Konspekt lekcji języka polskiego dla klasy V szkoły podstawowej: Na tropach podmiotu i orzeczenia.

Cele lekcji

Uczeń:

- utrwala wiadomości o podmiocie i orzeczeniu;

- posługuje się różnymi rodzajami podmiotu i orzeczenia

- potrafi wskazać w zdaniu podmiot i orzeczenie

- zauważa, że podmiot zmienia formę w zależności od orzeczenia (podmiot w D.),

- określa, jaką częścią mowy może być wyrażony podmiot

- dba o poprawność gramatyczną,

- aktywnie uczestniczy w lekcji.

Pomoce naukowe: karty pracy; zeszyt ćwiczeń Jutro pójdę w świat kl. 5

Metody pracy: praca z materiałem gramatycznym,

Formy pracy: praca z całą klasą

Plan pracy :

1. czynności organizacyjne - powitanie uczniów

2. uświadomienie celów lekcji

3. temat lekcji

4. opracowanie

5. powtórzenie, uogólnienie, wnioski

6. podanie i wyjaśnienie pracy domowej

7. ocena pracy uczniów

Przebieg lekcji :

1. Nauczyciel przekazuje uczniom informacje o podmiocie i orzeczeniu.

Wiecie już, że podstawową częścią zdania, zaraz obok podmiotu jest orzeczenie.

Podmiot jeden z głównych części zdania, który nazywa osoby, rzeczy lub zjawiska

(zwierzęta, rośliny, przedmioty, zjawiska, pojęcia), o których orzeka się w zdaniu.

Zasadniczo odpowiada na pytania: kto? co?

Podmiotem w zdaniu może być:

1. rzeczownik, np. Ptak lata.

2. zaimek rzeczowny, np. On ćwierka.

3. inna część mowy mająca znaczenie rzeczownika, np.

a) czasownik w bezokoliczniku, np. Wstawać z samego rana to dla mnie utrapienie.

b) imiesłów przymiotnikowy, np. Dotknięte uważa się za sprzedane.

c) przymiotnik, np. Chorzy mają pierwszeństwo.

d) liczebnik, np. Wybiła piąta.

e) przysłówek, np. Jutro należy do nas.

 

Rodzaje podmiotów:

 

1. gramatyczny.

- odpowiada na pytania kto?, co?,

- występuje w mianowniku,

- jest najczęściej spotykanym podmiotem.

np. Książka leży na stole. Ona ma grubą okładkę.

 

2. logiczny

- odpowiada na pytania kogo?, czego?,

- występuje w dopełniaczu,

- występuje w zadaniu, w którym :

a) czasownik oznacza brak lub nadmiar czegoś, ubywanie lub przybywanie czegoś,

np. Nie ma (kogo?) domowników.

b) obok podmiotu występuje liczebnik główny począwszy od pięciu, liczebnik zbiorowy albo inny wyraz oznaczający ilość lub miarę,

np. W domu pali się pięć (czego?) żarówek.

Kilka (czego?) książek leży na podłodze.

 

3. domyślny

- w zdaniu nie wymieniony wprost, ale można się go domyślić, ponieważ:

a) przed chwilą była o tym mowa w poprzednim zdaniu,

np. Franek nie ma teraz ochoty na jedzenie. Zje później.

podmiot domyślny drugiego zdania: Franek.

b) końcówka czasownika nam podpowiada, o kogo chodzi,

np. Wybieramy się do teatru.

Podmiot domyślny: my.

- odpowiada w domyśle na pytania kto?, co?

 

4. szeregowy

- kilka wyrazów razem wziętych i wymienionych zazwyczaj bezpośrednio po sobie tworzy podmiot szeregowy,

np. Pszczoły, osy i motyle należą do owadów.

- odmianą podmiotu szeregowego jest tzw. podmiot towarzyszący, czyli szereg podmiotów, z których jeden jest wyrażony w mianowniku a pozostałe w innym przypadku,

np. Premier wraz z ministrami tworzą rząd.

 

Nie w każdym zdaniu musi wystąpić podmiot. Są takie zdania, które go nie zawierają. Nazywamy je zdaniami bezpodmiotowymi.

Takie zdania występują, gdy jest mowa o

 

1. zjawiskach przyrody,

np. Grzmi. Pada. Już świta.

 

2. odczuciach zmysłowych

np. Mdli mnie. Było nam miło.

 

3. czynnościach bliżej nieokreślonych osób,

np. Wybito okno. Mówi się o podwyżkach.

Orzeczenie  to jedna z dwóch głównych części zdania oznaczająca czynność, stan lub właściwość tego, na co wskazuje podmiot.

O orzeczenie najczęściej pytamy: co robi?, co się z nim dzieje?, w jakim stanie się znajduje?

W pewnych sytuacjach pytamy: czym jest?, jaki jest?

 

 

Rodzaje orzeczeń:

1. czasownikowe

Wyrażamy za pomocą form osobowych czasownika.

np. Kot goni mała myszkę.

W czasie burzy dzieci się nudzą

 

2. imienne

Orzeczenie imienne (orzeczenie złożone) składa się z dwóch różnych członów: z łącznika i orzecznika, np.

Moja matka     jest                   nauczycielką.

łącznik      orzecznik

 

 

Łącznikiem w orzeczeniu imiennym jest jeden z czasowników posiłkowych lub występujących w roli czasownika posiłkowego:

1. być, bywać, stać się, stawać się, zostać, zrobić się, np.

Rodzice są z ciebie dumni.

Jestem zaskoczony.

2. Zaimki: to, oto, np.

Czas to pieniądz.

 

Drugim członem orzeczenia imiennego jest orzecznik.

W jego roli występują:

1. rzeczownik, najczęściej w narzędniku np. Zostanę informatykiem.

2. przymiotnik, np. Oni są lepsi.

3. liczebnik, np. Kto był pierwszy na mecie?

4. zaimek, najczęściej w narzędniku, np. Bądź sobą.

5. imiesłów przymiotnikowy, np. Kiedy to będzie zrobione?

6. przysłówek, np. Było tam strasznie ciasno.

7. wyrażenia przyimkowe, np. Ten stół jest z drewna.

8. wyrażenia porównawcze, np. Jesteś jak dziecko.

9. bezokolicznik, np. Kochać to dawać.

2. Nauczyciel rozdaje uczniom karty pracy. Uczniowie są zobowiązani pracować z nimi przez resztę zajęć.

2. Nauczyciel prosi uczniów o wykonanie zadań z zeszytu ćwiczeń.

KARTY PRACY

Ćwiczenie 1

W podanych zdaniach jedną linią podkreśl podmiot, a dwoma orzeczenie. Ustal jaką częścią mowy zostały wyrażone podmioty.

1. Uczniowie wybiegli z klasy.

……………………………

2. Kolega będzie czytał wiersz.

……………………………

3. On jest najlepszym kolegą.

……………………………

4. Chory czeka w poczekalni.

……………………………

5. Wczoraj już nie wróci.

……………………………

6. Chorować jest przykro.

……………………………

7. Jeden jest liczbą.

……………………………

Ćwiczenie 2

Podkreśl orzeczenia czasownikowe jedną linią, a dwoma orzeczenie imienne.

1. Adam kupił dzisiaj rower w sklepie.

2. Mój kolega był przygnębiony.

3. Tomek uciekł z ostatniej lekcji.

4. Po latach wyczerpujących treningów zostałem kolarzem.

5. Mój kuzyn był pierwszy na mecie.

6. Marek uczestniczył w zmaganiach kolarskich.

7. Wycieczki rowerowe sprawiają przyjemność młodzieży.

8. Lekarze zalecają częste przejażdżki rowerowe dla poprawienia kondycji.

9. Jeździć na rowerze jest zdrowo.

10. Oni ugotowali pyszny obiad.

11. Robert sprzedaje rower brata.

Ćwiczenie 3

W podanych zdaniach dwiema liniami podkreśl orzeczenie, a jedną podmiot. Zbadaj w jakim przypadku występuje podmiot.

1. Jarek był w szkole.

……………………………

2. Jarka nie było w szkole.

……………………………

3. Dziewczynki są na boisku.

……………………………

4. Dziewczynek nie ma na boisku.

……………………………

Rzeczowniki w D. określają wykonawcę czynności, zatem pełnią funkcję podmiotu. Zwracamy uwagę na orzeczenie w zd. 4. Nie jest to orzeczenie imienne (dziewczynki są/ dziewczynki znajdują się ).

Ćwiczenie 4

W podanych zdaniach dwiema liniami podkreśl orzeczenie, jedną podmiot. Wyrazy, które są podmiotami przenieś do krzyżówki.

1. Rodzina wyjechała na wycieczkę.

2. Zdrada jest niechlubna.

3. Dzieci chętnie słuchają baśni.

4. Jesiony są pięknymi drzewami.

5. Wczoraj pogoda nie dopisała.

6. Twoja mama jest cudowną kobietą.

7. Zawodnicy wybiegli na boisko.

8. Muzyka łagodzi obyczaje.

9. W pasiece dziadka stoją kolorowe ule.

10. Pola przykrywa warstwa śniegu.

11. Moja kotka ma małe kocięta.

12. W polskich jeziorach jest czysta woda.

2

1	1		3
7				9			12													12
			4
							6
3	10	4					10									2
									6
														9		11		13	14
		5		8					5
						8			11	15
7

Litery z ponumerowanych pól (1-15) utworzą hasło:

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

---