Sprawa polska w latach

1943-45

Powstanie KRN i PKWN

Jeszcze w 1943 r. Przed zerwaniem stosunków
polsko – radzieckich (sprawa Katynia), Stalin
przystąpił do tworzenia uzależnionych od
ZSRR struktur politycznych.

Ich zadaniem było

przejmowanie władzy na ziemiach polskich
wyzwolonych przez Armię Czerwoną.

Pierwszym powołanym do życia organem był

Związek Patriotów Polskich

– ZPP (1943) –

zdominowany przez polskich działaczy
komunistycznych związanych z ZSRR.

W kilka tygodni później władze sowieckie
zdecydowały o powołaniu

1. Dywizji

Piechoty im. T. Kościuszki

, pod

patronatem ZPP. Był to zalążek

Ludowego Wojska Polskiego

. Na czele

dywizji stanął pułkownik

Zygmunt

Berling

, teraz już w stopniu generała.

31 XII 1943/ 1 I 1944 r. utworzona
została namiastka polskiego parlamentu
– Krajowa Rada narodowa (KRN). Jej
przewodniczącym został Bolesław Bierut.

KRN zdecydowanie odmówiła uznania
legalnego rządu na emigracji, na którego
czele stał wówczas Stanisław
Mikołajczyk. Armią KRN stała się

Gwardia

Ludowa

, która teraz została

przekształcona w

Armię Ludową (AL.)

Wykorzystując sytuację Armii Czerwonej,
która zdecydowanie parła na zachód władze
sowieckie dały polskim komunistom sygnał do
przejęcia władzy w Polsce.

22 lipca 1944 w

Chełmie Lubelskim powstał Polski Komitet
Wyzwolenia Narodowego (PKWN), który przez
Stalina został uznany za jedyny legalny rząd
polski.

Pod koniec lata autorytet PKWN-u

został wzmocniony siłą militarną w postaci

1.

i 2. Armii

dowodzonej przez gen.

Karola

Świerczewskiego

.

Tymczasem polskie podziemie
przygotowywało się do realizacji akcji „Burza”
i powstania warszawskiego.

Manifest PKWN

Rząd emigracyjny a sytuacja w kraju

W 1944 r. kiedy Armia czerwona wkroczyła na ziemie
polskie, premier Mikołajczyk postanowił nawiązać
stosunki dyplomatyczne z władzami sowieckimi.
Podłożem porozumień stała się polska granica
wschodnia, Stalin jednak nie potrzebował rozmów z
polskim rządem w Londynie, gdyż uważał, że tak czy
owak Armia Czerwona zajmie całość ziem polskich. Poza
tym

na konferencji w Teheranie uzyskał zapewnienia iż

polska granica wschodnia przebiegać będzie wzdłuż tzw.
Linii Curzona. Oznaczało to, że wschodnie ziemie polskie
wraz z Wilnem i Lwowem przypadną ZSRR.

Poza tym Stalin dysponował przewagą nad rządem w
Londynie, sterował polskimi władzami – KRN i PKWN.

Mimo to Mikołajczyk starał się o
rozmowy ze Stalinem, ale nie uzyskiwał
od niego żadnych ustępstw. Nie udało
się też porozumieć z działaczami PKWN-
u. Sprawa granicy na linii Curzona do
Londynu dotarła dopiero w październiku
1944 r.

W listopadzie 1944 Mikołajczyk podał się
do dymisji, a na jego miejsce powołany
został Tomasz Arciszewski – działacz
PPS.

Nowy rząd opowiadał się za

porozumieniem z ZSRR, ale nie
akceptował planów granic nowej Polski.
Władze brytyjskie, którym bardziej
zależało na układach ze Stalinem, nie
poparły roszczeń Polaków.

Rozwiązanie PPP i powstanie

TRJN

W miarę zdobywania przez Armię czerwoną
ziem polskich, władze uzależnione od ZSRR
rozwijały swoja aktywność polityczną.
Rozpoczął się również

okres prześladowań dla

działaczy niepodległościowych i uczestników
PPP przez PKWN i NKWD

. Byli oni więzieni,

aresztowani, rozstrzeliwani lub wywożeni do
łagrów w głąb ZSRR.

W tej sytuacji ostatni

dowódca AK – Leopold Okulicki ps.
„Niedźwiadek” wydał rozkaz rozwiązania AK ( I
1945).

W nowych warunkach walkę o niepodległość
miała kontynuować nowa organizacja podziemna

„NIE” („Niepodległość”)

, a po jej rozwiązaniu w

maju 1945

Delegatura Sił Zbrojnych na Kraj

(DSZ)

.

W marcu 1945 władze PPP zdecydowało o
nawiązaniu współpracy z ZSRR. 16 przywódców,
którzy zdecydowali się ujawnić, zostało
aresztowanych przez NKWD i przewiezionych do
Moskwy. Tam w

tzw. „procesie szesnastu”

zostali

osadzeni u skazani na kary śmierci za działalność
antyradziecką; 3 osoby uniewinniono. Proces ten
nie spotkał się z żadną reakcją państw
zachodnich i uświadomił, że kontrolę nad
państwem polskim posiada ZSRR.

Istnienie PPP stanęło pod znakiem
zapytania, dlatego za zgodą rządu w
Londynie, główne organy PPP zostały
rozwiązane (Rada Jedności Narodowej,
DSZ). Część działaczy wstąpiła do nowego
konspiracyjnego ruchu

„WIN” („Wolność i

Niepodległość”)

. Jej celem była walka z

sowieckimi władzami.
W czerwcu 1945, a więc w miesiąc po
zakończeniu wojny

, Bolesław Bierut

powołał do życia Tymczasowy Rząd
Jedności Narodowej (TRJN

), którego

premierem został

Edward Osóbka –

Morawski

, działacz PKWN. Wicepremierem

został

Stanisław Mikołajczyk

– działacz PSL

(reaktywowanego SL).

TRJN

W rezultacie porozumień, do nowego rządu weszło
jedynie 3 działaczy proponowanych przez rząd w
Londynie. Reszta tek ministerialnych przypadła
działaczom partii związanych z komunistami.

TRJN był realizacją postanowień konferencji
jałtańskiej o powstaniu w Polsce demokratycznego
rządu.

TRJN, w rzeczywistości podporządkowany
Moskwie, zyskał akceptację Wielkiej Brytanii, USA i
Francji. Tym samym rządy tych państw zerwały
stosunki z rządem emigracyjnym w Londynie.