Polityka pieniężna

Wykład 1: Podstawowe

pojęcia

Literatura

„Polityka pieniężna” pod
red. Andrzeja Sławińskiego,
C.H.Beck, Warszawa, 2011.

Materiały wykładowe

Prezentacje pokazywane na

wykładach z przedmiotu Polityka

pieniężna są dostępne na

Niezbędniku SGH

www.e-sgh.pl/rosati/220380-0493

Dariusz K. Rosati

3

Co to jest polityka

pieniężna?

• Polityka pieniężna polega na regulowaniu

ilości pieniądza w obiegu w taki sposób,

aby ilość ta była ani zbyt mała, ani zbyt

duża, czyli wystarczająca dla potrzeb

obrotu gospodarczego i funkcjonowania

gospodarki, a zarazem nie powodowała

inflacji;

• Podaż pieniądza winna być równa

popytowi na pieniądz; podaż wyższa od

popytu powoduje wzrost wydatków na

dobra i usługi, i może prowadzić do inflacji,

natomiast podaż niższa od popytu

powoduje spadek wydatków na dobra i

usługi i może prowadzić do recesji.

Dariusz K. Rosati

4

Pieniądz i jego cechy

• Pieniądz jako szczególny rodzaj

zasobu/aktywu;

• Cechy pieniądza (gotówkowego):

–

Nie przynosi dochodu;

–

Jest powszechnie akceptowany;

–

Posiada wartość samoistną (kruszec) lub

umowną (pieniądz papierowy) – w tym

drugim przypadku „umowa” opiera się na:

•

nakazie prawnym:

•

zaufaniu (pieniądz jako „dobro publiczne”);

–

Łatwy i niedrogi w przechowywaniu,

transporcie i obrocie;

–

Jednorodny (każda jednostka równa i

identyczna) a zarazem podzielny.

Dariusz K. Rosati

5

Funkcje pieniądza

• Środek wymiany/płatniczy – rozwiązuje

tzw. problem „podwójnej zbieżności”

(double coincidence);

• Środek przechowywania wartości;
• Jednostka rozrachunkowa – „numéraire”

(pozwala agregować różne wielkości i

porównywać wartości niejednorodnych

dóbr);

• Potrzeba istnienia pieniądza wynika z

niedoskonałej informacji i wysokiego

kosztu jej zbierania;

Dariusz K. Rosati

6

Najkrótsza historia pieniądza

• Od pieniądza rzeczowego (bydło, zboże,

kamienie), poprzez kruszec i pieniądz papierowy,

do pieniądza „plastikowego” (karty płatnicze) i

elektronicznego – wytworzenie i posługiwanie się

pieniądzem coraz mniej kosztuje, jest on coraz

łatwiejszy i bezpieczniejszy w stosowaniu;

• Przygody z pieniądzem kruszcowym i

papierowym: inflacja związana z napływem

kruszców (srebra) z Ameryki w XVI w., pierwsza

inflacja papierowa (Banque Royale Johna Law’a,

1720), wielkie inflacje lat 20-ch XX w. (Niemcy,

Węgry, Polska);

• Prawo Kopernika-Greshama („pieniądz gorszy

wypiera lepszy”) i jego współczesna mutacja w

postaci dwuwalutowości („pieniądz lepszy

wypiera gorszy”);

• Każdy towar może w pewnym stopniu pełnić

funkcje pieniądza, ale obecna postać pieniądza

jest najwygodniejsza (zob. pożądane cechy).

Dariusz K. Rosati

7

Popyt na pieniądz

• Czynniki określające popyt na pieniądz:

a) dochód realny y (motyw transakcyjny);
b) poziom cen P (motyw transakcyjny);
c) nominalna stopa procentowa i (motyw spekulacyjny);
d) koszt zamiany pieniądza na inne aktywa finansowe c i

odwrotnie (motyw spekulacyjny)

e) czynniki psychologiczne (motyw ostrożnościowy);

• Funkcje popytu na pieniądz (popyt na tzw.

rezerwy kasowe - cash balances)

• Równanie ilościowe, wersja klasyczna (Hume, Mill – ujęcie

zasobowe):

MV = Py, czyli M = (1/V)Py
gdzie M jest podażą pieniądza; dla V, y = const., M określa P;

M powinno być równe L (popyt na pieniądz);
• Równanie ilościowe, wersja „Cambridge” (Pigou, Marshall -

ujęcie strumieniowe:

M = kPy

• Równanie współczesne (Keynes – funkcja preferencji płynności):

M/P = L (y, i, c)

Dariusz K. Rosati

8

Podaż pieniądza – rodzaje

pieniądza

• Pieniądz banku centralnego, czyli tzw. pieniądz

rezerwowy lub baza monetarna (reserve money,

monetary base, high powered money): bank

centralny kreuje gotówkę C oraz ustala minimalne

rezerwy banków R(o);

• Pieniądz rezerwowy (baza monetarna) M0 jest

sumą gotówki C, rezerw obowiązkowych R(o) i

rezerw dobrowolnych R(d) utrzymywanych przez

banki komercyjne w banku centralnym;

• Ale do podaży pieniądza wlicza się tylko gotówkę

w obiegu, natomiast płynne rezerwy banków nie

są traktowane jako część podaży pieniądza w

obiegu, bo są wyłączone z obiegu;

• Pieniądz banków komercyjnych: depozyty

bankowe;

• Podaż pieniądza ogółem = suma pieniądza

rezerwowego i pieniądza depozytowego

Dariusz K. Rosati

9

Definicje agregatów

pieniężnych

• M0 = gotówka w obiegu plus rezerwy banków

komercyjnych (R(o) + R(d)) w banku centralnym;

jest to tzw. pieniądz rezerwowy lub baza

monetarna;

• M1 = gotówka w obiegu plus wkłady (depozyty)

bieżące, na żądanie (à vista)

• M2 = M1 plus wszystkie wkłady (depozyty)

terminowe;

• M3 = M2 minus wkłady (depozyty) o terminie

zapadalności > 2 lata, plus zobowiązania banków

z tytułu operacji repo, udziałów w funduszach

rynku pieniężnego i wyemitowanych papierów

dłużnych o zapadalności do 2 lat;

• Różne składniki szerokiego pieniądza różnią się

płynnością i dochodowością – między tymi

cechami występuje wymienność (trade of).

Dariusz K. Rosati

10

Wymienność (trade-of) pomiędzy płynnością a

dochodowością różnych agregatów pieniężnych

Płynność

M0

M1

M2

M3

0

Dochodowość

Dariusz K. Rosati

11

Zmiany ilości pieniądza w Polsce, XII/1996 – XII/2013, mln zł

Dariusz K. Rosati

12

gr

u

96

cz

e

97

gr

u

97

cz

e

98

gr

u

98

cz

e

99

gr

u

99

cz

e

00

gr

u

00

cz

e

01

gr

u

01

cz

e

02

gr

u

02

cz

e

03

gr

u

03

cz

e

04

gr

u

04

cz

e

05

gr

u

05

cz

e

06

gr

u

06

cz

e

07

gr

u

07

cz

e

08

gr

u

08

cz

e

09

gr

u

09

cz

e

10

gr

u

10

cz

e

11

gr

u

11

cz

e

12

gr

u

12

cz

e

13

gr

u

13

0

200 000

400 000

600 000

800 000

1 000 000

1 200 000

Gotówka w obiegu

M0

M1

M2

M3

Monetyzacja gospodarki

Rok

M1/PKB

M2/PKB

2006

22,8

41,7

2007

26,0

43,8

2008

26,9

47,6

2009

27,5

51,2

2010

29,6

52,6

2011

30,1

53,7

2012

29,9

55,3

Dane dla Polski, w % (obliczone jako stosunek średniej
arytmetycznej wartości M1 i M2 z początku i końca roku, podzielone
przez wartość PKB)

M1/PKB w krajach OECD: 25%-40%.

M2/PKB w krajach OECD: 40%-120%.

Monetyzacja, czyli stosunek ilości pieniądza do PKB, jest dobrym
wskaźnikiem poziomu rozwoju gospodarczego;

Dariusz K. Rosati

13

Podaż pieniądza M3 i czynniki jego kreacji (mln zł)

Wyszczególnienie

31.12.20

09

31.12.20

10

31.12.2

011

31.12.2

012

31.12.2

013

A. Podaż pieniądza M3

720 232

782 533

881 503

921 412

977 290

1. Pieniądz gotówkowy w obiegu (poza kasami banków)

89 778

92 711

101 847

102 470

114 401

2. Depozyty i inne zobowiązania

624 980

682 101

761 922

797 867

846 350

2.1. Gospodarstwa domowe

383 601

421 316

478 018

514 893

543 547

2.2. Niemonetarne instytucje finansowe

32 465

36 646

40 521

52 388

52 353

2.3. Przedsiębiorstwa

164 894

181 288

203 158

187 782

206 343

2.4. Instytucje niekomercyjne działające na rzecz

gospodarstw dom.

14 137

14 868

14 779

16 498

17 290

2.5. Instytucje samorządowe

21 923

21 595

23 293

24 483

24 298

2.6. Fundusze ubezpieczeń społecznych

7 960

6 387

1 946

1 822

2 519

3. Pozostałe składniki M3

5 475

7 721

17 734

21 075

16 509

B. Aktywa zagraniczne netto

68 508

91 464

140 522

169 734

146 839

- w mln EUR

16 676

23 095

31 815

41 518

35 407

C. Aktywa krajowe netto

651 725

691 070

740 981

751 678

830 451

1. Należności

705 097

769 484

880 829

901 122

937 723

1.1. Gospodarstwa domowe

420 974

479 978

536 972

538 103

562 240

1.2. Niemonetarne instytucje finansowe

28 748

26 671

28 114

35 796

45 556

1.3. Przedsiębiorstwa

219 781

219 488

261 357

270 217

275 357

1.4. Instytucje niekomercyjne działające na rzecz
gospodarstw dom.

2 718

3 413

4 177

4 847

5 306

1.5. Instytucje samorządowe

29 026

40 115

49 364

51 318

51 268

1.6. Fundusze ubezpieczeń społecznych

3 760

0

844

840

0

2. Zadłużenie netto instytucji rządowych szczebla
centralnego

115 470

123 451

121 627

108 368

145 286

3. Saldo pozostałych pozycji (netto)

-168 482

-201 865

-261 475

-257 812

-252 562

Dariusz K. Rosati

14

Dwuwalutowość: depozyty

udział depozytów walutowych w M3, %, 12.1999-07.2012

st

y

99

pa

ź

99

lip

0

0

kw

i 0

1
st

y

02

pa

ź

02

lip

0

3

kw

i 0

4
st

y

05

pa

ź

05

lip

0

6

kw

i 0

7

st

y

08

pa

ź

08

lip

0

9

kw

i 1

0
st

y

11

pa

ź

11

lip

1

2

*/

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

Dariusz K. Rosati

15

Dwuwalutowość: kredyty

udział kredytów walutowych w całości kredytów w polskim sektorze

bankowym w latach 2008-2011, % (stan na koniec roku)

2008

2009

2010

2011

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

Ogółem
Gospod. domowe
Przedsiębiorstwa

Dariusz K. Rosati

16

System bankowy i funkcje banków

• Bank centralny (emisyjny) i banki komercyjne;
• Funkcje banku centralnego:

– emisja pieniądza rezerwowego (gotówkowego);
– zasilanie banków komercyjnych w pieniądz rezerwowy;
– nadzór nad systemem bankowym;
– pożyczkodawca ostatniej szansy (lender of last resort);

• Funkcje banków komercyjnych:

– pośrednictwo finansowe (gromadzenie depozytów i udzielanie

kredytów);

– regulowanie płatności transakcyjnych;
– kreowanie pieniądza bankowego – depozytów (tylko banki mogą

legalnie udzielać pożyczek powyżej kwoty otrzymanych wkładów);

• Bank centralny i banki komercyjne określa się mianem

krajowych monetarnych instytucji finansowych (MIF) – one

tworzą pieniądz;

• Inne instytucje finansowe (ubezpieczenia, fundusze

emerytalne, itp.) noszą nazwę niemonetarnych instytucji

finansowych – nie tworzą pieniądza;

Dariusz K. Rosati

17

Pieniądz w ujęciu

bilansowym

• Pieniądz jest dla większości uczestników rynku składnikiem

majątku i dlatego może być traktowany jako określony
rodzaj aktywów.

• Jednak dla instytucji emitującej pieniądz jest

zobowiązaniem (pasywa).

• Pomijając przypadek pieniądza kruszcowego, który miał

wartość samoistną, wartość pieniądza współczesnego
opiera się na swoistej umowie – czyli zobowiązaniu
instytucji emitującej pieniądz do zapewnienia możliwości
wymiany pieniądza na wszelkie inne dobra, usługi oraz
aktywa.

• Oznacza to, że obieg pieniężny we współczesnych

gospodarkach opiera się na zaufaniu uczestników rynku do
instytucji emitującej pieniądz. Zaufanie to wynika zarówno
z przepisów prawa, jak i z wiarygodności tych instytucji.

Bilans NBP, stan na 31.12.2013r.

AKTYWA, mld zł

PASYWA, mld zł

1. Kredyty, pożyczki i inne należności
od podmiotów krajowych

24,0 1. Pieniądz gotówkowy w obiegu

ogółem

125

883,8

1.1. Pozostałe monetarne instytucje
finansowe

0,0 1.1. Pieniądz gotówkowy w obiegu poza

kasami banków

114

401,2

 

1.2. sektor instytucji rządowych i
samorządowych

0,0 1.2. Gotówka w kasach banków

11

482,6

 

1.3. Pozostałe sektory krajowe, 1)

24,0 2. Depozyty podmiotów krajowych

47 579,2

2. Dłużne papiery wartościowe
wyemitowane przez podmioty krajowe

0,0 2.1. Pozostałe monetarne instytucje

finansowe

39 655,8

2.1. Pozostałe monetarne instytucje
finansowe

0,0 2.2. Instytucje rządowe szczebla

centralnego

6 834,3

2.2. Sektor instytucji rządowych i
samorządowych

0,0 2.3. Pozostałe sektory krajowe, 1)

1 089,1

3. Papiery z prawem do kapitału i
udziały wyemitowane przez podmioty
krajowe

0,0 3. Emisja dłużnych papierów

wartościowych

117

340,8

3.1. Pozostałe monetarne instytucje
finansowe

53,8 4. Kapitał i rezerwy

8 845,2

3.2. Pozostałe sektory krajowe, 1)

0,0 4.1. Fundusze podstawowe

2 743,6

4. Aktywa zagraniczne

325

669,3

4.2. Rezerwy, 2)

6 101,6

5. Aktywa trwałe

2 283,1 5. Pasywa zagraniczne

28 491,0

6. Pozostałe aktywa

216,0 6. Pozostałe pasywa

106,2

7. Aktywa ogółem

328

246,2

7. Pasywa ogółem

328

246,2

Bilans banków komercyjnych, stan na 31.12.2013r

AKTYWA

Mld zł PASYWA

Mld zł

1. Kredyty i pożyczki i inne należności

1 039
829,3

1. Depozyty i inne zobowiązania wobec
podmiotów krajowych

956 780,1

1.1. Monetarne instytucje finansowe

91 776,5 1.1. Monetarne instytucje finansowe

52 358,0

1.2. Instytucje rządowe i
samorządowe

78 373,3 1.2. Instytucje rządowe szczebla

centralnego

30 621,6

1.3. Pozostałe sektory krajowe

869 679,5 1.3. Pozostałe sektory krajowe

873 800,5

2. Dłużne papiery wartościowe
wyemitowane przez podmioty krajowe

kraj

296 931,8 1.3.1. Depozyty bieżące

440 360,9

2.1. Monetarne instytucje finansowe

124 854,1 1.3.2. Depozyty terminowe

421 159,9

2.2. Instytucje rządowe i
samorządowe

155 765,2 1.3.3. Depozyty z terminem

wypowiedzenia

2,2

2.3. Pozostałe sektory krajowe

16 312,5 1.3.4. Operacje z przyrzeczeniem

odkupu

12 277,5

3. Jednostki uczestnictwa w
funduszach rynku pieniężnego

0,0 2. Jednostki uczestnictwa w

funduszach rynku pieniężnego

0,0

4. Papiery z prawem do kapitału i
udziały

11 372,0 3. Emisja dłużnych papierów

wartościowych

54 632,1

4.1. Monetarne instytucje finansowe

1 146,1 4. Kapitał i rezerwy

213 930,9

4.2. Pozostałe sektory krajowe

10 225,9 4.1. Fundusze podstawowe

140 558,8

5. Aktywa zagraniczne

62 787,1 4.2. Fundusze uzupełniające

2 545,8

6. Aktywa trwałe

46 137,9 4.3. Rezerwy

70 826,3

7. Pozostałe aktywa

45 247,7 5. Pasywa zagraniczne

216 536,0

 

  6. Pozostałe pasywa

60 426,7

8. Aktywa ogółem

1 502
305,8

7. Pasywa ogółem

1 502
305,8

Bilans skonsolidowany krajowego sektora finansowych instytucji monetarnych (stan na

31.12.2013r)

AKTYWA

Mld zł PASYWA

Mld zł

1. Kredyty, pożyczki i inne należności
od podmiotów krajowych

948 076,8

1. Pieniądz gotówkowy w obiegu
(poza kasami banków)

114 401,2

1.1. Sektor instytucji rządowych i
samorządowych

78 373,3

2. Depozyty i inne zobowiązania
wobec instytucji szczebla centralnego

37 455,9

1.2. Pozostałe sektory krajowe

869 703,5

3. Depozyty i inne zobowiązania
wobec pozostałych sektorów
krajowych

874 889,6

2. Dłużne papiery wartościowe
wyemitowane przez podmioty krajowe

172 077,7

3.3.1. Depozyty bieżące

441 450,0

2.1. Sektor instytucji rządowych i
samorządowych

155 765,2

3.3.2. Depozyty terminowe

421 159,9

2.2. Pozostałe sektory krajowe

16 312,5

3.3.3. Depozyty z terminem
wypowiedzenia

2,2

3. Papiery z prawem do kapitału i
udziały wyemitowane przez pozostałe
sektory krajowe

10 279,7

3.3.4. Operacje z przyrzeczeniem
odkupu

12 277,5

4. Aktywa zagraniczne

388 456,4

4. Jednostki uczestnictwa w
funduszach rynku pieniężnego

0,0

5. Aktywa trwałe

48 421,0

5. Emisja dłużnych papierów
wartościowych

47 118,8

6. Pozostałe aktywa

33 981,1 6. Kapitał i rezerwy

221 630,0

 

  7. Pasywa zagraniczne

245 027,0

 

 

8. Pozostałe pasywa

60 532,9

 

 

9. Saldo operacji wzajemnych
monetarnych instytucji finansowych

237,3

7. Aktywa ogółem

1 601
292,7

10. Pasywa ogółem

1 601
292,7

Rezerwy bankowe

• Bank komercyjny utrzymuje rezerwy ze względów

ostrożnościowych (zachowanie niezbędnej

płynności) i z uwagi na wymogi ustawowe

(rezerwy obowiązkowe);

• Rezerwy mogą być oprocentowane lub nie;

• Rezerwy obowiązkowe: ustalony % od depozytów

(mniejsza stawka od terminowych, większa od à

vista), utrzymywane w banku centralnym,

oprocentowane lub nie;

• Obecnie stopa rezerw obowiązkowych w Polsce

wynosi 3,5%; w UE waha się od 0% do 2%;

• UWAGA! Różne znaczenia pojęcia „rezerwa”:

rezerwy bankowe obowiązkowe, dobrowolne,

rezerwy walutowe, pieniądz rezerwowy.

Dariusz K. Rosati

22

Rezerwy walutowe Polski

Oficjalne aktywa rezerwowe NBP (mld euro, koniec okresu)

Rok

Wartość

Rok

Wartość

1998

24 209

2006

36 833

1999

27 179

2007

44 693

2000

29 524

2008

44 139

2001

30 067

2009

55 221

2002

28 450

2010

69 991

2003

27 094

2011

75 722

2004

26 966

2012

82 577

2005

35 970

2013

77 144

Dariusz K. Rosati

23

Struktura rezerw walutowych Polski,

stan na 31.12.2013r (źródło: NBP)

RODZAJ AKTYWÓW

Mln €

Udział

w %

Złoto monetarne

2 887

3,74

Special Drawing Rights (SDR)

1 188

1,54

Transza rezerwowa w MFW

915

1,19

Papiery wartościowe nominowane w walutach

obcych

68 250

88,47

Inne należności w walutach wymienialnych

3 903

5,06

RAZEM

77 144

100,00

Dariusz K. Rosati

24