Polityka społeczna

Wykład 4: Edukacja

Dlaczego edukacja jest dobrem

publicznym?

• Edukacja jest nie jest czystym dobrem publicznym, ponieważ jej

wykorzystanie przez daną osobę ogranicza dostępność edukacji dla
innych oraz dostęp do edukacji może być ograniczony; ale zarazem
edukacja wytwarza korzystne efekty zewnętrzne (external benefits),
które uzasadniają interwencję rządu;

• Korzyści zewnętrzne edukacji:

– Wzrost wydajności pracy (innych osób – spillovers effects) oraz wzrost

dochodów podatkowych;

– Budowa kapitału społecznego: wyższy poziom zaufania, wyższy poziom

aktywności obywatelskiej, lepsze wybory polityczne, mniejsza przestępczość,
wyższy poziom zdrowotności;

• Inne przyczyny interwencji rządu w dziedzinie edukacji:

– Zawodność rynku kapitałowego nie pozwala finansować edukacji kredytem

długoterminowym zaciąganym przez rodziców (educational credit market
failure);

– Nie wszyscy rodzice są gotowi finansować edukację swoich dzieci;
– Nie wszystkie rodziny stać na wydatki związane z edukacją;

Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Edukacja publiczna:

sektor publiczny wypiera sektor

prywatny

•

Dostarczanie edukacji publicznej może „wypchnąć” z rynku część edukacji
prywatnej, co powoduje obniżenie jakości kształcenia, ponieważ im wyższe
wydatki na kształcenie tym wyższy poziom kształcenia (bezpłatne szkoły
publiczne wypierają płatne szkoły prywatne - Peltzman, 1973);

•

Ograniczenie budżetowe powoduje, że wzrost wydatków na edukację dzieci
oznacza spadek wydatków na inne dobra;

•

Darmowe dostarczanie edukacji zmienia kształt krzywej budżetu, bo pozwala
korzystać z edukacji – do pewnego poziomu jakości kształcenia – bez
ograniczenia wydatków na inne dobra;

•

Jednak efekt „wypierania” powoduje, że ogólny poziom wydatków na edukację
w społeczeństwie może się obniżyć;

•

Efekt ten można jednak wyeliminować za pomocą powszechnych bonów
edukacyjnych (vouchers);

•

Bony nie tylko pozwalają na wzrost wydatków na kształcenie bez konieczności
ograniczania innych wydatków, ale także zwiększają możliwość wyboru szkoły i
zapewniają konkurencję między szkołami;

•

Z drugiej strony, powszechny bon edukacyjny może naruszać zasady
sprawiedliwości społecznej, bo otrzymują je wszyscy, także najbogatsi;

Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Edukacja publiczna „wypiera” edukację prywatną

Inne wydatki

Wydatki
na
edukację

E(X)

E(P)

E(Z)

E(
Y)

Przy danej linii budżetu AB i różnych
krzywych użyteczności, rodziny X, Y i Z
wybierają różny poziom wydatków na
edukację. Bezpłatna edukacja
publiczna na poziomie E(P) zmienia
linię budżetu na ACDB. Rodzina X
poprawia swój dobrobyt z X do C, bo
zwiększa poziom edukacji z E(X) do
E(P) a zarazem zwiększa wydatki na
inne dobra z X do A. Sytuacja rodziny
Z nie zmienia się, bo nie może ona
poprawić swojego dobrobytu. Ale
rodzina Y może poprawić swój
dobrobyt przesuwając się do C, czyli
obniżając poziom edukacji z E(Y) do
E(P), ale zarazem wydatnie podnosząc
wydatki na inne dobra. Zatem
wprowadzenie edukacji publicznej
„wypiera” z rynku edukację prywatna.
Gdy grupa rodzin Y jest dostatecznie
liczna, edukacja prywatna obniży
poziom wydatków na edukację
( poziom jakości) w całej gospodarce.
Wprowadzenie bonów edukacyjnych
przesuwa linię budżetu do ACF i
pozwala podnieść poziom edukacji dla
wszystkich rodzin

Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Bezpośrednie korzyści z

edukacji

• Korzyści indywidualne: edukacja pozwala zwiększyć wydajność

pracy i uzyskiwać wyższe dochody z pracy;

• Korelacja między poziomem wykształcenia i poziomem

dochodów z pracy jest wyraźna, ale interpretacja tego związku
nie jest jednoznaczna;

• Model kapitału ludzkiego: edukacja jest inwestycją w budowę

kapitału ludzkiego, bo podnosi kwalifikacje i umiejętności;

• Model screeningu: edukacja tylko pozwala wyselekcjonować

osoby bardziej skłonne do wydajnej pracy - osoby lepiej
wykształcone zarabiają lepiej nie dlatego, że nabrały lepszych
kwalifikacji dzięki wykształceniu, ale dlatego że są bardziej
zmotywowane do wydajnej pracy, i dlatego były w stanie się
kształcić i otrzymać wysoki poziom edukacji (w tym modelu
nie ma społecznych korzyści z edukacji);

Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Pośrednie (zewnętrzne) korzyści z edukacji

• Badania empiryczne wskazują, że wyższy poziom

wykształcenia (dłuższy okres kształcenia i/lub lepsza
jakość kształcenia) jest pozytywnie skorelowany z:

– wyższym poziomem uczestnictwa w życiu publicznym,

wyższym poziomem świadomości obywatelskiej i bardziej
świadomym wyborem politycznym Milligan, Moretti i
Oreopoulos, 2004; Dee, 2004);

– niższym poziomem przestępczości kryminalnej (Lochner i

Moretti, 2004);

– wyższym poziomem zdrowotności własnej i dzieci (Currie i

Moretti, 2003);

– wyższym poziomem wykształcenia dzieci (Oreopoulos, Page i

Stevens, 2003);

– wyższym poziomem wydajności współpracowników (Moretti,

2004);

Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Wiedza a rozwój

gospodarczy

• Co to jest wiedza? Wiedza jest zasobem informacji na temat stanu i

funkcjonowania otaczającego nas świata oraz nas samych. W szerszym
ujęciu wiedza obejmuje także kwalifikacje ludzi, czyli umiejętności w
wykonywaniu określonych czynności (fizycznych i umysłowych);

• Intuicja podpowiada, że wiedza jest istotnym czynnikiem, który umożliwia

rozwój gospodarczy. Już pobieżne obserwacje wskazują, że istnieje silna
dodatnia korelacja pomiędzy poziomem i stopniem upowszechnienia
wiedzy w danym społeczeństwie, a poziomem jego rozwoju i zamożności.
Kraje najbogatsze są zarazem tymi, w których wiedza jest najbardziej
zaawansowana i najbardziej rozpowszechniona;

• Ale precyzyjna analiza jest utrudniona: problem pomiaru wiedzy (jak

mierzyć tzw. tacit knowledge?), problem oszacowania związku wiedzy i
wskaźników rozwoju, paradoks krajów „doganiających”;

• Innowacja procesowa (jak wytwarzać? – nowe technologie) i innowacja

produktowa (co wytwarzać? – nowe produkty);

• Sektor wiedzy obejmuje sektor B&R (tworzenie wiedzy) i sektor edukacji

(upowszechnianie wiedzy);

• Wiedza w modelach wzrostu gospodarczego: model Solowa i model

wzrostu endogenicznego;

Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Wiedza a wzrost gospodarczy w

modelu Solowa

Oznaczając produkcję jako Y, zasób kapitału jako K, zasób siły roboczej (pracy) jako L i
poziom technologii jako A, postać ogólną modelu Solowa można zapisać następująco:

0<α<1

(1.1)

Zakładając stałe przychody względem skali produkcji i wykorzystując standardową postać
funkcji produkcji Cobba-Douglasa, model przyjmuje postać (dla uproszczenia zapisu w
dalszych przekształceniach pominiemy wskaźnik czasu t):

0<α<1

(1.2)

gdzie produkcja jest funkcją zasobu kapitału i „efektywnej pracy” (zasobu pracy L
pomnożonej przez zasób wiedzy A). Zakłada się, że zasób siły roboczej rośnie w stałym
tempie n:

(1.3)

natomiast dynamika zmian zasobu kapitału określona jest przez stopę oszczędności s
oraz poziom dochodu Y w okresie t (zakładamy dla uproszczenia, że amortyzacja równa
się zeru):

(1.4)

Zmienna L jest więc zmienną egzogeniczną, a zmienna K jest zmienną endogeniczną.
Dzieląc (2) obustronnie przez L, otrzymujemy równanie produkcji na zatrudnionego, czyli
równanie wydajności pracy:

(1.5)

Równanie (1.5) pokazuje, że w modelu Solowa występują dwa możliwe źródła zmiany
poziomu produkcji na zatrudnionego: zmiana zasobu kapitału na zatrudnionego K/L, oraz
zmiana poziomu technologii A. Badanie dynamiki modelu pokazuje, że zmiany K mają
tylko niewielki i przejściowy wpływ na tempo wzrostu produkcji na zatrudnionego, zaś
głównym czynnikiem określającym tempo wzrostu wydajności pracy są zmiany A.

Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Ograniczenia modelu Solowa i model

wzrostu endogenicznego.

• O ile zmiany K w modelu Solowa mają charakter endogeniczny,

ponieważ zależą od zmian poziomu produkcji (za pośrednictwem
stopy oszczędności), o tyle zmiany A mają charakter
egzogeniczny. Model Solowa nie wyjaśnia dynamiki zmiennej A,
czyli nie wyjaśnia mechanizmu kształtowania postępu
technologicznego. Próbą usunięcia tego niedostatku jest tzw.
nowa teoria wzrostu gospodarczego (wzrostu endogenicznego);

• W ramach tego nurtu badań ukształtowały się dwa główne

podejścia do zagadnienia uwzględnienia roli wiedzy w wzroście
gospodarczym. Pierwsze podejście polega na wydzieleniu sektora
badań i rozwoju jako odrębnego sektora, obok sektora produkcji
dóbr i usług, i badaniu mechanizmu tworzenia wiedzy w tym
sektorze. Drugie podejście polega na wydzieleniu kapitału
ludzkiego jako odrębnego zasobu produkcyjnego, który określa
poziom A.

Dariusz K. Rosati, 2010/2011