Podmiot i orzeczenie

Orzeczenie a czasownik

Czasownik to część mowy, orzeczenie - część
zdania, która jest realizowana przez czasownik w
formie osobowej, np.:

- jeść, mówić, biegać, kąpać się - czasowniki w

formie bezokolicznika, czyli bezosobowej

- Robię. Jem lody. Wykąpała się. Jutro będę

biegać. - podkreślone słowa to orzeczenia, czyli
czasowniki w zdaniu w formie osobowowej.

Forma osobowa

Forma osobowa - odmieniony czasownik w czasie
teraźniejszym, przyszłym lub przeszłym, np.: jem
(czas teraźniejszy), będę jadła/będę jeść (czas
przyszły), jadłam (czas przeszły).

Formy takie jak: można, trzeba, zrobiono, rozbito to
formy bezosobowe i podobnie jak bezokoliczniki
nie mogą być orzeczeniami.

Przykłady wyrażeń bez orzeczeń

- Należy jeść nożem i widelcem. - wyrażenie/

bezosobowy odpowiednik zdania (nie zdanie,
gdyż ono musi mieć orzeczenie), czasowniki
“jeść” i “należy” są w formie bezosobowej

- Można powiedzieć, że ładnie pomalowano ten

pokój. - “można”, “powiedzieć”, “pomalowano”
to czasowniki w formie bezosobowej

Zdania z orzeczeniami

W podanych niżej zdaniach wskaż
orzeczenie:

1. Kasia zwykle słucha muzyki podczas uczenia się.
2. Wczoraj pożyczyłem Rafałowi moją deskorolkę.
3. Nie należy jeść słodyczy przed obiadem.
4. Selena Gomez śpiewa lepiej niż Ewelina Lisowska.
5. Wyglądasz na bardzo chorego.
6. Ona może pomóc ci w zadaniu domowym.
7. Kiedyś musimy wyjść na spacer.

Rozwiązania

1. Kasia zwykle słucha muzyki podczas uczenia się.
2. Wczoraj pożyczyłem Rafałowi moją deskorolkę.
3. Nie należy jeść słodyczy przed obiadem. -

wyrażenie/bezokolicznikowy równoważnik zdania, nie ma
orzeczenia

4. Selena Gomez śpiewa lepiej niż Ewelina Lisowska.
5. Wyglądasz na bardzo chorego.
6. Ona może pomóc ci w zadaniu domowym.
7. Kiedyś musimy wyjść na spacer.

Orzeczenie to czasownik w zdaniu, który informuje o tym, kto
wykonuje daną czynność lub w jakim ten ktoś jest stanie, oraz
w jakim czasie to się dzieje (czas przeszły, teraźniejszy,
przyszły).

Orzeczenie imienne

Orzeczenie imienne
składa się z dwóch
części: łącznika
(czasowniki: być, stać
się, zostać) oraz
orzecznika (inna część
mowy, np. rzeczownik
albo przymiotnik)

Przykłady:

1. Wczoraj zostałam szefową firmy.

(łącznik: zostałam, orzecznik:
szefową - czyli rzeczownik)

2. Nasze życie stało się piękne.

(łącznik: stało się, orzecznik:
piękne, czyli przymiotnik)

3. Mama Krzysztofa jest sędzią.

(łącznik: jest, orzecznik: sędzią -
rzeczownik).

4. Kiedyś będę astronautą.

(łącznik: będę, orzecznik:
astronautą - rzeczownik).

Podmiot w zdaniu to wykonawca czynności. Najczęściej jest
wyrażony przez rzeczownik (Kasia, chłopak, ławka) lub zaimek (ja,
my, oni). Może być także wyrażony tylko poprzez formę czasownika
(wtedy mamy do czynienia z podmiotem domyślnym), czynność
może wykonywać wiele osób (podmiot szeregowy) lub może być w
dopełniaczu (podmiot logiczny).
Przykłady:

1. Kasia lubi mleko. - Kasia to podmiot gramatyczny (czyli w

mianowniku)

2. Brakuje nam mleka. - mleko to podmiot logiczny (czyli w

dopełniaczu)

3. Kasia i Ewa lubią mleko. - Kasia i Ewa to podmiot szeregowy
4. Lubi mleko. - podmiot domyślny, po formie czasownika

domyślamy się, że on/ona/ono lubi mleko.

Podmiot

W podanych zdaniach wskaż podmiot.

1. Ja często chodzę na zakupy.
2. Kasia mówiła o swojej ulubionej

książce.

3. Oni się kiedyś doigrają.
4. Pani ciągle powtarza te same rzeczy.
5. Tata obiecał kupić mi latawiec.

Rozwiązania

1. Ja często chodzę na zakupy. (kto często chodzi

na zakupy? ja.)

2. Kasia mówiła o swojej ulubionej książce. (kto

mówił o swojej ulubionej książce? Kasia.)

3. Oni się kiedyś doigrają. (kto się kiedyś doigra?

oni.)

4. Pani ciągle powtarza te same rzeczy. (kto ciągle

powtarza te same rzeczy? pani.)

5. Tata obiecał kupić mi latawiec. (kto obiecał

kupić mi latawiec? tata.)

Zdania z podmiotem logicznym

Zdania z takim podmiotem zazwyczaj oznaczają
brak, nadmiar lub ubywanie czegoś.

1. Zabrakło nam mleka. (czego nam zabrakło?

mleka)

2. Przybyło nam pieniędzy. (czego nam przybyło?

pieniędzy)

3. Nie ma kota. (czego nie ma? kota)
4. W tym domu nie ma nikogo. (kogo nie ma w

tym domu? nikogo)

Zdania z podmiotem szeregowym

1.Jacek i Marek jeżdżą na

deskorolkach.

2.Mama i tata często chodzą razem do

kina.

3.Zuzia i ja czytamy razem książki.
4.Paweł i Ola zamierzają kupić

mieszkanie.

5.Górnicy i pielęgniarki często

strajkują.

Zdania z podmiotem logicznym

1. Prasuję właśnie ubrania. (kto? ja)
2. Kupili mi piękny bukiet kwiatów. (kto?

oni)

3. Zrobiłyśmy sobie dzień wolnego. (kto?

my)

4. Co roku robi na drutach sweter na

zimę. (kto robi? on/ona/ono)

5. Zróbcie mi małą przysługę. (kto? wy)
6. Masz piękne włosy. (kto? ty)

Wskaż w zdaniach orzeczenie i podmiot.

1. Ola kupiła sobie piękną bluzkę.
2. Piotr w przyszłości zostanie lekarzem.
3. Mama ciągle siedzi na facebooku.
4. Tata uwielbia oglądać transmisje

mistrzostw w skokach narciarskich.

5. Rafał zrobił budę dla swojego psa.

Rozwiązanie

1. Ola kupiła sobie piękną bluzkę. (kto? Ola, co zrobiła?

kupiła

2. Piotr w przyszłości zostanie lekarzem. (kto? Piotr, co

zrobi? zostanie lekarzem)

3. Mama ciągle siedzi na facebooku. (kto? mama, co

robi? siedzi)

4. Tata uwielbia oglądać transmisje mistrzostw w

skokach narciarskich. (kto? tata, co robi/w jakim jest
stanie? uwielbia)

5. Rafał zbudował budę dla swojego psa. (kto? Rafał,

co zrobił? zbudował)