A G A T A B E R E Z E C K A

K A T A R Z Y N A S O L I Ń S K A - B U D Z Y N

W S I Z W R O C Ł A W

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ INTELEKTUALNA

Niepełnosprawność intelektualna jest używana zmiennie z terminem
,,niedorozwój umysłowy lub ,,upośledzenie umysłowe”. Jedną z
pierwszych prób określenia upośledzenia umysłowego była definicja
Kraepelina (1915). Termin oligofrenia określił grupę złożoną pod
względem etiologii, obrazu klinicznego i zmian morfologicznych
anomalii rozwojowych, która posiada wspólną podstawę
patogenetyczną, a mianowicie totalne opóźnienie rozwoju
psychicznego.
Lewicki w Psychologii klinicznej pisze, że oligofrenia jest to
zahamowanie lub upośledzenie rozwoju psychicznego, wrodzone albo
bardzo wcześnie nabyte prowadzące bardzo często do zaburzeń w
przystosowaniu społecznym.
Według definicji WHO jest to istotne obniżenie ogólnego poziom
funkcjonowania intelektualnego, oraz trudności w zachowaniu
przystosowawczym, występujące przed 18 rokiem życia. Znane są
przypadki nie uleczalne.

GLOBALNE

PARCJALNE



Upośledzenie umysłowe:

- niedorozwój umysłowy
(oligofrenia)
- ogólne otępienie

(demencja)



Zahamowanie rozwoju
intelektualnego



Obniżenie poziomu
intelektualnego



Opóźnienie rozwoju
intelektualnego



Upośledzenie określonej
funkcji



Zahamowanie rozwoju
określonej funkcji



Obniżenie poziomu rozwoju
określonej funkcji



Opóźnienie rozwoju określonej
funkcji

RODZAJE DYSFUNKCJI INTELEKTUALNYCH

KRYTERIA I KLASYFIKACJE

UPOŚLEDZEŃ UMYSŁOWYCH

Zagadnienia klasyfikacji upośledzeń umysłowych jest problemem złożonym. Istnieją
różne kryteria np. pedagogiczne, psychologiczne, medyczne, ewolucyjne, społeczne.
Najbardziej znana jest klasyfikacja psychologiczna, która uwzględnia pomiar
stopnia rozwoju intelektualnego. Iloraz inteligencji według kryterium
psychologicznego stanowi znaczny wskaźnik upośledzenia umysłowego. Tradycyjna
klasyfikacja wyróżnia trzy stopnie upośledzenia umysłowego. Są one następujące:

1.

debilizm – najlżejszy stopień upośledzenia

2.

imbecylizm – średni stopień upośledzenia

3.

Idiotyzm – najcięższa postać upośledzenia

Psychologiczne kryterium polega na:

a)

Zaburzeniach uwagi, które są prawie niedostrzegalne u osób najgłębiej
upośledzonych, a u głębszego i średniego imbecyla trudno ją wywołać i utrzymać,
w umiarkowanym i lżejszym upośledzeniu debila uwaga jest niestała, szybko
odwracalna

b)

Na zaburzeniu mowy, która nie istnieje lub istnieje w postaci szczątkowej u idioty,
u imbecyla jest mętna i ograniczona , u debila – normalna.

CZTERY GRUPY NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI

INTELEKTUALNEJ

Wyróżnia się cztery grupy upośledzenia umysłowego

odzwierciedlające stopień obniżenia sprawności intelektualnej:



lekki,



umiarkowany,



znaczny,



głęboki.

Iloraz inteligencji jest wykorzystywany jako pomoc w

rozróżnieniu tych stopni.

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ INTELEKTUALNA W

STOPNIU LEKKIM

Dzieci upośledzone umysłowo w stopniu lekkim charakteryzuje upośledzona
zdolność myślenia abstrakcyjnego oraz nieudolność syntetycznego
ujmowania zdobytych wiadomości i związania ich w logiczną całość. M.
Grzegorzewska stwierdza, że ,,debil” różni się od normalnego dziecka
obniżoną zdolnością orientacji w nowej, bardziej złożonej sytuacji.
Brak im samodzielności w myśleniu, mogą wykonywać prace i w różnym
stopniu przystosować się do warunków życia. Z wielką trudnością tworzą
pojęcia, przez co ich czynność umysłowa redukuje się do odtwarzania
wyobrażeń. Wyobraźnia twórcza tych dzieci jest uboga, zdolności
kombinacyjne bardzo nikłe. Często są spotykane zaburzenie żucia
uczuciowego, zależne od tego czy jest to typ apatyczny czy eretyczny.



Eretyczne, niestabilne, niezrównoważone, z przewagą pobudzenia. Są to
dzieci nadmiernie ruchliwe, skłonne do afektowanych wybuchów, z
równoczesnymi trudnościami w koncentracji uwagi i oznakami
nadmiernego zmęczenia



Apatyczne, z przewagą hamowania, ze zwolnionym tempem
reakcji,biernością, nieśmiałością i płaczliwością.

ZABURZENIE PSYCHOFIZYCZNE

OLIGOFRENIKÓW

Pomiędzy dziećmi upośledzonymi umysłowo w stopniu lekkim występuje
ścisły związek oligofrenii z chorobami psychicznymi i
niepełnosprawnościami w rozwoju fizycznym, oraz obniżeniem
umiejętności społecznych.
W populacji upośledzonych umysłowo najliczniejszą grupę tworzą
upośledzeniu umysłowo w stopniu lekkim ( ok. 75%). Ograniczona
zdolność myślenia pojęciowego dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu
lekkim wpływa niekorzystnie na poziom ich percepcji. Procesy
pamięciowe ujawniają również zaburzenia ( ograniczenie pojemności
pamięci), dotyczy to także uwagi ( mała jej podzielność ). Obserwuje się
występowanie trudności przy przechodzeniu z jednego stadium
rozwojowego do następnego. Utrudnienie w uczeniu się dzieci
upośledzonych umysłowo spowodowane są także różnorodnymi
fragmentarycznymi deficytami rozwojowymi.
Chcąc podjąć w pełni świadomą i odpowiedzialną pracę rewalidacyjną,
trzeba dokonać diagnozy psychologiczno-pedagogicznej. Polega ona na
określeniu stopnia deficytów rozwojowych.

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ INTELEKTUALNA

UMIARKOWANE I ZNACZNE

Upośledzeniu umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym

odznaczają się poważnymi uszkodzeniami centralnego układu
nerwowego. mowa ich jest agramatyczna, bełkotliwa i niewyraźna a
słownictwo ubogie. Charakterystyczna sugestywność cechuje ich
zachowania. W myśleniu występują duże utrudnienia w przyswajaniu
pojęć abstrakcyjnych. Spostrzegają wolniej, mniej dostrzegają
elementów i błędnie ujmują powiązania i stosunki między
przedmiotami. Rozwój dzieci upośledzonych umysłowo w tym
stopniu przebiega z dużym opóźnieniem. Na wiek 4-5 lat przypadają
początki samodzielnego chodzenia oraz wypowiadania pierwszych
słów.
Dzieci upośledzone umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym
odczuwają potrzebę bezpieczeństwa, miłości i potrafią w sposób
żywy ujawnić sympatię i potrzebę kontaktów społecznych.

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ INTELEKTUALNA

W STOPNIU GŁĘBOKIM

Poziom funkcjonowania odpowiadający max. 3 roku życia.

Możliwe jest opanowanie tylko najprostszej samoobsługi. Występują
ciężkie wady neurologiczne i fizyczne. Przez całe życie wymagają
opieki instytucjonalnej.

KODY NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI

Kod / symbol Schorzenia przyporządkowane kodowi:



01-U upośledzenie umysłowe



02-P choroby psychiczne



03-L zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu



04-O choroby narządu wzroku



05-R upośledzenie narządu ruchu



06-E epilepsja



07-S choroby układu oddechowego i krążenia



08-T choroby układu pokarmowego 09-M choroby układu
moczowo - płciowego



10-N choroby neurologiczne

ZABURZENIA ROZWOJU ZWIĄZANE Z

NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ

Warto zwrócić uwagę na podstawowe ich grupy oraz kilka przykładowych
jednostek:

1.

Zaburzenia warunkowane genetycznie:



Zespół Downa



Zespół Angelmana



Zespół Jacobsena



Zespół kociego krzyku – Cri du Chat



Zespół Pataua



Zespół łamliwego chromosomu X



Stwardnienie guzowate

1.

Całościowe zaburzenie rozwoju:



Autyzm dziecięcy



Zespół Retta



Dziecięce zaburzenia dezintegracyjne



Zaburzenia hiperkinetyczne z towarzyszącym upośledzeniem umysłowym i
ruchami stereotypowymi

ZABURZENIA ROZWOJU Z

NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ

C.D

1.

Zaburzenia neurologiczne:



Padaczki



Mózgowe porażenie dziecięce



Wady wrodzone mózgu



Stany po urazach czaszko – mózgowych



Brak zakrętów kory mózgu



Stan po infekcyjnych chorobach centralnego układu nerwowego



Wady wrodzone rdzenia kręgowego

1.

Choroby metaboliczne:



Choroba Niemmena – Picka



Zespół Taya – Sachsa

1.

Inne:



Fetal Alcohol Syndrome (alkoholowy zespół płodowy)



Zaniedbania środowiskowe

PRZYKŁADY WYODRĘBNIONYCH JEDNOSTEK

NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI INTELEKTUALNEJ



Zespół Downa- dzieci z tym zespołem wyraźnie różnią się od swoich
rówieśników budową ciała, mają zbyt krótkie i małe kończyny w stosunku do
tułowia. Charakterystyczny dla tych dzieci jest układ twarzy, która jest płaska.
Stan inteligencji tych dzieci jest bardzo obniżony, jego poziom jest na pograniczu
debilizmu i imbecylizmu, zdarzają się również głębsze stany upośledzenia.
Dziecko z syndromem Downa odznacza się wybitnie miłym, pogodnym,
przychylnym dla otoczenia sposobem zachowania. Jego sfera emocjonalna jest
wyraźnie nietknięta, dziecko takie umie znaleźć przeróżne formy okazywania
przywiązania, wykazuje swoistą inteligencję emocjonalną.



Dziecięce porażenie mózgowe- charakteryzuje uszkodzenie ośrodkowego
układu nerwowego, które wywołuje zaburzenie funkcji motorycznych połączone
nieraz z uszkodzeniami aparatów sensorycznych i psychicznych. Zakłócenia
psychiczne są o wiele trudniejsze do dokładniejszego zbadania ponieważ
widoczne kalectwo tych dzieci wywołuje wiele niechętnych postaw
społeczeństwa, tzw. barier społecznych. Powoduje to że dziecko z tym
upośledzeniem może być wybitnie inteligentne, a zachowuje się tak jakby było
upośledzone umysłowo. Poza tym trudności związane z niemożnością czytania,
pisania, nawet patrzenia na obraz telewizyjny, co często połączone jest z
bełkotliwą mową.

ZABURZENIA SENSORYCZNE

Jedną z pierwszych osób, które opisały zaburzenia w odbiorze i
przetwarzaniu bodźców zmysłowych u osób z całościowymi zaburzeniami
rozwoju ( autyzmem ) był Carl Dalacota. Na początku lat siedemdziesiątych
przebadał grupę około 900 dzieci z autyzmem z różnych krajów. Wynik tych
badań wykazał, że zaburzenia percepcyjne dotyczą nawet 98% osób z
całościowymi zaburzeniami rozwoju ( w obrębie dotyku ). Najmniej
badanych wykazało zaburzenia w obrębie zmysłu smaku i węchu 24 – 28%.
SENSORYZM- widoczne w zachowaniu osoby przejawy zaburzeń w
odbiorze i przetwarzaniu bodźców zmysłowych ( integracji sensorycznej ).
Najczęściej występują u osób z zaburzeniami rozwoju o różnym
charakterze.
Dalacota podzielił sensoryzmy na trzy grupy:



Nadwrażliwość ( obniżenie progu wrażliwości dla danego zmysłu)



Niedowrażliwość ( podwyższenie progu wrażliwości dla danego zmysłu)



Biały Szum ( wytwarzanie wrażeń zmysłowych przez układ nerwowy dla
danej osoby bez udziału czynników środowiskowych)

ZABURZENIA SENSORYCZNE C.D.

Ze względu na rodzaj zaburzenia osoba nim dotknięta może

przejawiać różnorakie sensoryzmy - zarówno mające na celu
dostymulowanie niewrażliwego zmysłu, jak również unikanie
bodźców przy nadwrażliwości. Biały Szum jest zaburzeniem, w
którym układ nerwowy osoby chorej sam wytwarza bodźce,
niezależnie od czynników zewnętrznych. Osoba dotknięta tym
rodzajem dysfunkcji przejawia szczególnego rodzaju sensoryzmy
- sprawia wrażenie oderwanej od rzeczywistości i całkowicie
skoncentrowanej na nieistniejącym świecie. Warto dodać, że
każdy, także zdrowy człowiek doświadcza od czasu do czasu tego
rodzaju zaburzeń, których przykładem jest szum/piszczenie w
uszach.

SENSORYZMY CHARAKTERYSTYCZNE DLA

ZMYSŁU WZROKU

NADWRAŻLIWOŚĆ:



Kiwanie się w przód, tył, na boki



Lęk przed silnym światłem, nawet przed światłem o umiarkowanym
natężeniu



Niechęć do dużych mocno naświetlonych przestrzeni



Zdolność do odtwarzania najdrobniejszych szczegół z otoczenia



Fascynacja ruchem kołowym, przedmiotami kręcącymi się



Fascynacja skomplikowanymi wzorami



Wpatrywanie się w mikroskopijne pyłki kurzu



rozciąganie śliny między palcami i przyglądanie się jej pod światło

SENSORYZMY CHARAKTERYSTYCZNE DLA

ZMYSŁU WZROKU C.D.

NIEDOWRAŻLIWOŚĆ



kołysanie się w przód, w tył, na boki



zainteresowanie źródłami światła - wpatrywanie się w światło



chodzenie powoli dookoła przedmiotów połączone z intensywnym
przyglądaniem się im



lęk wysokości



lęk przed ciemnością



obracanie przedmiotów tuż przed oczami



fascynacja lustrami, szybami



machanie palcami w polu widzenia



fascynacja ruchem przedmiotów na wietrze



rozrzucanie przedmiotów, zwłaszcza kolorowych



darcie papieru

SENSORYZMY CHARAKTERYSTYCZNE DLA

ZMYSŁU WZROKU C.D.

,,

BIAŁY SZUM”



"szklisty" wzrok



patrzenie "przez" ludzi, przedmioty



rozciąganie powiek



uciskanie gałki ocznej



bardzo mocne zaciskanie powiek

SENSORYZMY CHARAKTERYSTYCZNE DLA

ZMYSŁU SŁUCHU

NADWRAŻLIWOŚĆ:



dziecko sprawia wrażenie głuchego



zatykanie uszu, lęk przed gwałtownymi dźwiękami



brak reakcji na głośne hałasy przy jednoczesnych silnych reakcjach
na ciche dźwięki



lęk przed zwierzętami



protest przy obcinaniu włosów



lęk w miejscach publicznych



wsłuchiwanie się w bardzo ciche dźwięki



robienie wokół siebie hałasu - krzyki, walenie rękami w różne
powierzchnie, klaskanie. Zachowanie to ma na celu przejęcie
kontroli nad środowiskiem słuchowym.

SENSORYZMY CHARAKTERYSTYCZNE DLA

ZMYSŁU SŁUCHU C.D.

NIEDOWRAŻLIWOŚĆ:



wytwarzanie rytmicznych hałasów



fascynacja urządzeniami elektrycznymi, wydającymi dźwięki



natrętne spuszczanie wody w toalecie, odkręcanie kranów



krzyki



darcie papieru



wielokrotne trzaskanie drzwiami lub zamykanie ich i otwieranie z
różną siłą



fascynacja przedmiotami piszczącymi, dźwięczącymi



zamiłowanie do gwarnych i tłocznych miejsc

SENSORYZMY CHARAKTERYSTYCZNE DLA

ZMYSŁU SŁUCHU C.D.

,,

BIAŁY SZUM”



zaabsorbowanie dźwiękami płynącymi z organizmu



szybkie bieganie i zastyganie w bezruchu (wsłuchiwanie się w bicie
własnego serca)



hiperwentylacja



kołysanie się



wkładanie przedmiotów i palców do uszu



przyjmowanie nienaturalnych pozycji ciała - stymulacja ucha
wewnętrznego

SENSORYZMY CHARAKTERYSTYCZNE

DLA NARZĄDU ZMYSŁU I RÓWNOWAGI

Zaburzenia w zakresie odbioru i analizy bodźców czuciowych

mogą dotyczyć kilku obszarów:



czucia powierzchniowego (skórnego)



czucia głębokiego (propriorecepcja - informacje z kurczących i
rozciągających się mięśni, ścięgien oraz rozciąganych i uciskanych
stawów)



czucia temperatury (termorecepcja)



czucie położenia i ruchów ciała w przestrzeni poczucie równowagi

CZUCIE POWIERZCHOWNE I CZUCIE

RÓWNOWAGI

Zaburzenia w tym zakresie mogą być różne w różnych partiach

ciała. Obserwacja sensoryzmów (taktylizmów) skierowanych na
czucie powierzchniowe wymaga więc podejścia bardzo ostrożnego i
analitycznego. Bardzo często zdarza się, że ta sama osoba ma silną
nadwrażliwość czucia powierzchniowego w obrębie twarzy przy
jednoczesnej niedowrażliwości, na przykład kończyn.

NADWRAŻLIWOŚĆ:



lęk przed wodą



lęk przed wiatrem



lęk przed czesaniem włosów



unikanie dotyku, obronność dotykowa



niechęć do noszenia nowych ubrań



skrajna niechęć do metek w ubraniach



nadmierne łaskotki w niecodziennych partiach ciała

CZUCIE POWIERZCHOWNE I CZUCIE

RÓWNOWAGI C.D

NIEDOWRAŻLIWOŚĆ

:



pocieranie, głaskanie, skubanie itp. różnych partii twarzy



dotykanie różnych powierzchni, głaskanie ścian



pocieranie różnymi materiałami w niedowrażliwe partie ciała



szczypanie, drapanie, gryzienie się



uderzanie się



szukanie wrażeń cieplnych



chodzenie nago, tendencja do rozbierania się



chodzenie na bosaka, dążenie do ściągania obuwia



rozdrapywanie ran

CZUCIE POWIERZCHOWNE I CZUCIE

RÓWNOWAGI C.D

,,BIAŁY SZUM”:



częste drapanie się



"gęsia skórka" bez przyczyny

CZUCIE GŁĘBOKIE

Zaburzenia w tym obszarze są nadzwyczaj częste u osób z autyzmem i
Zespołem Aspergera. Osoby z zaburzeniami czucia głębokiego mają
poważne problemy z precyzją ruchów. Na ogół doświadczają dyspraksji.

NADWRAŻLIWOŚĆ:



niechęć do przytulania się, dotykania przez inne osoby



niechęć do podawania dłoni na powitanie



duża reaktywność na zmiany ciśnienia atmosferycznego



złe samopoczucie w środkach lokomocji



ociężałość ruchowa



podwyższone napięcie mięśniowe



chodzenie na szeroko rozstawionych nogach



nietolerowanie twardych pokarmów



usztywnienie ciała, niechęć do zmieniania pozycji ciała



lęk przed tłumem ludzi

CZUCIE GŁĘBOKIE C.D.

NIEDOWRAŻLIWOŚĆ:



nienaturalne wyginanie kończyn



zaplatanie palców



ssanie palców



siadanie na rękach, nogach



człapanie nogami podczas chodzenia



wkładanie różnych rzeczy do ust



zagryzanie warg



uderzanie ciałem o różne powierzchnie



zeskakiwanie z dużych wysokości



podwyższony próg bólowy



wbijanie sobie ostrych przedmiotów w ciało



wiotkość mięśni



potykanie się



niekontrolowane, chaotyczne ruchy kończyn



niezdolność do różnicowania miejsca w którym następuje dotyk, bez kontroli wzroku

CZUCIE GŁĘBOKIE C.D.

,,BIAŁY SZUM”:



nagłe, niekontrolowane wybuchy wszelkich możliwych taktylizmów,
a następnie zamieranie w bezruchu



napady hiperaktywności u dziecka na ogół spokojnego

SENSORYZMY CHARAKTERYSTYCZNE DLA

ZMYSŁU SMAKU I WĘCHU

Zmysły węchu i smaku są zmysłami bardzo pierwotnymi. Zmysł

węchu pozwala dziecku poznawać świat jeszcze w okresie, gdy
zmysły takie jak wzrok i słuch nie są do końca dojrzałe. Pozwala
także niemowlęciu odróżniać to, co znane, od tego, co jest całkiem
nowe i obce. Podobne funkcje spełnia we wczesnym rozwoju
człowieka zmysł smaku. Z tej przyczyny, zaburzenia odbioru i analizy
bodźców słuchowych i smakowych stanowią jedno z
najpoważniejszych zagrożeń rozwoju człowieka a także w
powszechnym odbiorze - uważane są za szczególnie nieakceptowalne
społecznie. W wypadku zmysłu smaku, bardzo często trudno
odróżnić, czy dane zachowanie faktycznie dotyczy zmysłu smaku, czy
może dotyku - w obrębie jamy ustnej. Śluzówka jamy ustnej i język
są bowiem bardzo wrażliwe dotykowo. Należy zawsze starannie
rozpatrywać wszelkie objawy występujące w obrębie jamy ustnej.

SENSORYZMY CHARAKTERYSTYCZNE DLA

ZMYSŁU SMAKU I WĘCHU C.D.

NADWRAŻLIWOŚĆ WĘCHOWA:



rozpoznawanie ludzi po zapachu



wyczuwanie różnych zapachów tam, gdzie inni ludzie ich nie
czują



dziecko skarży się na wszechogarniający smród



niechęć do oddawania moczu, stolca



wymioty podczas czynności fizjologicznych lub spuszczania wody
w toalecie



niechęć do karmienia piersią w okresie niemowlęcym



opór przed jedzeniem



dławienie się, duszności z niejasnych przyczyn (niemedycznych)

SENSORYZMY CHARAKTERYSTYCZNE DLA

ZMYSŁU SMAKU I WĘCHU C.D.

NIEDOWRAŻLIWOŚĆ WĘCHOWA:



obwąchiwanie ludzi, także ich butów, włosów, pach, krocza



obwąchiwanie przedmiotów, także tych powszechnie uważanych za
szczególnie odrażające



fascynacja własnymi ekskrementami



w łagodniejszej formie - obwąchiwanie własnych rąk, ubrań, włosów



lizanie własnych rąk



zjadanie rzeczy niejadalnych



fascynacja zapachami powstającymi przy gotowaniu



fascynacja odpadami żywnościowymi

SENSORYZMY CHARAKTERYSTYCZNE DLA

ZMYSŁU SMAKU I WĘCHU C.D.

,,BIAŁY SZUM”



przesłanianie ręką ust i dmuchanie w kierunku nosa



hiperwentylacja



kierowanie dolnej wargi w kierunku nosa



składanie ust "w ciup" i podnoszenie warg wysoko - do nosa



wkładanie przedmiotów do nosa



ciągłe dłubanie w nosie

SENSORYZMY CHARAKTERYSTYCZNE DLA

ZMYSŁU SMAKU I WĘCHU C.D.

NADWRAŻLIWOŚĆ SMAKOWA:



wypluwanie jedzenia



wiotkość ust podczas karmienia



dławienie się



wymioty podczas jedzenia - lub odruch wymiotny



znaczna wybiórczość pokarmowa

SENSORYZMY CHARAKTERYSTYCZNE DLA

ZMYSŁU SMAKU I WĘCHU C.D.

NIEDOWRAŻLIWOŚĆ SMAKOWA:



hiperfagia



lizanie różnych przedmiotów



lizanie własnych rąk, stóp



obgryzanie paznokci



wkładanie wszystkiego do ust

SENSORYZMY CHARAKTERYSTYCZNE DLA

ZMYSŁU SMAKU I WĘCHU C.D

,,BIAŁY SZUM”:



zasysanie policzków do wewnątrz jamy ustnej



ssanie języka



przysysanie języka do podniebienia



gryzienie wewnętrznych stron policzków i języka - czasem do krwi



zwracanie pożywienia i ponowne jego jedzenie



wkładanie wszystkiego do ust



nie zwracanie uwagi na jedzenie



niesamodzielność przy jedzeniu wynikające z ignorowania czynności
jedzenia (dziecko pozwala się karmić, ale też nie domaga się
karmienia)



dziecko sprawia wrażenie, jakby nigdy nie było głodne



opuchnięcie języka, nadmierny rozrost języka na boki (skutek jego
ssania)