Polityka okupacyjna Rosji

Przygotowała: Sylwia Ziebura kl.3b

Spis treści

 Podział Polski
 Polityka ZSRR wobec Polski
 Niszczenie Polskości
 Warunki materialne polaków
 Zajęcie Litwy przez ZSRR
 Polityka wobec Litwy
 Deportacje ludności
 Zbrodnie więzienne NKWD
 Jeńcy wojenni
 Jeńcy wojenni cd.
 Kościół
 Odpowiedzialność zbiorowa
 Źródła

• Już przed wojną 23 VIII 1939

Niemcy i ZSRR dokonały
podziału

ziem

polskich

poprzez pakt Ribbentrop –
Mołotow.

Granica

między

tymi

państwami

miała

przebiegać na linii rzek: Pisa –
Narew – Wisła – San. Jednak
później okazało się, że wojska
niemieckie

przekroczyły

umowną linię. Wobec tego 29
IX

1939

w

Moskwie

podpisano nowy układ o
granicy

między

ZSRR

i

Niemcami – biegła ona na linii
rzek: Pisa – Narew – San.

Podział Polski

• Podobnie jak to miało miejsce w przypadku Niemców, także i

władze sowieckie traktowały ziemie polskie jako wojenną
zdobycz. Zlikwidowano polską administrację na terenach
włączonych do ZSRR. Na początku listopada 1939 roku Rada
Najwyższa ZSRR wydała dokument wcielający już formalnie
ziemie

zdobyte

do

państwa

radzieckiego.

Polakom

zamieszkującym te obszary, przymusowo nadano radzieckie
obywatelstwo. Przeprowadzono spis ludności, a później
wydano nowe dowody osobiste, bez których nie można było
się poruszać (tzw. paszportyzacja). Zakazano tworzenia partii
politycznych, czy organizacji społecznych. Jedyną legalną
partią była partia komunistyczna. Została przeprowadzona
parcelacja własności ziemskiej, a od 1940 r. prowadzono
kolektywizację chłopskich gospodarstw rolnych. Szkoły,
uczelnie wyższe, urzędy stały się miejscem propagandy
komunistycznej wymierzonej w kapitalistyczne społeczeństwo.

Polityka ZSRR wobec Polski

• Na ziemiach dawnej Polski prowadzono także

brutalną politykę niszczenia śladów polskości.
Ludność

poddawano

indoktrynacji

komunistycznej i jednocześnie prowadzono
rabunkową politykę gospodarczą. Podsycano
konflikty narodowościowe między Ukraińcami,
Polakami i Żydami. Polacy pod okupacją
radziecką

zostali

zmuszeni

do

przyjęcia

radzieckich

wzorców

w

szkolnictwie

podstawowym

i

średnim,

wprowadzono

komunistyczne

podręczniki

i

programy

nauczania. Za oficjalny uznano język rosyjski.
Podjęto walkę z Kościołem katolickim i z innym
związkami wyznaniowymi. Zamknięto księgarnie i
biblioteki polskie. Zmieniano nazwy ulic i miast,
rabowano zbiory sztuki, biblioteki, muzea.
Prowadzono propagandę antypolską. Zezwolono
na rozwój życia kulturalnego, ale pod ścisłą
kontrolą władz ZSRR.

Niszczenie polskości

• Znacznemu pogorszeniu uległo materialne położenie

ludności.

Państwo

radzieckie

zagarnęło

majątki

ziemskie, fabryki i banki. Likwidowano zakłady
produkcyjne, maszyny i urządzenia wywożono w głąb
ZSRR. Ze sklepów znikły towary wykupywane masowo
przez Rosjan przyjeżdżających. Ze skonfiskowanych
majątków ziemskich wywożono bydło, trzodę chlewną,
zapasy żywności i paszy. Wiele osób znalazło się bez
pracy. Zawieszono wypłatę emerytur i rent. Zrównano
polskiego złotego z radzieckim rublem, co oznaczało
czterokrotne

zmniejszenie

jego

siły

nabywczej.

Zablokowano konta o wkładach przekraczających 300 zł.
Z dniem 1 I 1940 ostatecznie wycofano polskie złote z
obiegu.

• Brak

pracy

i

pozbawienie

ludności

wszelkich

oszczędności spowodowały masową migrację ludzi w
poszukiwaniu źródła utrzymania w głąb ZSRR. Ok. 200
tys. osób opuściło w okresie okupacji radzieckiej z
przyczyn ekonomicznych swe dotychczasowe miejsca
zamieszkania, co wraz z 1,2 mln przesiedlonych
przymusowo doprowadziło do znacznego wyludnienia
terenów okupowanych.

Warunki materialne polaków

• Polityce okupacyjnej ZRSS została poddana nie tylko Polska.

Jednym z państw które również tego doświadczyły jest
Litwa. Niecałe dwa tygodnie do zawarciu nowego układu
między Związkiem Radzieckim a Niemcami 10 września
1939 roku osamotniony na arenie międzynarodowej i
naciskany przez Sowietów rząd litewski podpisał w Moskwie
umowę o pomocy wzajemnej, zakładającą m.in. powstanie
na Litwie radzieckich baz wojskowych. Decydująca faza
sowieckiej agresji przeciwko Litwie rozpoczęła się późną
wiosną 1940 r. 30 maja rząd radziecki oskarżył władze
litewskie

o

przygotowywanie

wystąpień

przeciwko

stacjonującym na Litwie jednostkom Armii Czerwonej, a
także o porywanie żołnierzy i o szpiegostwo. 14 VI 1940 r.
Związek Sowiecki wystosował wobec Litwy ultimatum.
Zażądał w nim utworzenia nowego rządu, wprowadzenia
dodatkowego kontyngentu wojsk radzieckich i postawienia
wysokich urzędników litewskich przed sądem. Rząd litewski
zmuszony był zgodzić się na postawione mu warunki.

Zajęcie Litwy przez ZSRR

• Mimo, że Litwa była uległa wobec Sowietów nie pomogło to

Litwinom w ocaleniu niepodległości. 15 VI 1940 r. Armia
Czerwona, nie napotykając oporu, zajęła najważniejsze
ośrodki i punkty strategiczne państwa. Następnego dnia na
Litwę przybył zastępca Ludowego Komisarza Spraw
Zagranicznych ZSRR, który utworzył promoskiewski rząd,
na czele którego stanął litewski komunista i agent NKWD.
Jego rząd podjął decyzję o rozwiązaniu (wybranego w
niedemokratycznych wyborach) Sejmu. Przeprowadzono
aresztowania członków byłego litewskiego rządu, a także
najaktywniejszych działaczy litewskich partii politycznych.
Szczególnie tragicznym aspektem sowieckich rządów na
Litwie były masowe deportacje. W latach 1945 - 53 na
Syberię i do Kazachstanu wywieziono 260 tys. Litwinów.
Szczególnemu zdziesiątkowaniu uległ kler katolicki, którego
masowe prześladowania złagodzono dopiero w czasach
Chruszczowa.

Polityka wobec Litwy

• Deportacje przeprowadzone w lutym

1940 objęły 220 tys. osób, w
kwietniu 320 tys., na przełomie
czerwca i lipca wywieziono kolejnych
240 tys. osób. Czwartą, ostatnią
deportację

przeprowadzono

tuż

przed atakiem niemieckim w czerwcu
1941 - objęła ona 300 tys. ludzi.

• Wywożono nie tylko Polaków, na

ogólną liczbę ok. 1,2 mln osób 40%
stanowili

Żydzi,

Ukraińcy

i

Białorusini. Wśród deportowanych
znalazło się także wielu polskich
komunistów. Warunki wywózki, pobyt
w łagrach i nowo organizowanych
osiedlach,

m.in.

w

Kirgizji,

powodowały

bardzo

wysoką

śmiertelność.

Deportacje ludności

• Po agresji III Rzeszy na ZSRR 22 czerwca 1941 zostały dokonane przez

funkcjonariuszy NKWD masowe zbrodnie na więźniach politycznych w
więzieniach na okupowanych przez ZSRR terenach Polski, Litwy, Łotwy i
Estonii, a także na terenach ZSRR przed 1939 (Mińsk, Orzeł, Winnica) i na
szlakach ewakuacji więzień .

• W dniu 22 czerwca 1941 r. Biuro Polityczne Komunistycznej Partii

(bolszewików) Białorusi podjęło uchwałę, zobowiązującą NKWD BSRR do
wykonania wyroków śmierci, wydanych na więźniów, przebywających w
więzieniach zachodnich obwodów Białorusi.

Zbrodnie więzienne NKWD

Jeńcy wojenni

• W rękach Armii Czerwonej znalazło się w ok. 240 tysięcy

polskich jeńców wojennych. Z tej liczby 125 tysięcy
przekazano NKWD do obozów pracy i koncentracyjnych,
resztę zaś w większości (pomijając przypadki ich
rozstrzeliwania lub uśmiercania) zwolniono.

• Nie jest natomiast znana liczba straconych bezpośrednio po

wzięciu do niewoli sowieckiej żołnierzy i oficerów polskich.
Wiadomo na przykład, że żołnierzy polskich wziętych do
niewoli w 1939 roku pod Grodnem i Wilnem sowieckie
dowództwo poleciło uśmiercać poprzez miażdżenie ich pod
gąsienicami czołgów. Wielu jeńców polskich rozstrzelano
wkrótce po ich poddaniu się w doraźnych egzekucjach.

• Grupy jeńców skierowano do budowy magistrali komunikacyjnej Równe-Lwów,

do pracy w kopalniach wapienia i żelaza Zjednoczenia "Nikopol-Marganiec", do
systemu łagrów tzw. Północnego Obozu Kolejowego "Siewżełdorłag" w dorzeczu
Peczory. Straszne warunki pracy powodowały wielką śmiertelność wywołaną
wyczerpaniem i epidemiami, jednak łączne straty wśród jeńców nie są możliwe
do oszacowania. Wiadomo jedynie, że musiały to być straty dotkliwe.

• Bardzo znanym przypadkiem represji jeńców wojennych jest zbrodnia w Katyniu.

Na mocy decyzji Biura Politycznego z 5 marca 1940r. przez NKWD na wiosnę
tego roku przetrzymywanych w obozach na terytorium ZSRR prawie 19 tys.
jeńców wojennych – polskich oficerów.

Jeńcy wojenni cd.

• Strat osobowych kościoła katolickiego pod okupacją radziecką do dziś nie udało się

jednoznacznie oszacować. Wynika to ze złożoności problemu, braku źródeł.
Przypuszcza się, że straty były procentowo większe niż podczas okupacji
hitlerowskiej, a wielu księży i duchowieństwa zakonnego zostało zesłane w głąb
Rosji – zwłaszcza do syberyjskich gułagów. Zamykano kościoły, kaplice i klasztory.
Kościoły, cerkwie i synagogi stopniowo zamieniano na magazyny. Niszczono krzyże i
przydrożne kapliczki. Duchowni Kościoła katolickiego w Polsce brali czynny udział w
tworzeniu podziemnego oporu przeciwko okupantom. Ich najważniejszą rolą była
posługa kapłańska w oddziałach partyzanckich, pomoc Żydom, pomoc w
zorganizowaniu żywności jak również pełnili funkcje łączników i informatorów.
Hierarchowie jak byli łącznikami krajowych placówek Armii Krajowej z rządem na
uchodźstwie.

Kościół

• Podstawowym instrumentem radzieckiej polityki wobec

narodów ujarzmionych były masowe aresztowania grup
ludności

dokonywane

w

imię

przekonania

o

odpowiedzialności zbiorowej określonego społeczeństwa. W
latach 1939-1941 aresztowano na wschodnich obszarach II
RP 110 tysięcy osób. Los aresztowanych był różny. Około 40
tysięcy osób trafiło do obozów pracy na Workucie. Grupę
aresztowanych znajdujących się w więzieniach na Białorusi
oraz Ukrainie wymordowano wiosną 1940 roku (łącznie
7305 osób). Około 10 tysięcy więźniów wymordowano
podczas ewakuacji więzień przed nadchodzącą armią
niemiecką latem 1941 roku. Los wielu więźniów pozostaje
nieznany.

• Do Armii Czerwonej wcielono ok. 150 tysięcy Polaków.

Polacy wcieleni do radzieckiego wojska ginęli w 1940 roku w
Finlandii oraz w początkowych miesiącach wojny radziecko-
niemieckiej. Około 100 tysięcy osób wcielono do
specjalnych batalionów budowlanych zwanych strojbatami.

Odpowiedzialność zbiorowa

•

http://
www.sciaga.pl/tekst/26066-27-terrozywanie_spoleczenstwa_polskiego_pod_okupacja_niemiecka_i_so
wiecka_na

•

http://www.bryk.pl/teksty/gimnazjum/historia/xx_wiek_ii_wojna_%
C5%9Bwiatowa/4090polska_pod_okupacj%C4%85_niemieck%C4%85_i_radzieck%C4%85.html#_
ftnref2

•

http://
www.sciaga.pl/tekst/50860-51-polityka_okupantow_wobec_narodu_polskiego_w_latach_1939_1945

•

http://www.polskiedzieje.pl/art/72

•

http://portalwiedzy.onet.pl/71097,,,,okupacja_radziecka,haslo.html

I wiele innych.

Źródła