Ubiór polskiej
szlachty w Panu
Tadeuszu

Podstawowy stój szlachcica:

Składał się on żupanu, który sięgał do
kolan mający mały stający kołnierzyk.

Zapinał się do pasa na szereg

ozdobnych guzików. Na żupan nakładano

kontusz. Opasywano go pasem

jedwabnym tkanym przepięknymi nićmi.

Szlachcic posiadał również krzywą

szablę. Na głowę zakładał konfederatkę

obszytą barankiem lub kołpak z opuszką

z futra i ptasimi piórami

W „Panu Tadeuszu”każdy szlachcic

posiadał swój strój.

Hrabia

-dalszy

krewny Horeszków, romantyk i

niespełniony artysta, zapatrzony w

modę angielską. Dziedziczył część

majątku Stolnika, brakło mu funduszów

na utrzymanie zamku i gotów był na

odpowiednich warunkach oddać

posiadłość Sędziemu.

Cytat

„Choć go

bardzo odmienił mundur pułkownika,  

Bogate szlify, mina prawdziwie ułańska

 

I wąsik poczerniony, i bródka

hiszpańska.  

Sędzia poznał: "Jak się masz, mój Jaśnie

Wielmożny Hrabio, i w ładownicy masz

swój sprzęt podróżny do malarstwa!..”

 w 646-650 ks.XI

Tadeusz

„Wiedział ,że był przystojny,

czuł się rześki, młody,A w spadku po

rodzicach wziął czerstwość i

zdrowie. Nazywał się Soplica;

wszyscy Soplicowie Są, jak wiadomo,

krzepcy, otyli i silni, Do żołnierki

jedyni, w naukach mniej pilni.

Tadeusz się od przodków swoich nie

odrodził: Dobrze na koniu jeździł,

pieszo dzielnie chodził, Tępy nie był,

lecz mało w naukach postąpił, Choć

stryj na wychowanie niczego nie

skąpił.”w 627-635 ks.I

Sędzia

„ Woźny pas mu odwiązał, pas słucki, pas

lity,

Przy którym świecą gęste kutasy jak kity,

Z jednej strony złotogłów w purpurowe kwiaty,

Na wywrót jedwab czarny, posrebrzany w kraty;

Pas taki można równie kłaść na strony obie:

Złotą na dzień galowy, a czarną w żałobie.

Sam Woźny umiał pas ten odwiązywać,

składać..” w 850-857 ks.I

Rejent

"Był to Rejent, sam siebie Rejentem ogłosił,

Nikt go nie poznał; dotąd polskie suknie nosił,

Lecz teraz Telimena, przyszła żona, zmusza

Warunkiem intercyzy wyrzec się kontusza;

Więc się Rejent rad nierad po francusku przebrał.

Widno, że mu frak duszy połowę odebrał,

Stąpa, jakby kij połknął, prosto, nieruchawo,

Jak żuraw; nie śmie spójrzeć ni w lewo, ni w

prawo;

Mina gęsta, lecz z miny widać, że jest w męce,

Nie wie, jak się pokłonić, gdzie ma podziać ręce,

On, co tak gesty lubił! ręce za pas sadził -

Nie masz pasa - tylko się po żołądku gładził;

Postrzegł omyłkę; bardzo zmięszał się, spiekł raka

I ręce obie schował w jedną kieszeń fraka.

Idzie jakby przez rózgi śród szeptów i drwinek,

Wstydząc się za frak, jakby za niecny uczynek;"

Gerwazy

„ Szlachcic to był, służący

dawnych zamku panów,

Pozostały ostatni z Horeszki

dworzanów;

Starzec wysoki, siwy, twarz miał

czerstwą, zdrową,

Marszczkami pooraną, posępną,

surową.

Dawniej pomiędzy szlachtą z wesołości

słynął;

Ale od bitwy, w której dziedzic zamku

zginął,

Gerwazy się odmienił i już od lat wielu

Ani był na kiermaszu, ani na weselu;

Odtąd jego dowcipnych żartów nie

słyszano

I uśmiechu na jego twarzy nie widziano.

Zawsze nosił Horeszków liberyją

dawną,Kurtę z połami żółtą, galonem

oprawną,Który, dziś żółty, dawniej

zapewne był złoty.Wkoło szyte

jedwabiem herbowne

klejnoty,Półkozice, i stąd tez cała

okolica Półkozicem przezywała starego

szlachcica” w 153-168 ks.II

Protazy

„ Protazy śpieszył włożyć swą

woźnieńską odzież.Przecież żupana ani

kontusza nie kładzie,

One służą ku wielkiej sądowej paradzie;

Na podróż ma strój inny: szerokie

rajtuzy

I kurtę, której poły, podpięte na guzy,

Można zakasać albo spuścić na kolana;

Czapka z uszami, sznurkiem u wierzchu

związana,

Wznosi się na pogodę, spuszcza się

przed słotą.

Tak ubrany, wziął pałkę i ruszył

piechotą..”

w 91-99 ks.VI

Dobrzyński

„ Jako zaciężne chłopstwo! tylko

że siermięgi 

Nie noszą, lecz kapoty białe w czarne pręgi, 

A w niedzielę kontusze. Strój także

szlachcianek 

Najuboższych różni się od chłopskich

katanek: 

Zwykle chodzą w drylichach albo

perkaliczkach, 

Bydło pasą nie w łapciach z kory, lecz w

trzewiczkach, 

I żną zboże, a nawet przędą w

rękawiczkach../Czysta krew lacka, wszyscy

mieli czarne włosy, Wyoskie czoła, czarne

oczy, orle nosy.. ”

w 388-394,397-398 ks.VI

Ważnym wyrazem tradycji szlacheckiej

jest noszenie staropolskiego stroju i przywiązanie

do herbu. Strój służy pokazaniu szlachectwa.

Tradycja i wszystko, co z nią związane, nie

uniknęło jednak następstw nowych mód i czasów

nawet w tak hermetycznym środowisku, jakim jest

Soplicowo. Szlachta coraz częściej odchodzi od

polskości i narodowych obyczajów i zaczyna

preferować modę wschodnią.

Taki kosmopolityzm prezentuje w utworze Hrabia,

który nosi się z angielska i swoją służbę nazywa

„dżokejami” oraz Telimena, zachwycona

salonowym życiem Petersburga i modą francuską. 

Dziewczyny na specjalne okazje wkładały

strój ludowy: spódniczkę białą, suknię

zieloną, gorset zielony i różowe wstęgi, białą

bufiastą koszulę, dwa sznurki bursztynu na

szyi, na głowie wianek z rozmarynu.(ks. XI,

w.620) Jednak najczęściej strój odświętny

szlachcianki stanowiły: pończoszki białe,

ażurowe, trzewiki białe atłasowe, sukienka

biała, chusteczka batystowa w ręku (ks. V,

w.155) Elegantki natomiast nosiły stroje

nowomodne: suknia jedwabna, gors wycięty,

kołnierzyk z brabanckich koronek, wstążki

we włosach i wachlarz (ks. I, w.549)

Zosia

„ Pośrodku szła dziewczyna w bieliznę ubrana, 

W majowej zieloności tonąc po kolana; 

Z grząd zniżając się w bruzdy, zdała się nie stąpać, 

Ale pływać po liściach, w ich barwie się kąpać. 

Słomianym kapeluszem osłoniła głowę, 

Od skroni powiewały dwie wstążki różowe 

I kilka puklów światłych, rozwitych warkoczy../

Spodniczkę miała długą, białą; suknię krótką

Z zielonego kamlotu z różową obwódką;

Gorset także zielony, różowymi wstęgi

Od łona aż do szyi sznurowany w pręgi;

Pod nim pierś jak pączek pod listkiem się tuli.

Od ramion świecą białe rękawy koszuli,

Jako skrzydła motyle do lotu wydęte,

U dłoni skarbowane i wstążką opięte;

Szyja także koszulką obciśniona wąską,

Kołnierzyk zadzierzgniony różową zawiązką;

Zauszniczki wyrznięte sztucznie z pestek wiszni,

Których się wyrobieniem Sak Dobrzyński pyszni

(Były tam dwa serduszka z grotem i płomykiem,

Dane dla Zosi, gdy Sak był jej zalotnikiem);

Na kolnierzyku wiszą dwa sznurki bursztynu,

Na skroniach zielonego wianek rozmarynu,

Wstążki warkoczyków Zosia rzuciła na barki,

A na czoło włożyła zwyczajem żniwiarki

Sierp krzywy, świeżym żęciem traw oszlifowany,

Jasny jak nów miesięczny nad czołem Dyjany.” w 431-438 ks.II w 621-640

ks.XI

Telimena

„

Weszła nowa osoba, przystojna i młoda;

Jej zjawienie się nagłe, jej wzrost i uroda,

Jej ubiór zwrócił oczy; wszyscy ją witali;

Prócz Tadeusza, widać, że ją wszyscy znali.

Kibić miała wysmukłą, kształtną, pierś powabną,

Suknię materyjalną, różową, jedwabną,

Gors wycięty, kołnierzyk z korónek, rękawki

Krótkie, w ręku kręciła wachlarz dla zabawki

(Bo nie było gorąca); wachlarz pozłocisty

Powiewając rozlewał deszcz iskier rzęsisty.

Głowa do włosów, włosy pozwijane w kręgi,

W pukle, i przeplatane różowymi wstęgi,

Pośród nich brylant, niby zakryty od oczu,

Świecił się jako gwiazda w komety warkoczu -

Słowem, ubiór galowy; szeptali niejedni,

Że zbyt wykwintny na wieś i na dzień powszedni.” w

534-549 ks.I