ZADOŚĆUCZYNIENIE ZA KRZYWDĘ W
KONSEKWENCJI SZKODY NA OSOBIE

Karolina Skakuj
Eliza Piotrowicz

CHARAKTERYSTYKA RYNKU (1)



Obsługa przez kancelarie odszkodowawcze, większościowy
udział w rynku jedynie 2 podmiotów (70-80%)



Brak nadzoru nad kancelariami odszkodowawczymi (zbyt
wysokie prowizje - koszty pełnomocnika)



Zbyt wysokie roszczenia nieadekwatne do poniesionej szkody



Wzrost wysokości i ilości wypłacanych świadczeń



Brak skutecznych programów rehabilitacyjnych,
gwarantowanych przez ubezpieczyciela

CHARAKTERYSTYKA RYNKU (2)



Nieograniczony czas zgłaszania szkody z zakresy OC



Możliwość przyznania zadośćuczynienia za śmierć członka
najbliższej rodziny



Znaczenie precedensów „katastrofa smoleńska”



Zaniżanie wysokości zadośćuczynienia przez ubezpieczycieli



Brak uporządkowanych reguł przyznawania świadczeń

POWODY ZANIŻANIA KWOTY
ZADOŚĆUCZYNIENIA



Niektóre sądy utożsamiają instytucję zadośćuczynienia z
odszkodowaniem, mającym na celu rekompensatę szkód
majątkowych, pomijając tym samym istotne szkody o
charakterze niemajątkowym, co wpływa na zaniżenia
kwoty świadczenia.



Wysokość wypłacanych świadczeń przez instytucje
ubezpieczeniowe jest zaniżana w porównaniu z kwotami
możliwymi do uzyskania na drodze sądowej, co z punktu
widzenia chronionych dóbr życia i zdrowia ludzkiego nie
powinno mieć miejsca.



Nieadekwatność składek na ubezpieczenie OC do
sądzonych kwot zadośćuczynienia

ZADOŚĆUCZYNIENIE NA RZECZ
OSÓB POSZKODOWANYCH

ZADOŚĆUCZYNIENIE NA RZECZ OSÓB
POSZKODOWANYCH

Art. 445.
§ 1. W wypadkach przewidzianych w artykule
poprzedzającym sąd może przyznać poszkodowanemu
odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego
za doznaną krzywdę.

Zadośćuczynienia na rzecz osób poszkodowanych oraz

najbliższych członków rodziny stanowią komplementarne
świadczenia związane z zaspokojeniem szkód na osobie, mających
źródła w odpowiedzialności deliktowej. Przy tragicznych w skutkach
wypadkach, ze względu na ekonomiczny charakter, kwalifikowane są
jako podstawowe świadczenia których celem jest kompensata
powstałej krzywdy, tzn. szkody o charakterze niemajątkowym po
stronie zarówno bezpośrednio poszkodowanych, jak i najbliższych.

 

CECHY ZADOŚĆUCZYNIENIA NA RZECZ
OSOBY POSZKODOWANEJ:



pieniężny charakter świadczenia



stanowi sposób złagodzenia cierpień fizycznych i psychicznych osoby
poszkodowanej,



celem świadczenia jest wyrównanie uszczerbków o charakterze
niematerialnym, związanym z doznaną krzywdą, która przejawia się
rozmiarem kalectwa, oszpeceniem, ograniczeniem ruchowym,
ograniczeniami w życiu codziennym i podstawowych czynnościach,
długotrwałością cierpień, leczenia bądź rehabilitacji, poczuciem
bezradności a nawet ograniczeń jakie mogą wystąpić w przyszłości



osobisty charakter, przynależne jest wyłącznie osobie poszkodowanej,



fakultatywność, sądowi orzekającemu przysługuje swoboda w jego
przyznaniu i określeniu wysokości zadośćuczynienia (jednak nie
oznacza to, że występuje pełna dowolność)



świadczenie jest jednorazowe (całościowe), powinno obejmować
wszystkie cierpienia doznane przez poszkodowanego także te które
będzie odczuwał w przyszłości ( ewentualne przyznanie kolejnej kwoty
w przypadku "nowej krzywdy")

USTALANIE WYSOKOŚCI ZADOŚĆUCZYNIENIA
DLA OSOBY POSZKODOWANEJ

Przepisy kodeksu cywilnego nie zawierają

żadnych kryteriów, jakimi należy się kierować
przy ustalaniu wysokości
zadośćuczynienia!!!!!!

Czynników mających zasadniczy wpływ na

wysokość zadośćuczynienia należy poszukiwać
w orzecznictwie Sądu Najwyższego oraz sądów
powszechnych.

NAJCZĘŚCIEJ POJAWIAJĄCE SIĘ CZYNNIKI
WPŁYWAJĄCE NA WYSOKOŚĆ ZADOŚĆUCZYNIENIA:



stopień trwałego uszczerbku na zdrowiu
poszkodowanego,



długotrwałość choroby, cierpień, leczenia, rehabilitacji,
bolesność zabiegów wykonywanych operacji,
przywrócenie prawidłowych funkcji organizmu



wiek poszkodowanego (im poszkodowany jest młodszy
tym wyższe zadośćuczynienie)



płeć poszkodowanego (w zależności od przypadku)



poczucie bezradności życiowej (np. niemożność
podjęcia pracy)



stopa życiowa społeczeństwa polskiego



inne, różnorodne czynniki (np. związek szkody z
wykonywanym zawodem)

Wobec braku jednolitych zasad ustalania wysokości składki

zadośćuczynienia, dodatkowych wytycznych tzn. reguł o
charakterze generalnym należy poszukiwać w orzecznictwie!!!
Przykładowe orzeczenia sądów, istotne przy ustalaniu
wysokości zadośćuczynienia dla osoby poszkodowanej:



Sąd Apelacyjny w Katowicach (3 listopada 1994 r.)

"zadośćuczynienie ma charakter kompensacyjny, wobec czego

jego wysokość nie może stanowić zapłaty sumy symbolicznej czy
też określonej sztywnymi regułami, tak jak w ustawie wypadkowej,
lecz musi przedstawiać jakąś ekonomicznie odczuwalną wartość. "



Sąd Najwyższy ( 3 luty 2000 r.)

Przy ocenie odpowiedniej sumy zadośćuczynienia należy brać pod
uwagę wszystkie okoliczności danego wypadku, mające wpływ na
rozmiar doznanej krzywdy.



Sąd Najwyższy (27 sierpnia 1969 r.)

Przyznanie zadośćuczynienia nie jest obligatoryjne i zależy od

uznania i oceny sądu konkretnych okoliczności sprawy.

Ustalanie wysokości zadośćuczynienia powinno znajdować

oparcie w konkretnej sprawie i wszechstronnej ocenie wszystkich
okoliczności z uwzględnieniem czynników, które wpływają na jego
wysokość. Praktyki mechanicznego wyliczania zadośćuczynienia
np. 1% uszczerbku na zdrowiu = x zł, są jednak nadal często
stosowane przez ubezpieczycieli jednak sądy oceniają je
negatywnie.



Sąd apelacyjny w Katowicach 18 luty 1998r.

" posługiwanie się jedynie tabelami procentowego uszczerbku
na zdrowiu i stawkami za każdy procent trwałego uszczerbku
dla rozstrzygnięcia zasadności roszczenia o zadośćuczynienie i
jego wysokości, znajduje jedynie orientacyjne zastosowanie i
nie wyczerpuje oceny całości sprawy"
 

ZADOŚĆUCZYNIENIE NA RZECZ

NAJBLIŻSZYCH CZŁONKÓW

RODZINY

POLSKA

Art. 446 § 4 k.c.

Sąd może także przyznać najbliższym członkom

rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem

zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

Podstawowe cechy zadośćuczynienia na rzecz

osób bliskich:



Jednorazowe – nie może ulegać podziałom, nie może być wypłacane w formie

świadczeń rentowych czy okresowych (należy uwzględnić wszystkie elementy

krzywdy łącznie z tymi, które mogą wystąpić w przyszłości),



Pieniężne,



Mające złagodzić ogół cierpień po utracie osoby najbliższej – wyrównanie

uszczerbków o charakterze niematerialnym związanych z doznaną krzywdą,



Osobiste – przynależne wyłącznie uprawnionemu najbliższemu członkowi rodziny

zmarłego poszkodowanego (jest ściśle związane z osobą uprawnionego i wraz z

jego śmiercią wygasa, nie wchodząc do spadku po niej,



Fakultatywne – uznaniowe, sąd orzekający ma swobodę w przyznaniu i określeniu

jego wysokości, skład orzekający analizuje każdorazowo ogół okoliczności w

sprawie, może uwzględnić bądź oddalić roszczenie.

OKREŚLENIE WYSOKOŚCI
ZADOŚĆUCZYNIENIA (TZW. MIARKOWANIE)



Art. 446 § 4 k.c. nie limituje wysokości zadośćuczynienia,



Do jego przyznania wystarczy jedna przesłanka: wykazanie, iż

występujący z roszczeniem należy do kręgu najbliższych członków rodziny

zmarłego,



Każde konkretne roszczenie należy rozpatrywać indywidualnie, z

uwzględnieniem różnorodnych czynników,



Ustalenie tego świadczenia nie będzie mogło stanowić prostego,

automatycznego (arytmetycznego) wyliczenia, jego ustalenie będzie się

opierać na dodatkowych i istotnych dla konkretnego przypadku

czynnikach (przepis nie zawiera żadnych kryteriów, jakimi należy się

kierować przy „wycenie” tego rodzaju krzywdy,



Należy przede wszystkim kierować się celem zadośćuczynienia, którym jest

kompensacja (świadczenie to nigdy nie przywróci stanu poprzedniego, ma

jedynie skompensować krzywdę, która jest z natury rzeczy niewymierna-

cierpienie fizyczne lub psychiczne, znoszenie bólu itp.)

UNIWERSALNE KRYTERIA POMOCNE W
OKREŚLENIU WYSOKOŚCI ZADOŚĆUCZYNIENIA
DLA NAJBLIŻSZYCH:



Długotrwałość i stopień cierpień i bólu po śmierci najbliższego,



Osamotnienie, cierpienia natury moralnej, wstrząs psychiczny wywołany

śmiercią bliskiej osoby,



Stopień krzywdy, wynikający z utraty pomocy, wsparcia i opieki osoby bliskiej,



Utrata czerpania przyjemności z życia rodzinnego,



Wiek uprawnionego do zadośćuczynienia,



Stopień pokrewieństwa, ale także bliskości, zażyłości, przyjaźni,



Rola zmarłego, jaką pełnił w rodzinie, np. ukochana matka, dziadek scalający

rodzinę,



Potencjalny okres traumy najbliższych i dochodzenie członków rodziny do

względnej normalności.

INDYWIDUALNE CZYNNIKI POMOCNE W
MIARKOWANIU ZADOŚĆUCZYNIENIA PO STRONIE
UPRAWNIONYCH DO NIEGO DZIECI ZMARŁEGO:



Brak troski i opieki ze strony rodzica, brak jego pomocy w

przyszłym wychowaniu, poczucie sieroctwa,



Osamotnienie i trudności życiowe dziecka, które nie będzie

korzystało ze wsparcia rodzica,



Cierpienia i zachwianie poczucia bezpieczeństwa.

OTWARTY KATALOG CZYNNIKÓW PO
STRONIE RODZICÓW PO ŚMIERCI
DZIECKA:



Nagłe i brutalne zerwanie więzi rodzica z dzieckiem,



Poczucie krzywdy i bólu wywołane utratą dziecka, stan

psychiczny rodzica po zdarzeniu,



Wspólne zamieszkiwanie z rodzicami i pomoc, którą

świadczyło dziecko względem rodziców,

OTWARTY KATALOG
CZYNNIKÓW PO STRONIE
MAŁŻONKÓW:



Poczucie bezradności życiowej, bezsilność wobec

trudności życiowych, samotność i strach przed nią na

przyszłość,



Niemożność realizacji planów, konieczność układania

sobie życia od nowa,



Pozbawienie

rodzinnego

oparcia,

małżeńskiego

wsparcia,



Konieczność samodzielnego wychowania dzieci.

ORZECZNICTWO

W orzeczeniu z 24 marca 2010 r. (II C 152/09)

Sąd Okręgowy w Gliwicach rozpatrując

roszczenie powoda po tragicznej śmierci w

wypadku drogowym jego rodziców:



Przyznał mu 40 000 zł tytułem zadośćuczynienia,



Sąd miarkując wysokość zadośćuczynienia brał pod uwagę kwestię

wspólnego zamieszkiwania rodziców z synem, pomoc finansową

rodziców w spłacie zadłużenia syna, sąd doliczył koszty utraconego

zarobku syna, który ze względu na stan psychiczny nie mógł pracować,

ogromny wstrząs psychiczny itp. czynniki.

Orzeczenie z 26 marca 2010 r. (I C 757/090) Sad

rejonowy w Gorzowie Wielkopolskim zasądził na

rzecz matki zmarłego w wyniku pobicia

syna:



Zadośćuczynienie w wysokości 50 000 zł



Ustalono, że od dnia śmierci syna matka cierpi na bezsenność, stała się

osobą nerwową i nie może poradzić sobie z zaistniałą sytuacją



Sąd miarkując wysokość świadczenia kierował się przede wszystkim:

nagłym i brutalnym zerwanie więzi matki z synem, pozbawieniem rodzica

prawa do wychowywania i obserwacji kolejnych etapów życia dziecka,

poczuciem krzywdy i bólu, stanem psychicznym matki.

EUROPA

Cztery zasadnicze kryteria (okoliczności) tworzące

warunki powstania zadośćuczynienia:

1.

Rodzaj krzywdy osoby trzeciej



Rozstrój zdrowia urastający do choroby,



Doświadczenie ciężkich przeżyć psychicznych, pozostających poza granicami

normalnego ryzyka życiowego,



Reakcja osób bliskich na śmierć bezpośrednio poszkodowanego musi być

przewidywalna, np. ciężka, umiarkowana depresja po śmierci dziecka (zwykły

smutek wywołany śmiercią dziecka, złe samopoczucie lub dyskomfort

odczuwany przez przyjaciół- nie wystarczą)



Większość krajów europejskich dopuszcza kompensację szkody polegającej na

smutku, żałobie, cierpieniu i poczuciu osamotnienia po śmierci bliskiego (np.

Francuski Sąd Kasacyjny podkreśla, że krzywda musi mieć charakter osobisty,

bezpośredni, pewny)

2.

Charakter związku faktycznego osoby uprawnionej ze zdarzeniem



Prawie we wszystkich krajach Europy świadek zdarzenia (czynu), który doznaje w

związku z nim wstrząsu psychicznego (emocjonalnego), może liczyć na

zadośćuczynienie pieniężne,



Wystarczająca jest z reguły fizyczna obecność osoby trzeciej w strefie zagrożenia,



Jedynie w Niemczech wymaga się dodatkowo doznania ekstremalnego szoku.

3.

Charakter odpowiedzialności sprawcy (czy jest ona oparta na winie czy

oderwana od niej)



Umyślność lub rażące niedbalstwo stanowi przesłankę dochodzenia zadośćuczynienia w

kilku systemach w modelu „pośrednim”,



W innych może być kryterium podwyższenia wysokości świadczenia (Polska, Włochy),



W krajach o tradycji germańskiej kwestią dyskusyjną jest to, czy osoba, która w związku

ze śmiercią kogoś innego doznaje jedynie krzywdy w sferze emocjonalnej, może żądać

odszkodowania w reżimie zaostrzonym (niezależnym od winy),



Jeśli w danym kraju zasady prawa odszkodowawczego są oderwane od kwestii podstawy

odpowiedzialności (wina, ryzyko, słuszność), problem ten nie powstanie

4.

Rodzaj relacji osobistej między zmarłym a osobą trzecią



Ze względu na krąg osób legitymowanych wyróżniamy systemy:



Z zamkniętą listą osób legitymowanych (Anglia)



Roszczenie przyznane jedynie małżonkowi zmarłego, a także rodzicom zmarłego małoletniego dziecka,

niebędącego nigdy w związku małżeńskim (gdy dziecko było z nieprawego łoża – zadośćuczynienie

przysługuje tylko matce),



Roszczenia obu żyjących rodziców ulegają równemu podziałowi,



Dziecko nie ma prawa do zadośćuczynienia po śmierci rodziców.



W których ustawodawca posługuje się jednym pojęciem ogólnym, takim jak „rodzina”,

„członek rodziny” bądź osoba najbliższa (np. Polska, Grecja)



W Niemczech jednym z warunków dochodzenia roszczenia jest bliski związek osobisty między osobą

pośrednio poszkodowaną a bezpośrednią ofiarą (dzieci, rodzice, małżonkowie, narzeczeni, partner

życiowy),



Judykatura grecka ukształtowała szeroki krąg osób pośrednio poszkodowanych (powinowaci w

pierwszym stopniu, czyli teściowie, zięciowie i synowie wchodzą do tego kręgu; także wnuki do lat 2,

natomiast szwagier, siostrzeńcy, rodzeństwo żony nie są uprawnieni, nawet jeśli są jedynymi żyjącymi

krewnymi zmarłego).



W których orzecznictwo, odpowiadając na potrzeby danego społeczeństwa, utrzymuje

otwarty krąg legitymowanych (system o tradycji romańskiej)



Uprawnieni do zadośćuczynienia są wszystkie osoby, które poniosły szkodę wskutek śmierci

poszkodowanego, o ile istniała między nimi a zmarłym więź emocjonalna (pozostawanie w stosunku

pokrewieństwa jest wystarczające).

EUROPA - KONKLUZJA

W europejskich porządkach prawnych do

kategorii „rodziny” zalicza się:



Małżonka,



Rodziców małoletniego,



Rodzeństwo i dzieci (także dorosłe)



Rodzeństwo w starszym wieku musi z reguły udowodnić istnienie rzeczywistej

więzi z poszkodowanych, np. fakt wspólnego zamieszkiwania,



W dalszej kolejności do rodziny należą: dziadkowie, wnuki, ciotki, wujowie,

teściowie, synowa, zięć, konkubent/konkubina.



Kontrowersyjne jest zaliczanie do rodziny osób pozostających w związkach

nieformalnych tej samej płci, jeśli status tych osób nie został uregulowany

prawnie

PRZY OCENIE WYSOKOŚCI
ZADOŚĆUCZYNIENIA WYKORZYSTYWANE SĄ:



Tzw. tabele zadośćuczynienia (Niemcy, Holandia)



Tabele normatywne (Hiszpania, Portugalia)



Kwoty orzeczone w danym roku (Francja)



Zasady

Europejskiego

Prawa

czynów

Niedozwolonych

ROZMIAR ZADOŚĆUCZYNIENIA NA
ŚWIECIE



Hiszpania – ok 100 tys. euro (dla małżonki zmarłego), ponad

44 tys. euro (dziecko zmarłego)



Włochy – ok 106–212 tys. euro (otrzymałby małżonek lub stały

partner zmarłego)



Portugalia – 2,5-8 tys. euro (za utratę dziecka poczętego),

maks. 25 tys. euro (małżonka zmarłego)



Szwecja – ok 2400 euro



Niemcy – 500-5 000 euro



Polska - 5-100 tys. zł (w pierwszych dwóch latach

obowiązywania art. 446 § 4 k.c.)

PRZYSZŁOŚĆ INSTYTUCJI
ZADOŚĆUCZYNIENIA
W POLSCE



W analizie przyszłości instytucji zadośćuczynienia, sprawą kluczową jest
wysokość wypłacanych świadczeń.



W ostatnich latach obserwowany jest stały, zaskakująco silny wzrost
orzekanych kwot zadośćuczynienia, kreowany często przez składy
orzekające oraz wyspecjalizowane kancelarie prawne i odszkodowawcze.
Kolejnym

powodem

wzrostu

okazała

się

rosnąca

zamożność

społeczeństwa, prognozująca jednak w najbliższym czasie stabilizację i
proporcjonalny wzrost instytucji zadośćuczynienia do rozwoju
polskiej gospodarki. W latach 2005-2011 tragiczne w skutkach
zdarzenia, powodujące znaczne uszczerbki na zdrowiu poskutkowały
kwotą zadośćuczynienia sięgającą nawet 500 000 zł. Z punktu widzenia
interesu osób poszkodowanych powinny być w przyszłości wprowadzone
minima kwotowe, gwarantujące adekwatne do rozmiarów krzywdy
świadczenia, a tym samym pozostawienie sądom swobody w orzekaniu, co
pozwoli na indywidualne podejście do konkretnych przypadków.
Rozwiązania pro konsumenckie, mogłyby ponadto polegać na prowadzeniu
niezależnych komisji lekarskich, z udziałem wybitnych specjalistów.
Ewolucja instytucji zadośćuczynienia musi skutkować również zmianą
wysokości składek za ubezpieczenia OC, pozwalającą na pokrycie
rosnących kosztów wypłacanych, adekwatnych świadczeń.

DZIĘKUJEMY ZA
UWAGĘ