Renta ekonomiczna

a system podatkowy

w rolnictwie polskim

Prof. dr hab.
Wiesław Musiał

1

Wykład 7

P-2012

Rolnictwo i gospodarstwa rolne, w
porównaniu z innymi podmiotami
gospodarczymi posiadają odrębny
system podatkowy, a także odrębny
system ubezpieczeń społecznych,
zdrowotnych i w dużej części także
majątkowych.

W rolnictwie poszczególnych
krajów UE stosowane są
zróżnicowane systemy
opodatkowania działalności
rolniczej

2

Zazwyczaj są to systemy
oparte o:

 uzyskiwane dochody (podatki

dochodowe),

 posiadany majątek produkcyjny

(podatki majątkowe),

 potencjał produkcyjny (zasoby

ziemi, budynki uprawy,
inwentarza),

 przychodowe oparte o przychody

ze sprzedaży (zryczałtowane),

 systemy mieszane.

3

4

W krajach europejskich są
zdecydowanie różne systemy, tradycje
i zróżnicowana kultura płacenia
podatków.

Podatki aby były zrozumiałe i
akceptowalne powinny być oparte
o jasne, kryteria i powinny mieć
uzasadnienie ekonomiczne
dotyczące ich wielkości (poziomu
podatku).

5

Powinny także spełniać cele polityki
gospodarczej, ekonomicznej i
społecznej tj. pełnić następujące
funkcje:

 fiskalną (dochody do budżetu),
 redystrybucyjną (rozdysponowanie

środków na działy budżetowe),

 stymulacyjną (motywować do

aktywności gospodarczej),

 społeczną (socjalną),
 informacyjną (ich wysokość i pobór

wskazuje na stan gospodarstw).

6

W większości krajów podatek rolny
wymierzany w oparciu o zasoby ziemi
oparty jest o teorie renty
ekonomicznej

Renta ekonomiczna występuje w
sytuacji rzadkości zasobów ziemi (jej
niedoboru).

Może być obliczana w rolnictwie jako
nadwyżka przychodów gospodarstwa
rolnego (wraz z subwencjami)
uzyskanych po odjęciu sumy nakładów
materiałowo-pieniężnych, opłaty pracy
własnej oraz alternatywnych kosztów
majątku obrotowego (oprocentowanie
majątku)

7

Stanowi ona tzw. dochód
rezydualny gospodarstwa, albo
też dochód uzyskiwany przez
właściciela czynnika
wytwórczego z tytułu jego
produkcyjnego udostępnienia
lub zagospodarowania.

8

Renta gruntowa jest to
szczególny rodzaj renty
ekonomicznej

Najczęściej w sposób realny
powstaje w sytuacjach
wydzierżawiania ziemi rolniczej

a) kosztem dla

dzierżawcy,

b) dochodem dla

właściciela ziemi
(wydzierżawiającego).

Wtedy jest
ona:

Ogólnie ujmując stanowi sumę
czynszu dzierżawnego

9

Renta gruntowa zwykle określana
jest jako różnica między zyskiem
netto z ziemi uprawnej lepszej
jakości i korzystniej zlokalizowanej
a zyskiem netto ziemi gorszej
jakości i bardziej oddalonej od
rynków zbytu

Określa ona dochód jaki może
otrzymać dysponent czynników
produkcji znajdujący się w
korzystniejszej sytuacji od innych.

Jest to renta (korzyść nadzwyczajna)
uzyskano z tytułu:

 jakości ziemi,
 położenia

ziemi.

10

Renta różniczkowa I – jest
dochodem (nadwyżką) powstającą z
różnicy pomiędzy indywidualnym
dochodem, (wartością produktów)
uzyskiwanym na działkach o
korzystnych warunkach wytwarzania
a dochodem (wartością produktów)
uzyskanym na działkach o
najmniejszej wydajności ziemi.

 Odnosi się do jakości ziemi tj.

głównie urodzajności

 Zależy także od dogodności

położenia względem rynku zbytu

A.

11

Renta różniczkowa II – jest
dochodem uzyskiwanym w wyniku
zastosowania kolejnych dawek
nakładów kapitałowych (lub
pracy).

Jest więc rentą związana z
zastosowaniem czynników produkcji o
charakterze intensyfikacyjnym
(nawożenia, nawadniania, ochrony).
Renta może wynikać także z
dodatkowego uzbrojenia ziemi w
kapitał np. zainstalowanie
deszczowni, melioracji itp.

B.

12

Renta absolutna – jest
dochodem z gruntów
marginalnych rolniczo, ma
charakter renty monopolowej i
jest nadwyżką wartości danego
dobra ponad jej cenę rynkową
wynikającą z samej jej wartości
rolniczej lub gdyby nie posiadała
pewnych specyficznych cech
położenia np. ziemia nadająca się
do uprawy lnu, chmielu, ciepły
staw itp.

C.

13

Z jakością ziemi związana jest
renta gruntowa tzw.
Ricardianska

D. Ricardo (1772-1823) jako
pierwszy wyjaśnił tworzenie
się renty gruntowej.

Wyszedł z założenia, że ziemia
nie jest

homogeniczna i różnicuje ją jakość w
konsekwencji urodzajność i cena.

Na ziemi bardziej urodzajnej uzyskuje
się wyższe dochody niż na ziemi mniej
urodzajnej.

14

Stąd też zagospodarowuje się w
pierwszej kolejności ziemie najbardziej
urodzajną, a gdy jej brakuje ziemie
mniej urodzajną.

Gdy nakłady pracy i kapitału są takie
same to na ziemi bardziej urodzajnej
uzyskuje się wyższe dochody niż na
ziemi mniej urodzajnej.

Ziemia bardziej urodzajna dostarcza w
ten sposób rentę gruntową.

Renta ta zmniejsza się w miarę jak
spada jakość ziemi.

15

Wówczas zagospodarowanie
następnego hektara gorszej klasy nie
jest już opłacalne (nie przynosi renty)
gdyż przychód nie pokrywa kosztów

16

F

G

A

D

H

Koszty

produkcji

0

C

I

1

2

3

4

5

6

E

B

P

rz

y

k

ła

d

(

d

o

c

h

ó

d

ja

k

o

r

e

n

ta

)

Klasa ziemi

OBEC – wartość produkcji na działce 1 klasy

A – poziom kosztów (constans)
ABED – renta gruntowa (różnica pomiędzy wartością
produkcji a kosztami) dla kl. 1
Dla klasy 6 brak jest już renty gruntowej (nie
powstaje)

17

Także obecnie sprawdza się teoria
renty gruntowej D. Ricardo tj. w
miarę spadku potrzeb
żywnościowych (popytu na żywność)
eliminowana jest z uprawy najgorsza
ziemia rolnicza tj. najniższych klas
którą przeznacza się np. do
zalesiania lub często pozostania
odłogiem

18

Problem renty gruntowej
badał także w XIX w
Johann H. v. Thünena
(1783 – 1850) ekonomista
niemiecki, przedstawiciel
klasycznej szkoły angielskiej
w ekonomii

 Jaki jest wpływ kosztów

transportu na intensywność
uprawy?

Badał następujące problemy:

19

 Jakie produkty, gdzie uprawiać

mając na uwadze koszty produkcji,
koszty transportu i uzyskiwane
ceny?

 Jak rosnące koszty transportu (co

ciągle jest aktualne) związane z
odległością prowadzą do mniej
intensywnego wykorzystywania
ziemi oddalonej od miast?

 Czy ziemia położona dalej od

miasta uprawiana jest mniej
intensywnie?

20

Kręgi Thűnena w ujęciu klasycznym

Produkcja mleka i
warzyw

21

2 – strefa gospodarki leśnej (opał i

materiały budowlane)

1 – strefa produkcji ogrodniczej oraz
mleka i jaj

strefy uprawy zbóż:

3-5 – 1) płodozmianowa

intensywna,

2) gospodarki

płodozmianowej
ekstensywnej,

3) trójpolówki.

Wyróżnił następujące strefy produkcji

22

strefa produkcji mięsa systemem
wypasowym

6 –

Im dana strefa leży bliżej miasta,
tym opłacalność sprzedaży netto
produktu (cena sprzedaży - koszt
transportu) będzie wyższa.
Na ziemi położonej bliżej miasta
celowym jest więc ponoszenie
wyższych nakładów kapitałowych
(intensyfikacja).

Z ustaleń Thűnena
wynika:

 produkcja produktów

wymagających codziennych
dostaw do miasta

23

 produkcja produktów bardziej wrażliwa

na transport (wrażliwa ekonomicznie)

Współcześnie wokół dużych miast,
zwłaszcza w sytuacji dużego
rozdrobnienia ziemi i występowania
ziemi gorszej jakości obserwowane jest
zjawisko porzucania produkcji i
odłogowania ziemi, lub intensyfikacja
produkcji (produkcja niskonakładowa).

Kręgi stref użytkowania ziemi i produkcji
rolniczej w ujęciu klasycznym (wg
Thünena) i kręgi współczesne – odwrócone

24

Źródło: badania W. Musiał (Odwrócone kręgi Thünena)

25

Zwykle ziemia rolnicza rozdrobniona o
działkach rolnych o powierzchni 0,2 –
0,3 ha jest nieatrakcyjna rolniczo
zarówno dla:

 rolników i produkcji rolnej

(niekorzyści małej skali)

 dzierżawcy
 kupującego
 inwestora

Bliskość miasta stwarza duże możliwości
alternatywnego i bardziej
produktywnego (dochodowego)
zatrudnieniu właścicieli ziemi stanowiąc
alternatywę dla produkcji rolnej.

26

Ponadto w ekonomii wyróżnia się:

Rentę planistyczną tj. korzyści
nadzwyczajne wynikające ze zmian
w planach przestrzennych gminy i
umożliwienie zamiany ziemi rolnej
na działkę budowlaną.

Rentę górniczą to korzyści z
posiadania (i użytkowania)
ziemi w której są cenne zasoby
np. woda mineralna, węgiel,
gaz, minerały itp. (ograniczają
to przepisy prawne)

D.

E.

27

Rentę kapitałową (z tytułu
posiadania) to korzyści z tytułu
posiadania ziemi np. działki
rolnej, czy budowlanej której cena
rynkowa wykazuje tendencje
wzrostowe.

Z tytułu posiadania ziemi można
uzyskać także rentę (czyli
korzyść nadzwyczajną) z tytułu
dopłat bezpośrednich
(obszarowych) UE.

Wystarczy wówczas utrzymać ziemie
w dobrej kulturze rolnej (ziemia nie
musi być uprawiana).

F.

G.

28

W gospodarce wolnorynkowej
szczególna rola przypada lokalizacji
czynnika wytwórczego (np. ziemi) ale
odnosi się to głównie do nierolniczego
zagospodarowania działek ziemi na
cele:

 rozwoju przedsiębiorczości,
 turystyki i rekreacji,
 budownictwa np.

rezydencjonalnego.

29

Renta gruntowa nadal używana jest
do ustalania uzasadnionej
ekonomicznie ceny ziemi
przeznaczonej do rolniczego
wykorzystania.

 Cena ziemi jest równa wartości

produktu krańcowego ziemi

 Wartość produktu krańcowego

wyraża się w wysokości renty
gruntowej lub renty z dzierżawy
(dzierżawnej) netto.

 Najczęściej uzasadnioną

ekonomicznie ceną ziemi
obliczany z wzoru:

















Z

P

30

100





O

R

C

C – cena ziemi rolniczej
R – renta gruntowa ustalona np. jako
wysokości czynszu dzierżawnego lub
zysk netto (po odjęciu pełnych
kosztów produkcji i (lub)
oprocentowania kapitału) (za rok)
O – stopa realnego oprocentowania
kapitału lokowanego w banku (np. na 1
rok)

31

Jest to także odpowiedź na pytanie:

gdzie zainwestować?

 w ziemie rolniczą?
 w fundusze

inwestycyjne?

 założyć lokatę

bankową?

 …

32

Rachunek ten może być także
stosowany jako pomocniczy przy
wolnorynkowym np. przetargowym
zakupie ziemi

Ceny ziemi dla Polski i województw
monitoruje i ogłasza GUS (WUS) –
mogą być one także pomocne przy
ustalaniu transakcyjnych cen ziemi

33

34

Współcześnie teoria renty
gruntowej i renty ekonomicznej
znajduje zastosowanie dla celów:

 ustalenia podatków rolnych
 ustalenia podatków od

nieruchomości

 szacowanie wartości ziemi

rolniczej i budowlanej

 obliczania i porównywania

dochodowości i rentowności
produkcji związanej z ziemią

W Polsce i większości krajów UE w
systemach podatkowych wykorzystuje
się wszystkie kategorie renty gruntowej

35

Rentę absolutną – dla celów
zwolnień najniższych klas ziemi z
podatku rolnego
W Polsce rolnicy nie płacą podatku
rolnego z ziemi V i VI klasy
bonitacyjnej

Teoria Thünena i rentę
położenia dla ustalenia okręgów
podatkowych

 w systemie

podatkowym polskim
funkcjonują cztery
okręgi podatkowe

(I obok dużych miast, IV na terenach
peryferyjnych)

36

Teoria Riecardo do ustalenia
stawek podatku związanego z
jakością ziemi tj. z jej klasami
bonitacji.

W systemie podatkowym
Polskie obie te renty tj.
położenia i jakości ziemi
stanowią podstawę
zróżnicowania stawek
podatkowych

Różnicuje się podstawę
opodatkowania czyli liczbą ha
przeliczeniowych np.: 1 ha gruntów
ornych:I okręg podatkowy ziemia I kl.

bon. współczynnik 1,95 (1 ha
fiz = 1,95 ha przel.)

37

IV okręg podatkowy ziemia VI
kl. bon. Współczynnik
przeliczeniowy 0,05 (1 ha fiz
= 0,05 ha przel.)

renta różniczkowa II

 przy ustalaniu

opodatkowania środków
intensyfikacji (nakładczej)
produkcji rolnej np.
materiału siewnego,
nawozów, pestycydów (w
Polsce w zasadzie nie jest
stosowana).

38

Podatki płacone prze
rolników w Polsce dzielą
się na:

A. Podatek rolny

B. Podatek leśny

C. Podatek od nieruchomości

D. Podatek dochodowy

E. Podatek od towarów i

usług VAT

F. Obciążenia obowiązkowe o

charakterze nie
podatkowym

39

Ad
A.

Podatek rolny

Płacony jest od gruntów
sklasyfikowanych jako użytki
rolne.

Obliczany jest dla gospodarstw
rolnych o powierzchni powyżej 1 ha
fizyczny lub przeliczeniowy jako
iloczyn:

 liczby ha przeliczeniowych,
 równowartości pieniężnej

2,5q żyta (wg stawek GUS)

40

 w 2011 r. stawka za 1q żyta

wynosi 37,64 zł w 2012 r. 74,18
zł.

 podatek za 1 ha przeliczeniowy

wynosi 2,5 x 37,64 = 94,10 zł.
(2011 r.)
2,5 x 74,18 = 185,45 zł. (2012
r.) !

Dla gruntów nie stanowiących
gospodarstwa rolnego tj. do 1 ha
jako iloczyn:

 liczby ha (fizyczny)
 równowartości pieniężnej 5q

żyta (370,90 zł/ha)

 podatek za 0,1 ha

nieruchomości wynosi 37,09 zł

41

Ziemia rolnicza najsłabszych klas tj. V,
VI, VI

Z

zwolniona jest z podatku

rolnego.

Ponadto na terenach górskich i
pogórskich stosuje się ulgi
podatkowe:

dla klas I, II, IIIa, IIIb  30%
dla klas IV, IVa, IVb,  60%

Stosowane są także inne
zwolnienia i ulgi podatkowe

42

Ad
B.

Podatek leśny

Podstawa opodatkowania stanowi
powierzchnia lasu zajętego pod

działalność
leśną
wynikającą z
ewidencji
gruntów

43

 powierzchni lasu,
 średniej ceny drewna (wg GUS)

(w 2011 r. 154,64 zł) a w 2012 r.
186,68 zł.

 Podatek leśny od 1 ha za rok

podatkowy wynosi 0,220 m

3

drewna (razy cena drewna)

 Podatek za 1 ha lasu wynosi

186,68 zł x 0,220 = 41,07
zł/ha

Wysokość stawki podatku ustala się
jako iloczyn

44

Stosuje się liczne zwolnienia
podatkowe m.in. od:

 lasów młodych do 40 lat,
 użytków ekologicznych,
 lasów należących do szkół i

uczelni,

 …

45

Ad
C.

Podatek od nieruchomości

Jest to podatek majątkowy,
wymierzany od powierzchni gruntów,
powierzchni użytkowej budynków,
wartości budowli (np. chodników).

Podatkiem od nieruchomości są
objęte grunty, które nie są
objęte podatkiem rolnym lub
leśnym.

Z podatku tego są zwolnione budynki
związane z działalnością rolniczą w
gospodarstwach rolnych.

46

Stawki podatku obowiązujące w danej
gminie ustala rada gminy, nie mogą
one jednak przekraczać górnych
stawek określony przez Ministra
Finansów.

Wynoszą one przykładowo (w zł/rocznie
w 2012 r.):

 grunty związane z prowadzeniem

działalności gospodarczej 0,76
zł/m

2

,

 budynki mieszkalne 0,62 zł/m

2

,

 budynki zajęte pod prowadzenie

działalności gospodarczej 20,62
zł/m

2

47

Stawka roczna opodatkowania
budowli nie może przekraczać 2%
ich wartości

Podatek ten ma być zastąpiony
podatkiem katastralnym, typowo
majątkowym związanym z
wartością rynkową
opodatkowanego majątku (kiedy?)

48

Ad
D.

Podatek dochodowy

Podatkiem dochodowym w rolnictwie
zostały objęte jedynie tzw. działy
specjalne produkcji rolnej
spełniające określone wymogi np.

 uprawy szklarniowe pow. 25 m

2

,

 uprawy w tunelach foliowych pow.

50 m

2

,

 uprawy grzybów pow. 25 m

2

,

 norki, tchórzofretki, szynszyle pow.

2 samic,

 pasieki pow. 80 uli.

49

Może on być rozliczony:

 na podstawie ewidencji

przychodów i rozchodów
(wymagane prowadzenie książki
rachunkowej)

 na podstawie szacunkowych

norm dochodów tj. ryczałtowo

50

Ryczałt
np. 1 m

2

szklarni ogrzewanej roślin

w 2012 r. ozdobnych 10,13 zł

 kurczęta, gęsi 1 szt. 0,13 zł
 kury mięsne 1 szt. 0,87 zł
 pasieki (> 80 rodzin) 1 rodzina

2,89 zł

 …

51

Ad
E.

Podatek od towarów i usług
VAT

Rolnik jako producent kupując
środki do produkcji rolnej płaci w ich
cenie VAT (np. za paliwo, nawozy,
pestycydy, maszyny, rolnicze)

Jednocześnie rolnik płacąc
VAT może go rozliczyć, czyli
przenieść ciężar na finalnego
nabywcę.

52

Podatek ten może rolnik
rozliczyć:

ta forma nie pozwala rozliczyć
całego VAT ale jest prostsza

1. W formie rozliczeń
ryczałtowych

Rolnik sprzedając produkty rolne do
ich ceny podstawowej na fakturze
dodaje VAT (6%) i kwotę całą
otrzymuje na konto bankowe.

Podatek VAT zatrzymuje dla
siebie

Jest to zwykle tylko częściowa
rekompensata za VAT, który rolnik
zapłacił kupując środki produkcji.

53

2. Na zasadach ogólnych

Dotyczy rolników których roczna
sprzedaż netto wynosiła pow. 20
tys. zł. i wybiorą ta formę
opodatkowania.

Wówczas rolnik musi prowadzić
ewidencję sprzedaży i zakupów,
składać deklaracje VAT,
wystawiać faktury VAT, rozliczać
się z urzędem skarbowym.

Może jednak wówczas odliczyć cały
zapłacony podatek VAT, który dla
środków produkcji wynosi zwykle
23%.

54

Rolnik rozlicza wówczas różnicę w
podatku zapłaconym i podatku
należnym (za produkty, które
sprzedał).

Ponadto rolnicy płacą:

 podatek od środków transportu

(ciągnik, samochód),

 opłaty targowiskowe,
 opłaty za wydanie świadectw

zdrowia dla sprzedawanych
zwierząt,

 opłaty za kolczyki identyfikacyjne

dla zwierząt.

55

Płacą także obowiązkowe
ubezpieczenie KRUS, które nie
mają jednak formy podatku.

Składki te wynoszą (w 2012 r.) – od
1 osoby ubezpieczonej dla
gospodarstw:

< 50 ha – 345 zł/kwartał
.
.
150 – 300 ha – 1131
zł/kwartał
> 300 ha 1395 zł/kwartał

56

Ponadto od 2012 r. płacą składki na
ubezpieczenia zdrowotne dla
gospodarstw

< 6,0 ha przeliczeniowego za
rolników składkę płaci budżet
państwa
> 6,0 ha przeliczeniowego 1 zł
miesięcznie za każdą osobę x
liczba ha przeliczeniowych

np. gospodarstwo 20 ha, 2 osoby =

20 x 2 x 1 zł. x 12 miesięcy = 480

zł/rok

57

Od 2012 r. w MRiRW przygotowywany
jest projekt opodatkowania rolników
podatkiem dochodowym
(zryczałtowanym lub na zasadach
ogólnych).

ubezpieczenia budynków i
budowli (stawki preferencyjne)
obowiązkowe ubezpieczenia
upraw rolnych i zwierząt
gospodarskich (m.in. 50%
areału upraw)

Rolnicy płacą także:

Dziękuję

za uwagę