasady tajności głosowania istotny wpływ ma
instytucja MĘŻA ZAUFANIA (nazywanych niekiedy OBSERWATORAMI)
-

są to osoby działające na podstawie upoważnienia udzielonego przez pełnomocnika

komitetu wyborczego lub samego kandydata, które posiadają uprawnienia do
obserwowania czynności wyborczych oraz obliczania głosów. Mogą oni zgłaszać zarzuty
do protokołu głosowania. Wówczas obwodowe komisje wyborcze mają obowiązek
dołączenia wyjaśnień dotyczących zarzutów wniesionych przez mężów zaufania.

WYBORY PARLAMENTARNE

4. ZASADA GŁOSOWANIA TAJNEGO
WYŁĄCZENIE TAJNOŚCI GŁOSOWANIA MOŻE NASTAPIĆ TYLKO W
DRODZE WYJĄTKU np. w celu realizacji czynne prawa wyborczego
przez wyborcę (zwrócenie się osoby niepełnosprawnej do osoby
trzeciej z prośbą o pomoc przy akcie głosowania).
TAJNOŚĆ GŁOSOWANIA DOPUSZCZA MOŻLIWOŚĆ GŁOSOWANIA
ELEKTRONICZNEGO.
Zasada tajności podlega rozwinięciu w kodeksie wyborczym, który
nakazuje, aby wyborca po otrzymaniu karty do głosowania udał się
do miejsca zapewniającego tajność głosowania, znajdującego się w
lokalu wyborczym. Karta do głosowania ma być wrzucona do urny w
taki sposób, aby strona zadrukowana nie była widoczna (art. 52
kodeksu wyborczego).
Nad tajnością głosowania czuwa przewodniczący obwodowej komisji
wyborczej (art. 49 par. 1 kodeksu wyborczego).

WYBORY PARLAMENTARNE

5. Zasada wyborów wolnych
W nauce prawa konstytucyjnego coraz więcej autorów uznaje ją za
zasadę prawa wyborczego. Wyrażają ją expressis verbis niektóre
współczesne konstytucje (np. Włochy, Niemcy, Hiszpania). W
Europie w krajach, gdzie nie formułuje jej prawo wyborcze, odwołać
się można do ratyfikowanego przez zdecydowaną większość państw
Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i
Podstawowych Wolności z 1950 r.
Treść zasady wolnych wyborów nie jest jednoznacznie określona.
Ogólnie rzecz ujmując można powiedzieć, że zasada wolności
wyborów ma zagwarantować swobodne realizację aktu wyborczego.
Wyborca korzysta z czynnego i biernego prawa wyborczego w
sposób wolny od jakiegokolwiek przymusu fizycznego lub
psychicznego.
Z

tego

punktu

widzenia

ważne

jest

powierzenie

przeprowadzenia wyborów oraz nadzoru nad nimi organom
niezależnym od podmiotów, których kandydaci biorą udział
w wyborach.

WYBORY PARLAMENTARNE

6. ZASADA USTALANIA WYNIKÓW WYBORÓW

- SYSTEM WIĘKSZOŚCIOWY

- SYSTEM PROPORCJONALNY

- SYSTEM MIESZANY

WYBORY PARLAMENTARNE

SYSTEM WIĘKSZOŚCIOWY

Pierwszym historycznie ukształtowanym systemem jest system
większościowy. Zyskał poparcie w doktrynie, a do jego stosowania
przekonywali już wielcy myśliciele doby Oświecenia, m.in. John
Locke i Jean-Jacques Rousseau.

REGUŁA: mandat przyznaje się temu kandydatowi w okręgu
jednomandatowym lub tej liście w okręgu wielomandatowym, która
uzyskała największą liczbę głosów w myśl zasady:

THE WINNER TAKES ALL

(„zwycięzca bierze wszystko”)

WYBORY PARLAMENTARNE

WARIANT 1. rozdział mandatów dokonuje się w oparciu o
większości względną (zwykłą) - kandydat lub lista musi otrzymać
więcej głosów niż konkurenci, co z kolei oznacza, że elekcja zostaje
zakończona po odbyciu pierwszej tury głosowania.
W praktyce najczęściej do wyborów przystępuje dwóch trzech,
czterech, ewentualnie pięciu kandydatów, a do zwycięstwa potrzebują
oni co najmniej 30-40% głosów poparcia.
Występuje w wyborach do niższych izb parlamentu, np. do Izby Gmin
w Wielkiej Brytanii, do Izby Reprezentantów w USA, do Izby Gmin w
Kanadzie, w byłych koloniach brytyjskich, w wielu państwach Ameryki
Łacińskiej oraz znacznie częściej w wyborach do wyższych izb
parlamentu - od 1991 do 2011 w wyborach do Senatu RP.

WYBORY PARLAMENTARNE

WARIANT 2. rozdział mandatów dokonuje się w oparciu o
większości bezwzględną (50% + 1 ważnie oddany głos).

Występuje

przede

wszystkim

w

wyborach

na

stanowiska

jednoosobowe, przede wszystkim na urząd prezydenta, np. w Austrii
od 1951, Francji od 1962, Portugalii od 1976, Finlandii od 1988, w
Polsce od 1990 oraz w byłych republikach radzieckich, w wielu krajach
Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej.

Wraz ze wzrostem liczby kandydatów, szanse na uzyskanie
bezwzględnej większości głosów maleją.

WYBORY PARLAMENTARNE

SYSTEM WYBORÓW DWUETAPOWYCH: jest odmianą „czystego”
systemu większości bezwzględnej stosowaną w wyborach do
Zgromadzenia Narodowego we Francji od 1958 z przerwą w latach
1985 – 1986, kiedy to funkcjonował system proporcjonalny.

W I turze, aby być wybranym, należy nie tylko uzyskać większość
bezwzględną, ale uzyskany wynik musi stanowić co najmniej 25%
ogólnej liczby zarejestrowanych wyborców w okręgu (około 20%
zostaje obsadzone).

W II turze wyborów uczestniczą kandydaci, którzy uczestniczyli w I
turze i uzyskali co najmniej 12,5% głosów ogółu uprawnionych. Prawo
do zajęcia mandatu warunkuje uzyskanie większości zwykłej, ale
uzyskany wynik musi stanowić 25% głosów ogółu uprawnionych.

WYBORY PARLAMENTARNE

SYSTEM PROPORCJONALNY:
Po raz pierwszy potrzebę stworzenia proporcjonalnego systemu
wyborczego zauważył w 1785 r. francuski matematyk Jean Antoine
Nicolas Caritat markiz de Condorcet (1743 – 1794), jego koncepcję
rozwinął

Jospeh

Diez

Gergonne,

a

następnie

angielski

konstytucjonalista Thomas Hare (1806-1891).

Obecnie można wskazać blisko 300 wariantów ustalania wyników
wyborów, natomiast wybór systemu obowiązującego w danym
państwie wywołuje zawsze szerokie dyskusje, która z metod rozdziału
mandatów najpełniej oddaje preferencje wyborców w wyłonionym
organie przedstawicielskim.

WYBORY PARLAMENTARNE

SYSTEM PROPORCJONALNY W WYBORACH PARLAMENTARNYCH
W POLSCE:

1991 – Hare`a-Niemeyera, zmodyfikowany Sainte-League
1993 – d`Hondta
1997 – d`Hondta
2001 - zmodyfikowany Sainte-League
2005 – d`Hondta
2007 – d`Hondta
2011 – d`Hondta

SYSTEM D`HONDTA: liczbę głosów oddanych na każdą z list dzieli się
przez kolejne, całkowite liczby naturalne.
b) Otrzymane w ten sposób ilorazy porządkuje się od największego do
najmniejszego.
c) O przyznaniu mandatów liście decyduje kolejność największych
ilorazów.
Na ww. przykładzie:
- w okręgu jest 10 mandatów do rozdzielenia:

Iloraz

lista A

(83 000)

lista B

(56 000)

lista C

(26 000)

lista D

(8 000)

: 1

83 000

56 000

26 000

8 000

: 2

41 500

28 000

13 000

4 000

: 3

27 666

18 666

8 666

2 666

: 4

20 750

14 000

6 500

2 000

: 5

16 600

11 200

5 200

1 600

: 6

13 833

9 333

4 333

1 333

SYSTEM D`HONDTA:

Znajdujemy 10 największych ilorazów,

tj.:

83 000,
56 000,
41 500,
28 000,
27 666,
26 000,
20 750,
18 666,
16 600,

14 000.

Wynik ostatecznego podziału mandatów jest następujący:

- lista A - 5 mandatów, - lista B - 4 mandaty, - lista C - 1 mandat, - lista D - bez

mandatu.

System d`Hondta stosowany jest m.in. w Belgii, w Niemczech, w

Polsce.

SYSTEM SAINT-LAQUË`A

System ten wykazuje duże podobieństwo do systemu d`Hondta.
Stosowany jest w dwóch wersjach: podstawowej i zmodyfikowanej.
Wersja podstawowa przyjmuje, że liczba głosów oddana na każdą z list
podlega dzieleniu nie przez kolejne liczby naturalne, lecz przez kolejne
liczby nieparzyste. Otrzymane w ten sposób ilorazy porządkuje się od
największego do najmniejszego. O przyznaniu mandatów liście
decyduje kolejność największych ilorazów.

Iloraz

lista A

(83 000)

lista B

(56 000)

lista C

(26 000)

lista D

(8 000)

: 1

83 000

56 000

26 000

8 000

: 3

27 666

18 666

8 666

2 666

: 5

16 666

11 200

5 200

1 600

: 7

11 857

8 000

3 714

1 142

: 9

9 222

6 222

2 888

888

: 11

7 545

5 090

2 363

727

SYSTEM SAINT-LAQUË`A

Znajdujemy 10 największych ilorazów, tj.:

- 83 000, 56 000, 27 666, 26 000, 18 666, 16 666, 11 857, 11 200, 9

222, 8 666.

Wynik ostatecznego podziału mandatów jest następujący:

- lista A - 5 mandatów,

- lista B - 3 mandaty,
- lista C - 2 mandaty,

- lista D - bez mandatu.

w wersji podstawowej system ten znajduje zastosowanie w duńskiej

ordynacji wyborczej.

SYSTEM HARE`A-NIEMEYERA

(nazywany system „największej reszty”

lub „matematycznej proporcji”) powstał na skutek modyfikacji systemu
Hare`a przez niemieckiego matematyka Horsta Niemeyera. Metodę
największej reszty stosuje się w wielu krajach Ameryki Łacińskiej. Do
1993 r. obowiązywała we Włoszech.
a) Liczbę ważnie oddanych głosów w okręgu na daną listę mnoży się
za każdym razem przez liczbę mandatów do obsadzenia w okręgu
wyborczym, a następnie tak uzyskany iloczyn dzieli się przez liczbę
oddanych głosów na wszystkie listy okręgowe.
b) Jeżeli pozostaną (co jest regułą) mandaty nieobsadzone, to
przydziela się je w kolejności tym listom, którym pozostały największe
reszty (tzn. największa niewykorzystana liczba głosów).

Ga x M

Wa = -------------- = X,

G

Wa – liczba mandatów uzyskanych przez partię A
Ga – liczba ważnie oddanych głosów na partię A w danym okręgu wyborczym
M – liczba mandatów do obsadzenia w danym okręgu wyborczym
G – łączna liczba głosów oddanych na wszystkie ugrupowania w danym okręgu wyborczym

WYBORY PARLAMENTARNE

1. Zarządzenie wyborów

W

spółcześnie wybory parlamentarne zarządza najczęściej:

1. GŁOWA PAŃSTWA działająca samodzielnie (np. Czechy, Chorwacja,
Słowenia, Ukraina, RFN, Rosja) lub na wniosek (np. premiera w Finlandii).
2. RZĄD – np. Austria
3. PRZEWODNICZĄCY PARLAMENTU upływającej kadencji (np. Mongolia)

W Polsce

wybory do Sejmu i Senatu zarządza Prezydent RP nie później niż 90

dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu,
wyznaczając datę wyborów na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu
30 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu (art. 98
ust. 2 Konstytucji).

W razie skrócenia kadencji Sejmu, Prezydent zarządza wybory do Sejmu i
senatu i wyznacza ich datę na dzień przypadający nie później niż w ciągu 45
dni od dnia zarządzenia skrócenia kadencji Sejmu (art. 98 ust. 5 Konstytucji).

WYBORY PARLAMENTARNE

1. Zarządzenie wyborów

Akt o zarządzeniu wyborów (w Polsce postanowienie)
poddaje się do publicznej wiadomości i ogłasza w dzienniku
urzędowym (w Polsce w Dzienniku Ustaw) w ściśle określonym
terminie (np. 5 dni od dnia jego podpisania , uchwalenia) – art. 290
kodeksu wyborczego.
Akt urzędowy Prezydenta RP należy do jego prerogatyw, gdyż na
podstawie art. 144 ust. 3 pkt 1 Konstytucji zwolniony jest z
obowiązku uzyskania kontrasygnaty.
W akcie tym, podmiot zarządzający wybory, częstokroć po
zasięgnięciu opinii komisji wyborczej, określa dni, w których
upływają prawem przewidziane terminy do dokonania czynności
wyborczych – tzw. KALENDARZ WYBORCZY.

WYBORY PARLAMENTARNE

1. Zgłaszanie kandydatów

Zgodnie z art. 100 ust. 1 Konstytucji

, „Kandydatów na posłów i

senatorów mogą zgłaszać partie polityczne oraz wyborcy”

.

Zgodnie z art. 204 § 1 kodeksu wyborczego kandydatów na
posłów i na podstawie art. 258 kodeksu wyborczego na
senatorów mogą zgłaszać trzy kategorie podmiotów:

1) komitetowi wyborczemu partii politycznej;
2) koalicyjnemu komitetowi wyborczemu;
3) Komitetowi wyborczemu wyborców.

Zawiadomienie PKW o utworzeniu komitetu może być dokonane do 50 dnia

przed dniem wyborów.

Każdy komitet wyborczy może zgłosić w danym okręgu jedną listę

kandydatów, a partie polityczne tworzące koalicyjne komitety
wyborcze nie mogą zgłaszać list samodzielnie.

WYBORY PARLAMENTARNE

Art. 205 kodeksu wyborczego - Jeżeli zawiadomienie wykazuje wady,
Państwowa Komisja Wyborcza, w terminie 3 dni od dnia doręczenia
zawiadomienia, wzywa pełnomocnika wyborczego do ich usunięcia w
terminie 5 dni. W wypadku nieusunięcia wad w terminie Państwowa Komisja
Wyborcza odmawia przyjęcia zawiadomienia. Postanowienie Państwowej Komisji
Wyborczej o odmowie przyjęcia zawiadomienia, wraz z uzasadnieniem, doręcza
się niezwłocznie pełnomocnikowi wyborczemu.
 
Pełnomocnikowi wyborczemu służy prawo wniesienia skargi do Sądu
Najwyższego na postanowienie Państwowej Komisji Wyborczej o odmowie
przyjęcia zawiadomienia. Skargę wnosi się w terminie 2 dni od dnia doręczenia
pełnomocnikowi

wyborczemu

postanowienia

o

odmowie

przyjęcia

zawiadomienia.
 
Sąd Najwyższy rozpatruje skargę w składzie 3 sędziów, w postępowaniu
nieprocesowym, i wydaje orzeczenie w sprawie skargi w terminie 3 dni. Od
orzeczenia Sądu Najwyższego nie przysługuje środek prawny. Jeżeli Sąd
Najwyższy uzna skargę pełnomocnika wyborczego za zasadną, Państwowa
Komisja

Wyborcza

niezwłocznie

wydaje

postanowienie

o

przyjęciu

zawiadomienia.

WYBORY PARLAMENTARNE

Każda lista kandydatów na posłów musi być poparta 5000 podpisów
wyborców, którzy stale zamieszkują w danym okręgu wyborczym. Natomiast
lista kandydatów na senatorów musi być poparta co najmniej 2000 podpisów
(uwaga wcześniej 3000).

Wyborcy nie są ograniczeni w liczbie list kandydatów, którym mogą
udzielić poparcia.

Termin na zgłoszenie list kandydatów do okręgowych komisji wyborczych jest
ograniczony i może nastąpić najpóźniej do godz. 24 w 40 dniu przed dniem
wyborów.

Lista nie może być mniejsza niż liczba posłów wybieranych w danym okręgu i
większa niż jej dwukrotność. Liczba kandydatów kobiet nie może być
mniejsza niż 35% liczby wszystkich kandydatów na liście. Odpowiednio
liczba kandydatów – mężczyzn nie może być mniejsza niż 35% liczby
kandydatów znajdujących się na liście.

Najpóźniej w 30 dniu przed dniem wyborów PKW w oparciu o protokoły z
rejestracji list kandydatów przeprowadza losowanie w celu przyznania numeru
danej liście.

WYBORY PARLAMENTARNE

OKRĘGI WYBORCZE:
W wyborach do Sejmu tworzy się wielomandatowe okręgi wyborcze (art. 201 § 1
Kodeksu wyborczego). W okręgu wyborczym wybiera się co najmniej 7
posłów (art. 201 § 2 Kodeksu wyborczego). W praktyce od 7 (Częstochowa) do
20 (Warszawa I). W celu przeprowadzenia wyborów do Senatu tworzy się
jednomandatowe okręgi wyborcze (art. 260 § 1 Kodeksu wyborczego).

KLAUZULE ZAPOROWE:
W Polsce wprowadzony w 1993 r. w wyborach do Sejmu. Na świecie wahają się
od 0,67 % Holandia do 20% Czechy).

W podziale mandatów w okręgach wyborczych uwzględnia się wyłącznie listy
kandydatów na posłów tych komitetów wyborczych, których listy otrzymały co
najmniej 5 % ważnie oddanych głosów w skali kraju (art. 196 § 1 Kodeksu
wyborczego).

Listy kandydatów na posłów koalicyjnych komitetów wyborczych uwzględnia się
w podziale mandatów w okręgach wyborczych, jeżeli ich listy otrzymały co
najmniej 8 % ważnie oddanych głosów w skali kraju (art. 196 § 2 Kodeksu
wyborczego).

Obsadzenie wygaśniętego mandatu – SEJM
W razie wygaśnięcia mandatu posła Marszałek Sejmu zawiadamia kolejnego
kandydata z tej samej listy okręgowej, który w wyborach uzyskach kolejno
największą liczbę głosów, o przysługującym mu pierwszeństwie do zajęcia
mandatu. Przy równej liczbie głosów decyduje kolejność umieszczenia
kandydata na liście okręgowej. Oczywiście kandydat, składając stosowne
oświadczenie Marszałkowi Sejmu, może zrzec się pierwszeństwa na rzecz
kandydata z tej samej listy, który uzyskał kolejno największą liczbę głosów. O
obsadzeniu mandatu postanawia Marszałek izby – postanowienie o obsadzeniu
podlega ogłoszeniu w Monitorze Polskim.

Może się zdarzyć, że obsadzenie mandatu będzie niemożliwe z obiektywnych przyczyn,
np. braku kandydatów w rezultacie np. utraty przez nich wybieralności. W takiej sytuacji
przewodniczący stwierdza, iż do końca kadencji mandat pozostaje nieobsadzony.

Obsadzenie wygaśniętego mandatu - SENAT
W przypadku wygaśnięcia mandatu senatora po ogłoszeniu postanowienia
Marszałka Senatu w wygaśnięciu mandatu w „Monitorze Polskim” i doręczeniu
go Prezydentowi oraz PKW zasadą jest zarządzenie przez Prezydenta
wyborów uzupełniających w okręgu w którym mandat wygasł.
Głosowanie przeprowadzane jest tylko na terytorium kraju zarządza się je i
przeprowadza w terminie 3 miesięcy od dnia stwierdzenia wygaśnięcia
mandatu senatora. Wyborów nie przeprowadza się w okresie 6 miesięcy
przed dniem następnych wyborów do Sejmu.

WYBORY PARLAMENTARNE

1. Weryfikacja ważności wyborów

Współcześnie spotykamy cztery podstawowe modele:
1.

MODEL PARLAMENTARNY - weryfikacji dokonuje sam nowo wybrany

parlament lub jedna z jego izb (np. Belgia, Francja do 1958 r., Stany
Zjednoczone, Włochy), niekiedy specjalna komisja parlamentarna (np. w
Norwegii).
2. MODEL SĄDOWY - weryfikacji dokonuje sąd konstytucyjny (np. Austria,
Francja, Słowacja), sąd najwyższy (np. Polska, Fidżi, Malta), sąd powszechny
bądź specjalnie do tego celu powołanym trybunałom wyborczym (np.
Brazylia, Chile, Kostaryka).
3. MODEL KOMISJI WYBORCZYCH - weryfikacji dokonuje krajowa lub
okręgowa komisja wyborcza, a w niektórych krajach tzw. komisarz wyborczy
(returning officer).
4. MODEL MIESZANY - weryfikację wyborów przeprowadza w nim na
najczęściej parlament oraz organ sądowy – sąd najwyższy (np. w Polsce pod
rządami konstytucji marcowej) albo sąd konstytucyjny (np. Niemcy) bądź
komisja wyborcza oraz sąd konstytucyjny (np. Chorwacja)

WYBORY PARLAMENTARNE

1. Weryfikacja ważności wyborów

W polskim prawie parlamentarnym występuje model sądowej
weryfikacji ważności wyborów. Zgodnie z art. 101 ust. 1 Konstytucji,

„Ważność wyborów do Sejmu i Senatu stwierdza Sąd Najwyższy”.
„Wyborcy przysługuje prawo zgłoszenia do Sądu Najwyższego
protestu przeciwko ważności wyborów na zasadach określonych w
ustawie”

(art. 101 ust. 2 Konstytucji).

Kodeks

przewiduje

dwie

przesłanki

wniesienia

protestu

wyborczego, przeciwko:
1) dopuszczenia się przestępstwa przeciwko wyborom, określonego w
rozdziale XXXI Kodeksu karnego, mającego wpływ na przebieg głosowania,
ustalenie wyników głosowania lub wyników wyborów lub
2) naruszenia przepisów kodeksu dotyczących głosowania, ustalenia
wyników głosowania lub wyników wyborów, mającego wpływ na wynik
wyborów.

WYBORY PARLAMENTARNE

1. Protesty wyborcze

Prawo wniesienia protestu przysługuje: a) z powodu dopuszczenia się
przestępstwa przeciwko wyborom lub naruszenia przez właściwy organ
wyborczy przepisów kodeksu dotyczących głosowania, ustalenia wyników
głosowania lub wyników wyborów może wnieść wyborca – każdy wyborca,
b) przeciwko ważności wyborów w okręgu wyborczym lub przeciwko
wyborowi posła, senatora, posła do Parlamentu Europejskiego – wyborca,
którego nazwisko w dniu wyborów było umieszczone w spisie
wyborców w jednym z obwodów głosowania na obszarze danego
okręgu wyborczego.

Protest wyborczy powinien być wniesiony na piśmie do Sądu
Najwyższego w terminie 7 dni od daty ogłoszenia wyników
wyborów przez PKW w Dzienniku Ustaw. Nie jest dopuszczalne
przywrócenie uchybionego terminu.

Sąd Najwyższy rozpatruje protest w składzie 3 sędziów w
postępowaniu nieprocesowym wydając opinię w sprawie protestu
w formie postanowienia.

WYBORY PARLAMENTARNE

1. Stwierdzenie ważności wyborów
Na podstawie sprawozdania z wyborów sporządzonego przez PKW oraz
opinii wydanych w wyniku rozpoznania protestów Sąd Najwyższy w
składzie całej Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych rozstrzyga w formie uchwały o ważności wyborów oraz o
ważności wyborów posła (senatora) przeciwko, któremu wniesiono
protest.
Rozstrzygnięcie podejmowane jest na posiedzeniu z udziałem
Prokuratora Generalnego i przewodniczącego PKW nie później niż w 90
dniu po dniu wyborów. Jeśli Sąd Najwyższy podejmie uchwałę o
nieważności

wyborów

lub

nieważności

wyboru

posła

(senatora),

stwierdza

wygaśnięcie

mandatów

w

zakresie

unieważnienia oraz postanawia o przeprowadzeniu ponownych
wyborów.

STATUS CZŁONKA PARLAMENTU

Podstawy prawne:

Konstytucja RP z 1997 r. rozdział IV, tytuł: „Posłowie i senatorowie” (art. 102 –

108)

Kodeks wyborczy z dnia 5 stycznia 2011 r.
Ustawa z dnia 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora
Uchwała Sejmu RP z dnia 30 lipca 1992 r. Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej

Polskiej

MANDAT (od łac. mandatum – zlecenie)

Pojęcie to ma złożony charakter i używa się go przynajmniej w trzech

znaczeniach:

1. jako wynikające z wyborów pełnomocnictwo udzielone przedstawicielowi

przez wyborców w drodze aktu głosowania

2. jako całokształt praw i obowiązków przedstawiciela

3. jako określenie funkcji przedstawiciela.

STATUS CZŁONKA PARLAMENTU

Rodzaje mandatów:

1) MANDAT IMPERATYWNY

(nazywany: związanym) – opiera się na

traktowaniu deputowanego jako reprezentanta (przedstawiciela) tych, którzy
go wybrali. Tym samym pojawia się prawny węzeł bezpośredniej zależności
pomiędzy przedstawicielem a jego wyborcami; przedstawiciel jest związany
wolą swoich wyborców (co może znajdować wyraz w instytucji tzw.
instrukcji i nakazów) oraz ponosi przed nimi prawną odpowiedzialność za
swe działania (co może przybierać postać odwołania przedstawiciela przez
wyborców). Występował w Konstytucji PRL z 1952 r. Charakterystyczny dla
konstytucjonalizmu socjalistycznego.

CECHY:

a) przedstawiciel jest jedynie reprezentantem swojego okręgu wyborczego, a

nie całego zbiorowego podmiotu suwerenności;

b) przedstawiciel jest zobowiązany do uwzględnienia opinii i oczekiwań

własnego elektoratu

c) może być odwołany przed upływem kadencji

STATUS CZŁONKA PARLAMENTU

Rodzaje mandatów:
2) MANDAT WOLNY

– opiera się na założeniu, że przedstawiciel reprezentuje

cały zbiorowy podmiot suwerenności (naród), nie jest więc jedynie
przedstawicielem tych, którzy go wybrali. Nie istnieje prawna zależność
członka parlamentu od wyborców, niedopuszczalne są instrukcje i nakazy
wyborcze, nie ma możliwości odwołania przedstawiciela. Występuje w
zdecydowanej większości współczesnych państw demokratycznych.

CECHY:
a) Uniwersalność

(generalność) - polega na istnieniu bezpośredniego

powiązania każdego posła (senatora) z narodem jako zbiorowym podmiotem
suwerenności (art. 1 ustawy: „Posłowie i senatorowie wykonują swój mandat,
kierując się dobrem Narodu”),

b) Niezależność

- oznacza niedopuszczalność ustanawiania jakichkolwiek

prawnych form podporządkowania kierunków lub skuteczności działań
deputowanego innym podmiotom (art. 104 ust. 1 Konstytucji).

c) Nieodwoływalność

- nie może zostać odwołany przez wyborców przed

upływem kadencji, nie wynika wprost z art. 104 ust. 1 Konstytucji, ale można
ją z niego wyprowadzić

STATUS CZŁONKA PARLAMENTU

W Polsce występował zarówno mandat imperatywny, jak i mandat wolny. W okresie
Rzeczypospolitej Szlacheckiej bardzo silnie był obsadzony mandat imperatywny.
Wprawdzie na podstawie legacji królewskiej posłowie wysyłani na Sejm Walny mieli
posiadać plena postestas („zupełna moc”), to jednak od 1512 r. można spotkać
ograniczenie swobody posłów instrukcjami sejmikowymi (limita postestas).

Pod wpływem myśli Oświecenia, w Ustawie Rządowej z 3-go Maja 1791 r. doszło do
zerwania z koncepcją mandatu imperatywnego i przyjęcia mandatu wolnego.

Mandat wolny został wyrażony także w Konstytucji z 17 marca 1921 r. Natomiast
Konstytucja z 1935 r. nie zawierała uregulowań określających charakter mandatu. Mała
Konstytucja z 1947 r. nawiązująca do Konstytucji z 1921 r., nie wypowiadała się na temat
mandatu przedstawicielskiego.

Konstytucja PRL z 1952 r. wprowadzała mandat imperatywny w art. 2 ust. 2
„Przedstawiciele ludu w Sejmie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i w radach
narodowych są odpowiedzialni przed swymi wyborcami i mogą być przez nich
odwołani”.

Istotną zmianę przyniosła Mała Konstytucja z 1992 r., która wprowadziła instytucję
mandatu wolnego i zakazała wprowadzenia mandatu imperatywnego. Art. 6 „Poseł jest
reprezentantem całego Narodu, nie jest związany instrukcjami wyborców i nie
może być odwołany”.

STATUS CZŁONKA PARLAMENTU

MANDAT PARLAMENTRNY:

1. NABYCIE

– następuje z chwilą stwierdzenia wyboru danego kandydata.

2. OBJĘCIE

– art. 104 ust. 2 Konstytucji – następuje po złożeniu ślubowania

(przysięgi, obietnicy) na posiedzeniu plenarnym organu lub przed określonym
organem (niezłożenie ślubowania oznacza wygaśnięcie mandatu).

3. WYGAŚNIĘCIE

– art. 247 § 1 oraz art. 279 § 1 kodeksu wyborczego

- śmierć

- utrata prawa wybieralności

- pozbawienie mandatu prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu

- zrzeczenie się mandatu (odmowa złożenia ślubowania)

- naruszenie zakazu niepołączalności albo objęcie funkcji niepołączalnych

4. POZBAWIENIE MANDATU –

art. 107 Konstytucji

STATUS CZŁONKA PARLAMENTU

IMMUNITETY

stanowią

jedną

z

najstarszych

instytucji

parlamentarnych. Rozumiemy jako wykluczenie bądź ograniczenie
odpowiedzialności deputowanego za naruszenia prawa - pełni zawsze
dwie

zasadnicze funkcje:

1) ochrony niezależności członków parlamentu i zagwarantowania im swobody
wykonywania mandatu,

2) ochrony niezależności i autonomii instytucji parlamentu jako takiego.

Tym samym immunitet parlamentarny jest czymś więcej niż indywidualnym
przywilejem posła. To odwrócenie różni immunitet parlamentarny od innych
rodzajów immunitetów, bo nie tylko on jest przywilejem zarówno osoby jak i
instytucji, ale też - co istotne - parlament jako organ urzeczywistniający
suwerenność narodu jest instytucją szczególnego rodzaju. (Zob. Orzeczenie TK z
dnia 28 stycznia 1991 r., K 13/90 i Wyrok TK z dnia 28 listopada 2001 r., K
36/01).

STATUS CZŁONKA PARLAMENTU

Polskie prawo parlamentarne rozróżnia dwa rodzaje immunitetu w
znaczeniu przedmiotowym:

immunitet materialny

- rozumiany jest jako wyłączenie karalności pewnych

czynów, a więc wyjęcie piastuna immunitetu spod działania materialnego prawa
karnego. Immunitet ten ma charakter częściowy (bo dotyczy tylko pewnej grupy
czynów), tam jednak gdzie zostaje ustanowiony, nabiera charakteru
bezwzględnego, bo skoro wyłącza przestępczy charakter czynu, to nie istnieje
możliwość jego uchylenia

.

immunitet formalny

- jest jako ograniczenie dopuszczalności ścigania za

wszelkie czyny materialne stanowiące przestępstwo (lub inny czyn karalny) a
więc wyjęcie piastuna immunitetu spod normalnego toku procedury karnej.
Łączy się z tym zwykle przywilej nietykalności, ograniczający dopuszczalność
aresztowania (innego pozbawienia wolności) przedstawiciela.

STATUS CZŁONKA PARLAMENTU

IMMUNITET MATERIALNY (art. 105 ust. 1 Konstytucji)

- występował w

okresie międzywojennym, zlikwidowano go w konstytucji z 1952 r., a
przywrócono w Małej Konstytucji z 1992 r. (inaczej Indemnitet).

1) Charakter częściowy

- obejmuje tylko działalność wchodzącą w zakres

sprawowania mandatu poselskiego, pod warunkiem, że nie dochodzi do
naruszenia praw osób trzecich

2) Charakter trwały

- działa także po wygaśnięciu mandatu, ale tylko w

odniesieniu do działalności, która miała miejsce w okresie sprawowania
mandatu

3) Charakter bezwzględny (niewzruszalny)

- nie ma żadnej procedury, w

której możliwe byłoby jego uchylenie

STATUS CZŁONKA PARLAMENTU

IMMUNITET FORMALNY (art. 105 ust. 2 – 4 Konstytucji) - występuje
nieprzerwanie od Konstytucji z 17 marca 1921 r.

1) Charakter zupełny

- odnosi się do wszelkich czynów, które mogłyby

podlegać odpowiedzialności karnej, popełnionych przez przedstawiciela,
niezależnie od ich związku z wykonywaniem mandatu (nie obejmuje
odpowiedzialności cywilnej pracowniczej, zawodowej lub podobnej)

2) Charakter względny

- może ostać uchylony na mocy uchwały Sejmu

(Senatu) podjętej bezwzględną większością głosów. Poseł (senator) może się
go zrzec

3) Charakter nietrwały

- wygasa wraz z wygaśnięciem mandatu

UCHYLENIE IMMUNITETU FORMALNEGO

WNIOSEK

WNIOSEK

PRZESTĘPSTWO ŚCIGANE Z OSKARŻENIA

PUBLICZNEGO

PROKURATORA GENERALNEGO

PRZESTĘPSTWO ŚCIGANE Z OSKARŻENIA

PUBLICZNEGO

PROKURATORA GENERALNEGO

PRZESTĘPSTWO ŚCIGANE Z OSKARŻENIA

PRYWATNEGO

OSKARŻYCIEL PRYWATNY, PO WNIESIENIU

SPRAWY DO SĄDU

PRZESTĘPSTWO ŚCIGANE Z OSKARŻENIA

PRYWATNEGO

OSKARŻYCIEL PRYWATNY, PO WNIESIENIU

SPRAWY DO SĄDU

Marszałek Sejmu (Senatu)

Marszałek Sejmu (Senatu)

ZAWIADAMIA

POSŁA(SENATORA)
O TREŚCI WNIOSKU

ZAWIADAMIA

POSŁA(SENATORA)
O TREŚCI WNIOSKU

Komisja Regulaminowa i Spraw Poselskich

uchwalenie sprawozdania oraz rekomendacji dla

Sejmu (Senatu) w sprawie przyjęcia lub

odrzucenia wniosku

Komisja Regulaminowa i Spraw Poselskich

uchwalenie sprawozdania oraz rekomendacji dla

Sejmu (Senatu) w sprawie przyjęcia lub

odrzucenia wniosku

SEJM (SENAT)

Rozpatrzenie sprawozdania komisji:

- występuje jedynie poseł sprawozdawca,
- prawo zabrania głosu przysługuje jedynie osobie, której dotyczy wniosek
- nie przeprowadza się dyskusji

Rozpatrzenie sprawozdania komisji:

- występuje jedynie poseł sprawozdawca,
- prawo zabrania głosu przysługuje jedynie osobie, której dotyczy wniosek
- nie przeprowadza się dyskusji

UCHWAŁA SEJMU (SENATU) wymagana większość
bezwzględnej w obecności co najmniej połowy ustawowej
liczby posłów

UCHWAŁA SEJMU (SENATU) wymagana większość
bezwzględnej w obecności co najmniej połowy ustawowej
liczby posłów

NIEPODJĘCIE

UCHWAŁY

KONIEC POSTĘPOWANIA

NIEPODJĘCIE

UCHWAŁY

KONIEC POSTĘPOWANIA

NIEPODJĘCIE

UCHWAŁY

KONIEC POSTĘPOWANIA

NIEPODJĘCIE

UCHWAŁY

KONIEC POSTĘPOWANIA

ZAWIESZENIE POSTĘPOWANIA WSZCZĘTEGO PRZED DNIEM WYBORU

POSEŁ

(SENATOR)

POSEŁ

(SENATOR)

WNIOSEK

o zażądanie przez Sejm lub Senat

zawieszenia postępowania karnego do czasu

wygaśnięcia mandatu

WNIOSEK

o zażądanie przez Sejm lub Senat

zawieszenia postępowania karnego do czasu

wygaśnięcia mandatu

MARSZAŁEK SEJMU

(SENATU)

MARSZAŁEK SEJMU

(SENATU)

Spełnienie wymogów

formalnych

Spełnienie wymogów

formalnych

Komisja Regulaminowa

i Spraw Poselskich

(Senatorskich)

Komisja Regulaminowa

i Spraw Poselskich

(Senatorskich)

Sejm (Senat)

żąda zawieszenia postępowania

karnego

uchwała podjęta większością 3/5 głosów

ustawowej liczby posłów (senatorów)

Sejm (Senat)

żąda zawieszenia postępowania

karnego

uchwała podjęta większością 3/5 głosów

ustawowej liczby posłów (senatorów)

Brak spełnienia wymogów

formalnych

Brak spełnienia wymogów

formalnych

Marszałek Sejmu (Senatu) po

zasięgnięciu opinii Prezydium

Sejmu (Senatu)

Marszałek Sejmu (Senatu) po

zasięgnięciu opinii Prezydium

Sejmu (Senatu)

zwrot w celu usunięcia

braków

zwrot w celu usunięcia

braków

STATUS CZŁONKA PARLAMENTU

NIETYKALNOŚĆ (art. 105 ust. 5 Konstytucji)

Poseł (senator) nie może być zatrzymany lub aresztowany bez zgody
Sejmu (Senatu), z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku
przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia
prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie
powiadamia się Marszałka Sejmu (Marszałka Senatu), który może
nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

Charakter nietykalność jest identyczny jak w przypadku immunitetu
formalnego  zupełny, względny, nietrwały.

STATUS CZŁONKA PARLAMENTU

NIEPOŁĄCZALNOŚĆ (incompatibilitas)

GENEZA. Początkowo stanowiła środek zabezpieczający władzę ustawodawczą
(parlament) przed przewagą władzy wykonawczej (rządu) zdominowanej przez
osoby zależne od monarchy.

Z czasem jednak, gdy skład rządu zaczął być determinowany przez parlament
(izbę niższą), rozdział personalny przestał być traktowany kategorycznie,
stopniowo tracił na znaczeniu, a wiele Konstytucji pozostawiało go też poza
zakresem swych regulacji.

Zwrot ku niepołączalności mandatu parlamentarnego z członkostwem w rządzie
nastąpił w okresie kryzysu parlamentarnego. Inny jednak przyświecał mu cel.
Chodziło o wzmocnienie władzy wykonawczej i zapewnienie jej niezależności od
władzy ustawodawczej, co najlepiej odzwierciedlała Konstytucja V Republiki.

STATUS CZŁONKA PARLAMENTU

NIEPOŁĄCZALNOŚĆ

W ZNACZENIU FORMALNYM – jako zakaz łączenia mandatu z innymi
funkcjami lub stanowiskami państwowymi.

Mandatu posła (senatora) nie można łączyć:
1)

ze sprawowaniem mandatu w drugiej izbie (art. 102 Konstytucji)

2)

z funkcją: Prezesa Narodowego Banku Polskiego, Prezesa Najwyższej Izby

Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka i ich
zastępców, członka Rady Polityki Pieniężnej, członka Krajowej Rady Radiofonii i
Telewizji, ambasadora oraz z zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Kancelarii
Senatu, Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej lub z zatrudnieniem w
administracji rządowej, sędziego, prokuratora, urzędnika służby cywilnej,
żołnierza pozostającego w czynnej Słubie wojskowej, funkcjonariusza policji oraz
funkcjonariusza służb ochrony państwa. ZAKAZ TEN NIE DOTYCZY
CZŁONKÓW RADY MINISTRÓW I SEKRETARZY STANU W ADMINISTRACJI
RZĄDOWEJ (art. 103 Konstytucji)

STATUS CZŁONKA PARLAMENTU

NIEPOŁĄCZALNOŚĆ

3)

z wykonywaniem pracy na podstawie stosunku pracy: w Kancelarii Sejmu, w

Kancelarii Senatu, w Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, w Biurze
Trybunału Konstytucyjnego, w Najwyższej Izbie Kontroli, w Biurze Rzecznika
Praw Obywatelskich, w Biurze Rzecznika Praw Dziecka, w Biurze Krajowej Rady
Radiofonii i Telewizji, w Krajowym Biurze Wyborczym, w Państwowej Inspekcji
Pracy, samorządu terytorialnego (z wyjątkiem stosunku pracy z wyboru) oraz
nie mogą wykonywać pracy w charakterze pracownika administracyjnego sądu i
prokuratury, a także nie mogą pełnić zawodowej służby wojskowej (art. 30
ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora).

W ZNACZENIU MATERIALNYM, jako zakaz podejmowania lub prowadzenia
określonego rodzaju działalności zawodowej lub podobnej:

zakaz

prowadzenia działalności gospodarczej związanej z osiąganiem korzyści z

majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego lub nabywania tego
majątku (art. 107 Konstytucji)