Podmiot i orzeczenie

Orzeczenie a czasownik

Czasownik to część mowy, orzeczenie - część zdania,
która jest realizowana przez czasownik w formie
osobowej, np.:

- jeść, mówić, biegać, kąpać się - czasowniki w formie

bezokolicznika, czyli bezosobowej

- Robię. Jem lody. Wykąpała się. Jutro będę biegać. -

podkreślone słowa to orzeczenia, czyli czasowniki w
zdaniu w formie osobowowej.

Forma osobowa

Forma osobowa - odmieniony czasownik w czasie
teraźniejszym, przyszłym lub przeszłym, np.: jem (czas
teraźniejszy), będę jadła/będę jeść (czas przyszły), jadłam
(czas przeszły).

Formy takie jak: można, trzeba, zrobiono, rozbito to formy
bezosobowe i podobnie jak bezokoliczniki nie mogą być
orzeczeniami.

Przykłady wyrażeń bez orzeczeń

- Należy jeść nożem i widelcem. - wyrażenie/ bezosobowy

odpowiednik zdania (nie zdanie, gdyż ono musi mieć
orzeczenie), czasowniki “jeść” i “należy” są w formie
bezosobowej

- Można powiedzieć, że ładnie pomalowano ten pokój. -

“można”, “powiedzieć”, “pomalowano” to czasowniki w
formie bezosobowej

Zdania z orzeczeniami

W podanych niżej zdaniach wskaż orzeczenie:

1.

Kasia zwykle słucha muzyki podczas uczenia się.

2.

Wczoraj pożyczyłem Rafałowi moją deskorolkę.

3.

Nie należy jeść słodyczy przed obiadem.

4.

Selena Gomez śpiewa lepiej niż Ewelina Lisowska.

5.

Wyglądasz na bardzo chorego.

6.

Ona może pomóc ci w zadaniu domowym.

7.

Kiedyś musimy wyjść na spacer.

Rozwiązania

1.

Kasia zwykle słucha muzyki podczas uczenia się.

2.

Wczoraj pożyczyłem Rafałowi moją deskorolkę.

3.

Nie należy jeść słodyczy przed obiadem. - wyrażenie/bezokolicznikowy
równoważnik zdania, nie ma orzeczenia

4.

Selena Gomez śpiewa lepiej niż Ewelina Lisowska.

5.

Wyglądasz na bardzo chorego.

6.

Ona może pomóc ci w zadaniu domowym.

7.

Kiedyś musimy wyjść na spacer.

Orzeczenie to czasownik w zdaniu, który informuje o tym, kto
wykonuje daną czynność lub w jakim ten ktoś jest stanie, oraz w
jakim czasie to się dzieje (czas przeszły, teraźniejszy, przyszły).

Orzeczenie imienne

Orzeczenie imienne
składa się z dwóch części:
łącznika (czasowniki: być,
stać się, zostać) oraz
orzecznika (inna część
mowy, np. rzeczownik albo
przymiotnik)

Przykłady:

1.

Wczoraj zostałam szefową firmy.
(łącznik: zostałam, orzecznik: szefową
- czyli rzeczownik)

2.

Nasze życie stało się piękne. (łącznik:
stało się, orzecznik: piękne, czyli
przymiotnik)

3.

Mama Krzysztofa jest sędzią. (łącznik:
jest, orzecznik: sędzią - rzeczownik).

4.

Kiedyś będę astronautą. (łącznik:
będę, orzecznik: astronautą -
rzeczownik).

Podmiot w zdaniu to wykonawca czynności. Najczęściej jest wyrażony przez
rzeczownik (Kasia, chłopak, ławka) lub zaimek (ja, my, oni). Może być także
wyrażony tylko poprzez formę czasownika (wtedy mamy do czynienia z
podmiotem domyślnym), czynność może wykonywać wiele osób (podmiot
szeregowy) lub może być w dopełniaczu (podmiot logiczny).

Przykłady:

1.

Kasia lubi mleko. - Kasia to podmiot gramatyczny (czyli w mianowniku)

2.

Brakuje nam mleka. - mleko to podmiot logiczny (czyli w dopełniaczu)

3.

Kasia i Ewa lubią mleko. - Kasia i Ewa to podmiot szeregowy

4.

Lubi mleko. - podmiot domyślny, po formie czasownika domyślamy się, że
on/ona/ono lubi mleko.

Podmiot

W podanych zdaniach wskaż podmiot.

1. Ja często chodzę na zakupy.

2. Kasia mówiła o swojej ulubionej książce.
3. Oni się kiedyś doigrają.
4. Pani ciągle powtarza te same rzeczy.

5. Tata obiecał kupić mi latawiec.

Rozwiązania

1. Ja często chodzę na zakupy. (kto często chodzi na

zakupy? ja.)

2. Kasia mówiła o swojej ulubionej książce. (kto mówił o

swojej ulubionej książce? Kasia.)

3. Oni się kiedyś doigrają. (kto się kiedyś doigra? oni.)

4. Pani ciągle powtarza te same rzeczy. (kto ciągle

powtarza te same rzeczy? pani.)

5. Tata obiecał kupić mi latawiec. (kto obiecał kupić mi

latawiec? tata.)

Zdania z podmiotem logicznym

Zdania z takim podmiotem zazwyczaj oznaczają brak,
nadmiar lub ubywanie czegoś.

1. Zabrakło nam mleka. (czego nam zabrakło? mleka)

2. Przybyło nam pieniędzy. (czego nam przybyło?

pieniędzy)

3. Nie ma kota. (czego nie ma? kota)

4. W tym domu nie ma nikogo. (kogo nie ma w tym

domu? nikogo)

Zdania z podmiotem szeregowym

1. Jacek i Marek jeżdżą na deskorolkach.

2. Mama i tata często chodzą razem do kina.
3. Zuzia i ja czytamy razem książki.
4. Paweł i Ola zamierzają kupić mieszkanie.

5. Górnicy i pielęgniarki często strajkują.

Zdania z podmiotem logicznym

1. Prasuję właśnie ubrania. (kto? ja)

2. Kupili mi piękny bukiet kwiatów. (kto? oni)
3. Zrobiłyśmy sobie dzień wolnego. (kto? my)
4. Co roku robi na drutach sweter na zimę. (kto

robi? on/ona/ono)

5. Zróbcie mi małą przysługę. (kto? wy)

6. Masz piękne włosy. (kto? ty)

Wskaż w zdaniach orzeczenie i podmiot.

1. Ola kupiła sobie piękną bluzkę.

2. Piotr w przyszłości zostanie lekarzem.
3. Mama ciągle siedzi na facebooku.
4. Tata uwielbia oglądać transmisje mistrzostw

w skokach narciarskich.

5. Rafał zrobił budę dla swojego psa.

Rozwiązanie

1. Ola kupiła sobie piękną bluzkę. (kto? Ola, co zrobiła? kupiła

2. Piotr w przyszłości zostanie lekarzem. (kto? Piotr, co zrobi?

zostanie lekarzem)

3. Mama ciągle siedzi na facebooku. (kto? mama, co robi?

siedzi)

4. Tata uwielbia oglądać transmisje mistrzostw w skokach

narciarskich. (kto? tata, co robi/w jakim jest stanie? uwielbia)

5. Rafał zbudował budę dla swojego psa. (kto? Rafał, co zrobił?

zbudował)