Metodologia badań

naukowych



Metodologia to nauka o metodach badań
naukowych, ich skuteczności i wartości
poznawczej.

Klasycznie wyróżnia się metodologie:



nauk ścisłych



nauk przyrodniczych



nauk społecznych

Metodologia



Zawiera ustandaryzowane dla wybranego obszaru
podejście do rozwiązywania problemów. Metodyka
abstrahuje od merytorycznego kontekstu danego
obszaru, a skupia się na metodach realizacji
zadań, szczególnie metodach zarządzania.



W odróżnieniu od metodologii, która koncentruje
się na odpowiedzi na pytanie: Co należy robić?,
metodyka skupia się na poszukiwaniu odpowiedzi
na pytanie: Jak to należy robić? Bardziej kieruje się
ku praktyce wykonawczej, a metodologia ku teorii
zazwyczaj sprawnego działania.

Metodyka badań
naukowych

Jest możliwym do wielokrotnego powtarzania,
posługiwania się i zarazem skutecznym sposobem
rozwiązywania ogólnego problemu badawczego. Pojęcie
metody naukowej rozpatruje się w dwóch aspektach:



Całokształtów badawczego docierania do prawdy i
jej pojęciowego przedstawienia, czyli:



postawienia problemu badawczego (postawienie pytania,
twórczego wskazania hipotezy, próbnego rozwiązania,
podporządkowania wiedzy, tworzenia i weryfikowania
teorii), pisania prac naukowych, oceny rezultatów,
systematyzowania i utrwalania wyników



Sposobów uzyskiwania tzw. materiału badawczego

Metoda naukowa



Kryterium jasności- być powszechnie zrozumiała



Kryterium jednoznaczności- wykluczać
dowolność interpretacji



Kryterium celowości- służyć określonemu celowi



Kryterium skuteczności- prowadzić do
osiągnięcia wyznaczonego celu



Kryterium niezawodności- zapewnić uzyskanie
wyznaczonych rezultatów



Kryterium ekonomiczności- umożliwiać
realizację zamierzeń przy najmniejszych
kosztach, znikomym wykorzystaniu zasobów

Kryteria, które winna spełniać
metoda badawcza

1) Badania podstawowe (poznawcze)-

służą

wzbogaceniu wiedzy w danej dziedzinie
(dyscyplinie) w zakresie: odkrywania nowych
prawd, zależności między zjawiskami; tworzenia
nowych teorii; formułowania ogólnych prawd
nauki; historycznego rozwoju problematyki
badawczej. Są to prace teoretyczne (dotyczą
koncepcji, podejścia, oceny dotychczasowych
dokonań); odnoszą się do zagadnień
metodologicznych, opierają się na problemie
sformułowanym na podstawie dotychczasowej
wiedzy, prowadzą do nowych uogólnień,
twierdzeń, teorii.

Typy badań w podejściu
naukowym



2.

Badania uzupełniające

(stosowane)-

ich celem jest wdrożenie zebranych i
przeanalizowanych do praktyki teorii dla
poprawy efektywności działania, opierając się na
pragmatycznych wnioskach na podstawie
eksploracji empirycznych; badania tego rodzaju
mogą mieć trojaki charakter:



Deskryptywny- opisujący fakty, zjawiska,
struktury, mechanizmy funkcjonowania, procesy;
badania takie wyróżniają się pytaniami
problemowymi z partykułami: „Jaki?”, „Jaka?”,
„Jakie?”;



Eksplancyjny-

wyjaśniający związki i zależności

przyczynowo- skutkowe pomiędzy wybranymi
zjawiskami, wyznacznikami problemów badawczych
są pytania dotyczące wpływu, znaczenia, wynikania,
zależności, współzależności, korelacji..;



Replikacyjny- powtarzający wcześniejsze badania
dla ustalenia zaistniałych zmian; problemy
badawcze sprowadzają się do zadawania pytań w
celu rozstrzygnięcia różnic w wynikach badań albo
potwierdzenia zgodności ustaleń naukowych.



Hereustyczne- ich istotą jest usuwanie hipotez,
stawianie założeń, formułowanie wniosków w celu
dochodzenia do nowych ustaleń, odnajdywanie
nowotorskich rozwiązań.



Diagnostyczne- określenie zasad
funkcjonowania, ustalenie właściwości
przedmiotu badań (obiektów, zjawisk, procesów).



Prognostyczne- skupiające się na
przewidywaniu stanów rzeczy.



Indukcyjne- prowadzone na potrzeby
nieznanych skutków znanych przyczyn.



Dedukcyjne- wykorzystywane do
odkrywania nieznanych przyczyn znanych
skutków.



Kompleksowe- uwzględniające całość
problematyki badawczej.



Procedura badawcza inaczej proces
badawczy to sposób postępowania
naukowego; całościowy schemat działań w
celu wytworzenia wiedzy; ogólna
metodologia postępowania badawczego.
Proces badawczy podzielony został an 7
etapów.

Procedura badawcza



Problem badawczy



Hipotezy



Plan badawczy



Pomiar



Zbieranie danych



Analiza danych



Uogólnianie (generalizowanie)

Etapy procesu badawczego



Umiejętne dostrzeganie i właściwe
stawianie problemu naukowego- tzn. tok
wywodów naukowych powinien być
problemowy; wymaga to stawiania i
udowadniania oznaczonych tez; problem
główny jest tożsamy z tezą całej pracy ( w
przypadku pracy dyplomowej teza jest
często wpisana w tytuł pracy)



Wpływ czegoś na jakiś obiekt, proces, stan
rzeczy

Wymogi, które winna spełniać
procedura badawcza



Rola czegoś w jakimś procesie, systemie, strukturze



Znaczenie czegoś

Całokształt procedury badawczej ma na celu udowodnić
tezę, czyli przedstawić i uzasadnić odpowiedzi na
problem główny. Poszczególne etapy rozumowania
przedstawiają odpowiedzi na problemy cząstkowe,
wynikające z problemu głównego. Najdrobniejsza
kwestia danej pracy (tj. elementarny fragment
wywodów) powinna być zbudowana w taki sposób, by
stawiać i rozwiązywać jakiś problem cząstkowy. Każdy
problem powinien być wyczerpany w danej kwestii.



Analiza problemu na podstawie dostępnych
opracowań teoretycznych



Wytypowanie elementarnych czynników
danego problemu (zjawisk, stanów rzeczy,
mechanizmów funkcjonowania, procesów



Indukcyjne zbadanie wytypowanych czynników



Postawienie hipotez



Elementarne zweryfikowanie hipotez



Wyjaśnienie problemu w świetle
zweryfikowanych hipotez

Fazy modelu metodologicznego



Uogólnienie rozwiązania problemu-
rozbudowa logicznych wniosków na
postawie nowych hipotez, pojęć i teorii w
celu zastosowania w innych dziedzinach
nauki



Pojęcie problematyki



Określenie poziomu wiedzy, umiejętności i
możliwości badacza



Określenie ogólnej genezy i granic
podejmowanej problematyki



Zaznajomienie się ze stanem badań i
literaturą przedmiotu



Synteza doświadczenia praktycznego



Ocena potrzeb i możliwości realizacji
podjętej problematyki

Przebieg procedury
badawczej



Ustalenie treści i zakresu pojęć związanych
z problemem badawczym



Sformułowanie przesłanek problemu



Odniesienie pytania problemowego do
konkretnego zadania badawczego



Określenie celów i warunków realizacji
zadania



Postawienie pytania problemowego

Sformułowanie problemu



Wykazanie potrzeby podjęcia problemu



Prognozowanie konsekwencji, jakie
przyniesie jego rozwiązanie



Diagnoza warunków rozwiązania problemu



Wskazanie możliwości realizacji badań oraz
ich korzyści

Uzasadnienie problemu



Określenie czynników badanych (materiału,
cech, możliwości, zmiennych)



Określenie zależności między badanymi
czynnikami



Rozłożenie problemu głównego na
zagadnienia szczegółowe



Sformułowanie hipotez badawczych na
podstawie przesłanek, wiedzy i intuicji

Analiza problemu



Określenie strategii badawczej



Dobór metod i strategii badawczych



Dobór obiektu badania

Planowanie badań



Określenie celów i przedmiotu badań
wybranymi metodami



Uzasadnienie przyjętych metod



Określenie narzędzi badawczych



Określenie kryteriów opracowanie danych

Opracowanie metod i narzędzi
badawczych



Weryfikacja planu badań



Weryfikacja metod i narzędzi



Weryfikacja organizacji i realizacji badań



Weryfikacja wstępna celów, problemów,
hipotez

Badania pilotażowe



Realizacja planu badań z uwzględnieniem
modyfikacji z fazy pilotażowej

Przeprowadzenie badań
właściwych



Opis uzyskanych danych (jakościowych i
ilościowych) według ustalonych kryteriów



Weryfikacja hipotez badawczych



Syntetyzowanie wyników



Prezentacja wyników (tabele, wykresy,
schematy…)

Opracowanie wyników
badań



Analiza poprawności planu badań, metod,
narzędzi, opisu i wnioskowania



Analiza uwarunkowań popełnionych błędów



Analiza przyczyn potwierdzenia lub
odrzucenia hipotez



Interpretacje, refleksje

Krytyczna analiza wyników



Zestawienie odpowiedzi na pytania
problemowe



Sformułowanie odpowiedzi będącej
rozwiązaniem problemu głównego



Zestawienie pytań, zagadnień
wymagających dalszych rozstrzygnięć
badawczych



Refleksja nad całością procedury badawczej

Synteza wyników



Eksplikacja celów (wstęp)



Opis zagadnień teoretycznych i
metodologicznych



Opis wyników badań własnych



Korekta całości opracowania

Pisemne opracowanie
całości



Techniki badawcze to przede wszystkim
sposoby zbierania materiałów oparte na
starannie opracowanych dyrektywach
(dokładnych, jasnych, ścisłych)
weryfikowanych w różnych badaniach nauk
społecznych i dzięki temu posiadających
walor użyteczności interdyscyplinarnych.
Technika badawcza jest określoną
czynnością służącą do uzyskania
pożądanych danych.

Techniki badawcze



Narzędzie badawcze jest przedmiotem
służącym do realizacji wybranej techniki
badań. O ile technika badawcza oznacza
czynność, np. obserwowanie, prowadzenie
wywiadu, o tyle narzędzie badawcze to
instrument służący do technicznego
gromadzenia danych. W tym rozumieniu
narzędziem badawczym będzie
kwestionariusz wywiadu, magnetofon,
arkusz obserwacyjny, a nawet ołówek.

Narzędzia badawcze



Kwestionariusz wywiadu



Kwestionariusz ankiety



Kwestionariusz ankiet rozsyłanej



Test socjometryczny



Dyspozycje i arkusz obserwacji



Skale



Wtórna analiza danych



Obserwacja



Gdy już wiemy, co jest przedmiotem badań,
musimy określić cel, który podjęliśmy w
ramach naszej pracy dyplomowej. Cel to
jest określenie kierunku postępowania,
myślenia czy badania. Podział celów na
podmiotowy i przedmiotowy dotyczy
przyczyn wyboru danego celu. Ze względu
na formę wyróżniamy cele ogólne i
szczegółowe.

Cel badań



ogólne



szczegółowe



podmiotowe



przedmiotowe

Cele badawcze



Cel podmiotowy określa przyczynę podjęcia
danego działania badawczego. Cel
przedmiotowy to określenie rezultatu,
efektu końcowego czynności naukowych.



Cel dla całej pracy jest zazwyczaj ogólny.
Gdy szczegółowo chcemy omówić motywy
lub spodziewane rezultaty na każdym etapie
badań lub dla każdej z części pracy, to
tworzymy cele szczegółowe.



Cel podmiotowy: „Zbadanie zjawiska
bezrobocia, które jest ważne, ze względu na
jego ogromne konsekwencje społeczno –
gospodarcze.”



Cel przedmiotowy: „Określenie skutecznych
sposobów walki z bezrobociem.”

„Przeciwdziałanie bezrobociu w
Polsce w latach 90. XX wieku”



Cel ogólny: „Badanie problemu bezrobocia
oraz sposobów przeciwdziałania bezrobociu
w Polsce w latach 90. XX wieku.” lub

„Charakterystyka i ocena efektywności

form walki z bezrobociem w Polsce w latach
90. XX wieku.”

Cele szczegółowe:



„Analiza teoretyczna bezrobocia i jego
determinantów”.



„Omówienie najważniejszych form walki z
bezrobociem”.



„Określenie sposobów poziomu
efektywności programów walki z
bezrobociem”.



„Charakterystyka bezrobocia w Polsce w
latach 90. XX wieku”.



Pytanie coś co nas zainteresowało, o co
chcemy zapytać



To szerokie ujęcie tego, co chcemy zbadać,
określenie wątpliwości, które należy
rozwiązać oraz braków w wiedzy, które
należy uzupełnić

Problem badawczy

„Przeciwdziałanie bezrobociu w Polsce w
latach 90. XX wieku”



Problem badawczy:



„W jaki sposób przeciwdziała się bezrobociu w

Polsce w latach 90.XX wieku?”

lub:
-

„Czy przeciwdziałanie bezrobociu w Polsce jest

efektywne?”



Pytania pomocnicze często dostosowywane
są do każdego z etapów badania,
nazywamy je problemami szczegółowymi.
Dzielą one problem ogólny na części, etapy,
które pomagają rozwiązać powstałe
wątpliwości. Również stanowią one pewne
uogólnienie, ale uzupełniają określony
wcześniej nadrzędny problem badawczy

Pytania pomocnicze do
problemu głównego

Problem główny:



„Czy przeciwdziałanie bezrobociu w
Polsce jest efektywne?”

Problemy szczegółowe:



„Czy w Polsce występuje problem
bezrobocia?”



„Jaki rodzaj bezrobocia dominuje w
Polsce?”



„Od czego zależy wybór sposobu walki w
bezrobociem w Polsce?”

Przykład 1

„Wpływ religii na poziom kapitału społecznego

na przykładzie Włoch w latach 1990- 2000”:



Problem badawczy główny:



„Czy religia ma wpływ na kapitał społeczny we
Włoszech w latach 1990- 2000?”



Problemy szczegółowe:



„Czy religia jest determinantą kapitału
społecznego?”



Czy można mierzyć kapitał społeczny?”



Czy mierzy się kapitał społeczny we Włoszech?”

Przykład 2



Problemy badawcze mogą być naukowe lub
praktyczne. Pierwsze dotyczą braku wiedzy,
błędów w teoriach lub nieścisłości i
niejasności powstałych w wyniku analizy
literatury. Drugie zaś dotyczą bieżących
spraw gospodarczych, gdy istniejąca wiedza
nie wystarcza lub nie pozwala na
wyjaśnienie zjawisk społeczno-
gospodarczych następujących wśród
podmiotów gospodarczych.



Problemy badawcze powinny być możliwe do
rozwiązania za pomocą ogólnie dostępnych
metod powstałych w celu uzupełnienia braków w
wiedzy istniejącej lub znalezienia rozwiązań dla
bieżących problemów praktycznych.
Niedopuszczalne więc, gdy są sprzeczne z wiedzą
już istniejącą, nierealne, błahe lub źle
sformułowane. Przykładowo, nie można postawić
pytań: „Czy popyt to zapotrzebowanie na dane
dobro?”, „Czy kierownik jest ważny dla
organizacji?”, „Kiedy należy badać bezrobocie?’…



Najczęściej błędy wynikają z użycia w
problemie wyrażeń niejasnych, nieostrych,
pustych wieloznacznych. Nierealność zaś
problemu wynika często z braku wiedzy,
umiejętności, niskiej motywacji do twórczego
podejścia do zagadnień oraz gdy badacz
naśladuje schematyczny sposób
postępowania. Wówczas często okazuje się,
że problem dotyczy zjawisk już zbadanych
lub problemów niemożliwych do
rozstrzygnięcia.



Problem badawczy jest właściwie postawiony, gdy:
wyczerpuje zakres „niewiedzy” zawartej w temacie
badań, określa wszystkie związki pomiędzy
badanymi problemami czy zmiennymi oraz jest
możliwy do rozstrzygnięcia w sposób teoretyczny
lub empiryczny. Problem badawczy konstruuje się,
gdy zamierza się coś badać i bez niego nie można
osiągnąć celu badawczego. Po określeniu
przedmiotu i celu badań oraz problemów
badawczych bazując na dotychczasowej wiedzy,
można przystąpić do formułowania hipotez, które
w pierwszej fazie są robocze.



Hipoteza to przypuszczenie, stwierdzenie, które stawia
się dla celów badawczych na podstawie wiedzy już
istniejącej. Jest to więc propozycja odpowiedzi na
pytania zawarte w problemach badawczych,
określenie spodziewanego wyniku badań. Hipoteza nie
musi zgadzać się z wynikami badań. Nie posiada
wartości prawdy ani fałszu. Jest jedynie pośrednikiem i
narzędziem, które pomaga uzyskać odpowiedzi na
postawione pytania. Opisuje bowiem fakty i posiada
określoną treść, ale nie ma wartości logicznej. Dopiero
po jej weryfikacji można sformułować wnioski, które
będą zawsze prawdziwe, prawdopodobne lub
fałszywe.

Hipoteza badawcza



Hipoteza stanowi więc jedną z możliwych
odpowiedzi na postawione wcześniej
pytanie, którym zazwyczaj jest problem
badawczy. Rozstrzyga więc wątpliwości,
wyjaśnia lub podaje możliwe rozwiązania.



Jeśli hipotezy stanowią odpowiedzi na
postawione wcześniej problemy badawcze
można je podzielić na:



ogólne (dotyczące odpowiedniego
problemu ogólnego)



szczegółowe (dotyczące odpowiednio
problemów szczegółowych).



Hipotezy ogólne:



„Walka z bezrobociem w Polsce jest głównie
bierna”



Podejmowane działania na rynku pracy są
nieefektywne”.

„

Problem bezrobocia długotrwałego

w Polsce w latach 90. XX wieku”



Hipotezy szczegółowe:



„W Polsce nie ma problemu z bezrobociem”



„W Polsce dominuje bezrobocie naturalne
albo symulowane”



„Wybór sposobu walki z bezrobociem w
Polsce zależy os koncepcji decydentów”



„W Polsce rzadko kiedy mierzy się
efektywność programów walki z
bezrobociem, a proponowane wskaźniki
efektywności mają wiele wad”

„

Problem bezrobocia długotrwałego

w Polsce w latach 90. XX wieku”



Hipoteza ogólna:



„Religia we Włoszech w istotny sposób
wpływa na wysokość kapitału społecznego”



Hipoteza szczegółowa:



„Religia kształtuje postawy ludzkie, co
istotnie wpływa na kapitał społeczny”



„Kapitał społeczny jest trudny do pomiaru, a
proponowane metody zliczania są
subiektywne”

„Wpływ religii na poziom kapitału
społecznego na przykładzie Włoch w
latach 1990- 2000”



Problem badawczy:

„Dlaczego studenci lubią zupki chińskie?”



Hipotezy badawcze:



Są tanie



Szybsze w przygotowaniu niż tradycyjne



Tańsze niż w restauracji



Hipotezy ukierunkowują badania na
problemy ważne i pomagają osiągnąć cel
badań. Dobrze postawiona hipoteza
powinna tłumaczyć najważniejsze fakty,
dotyczyć istotnych zdarzeń i zależności.
Musi być w miarę prosta i jasna, możliwa do
weryfikacji oraz niesprzeczna ze zdaniami
uznanymi wcześniej za prawdziwe w danej
dyscyplinie naukowej.



Ustalamy co po kolei będziemy robić



Plan badawczy powinien zawierać:



Cel badań: co istotne, co będziemy badać?



Grupę badawczą: kogo będziemy badać?



Miejsce badania: gdzie będziemy badać?



Czas badania: od kiedy do kiedy



Metody badawcze: w jaki sposób
przeprowadzimy badanie, np. badanie
sondażowe, kwestionariusz ankiety, wtórna
analiza danych



Koszty badania

Plan badawczy



Opisujemy jak dopieramy grupę badawczą,
np. dobór losowy, grupowy



Znajdują się tutaj dane dotyczące sposobu
badania, rozmiar próby

Pomiar



Fizyczny proces zbierania danych



Grupowanie danych



Segregacja danych

Zbieranie danych



Forma opisowa



Forma graficzna



Forma liczbowa



Forma procentowa



Pdsumowanie

Analiza danych



Wstępnie weryfikujemy hipotezy badawcze



Opracowanie i
przedstawienie wyników

Uogólnione wnioski



Współcześnie dominuje podejście bazujące na
wykorzystaniu
metod statystycznych bądź matematycznych
(szczególnie nauki ścisłe) do opisu różnych zjawisk
będących tematem obserwacji badacza. W celu
uzyskania danych do obliczeń wykorzystuje się
precyzyjnie opisaną w metodologiach szczegółowych
nauk gamę działań.



Wiele nauk posiada własne metodologie lub korzysta z
dorobku innych zapożyczając ich metodologie, np.
metody statystyczne w formie zmodyfikowanej i
dostosowanej do szczególnych
zagadnień ekonomii noszą miano ekonometrii.

Metody opracowywania
wyników



Proszę napisać plany badawcze, cel ogólny,
cele szczegółowe, cel podmiotowy, cel
przedmiotowy,3 hipotezy badawcze do
następujących problemów badawczych:

„Dlaczego osoby prywatne szczepią się

przeciwko grypie?”

„Dlaczego kobiety nie korzystają z profilaktyki

raka szyjki macicy?”

„Dlaczego ratownicy medyczni cierpią na

wypalenie zawodowe?”

Zadanie 1

Badania ankietowe i
kwestionariuszowe