1

Endokrynologia

cyklu

miesiączkowego

Układ hormonalny (endokrynny)

Hormony

•

substancje chemiczne, które regulują w organizmie procesy

metaboliczne

•

działają autokrynnie, parakrynnie i hemokrynnie

•

pod względem budowy dzielą się na: polipeptydy i

glikoproteiny, pochodne aminokwasów, steroidy i analogi

kwasów tłuszczowych

2

Regulacja produkcji i wydzielania

gonadotropin

•

podwzgórze jest ośrodkiem

integrującym funkcje rozrodcze z

pozostałymi czynnościami

neurohormonalnymi,

wegetatywnymi i popędowo-

emocjonalnymi

•

regulacja wydzielania hormonów

przez podwzgórze, przysadkę i

gonady realizowana jest na drodze

3 niezależnych mechanizmów: pętli

ultrakrótkiej, krótkiej i długiej

•

przysadka wydziela hormony

tropowe stymulujące czynność

gruczołów endokrynnych

3

Cykl miesiączkowy

•

u kobiety działanie FSH i LH ograniczone jest wyłącznie do jajnika

•

w pierwszych dniach cyklu przysadka wydziela FSH, pod wpływem

którego w jajnikach zostaje pobudzona do aktywnego wzrostu grupa

pęcherzyków pierwotnych

•

pobudzony pęcherzyk zaczyna wytwarzać estradiol, który hamuje dalsze

wydzielanie FSH przez przysadkę i indukuje przerost błony śluzowej

macicy

4

•

gonadoliberyna (LHRH)

powoduje wzrost FSH i LH

u kobiet i mężczyzn

•

u kobiet w wieku

rozrodczym LHRH

wydzielana jest przez

podwzgórze w sposób

pulsacyjny, ze stałą

częstotliwością

Cykl miesiączkowy

•

pierwotny pęcherzyk przekształca się w pęcherzyk drugorzędowy

(wtórny) poprzez wytworzenie jamki pęcherzyka

•

komórka jajowa (oocyt) zostaje przemieszczona do jednego z biegunów

pęcherzyka, który dalej rośnie i tworzy pęcherzyk przedowulacyjny,

trzeciorzędowy (Graafa)

5

Pęcherzyk Graafa

6

Pęcherzyk Graafa

•

estrogeny są produkowane w komórkach ziarnistych pęcherzyków

jajnikowych z wcześniej zsyntetyzowanych przez komórki tekalne

androgenów

•

układ aromatazy katalizuje przekształcenie androgenów w estrogeny

7

Cykl miesiączkowy

•

LH działa na komórki tekalne pęcherzyka  pod jego wpływem dochodzi do

syntezy androgenów, progesteronu i 17α-hydroksyprogesteronu

•

synergistyczne działanie FSH i LH warunkuje wydzielanie przez pęcherzyk

17β-estradiolu

8

Syntetyzowane pod

wpływem LH androgeny

mają istotne znaczenie

dla dalszych losów

pęcherzyka.

Wydzielanie w małych

ilościach powoduje jego

dalsze dojrzewanie i

wzrost, natomiast duże

stężenia androgenów

prowadzą do atrezji

pęcherzyka.

Cykl miesiączkowy

•

trwa najczęściej 28 dni (nie

powinien trwać dłużej 35 dni i

krócej niż 25 dni

•

w błonie śluzowej macicy

występują zmiany, które można

podzielić na cztery fazy:

1.

faza wzrostu (proliferacji)

2.

faza owulacji (jajeczkowania)

3.

faza wydzielnicza

4.

faza krwawienia miesiączkowego

•

owulacja - uwolnienie komórki

jajowej z pęcherzyka Graafa –

uwarunkowane jest krótkotrwałym

pikiem wydzielania LH przez

przysadkę, wyzwalanym

wzrastającymi stężeniami

estradiolu

9

Cykl miesiączkowy

•

po owulacji pęcherzyk ulega

luteinizacji, powstaje ciałko żółte,

którego funkcja polega na produkcji

progesteronu, koniecznego dla

utrzymania ciąży i kontroli długości

cyklu jajnikowego poprzez hamowanie

dalszego uwalniania gonadotropin

przysadkowych

W ciałku żółtym:

•

warstwa komórek ziarnistych ulega

pofałdowaniu i komórki te przeobrażaja

się się w zluteinizowane komórki

ziarniste

•

zluteinizowane komórki otoczki

ulegają hypertrofii

•

obie grupy komórek są źródłem

estrogenów i androgenów

10



progesteron



estradi

ol



gonadotrop

iny



ow

ula

cja



Faza

wydzielnicza



Faza

prolifer

acyjna



menst
ruacja

Steroidy płciowe

•

mają 18–21 atomów

węgla, zależnie od liczby i

rodzaju podstawników:

•

21-węglowe pochodne

należą do grupy

progestagenów

(pregnenolon, progesteron,

17α-hydroksyprogesteron)

•

pochodne zawierające 19

atomów węgla należą do

androgenów

(androstendion,

testosteron,

dihydrotestosteron)

•

18-węglowe steroidy to

estrogeny: estron (E1),

estradiol (E2) i estriol (E3)

11

Hormony jajnikowe

Hormony jajnikowe

•

kluczowym enzymem biosyntezy estrogenów jest aromataza

•

aromataza to kompleks enzymów cytochromu P-450, odpowiedzialnych za

konwersję androgenów (testosteron i androstendion) do estronu i

estradiolu

•

aromataza występuje w komórkach jajnika, łożyska i macicy oraz w

fibroblastach skóry i tkanki podskórnej i adipocytach

13

Pozagruczołowa konwersja androstendionu

•

estrogeny produkowane są nie tylko w jajnikach i nadnerczach lecz

także przez tkanki obwodowe, które nie zawierają pełnego kompletu

enzymów steroidogennych, dlatego są zależne od prekursorów (np.

androstendionu), docierających do nich z krwią obwodową

14

Obwodowa, pozagruczołowa aromatyzacja

•

pozagruczołowa konwersja androstendionu odbywa się w

tkance tłuszczowej, kościach, mięśniach i innych tkankach

•

aktywność aromatazy C-19 sterydów wzrasta w miarę

starzenia się, w otyłości, nadczynności tarczycy, chorobach

wątroby, niewydolności krążenia i nerek, w skrajnym

wychudzeniu, w przypadku guzów jajników i w trakcie

glikokortykoterapii

15

Dehydroepiandrosteron (DHEA)

16

Znaczenie DHEA

•

DHEA w tkankach obwodowych i w nadnerczach ulega

przemianie do innych steroidów – androstendionu, estradiolu,

estronu, estriolu i testosteronu i za ich pośrednictwem wywiera

działania metaboliczne

•

działając bezpośrednio na receptory w jądrach komórkowych

DHEA może działać antyglikokortykoidowo, zmniejszając

kataboliczny wpływ nadmiaru kortyzolu na tkanki (zapobiega to

np. rozstępom skóry, zanikom mięśni i osteoporozie rozwijającej

się na skutek leczenia przeciwzapalnymi dawkami sterydów) 

•

DHEA działa też jako neuroprzekaźnik (jest syntetyzowany w

mózgu - stężenie przewyższa stężenia stwierdzane we krwi

obwodowej)

•

prawidłowa aktywność DHEA w mózgu odpowiada za poziom

nastroju, a zaburzenia w rytmie jego wydzielania mogą

uczestniczyć w patomechanizmach rozwoju chorób takich jak

schizofrenia, jadłowstręt psychiczny, depresja

17

Znaczenie DHEA

•

duże stężenie DHEA stwierdzono w Hipokampie - udział w

procesach zapamiętywania

•

zastosowanie DHEA w wysokich dawkach poprawia jakość snu

•

DHEA uczestniczy w reakcjach immunologicznych wywierając,

przeciwnie do kortyzolu działanie immunostymulujące

•

wykazano antyoksydacyjne i hamujące rozwój płytki

miażdżycowej działanie hormonu DHEA

•

zaburzenia w sekrecji DHEA mogą uczestniczyć w

patomechanizmie rozwoju insulinooporności i otyłości

18

Obwodowa, pozagruczołowa aromatyzacja

•

u obu płci skóra (mieszki włosowe i gruczoły łojowe, fibroblasty) i

tkanka tłuszczowa (adypocyty), są zdolne do aromatyzacji androgenów i

wytwarzania estrogenów

•

u otyłych kobiet po menopauzie podskórna tkanka tłuszczowa staje się

zasobnym źródłem estrogenów

•

źródłem aromatazy są komórki ośrodkowego układu nerwowego,

osteoblasty, chondrocyty

19

Obwodowa, pozagruczołowa aromatyzacja

•

estron, podstawowy produkt aktywności aromatazy w tkankach

obwodowych, charakteryzuje się słabymi właściwościami estrogennymi,

dlatego musi ulec konwersji do estradiolu, hormonu o wysokiej

aktywności estrogennej

•

w niektórych narządach, np. w tkance tłuszczowej sutka lub w skórze

właściwej, potwierdzono udział dehydrogenazy 17β-

hydroksysteroidowej w przemianach słabego biologicznie estronu do

silnego estradiolu

20