Ból i jego fizjologia

Dr Joanna Jasińska

„Bez bólu i cierpień nie istniejemy.”

Eurypides

Ból – definicja



Ból (łac. - dolor, gr. - algos, odyne) - wg Międzynarodowego

Towarzystwa Badania Bólu subiektywne przykre i

negatywne wrażenie zmysłowe i emocjonalne powstające

pod wpływem bodźców uszkadzających tkankę (tzw.

nocyceptywnych) lub zagrażających ich uszkodzeniem.

Należy podkreślić, że ból jest odczuciem subiektywnym,

dlatego jest nim wszystko to, co chory w ten sposób

nazywa, bez względu na obiektywne objawy z nim

związane. Receptorami bólowymi są nocyceptory.



Odczucie bólu wyzwala również każdy supramaksymalny

bodziec specyficzny dla danego receptora, np. silny impuls

świetlny powoduje ból gałek ocznych, silny bodziec

akustyczny powoduje ból lokalizowany w uchu.

Receptor

Wyspecjalizowane komórki zmysłowe odbierające
informacje z otoczenia Receptor' - w ogólnym znaczeniu
struktura mająca zdolność do:



specyficznego rozpoznania stymulacji o naturze

fizykochemicznej



wywołania bezpośrednio, bądź za pośrednictwem innych

struktur, reakcji na stymulację.

Pod pojęciem receptora określa się białka receptorowe,
komórki receptorowe, grupy komórek oraz narządy
receptorowe. W biologii komórki mianem receptorów
określa się również białka rozpoznające hormony i
czynniki wzrostowe.

Podział receptorów w zależności od

pochodzenia i miejsca zadziałania

bodźca



EKSTERO-receptory – czucie

powierzchowne z receptorów skóry



PROPRIO-receptory – czucie głębokie,

dostarcza informacje o pozycji

kończyn względem tułowia i ruchach

ciała w przestrzeni



INTERO-receptory – czucie trzewne z

narządów wewnętrznych i ścian

naczyń krwionośnych



TELE-receptory – narządy zmysłów

Nerw



Nerw (od łac. nervus "ścięgno, struna") -

splot różnej długości i grubości włókien

nerwowych (wypustek neuronów -

aksonów) okrytych wspólną otoczką,

wchodzących w skład obwodowego układu

nerwowego i przewodzących bodźce

czuciowe (nerwy aferentne) i ruchowe

(nerwy eferentne).



Wyróżnia się nerwy ruchowe, czuciowe,

mieszane, rdzeniowe i czaszkowe.

Nerw czuciowy (nerw

aferentny)

Odbiera bodźce czuciowe.
Zaliczany jest do
somatycznej części
obwodowego układu
nerwowego. Nerw ten
przewodzi impulsy z
receptorów do ośrodkowego
układu nerwowego.

Synapsa

Miejsce komunikacji błony kończącej akson z

błoną komórkową drugiej komórki — nerwowej

lub komórki efektorowej (wykonawczej) np.

mięśniowej lub gruczołowej. Impuls nerwowy

zostaje przeniesiony z jednej komórki na drugą

przy udziale substancji o charakterze

neuroprzekaźnika (zwanego czasem

neurohormonem) — mediatora synaptycznego

(synapsy chemiczne) lub na drodze impulsu

elektrycznego (synapsy elektryczne). Wyróżnia

się synapsy nerwowo-nerwowe, nerwowo-

mięśniowe i nerwowo-gruczołowe.

Synapsa cd.

A : Neuron (Presynaptic)
B : Neuron (Postsynaptic)

1)

Mitochondria

2)

Synaptic vesicle full of

neurotransmitter

3)

Autoreceptor

4)

Synaptic cleft

5)

Neurotransmitter receptor

6)

Calcium Channel

7)

Fused vesicle releasing

neurotransmitter

8)

Neurotransmitter re-

uptake pump

Percepcja bólu -

nocycepcja

4 etapu w fizjologii percepcji bólu:



transdukcja

: proces przetwarzania, czy

raczej „przełożenia” energii bodźca np.

mechanicznej czy termicznej na serię

wyładowań elektrycznych



transmisja

: przekazanie pobudzeń do pól

czuciowych



modulacja

: ośrodkowe kształtowanie czucia

bólu moderowane przez receptory

opioidowe pobudzane przez peptydy

opioidowe [enkefalina, -endorfina]



percepcja

: ostateczna „obróbka”

dostarczonych informacji

Klasyfikacja bólu

Według kryterium:



miejsca powstawania bólu



miejsca odczuwania bólu



czasu trwania
[od jakiego czasu?]



intensywności

Wg miejsca powstawania

bólu:



Ból receptorowy

(nocyceptywny) – na

skutek podrażnienia receptorów

czuciowych i zakończeń neuronów



Ból niereceptorowy

– inny niż

receptorowy mechanizm

powstawania:



NEUROPATYCZNY

- wywołany przez

zmiany w układzie nerwowym



PSYCHOGENNY

– bez wykazanego

uszkodzenia tkanek, ale do procesu

patologicznego odnoszony

W psychologii ból jest uważany za
popęd uruchamiający odpowiednie
formy zachowania się zwierzęcia,
które prowadzą, często przez uczenie
się, do usunięcia się spod działania
lub do uniknięcia bodźca bólowego.

Rola bólu

Bólowi towarzyszy pobudzenie
układu nerwowego współczulnego
(przyspieszenie czynności serca,
wzrost ciśnienia tętniczego) i
wzmożenie wydzielania niektórych
hormonów (np. hormonów kory
nadnerczy). Ból ma istotne znaczenie
dla rozpoznania i umiejscowienia
procesu chorobowego.

Ocena bólu



Wizualna – najbardziej popularna jest tzw. skala

wzrokowo – analogowa (ang. Visual Analogue

Score - VAS - ). Posługując się linijką długości 10

cm, określa się natężenie odczuwanego bólu,

gdzie 0 oznacza całkowity brak bólu, natomiast

10 najsilniejszy ból, jaki można sobie wyobrazić.

Odmianą stosowaną u dzieci jest tzw. The Wong-

Baker Faces Pain Rating Scale przedstawiająca

schematy twarzy wyrażających różne nasilenie

bólu.



Werbalna – oceniająca ból w sposób opisowy. W

skali tej chory może opisywać ból posługując się

czterema stopniami jako: brak bólu, ból słaby, ból

umiarkowany, ból silny lub dodatkowo, stopień

piąty – ból nie do zniesienia.



Numeryczna – oceniająca ból w skali liczbowej,

gdzie 0 oznacza brak bólu, a 10 najsilniejszy ból,

jaki chory może sobie wyobrazić.

Podział bólu



ból ostry

• wszelkie urazy

• ból wieńcowy

• ból w ostrym zapaleniu trzustki

• ból spowodowany pęknięciem wrzodu żołądka

lub dwunastnicy

• kolka żółciowa

• ból w zapaleniu wyrostka robaczkowego

• kolka nerkowa

• ból związany z krwawieniem

podpajęczynówkowym

• ból w ostrym niedokrwieniu kończyny

Podział bólu – cd.



ból przewlekły

• ból nowotworowy
• ból w przewlekłym zapaleniu trzustki
• ból reumatyczny
• ból związany z innymi zmianami

zwyrodnieniowymi

• ból fantomowy
• ból pourazowy
• bóle migrenowe

Ból fantomowy

Ból odczuwany w miejscu
nieistniejącej, amputowanej
kończyny lub w miejscu, w którym
nie nastąpiły zmiany fizjologiczne,
lub które nie zostało uszkodzone
mechanicznie tak by mogło
powodować ból rzeczywisty, np. w
przypadku bolących, lecz zdrowych
zębów.

Znieczulenie

(Anestezja, gr. αν- an- “bez” + αἲσθησις
aisthesis “zmysłu”), bezpieczne i
bezbolesne przeprowadzenie pacjenta
przez czas operacji lub innego,
potencjalnie bolesnego lub
nieprzyjemnego zabiegu medycznego. W
większości przypadków polega na
zablokowaniu receptorów bólowych
(nocyceptorów) lub przerwaniu
przewodzenia we włóknach nerwowych.

Metody znieczulania



W zależności od metody wyróżnia się:

• znieczulenie ogólne (tzw. narkoza)

• znieczulenie regionalne



Znieczulenie nasiękowe



Znieczulenie powierzchowne



blokady centralne

•

znieczulenie podpajęczynówkowe (rdzeniowe)

•

znieczulenie zewnątrzoponowe

•

znieczulenie ogonowe



blokady obwodowe



blokady specjalne

• analgosedację

• znieczulenie kombinowane, zawierające elementy kilku

rodzajów znieczulenia.



Specjalność lekarska zajmująca się znieczuleniami to

anestezjologia.

Nieinwazyjne leczenie

bólu



Leki przeciwbólowe



Terapia psychologiczna



Terapie niekonwencjonalne

• Placebo
• Akupunktura
• Akupresura

Inwazyjne leczenie bólu



Blokady nerwów
obwodowych
i splotów nerwowych



Blokady neurolityczne –
zniszczenie włókien
nerwowych



Zabiegi neurodestrukcyjne