Metodologia ze statystyką:

kurs podstawowy

wykład 1



Literatura dodatkowa:



1. Francuz, P. i Mackiewicz, R. (2005). Liczby nie wiedzą, skąd pochodzą.
Lublin: Wydawnictwo KUL



2. Brzeziński, J. (1999). Metodologia badań psychologicznych. Warszawa:
Państwowe Wydawnictwo Naukowe (część IV).



3. Brzeziński, J. (2000). Badania eksperymentalne w psychologii i pedagogice.
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar (rozdział 3 (3.2.5 - 3.2.8), rozdział 4
oraz rozdziały 5-8).
5. Shaugnessy J.J., Zechmeister E.B., Zechmeister J.S. (2002). Metody badawcze
w psychologii. Gdańsk: GWP.



6. Wieczorkowska, J. (2001). Statystyka w badaniach społecznych: dla
rozpoczynających. Warszawa: Wydawnictwa Instytutu Studiów Społecznych
(rozdziały 6-10).



7. Wieczorkowska G. (2002). Statystyka. Wprowadzenie do analizy danych
eksperymentalnych i sondażowych. Warszawa: Scholar.



8. Green, S.B., Salkind, N. J. (2005). Using SPSS for Windows and Macintosh.
Analizing und Understanding Data. New Jersey:Upper Saddle River



Literatura dodatkowa:



1. Francuz, P. i Mackiewicz, R. (2005). Liczby nie wiedzą,
skąd pochodzą. Lublin: Wydawnictwo KUL



2. Brzeziński, J. (1999). Metodologia badań psychologicznych.
Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe (część IV).



3. Brzeziński, J. (2000). Badania eksperymentalne w psychologii i
pedagogice. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar (rozdział 3
(3.2.5 - 3.2.8), rozdział 4 oraz rozdziały 5-8).
5. Shaugnessy J.J., Zechmeister E.B., Zechmeister J.S. (2002).
Metody badawcze w psychologii. Gdańsk: GWP.



6. Wieczorkowska, J. (2001). Statystyka w badaniach społecznych:
dla rozpoczynających. Warszawa: Wydawnictwa Instytutu Studiów
Społecznych (rozdziały 6-10).



7. Wieczorkowska G. (2002). Statystyka. Wprowadzenie do analizy
danych eksperymentalnych i sondażowych. Warszawa: Scholar.



8. Green, S.B., Salkind, N. J. (2005). Using SPSS for Windows and
Macintosh. Analizing und Understanding Data. New Jersey:Upper
Saddle River

Psychologia jako nauka

empiryczna



Poszukiwanie ogólnych praw

rządzących zachowaniem



Formułowanie stwierdzeń

testowalnych empirycznie



Obiektywność i powtarzalność

pomiarów i metod analizy



Powszechna dostępność informacji

na temat metod i wyników badań



Mechanizmy autokorekcji

Zdrowy rozsądek,

intuicja i

doświadczenie:

alternatywa dla badań

naukowych w psychologii?

Zdrowy rozsądek a

empiryczna psychologia



Demonstracja: „Przysłowia mądrością
narodów?”

Przysłowia mądrością

narodów?



1. Każdy jest kowalem własnego losu.



2. Dobrymi chęciami piekło jest
wybrukowane.



3. Szczodry nie traci.



4. Praca zawsze popłaca.



5. Poznać po słowie, co kto ma w głowie.



6. Jak ty komu tak on tobie.



7. Lepszy przyjaciel w potrzebie, niż
pieniądze w garści.

Przysłowia mądrością

narodów?



8. Kto cierpliwy, ten szczęśliwy.



9. Po przegranej często wygrana
chodzi.



10. Kto nie ryzykuje, ten nie ma.



11. Wszystko przeminie, sława nie
zginie.



12. Co komu smakuje, tym się nie
otruje.



13. Pozory mylą.



14. Słuchaj starego, a unikniesz
złego.

Przysłowia mądrością

narodów?



15. Póki rozum, póty szczęście.



16. Śmiech i dobre sumienie zawsze w
parze idą.



17. Dosyć jedno umieć, a dobrze.



18. Kto się waha nie ma nic.



19. Niemiło wspominać, czego żałować
trzeba.



20. Cnota bez nagrody słabnie.



21. Mądrej głowy włosy się nie trzymają.

Przysłowia mądrością

narodów?



1. Każdy jest kowalem własnego losu. Człowiek

strzela a Pan Bóg kule nosi.



2. Dobrymi chęciami piekło jest wybrukowane.

Dla chcącego nie ma nic trudnego.



3. Szczodry nie traci. Kto się hojnością unosi, sam

potem często o jałmużnę prosi.



4. Praca zawsze popłaca. Praca lat skraca.



5. Poznać po słowie, co kto ma w głowie. Słowa są

po to, aby ukryć myśli.



6. Jak ty komu tak on tobie. Zrób komu dobrze a

da ci po ziobrze.



7. Lepszy przyjaciel w potrzebie, niż pieniądze w

garści. Gdy nieszczęście tłoczy, przyjaciel

odskoczy

Przysłowia mądrością

narodów?



8. Kto cierpliwy, ten szczęśliwy. U końca

cierpliwości wyje wściekłość.



9. Po przegranej często wygrana chodzi.

Nieszczęścia chodzą parami



10. Kto nie ryzykuje, ten nie ma. Kto nie ryzykuje,

ten w kozie nie siedzi.



11. Wszystko przeminie, sława nie zginie. Trudniej

utrzymać sławę, niż ja pozyskać.



12. Co komu smakuje, tym się nie otruje. Smak -

zdrowia nieprzyjaciel.



13. Pozory mylą. Patrz na wierzch, jakim kto

wewnątrz.



14. Słuchaj starego, a unikniesz złego. Sama

starość rozumu nie daje.

Przysłowia mądrością

narodów?



15. Póki rozum, póty szczęście. Szczęście głupim

sprzyja.



16. Śmiech i dobre sumienie zawsze w parze idą.

Śmiech i grzech niedaleko od siebie chodzą.



17. Dosyć jedno umieć, a dobrze. Kto przestaje na

tym, co umie, wielki jest nieuk.



18. Kto się waha nie ma nic. Co nagle to po

diable.



19. Niemiło wspominać, czego żałować trzeba.

Wspominać milo, co przedtem trapiło.



20. Cnota bez nagrody słabnie. Cnota cudzej

chwały nie potrzebuje.



21. Mądrej głowy włosy się nie trzymają. Z głupiej

głowy mądre włosy uciekają.

Demonstracja „Litery i

cyfry”

Którą kartkę (lub które kartki)
trzeba odwrócić by sprawdzić
prawdziwość następującego
twierdzenia?



Jeśli po jednej stronie jakiejś kartki
znajduje się „D” to po drugiej stronie
tej kartki znajduje się „3”.



Cztery kartki:



B

D

3 7

B

9

1

D

3

2

3

c

3

7

D

4

Tendencja do potwierdzania

(confirmatory bias):



Ludzie mają tendencję do
poszukiwania argumentów
potwierdzających hipotezę i do
unikania argumentów podważających
hipotezę.



Odwrócenie karty „D” to szukanie
danych potwierdzajacych hipotezę,
odwrócenie karty „7" to szukanie
danych podważających hipotezę.)

Tendencja do potwierdzania w

szacowaniu introwersji/

extrawersji



Snyder i Swann (1978)



Badani proszeni byli o
przeprowadzenie wywiadu z
nieznajomą osobą celem
stwierdzenia stopnia jej ekstrawersji
lub stopnia jej introwersji.

Tendencja do potwierdzania w

szacowaniu introwersji/

extrawersji

(wyniki)



Osoby proszone o oszacowanie
stopnia ekstrawersji częściej
zadawały pytania sugerujące
zachowania ekstrawertywne.



Osoby proszone o oszacowanie
stopnia introwersji częściej zadawały
pytania sugerujące zachowania
introwertywne.

Tendencja do potwierdzania

(badania dodatkowe)



Snyder, 1981; Snyder 1982; Copeland & Snyder, 1996



Efekt występuje nawet gdy badani
spodziewają się nagrody za dobry
dobór pytań.



Efekt występuje zarówno gdy
osobami badanymi są studenci jak i
gdy osobami badanymi są
psychologowie.

Tendencja do potwierdzania

(wpływ na osoby udzielające

wywiadu)



Fazio, 1981



Osoby, którym zadawano pytania
sugerujące ekstrawersje oceniały się
następnie jako bardziej
ekstrawertywne.



Osoby te zachowywały się też
bardziej ekstrawertywnie (krótka
interakcja z osobą nieznajomą po
zakończeniu wywiadu).

Tendencja do potwierdzania

(implikacje dla rozwoju

uprzedzeń)



Przykład: osoba żywiąca przekonanie,
że osoby rude mają zły charakter
łatwo znajdzie poparcie dla takiego
przekonania.

Tendencja do potwierdzania

(implikacje kliniczne)



Przykład: psycholog, który (błędnie)
mniema, że homoseksualni
mężczyźni mieli w dzieciństwie złe
relacje ze swymi matkami łatwo
znajdzie potwierdzenie swoich
przekonań.

Czy obliczenia statystyczne da

się zastąpić statystyczną

intuicją?

Pytanie:



Czy ogólne wrażenie z rozmowy
wstępnej z kandydatem do pracy
pomaga przewidzieć późniejszą
jakość pracy kandydata?

Kandydat 1

Wysoka (+)

Pozytywny (+)

Jakość pracy

Wynik rozmowy
wstępnej

Kandydat 2

Wysoka (+)

Pozytywny (+)

Jakość pracy

Wynik rozmowy
wstępnej

Kandydat 3

Wysoka (+)

Negatywny (-)

Jakość pracy

Wynik rozmowy
wstępnej

Kandydat 4

Wysoka (+)

Pozytywny (+)

Jakość pracy

Wynik rozmowy
wstępnej

Kandydat 5

Wysoka (+)

Pozytywny (+)

Jakość pracy

Wynik rozmowy
wstępnej

Kandydat 6

Wysoka (+)

Pozytywny (+)

Jakość pracy

Wynik rozmowy
wstępnej

Kandydat 7

Wysoka (+)

Negatywny (-)

Jakość pracy

Wynik rozmowy
wstępnej

Kandydat 8

Niska (-)

Negatywny (-)

Jakość pracy

Wynik rozmowy
wstępnej

Kandydat 9

Wysoka (+)

Pozytywny (+)

Jakość pracy

Wynik rozmowy
wstępnej

Kandydat 10

Niska (-)

Pozytywny (+)

Jakość pracy

Wynik rozmowy
wstępnej

Kandydat 11

Wysoka (+)

Pozytywny (+)

Jakość pracy

Wynik rozmowy
wstępnej

Kandydat 12

Wysoka (+)

Pozytywny (+)

Jakość pracy

Wynik rozmowy
wstępnej

Kandydat 13

Wysoka (+)

Negatywny (-)

Jakość pracy

Wynik rozmowy
wstępnej

Kandydat 14

Niska (-)

Pozytywny (+)

Jakość pracy

Wynik rozmowy
wstępnej

Kandydat 15

Wysoka (+)

Pozytywny (+)

Jakość pracy

Wynik rozmowy
wstępnej

Kandydat 16

Niska (-)

Pozytywny (+)

Jakość pracy

Wynik rozmowy
wstępnej

Kandydat 17

Wysoka (+)

Pozytywny (+)

Jakość pracy

Wynik rozmowy
wstępnej

Kandydat 18

Wysoka (+)

Pozytywny (+)

Jakość pracy

Wynik rozmowy
wstępnej

Kandydat 19

Niska (-)

Pozytywny (+)

Jakość pracy

Wynik rozmowy
wstępnej

Kandydat 20

Wysoka (+)

Pozytywny (+)

Jakość pracy

Wynik rozmowy
wstępnej

Czy dane 20 kandydatów wskazują, że

warto używać wyników rozmowy

kwalifikacyjnej przy przyjmowaniu do

pracy?



Jak silny związek?



0,0 – zupełny brak

związku



0,2 - słaby związek



0,5 – średni związek



0,8 – silny związek



1,0 – pełny związek

Jak silny związek?



Pozytywny wynik

rozmowy:



N=16



Prawd. że będą dobrze

pracować 12:16=0,75



Negatywny wynik

rozmowy:



N=4



Prawd. że będą dobrze

pracować 3:4=0,75



Wniosek:

Brak związku!
(Korelacja

pozorna)

1

4

Praca

-

3

12

Praca

+

Rozmowa

-

Rozmowa

+

Korelacja pozorna



Spostrzeganie związku miedzy
zmiennymi gdy w rzeczywistości
żaden związek nie zachodzi



Występuje szczególnie gdy w obrębie
każdej ze zmiennych jedna z
kategorii jest szczególnie liczna



Zapobieganie korelacjom pozornym:
obliczyć wskaźnik siły związku
(korelacji)

Korelacja pozorna a

uprzedzenia wobec mniejszości

(Hamilton & Gifford, 1976)



Prezentacja listy zachowań członków

dwóch hipotetycznych grup: X i Y



12 zachowań X-ów i 6 zachowań Y-ów



12 zachowań pozytywnych (n.p.

zwrócenie znalezionych pieniędzy) i 6

negatywnych (n.p. chwalenie się)



Proporcja zachowań pozytywnych i

negatywnych była taka sama u X-ów

co u Y-ów

Korelacja pozorna a

uprzedzenia wobec mniejszości

(Hamilton & Gifford, 1976)

2

4

Złe
zachowani
e

4

8

Dobre
zachowani
e

Członek
grupy Y

Członek
grupy X

Korelacja pozorna a

uprzedzenia wobec

mniejszości: Wyniki



Grupa X oceniana bardziej
pozytywnie i lubiana bardziej niż
grupa Y.



Wniosek: korelacja pozorna

Korelacja pozorna a

uprzedzenia wobec mniejszości

(Hamilton & Gifford, 1976)

2
(2:6=,33
)

4

(4:12=,33
)

Złe
zachowani
e

4
(4:6=,66
)

8
(8:12=,66
)

Dobre
zachowani
e

Członek
grupy Y

Członek
grupy X

Oceny kliniczne a

oceny oparte na statystyce



Oceny kliniczne: oceniający dokonuje

syntezy informacji w głowie (np. agent

ubezpieczeniowy decydujący o

wystawieniu polisy w oparciu ogólne

wrażenie dotyczące stopnia ryzyka)



Oceny statystyczne: synteza informacji

dokonuje się w oparciu o formułę

statystyczna (np. agent ubezpieczeniowy

decydujący o wystawieniu polisy w oparciu

o policzenie „wskaźnika ryzyka”



Ponad 100 prac empirycznych

porównujących skuteczność obu metod

Oceny kliniczne a oceny oparte na

statystyce we wstępnym różnicowaniu

miedzy psychozą a nerwicą (Goldberg)



Profile MMPI - Minnesota Multiphasic
Personality Inventory - (Hathaway i
McKinley, 1940) i diagnozy końcowe użyte
zostały do opracowania statystycznej
„reguły Goldberga” (suma wyników trzech
skal minus wyniki dwóch innych skal)



Niezależna próba 861 profili MMPI użyta do
porównania trafności diagnoz wstępnych
opartych o regułę Goldberga i diagnoz
wstępnych opartych na klinicznej analizie
profili

Oceny kliniczne a oceny oparte na

statystyce we wstępnym różnicowaniu

miedzy psychozą a nerwicą: Wyniki



Średnia trafność 29-ciu klinicystów:
62%



Najtrafniejszy klinicysta: 67%



Trafność reguły Goldberga: 70%

Oceny kliniczne a oceny oparte na

statystyce we wstępnym różnicowaniu

miedzy psychozą a nerwicą: Wyniki

c.d.



Nawet po dokonaniu 4000 ocen ze
sprzężeniem zwrotnym żaden
klinicysta nie osiągnął poziomu 70%



Klinicyści z dużym stażem pracy nie
lepsi niż początkujący



Poinformowanie klinicystów o regule
Goldberga tylko nieco poprawiło
trafność (ciągle jeszcze nikt nie
osiągnął 70%)

Oceny kliniczne a oceny oparte na

statystyce we wstępnym różnicowaniu

miedzy psychozą a nerwicą: Wyniki

c.d.



Osobna reguła statystyczna została
opracowana dla każdego klinicysty;
reguła taka oparta była zawsze na
statystycznej analizie ocen danego
klinicysty



Oceny oparte o tak opracowane
reguły były (średnio) bardziej trafne
niż oceny klinicystów

Oceny kliniczne a oceny oparte na

statystyce w diagnozowaniu uszkodzeń

organicznych na podstawie wyników

testów psychologicznych (Leli &

Filskov, 1984)



Trafność reguły statystycznej: 83%



Trafność klinicystów o małym
doświadczeniu: 63%



Trafność klinicystów o dużym
doświadczeniu: 58%



Trafność klinicystów o małym
doświadczeniu po zapoznaniu się z regułą
statystyczną: 68%



Trafność klinicystów o dużym
doświadczeniu po zapoznaniu się z regułą
statystyczną: 75%

Daves, Faust, Meehl, 1989

Science, vol. 243, str.1668-1674



„[...] podsumowując wyniki około 100
badań [...] można stwierdzić, że
przewaga podejścia statystycznego
nad podejściem klinicznym stanowi
regułę [...] Nie ma w naukach
społecznych drugiej kontrowersji w
której tak wielka ilość badań
wskazywałaby w sposób tak
jednoznaczny na to po czyjej stronie
jest racja”.

Regresja statystyczna

Sir Francis Galton: Regresja do

bylejakości



Wśród zdarzeń, które są przynajmniej

częściowo losowe, po zdarzeniu skrajnym

następuje zwykle zdarzenie mniej skrajne.



Wzrost



Wyniki egzaminu



Wyniki sportowe



Samopoczucie



„Dobre” i „złe” zachowanie

Wpływ czerwonych M&M na

zdolności telepatyczne

Regresja statystyczna

„Spóznianie się Harolda”: Schaffner,

1985



Badani proszeni o oduczenie fikcyjnego

ucznia „Harolda” od spóźniania się do

szkoły



Każdego dnia szkolnego komputer

prezentował godzinę przybycia „Harolda”

do szkoły



Prezentowane godziny przybycia

wybierane losowo (od 8:20 do 8:40)



Po każdej prezentacji badany decydował o

wielkości kary lub nagrody dla „Harolda”



Na końcu, badani oceniali skuteczność kar

i nagród

„Spóźnianie się Harolda”: Schaffner,

1985

Wyniki



Kary (szczególnie wysokie) oceniane
jako skuteczne



Nagrody (szczególnie wysokie)
oceniane jako nieskuteczne



Wyjaśnienie: regresja statystyczna
(w rzeczywistości zachowanie
„Harolda” było losowe)