Metody badań społecznych

Metody badań społecznych

Etapy badań naukowych

:

•

wstępne sformułowanie problemu,

• eksplikacja problematyki badawczej,

• operacjonalizacja problematyki badawczej
,

• sformułowanie hipotez,

• wybór i przygotowanie narzędzi
badawczych,

• pilotaż,

• dobór próby,

• realizacja badań empirycznych,

• weryfikacja zebranego materiału
empirycznego,

• wstępne grupowanie materiału surowego,

• analiza uzyskanych danych,

• testowanie hipotez i uogólnianie wyników
badań,

• pisanie raportu końcowego.

Czym się posługujemy przy opisie rzeczywistości,
przy opisie czegokolwiek?

 

POJĘCIAMI

 

Funkcje pojęć:

•

Dostarczają wspólnego języka

pozwalającego

uczonym komunikować się ze sobą,

• Dają uczonym perspektywę (

„okulary z

filtrami

”),

•

Są składnikami teorii

 

Pojęcia nie są tożsame z rzeczywistością

. Np.:

pojęcia syrena , upiór, Zeus, społeczeństwo,
naród, itd. istnieją, ale czy istnieją byty im
odpowiadające? Ponadto

pojęcie nie jest tożsame

ze

zjawiskiem

. Pojęcie woda nie jest wodą.

Pojęcie klasa społeczna nie jest klasą, nie jest
bytem.

 

 

Pojęcia mają w sobie

„potencjał” wartościujący

. Np.:

morderstwo, bohater, egoizm, rewolucja. To często
ideologizuje i zniekształca badania i ich interpretacje.
 

Pojęcia muszą spełniać następujące warunki

:

 



·       

Winny być precyzyjnie zdefiniowane

. Jest to tym

trudniejsze im bardziej abstrakcyjne jest dane pojęcie.



·       

Musi mieć obserwowalny ekwiwalent empiryczny

,

albo przynajmniej zawierać wskaźniki niedostępnego
bezpośredniej obserwacji zjawiska. Np.; pozytywne
nastawienie, zadowolenie z zakupów, radość itp.



·       

Winna istnieć trwała zgoda co do treści zjawiska

.

Warto jednak zauważyć, że pewne zjawiska inaczej są
definiowane przez socjologów, psychologów, ekonomistów,
czy prawników.

Każde pojęcie należy zdefiniować

. Nie ma jednej definicji

danego fenomenu. Definicja zależy od potrzeb badawczych
i w tym sensie często może być niekompletna.
Np.: definicja człowieka może uwzględniać jedynie aspekt:
Medyczny,
Ekonomiczny,
Psychologiczny,
Społeczny,
Kulturowy itd.
 

Definiujemy pojęcia poprzez ich cechy

. Cechy te mają

charakter ilościowy (np.:wiek) lub jakościowy ( np.: wolny
zawód, płeć)
 
Nie uwzględniamy wszystkich cech obiektu ponieważ nie
zawsze jest to potrzebne i nie zawsze jesteśmy w stanie to
zrobić.
 

Pojęcia jednostkowe

: Kraków, Neron, Platforma

Obywatelska i inne.

Pojęcia ogólne

: człowiek, kobieta, robotnik.

 Definicje:

Definiendum

– to co definiujemy np.: koń (jaki jest każdy

widzi)

Definiens

– treść ( koń) jaki jest każdy widzi.

Definicja realna

wypowiedź charakteryzująca istotne

właściwości realnie istniejącego obiektu. Ze względu na
to, że obiekt już istnieje definicja ta poddaje się ocenie
prawda-fałsz

Np.:

partia

polityczna

jest

to

organizacja

o

demokratycznej strukturze wewnętrznej, która przez
uczestnictwo w kampanii wyborczej ubiega się o udział
we władzy.

Wątroba / morze / komputer / żyrafa jest to...........

Gdyby się okazało, że niektóre partie nie mają struktury
demokratycznej to taka definicja jako realna jest
fałszywa.
 
  

 
 

 
 

Definicja nominalna

ustala znaczenie , które powinno

przysługiwać danemu terminowi.

 Przykład:

Partią polityczną

nazwiemy

każdą organizację o

strukturze demokratycznej, która przez uczestnictwo
w kampanii wyborczej ubiega się o udział we
władzach”.

Przez kulturę/politykę/ demokrację... Będziemy
rozumieć.....

Definicja nominalna

nie może być fałszywa

, nie

podlega kryterium „prawda-fałsz”. Z tego powodu

zagraża chaos pojęciowy.

Definicja wskaźnikowa

występuje wtedy gdy

dane pojęcie nie zawiera empirycznie
obserwowalnych ekwiwalentów. Np.: klasa
społeczna nie da się empirycznie obserwować,
czyli trzeba jej nadać jakąś „namacalną” postać.

To samo dotyczy kultury politycznej, demokracji,
miłości, nienawiści itd.

Definicja wskaźnikowa nie jest definicją

operacyjną

dopóki nie sprecyzuje jak mierzyć

wskaźniki . Np.: inteligencję można badać przy

pomocy testu. Nie mierzymy jednak inteligencji

jako takiej tylko reakcję na test, którą uważamy

za przejaw inteligencji.

Definicje operacyjne.
 

Opisują zbiór procedur, które powinien wykonać badacz w celu
ustalenia przejawów zjawiska opisywanego przez dane pojęcie.

 
Np.: zadowolenie z pracy to względne zadowolenie pracownika z
rodzaju czynności zawodowych i z warunków w jakich je
wykonuje. Nie wiemy jak rozumieć np.: bardzo zadowolony z
pracy.
 
Duże zadowolenie z pracy ma miejsce gdy pracownik na pytanie
czy z pracy w danym zakładzie jest : bardzo zadowolony,
zadowolony, niezadowolony odpowie : „ jestem bardzo
zadowolony” i / lub oświadczy że żadnych innych czynności
zawodowych nie wykonywałby chętniej niż te, które wykonuje
obecnie , i / lub warunki swojej pracy w odpowiedzi na
odpowiednie pytanie określi jako „bardzo dobre”.
 

Powyższe wyliczenie operacji, które trzeba wykonać, aby orzec

występowanie danego zjawiska nazywamy definicją operacyjną.

 
Np.: antysemityzm definiujemy przy pomocy wskaźników
(definicja wskaźnikowa) a potem opisujemy jak te wskaźniki
mierzyć i otrzymujemy definicję operacyjną.

Definicje pojęciowe i operacyjne

 



 Definicje pojęciowe

. Definicje opisujące pojęcia za

pomocą innych pojęć. Badacze posługują się również
terminami pierwotnymi, które są konkretne i nie mogą
być definiowane za pomocą innych pojęć, a także
terminami pochodnymi, które — w definicjach
pojęciowych — są konstruowane za pomocą terminów
pierwotnych.



Definicje operacyjne

. Opisują zbiór procedur, które

powinien przeprowadzić badacz w celu ustalenia
przejawów, czyli wskaźników zjawiska opisywanego przez
dane pojęcie. Naukowcy wymagają wykorzystania definicji
operacyjnych wówczas, gdy zjawiska nie można
bezpośrednio obserwować .

Przykład: definicja alienacji

Zobaczmy, w jaki sposób złożone i wysoce abstrakcyjne
pojęcie, takie jak „alienacja”, może zostać wykorzystane w
badaniach. Wyróżnimy pięć cech pojęcia alienacji, i co za
tym idzie, pięć definicji pojęciowych

:



Bezsilność

— przekonanie jednostki o tym, że

jej zachowanie nie może przynieść
oczekiwanych wyników lub że nie ma ona
wpływu na te wyniki.



Bezsensowność

— dostrzeganie przez

jednostkę braku

własnych zdolności do rozumienia decyzji

innych ludzi lub

zdarzeń, które się wokół niej dzieją.



Brak norm

— przekonanie, że zachowania

społecznie nie

akceptowane (np. oszukiwanie) są

niezbędne, aby można było osiągnąć
określony cel.



Izolacja

— uczucie osamotnienia wynikające z

odrzucenia

aprobowanych społecznie wartości i celów.



Samoodrzucenie

— odrzucenie obrazu „ja”,

definiowanego

przez grupę odniesienia, lub — ogólnie

—

przez

społeczeństwo.

W późniejszych badaniach Seeman i inni badacze

zdefiniowali operacyjnie owe pięć cech poprzez
skonstruowanie kwestionariusza dla każdej własności
czy każdego wymiaru ujętego w pojęciu. Odpowiedzi
jednostki na pozycje kwestionariusza definiowały
empiryczne znaczenie każdej cechy. Na przykład
badacze zastosowali następujące pytanie jako sposób

zoperacjonalizowania pojęcia „bezsilność”:
„

Przypuśćmy, że w twoim mieście rozważa się możliwość

wprowadzenia przepisu, który ty uznajesz za
niewłaściwy i szkodliwy. Co

mógł(a) byś zrobić?"

Osoby,

które odpowiedziały, że nic nie mogą zrobić, zostały
zaklasyfikowane jako „bezsilne". Inne pytania
definiujące operacyjnie „bezsilność” to:

•

Jeżeli podją(ęła)byś wysiłek, aby zmienić ten przepis to
na ile prawdopodobny jest twój sukces?

•

Jeżeli zaistniałaby taka sytuacja to jakie jest
prawdopodobieństwo, że coś byś z tym zrobił(a)?

•

Czy kiedykolwiek próbował(a)eś wpływać na decyzje
władz lokalnych.

•

Przypuśćmy że, kongres ustanowił prawo, które twoim
zdaniem jest niesprawiedliwe i szkodliwe. Co mógł(a)byś
zrobić?

•

Czy kiedykolwiek próbował(a)eś wpływać na działania
kongresu?

Ryc. 2.1 Przejście od poziomu pojęciowego do poziomu obserwacji: przypadek alienacji

a l i e n a c j a

b e z s e n s o w n o ś ć

b e z s i l n o ś ć

b r a k n o r m

i z o l a c j a

s a m o o d r z u c e n i e

p r z e k o n a n i e ,

ż e z a c h o w a n i e

n i e w p ł y w a

n a w y n i k i

s p o s t r z e g a n y

b r a k z d o l n o ś c i

d o r o z u m i e n i a

d e c y z j i

l u b z d a r z e ń

p r z e k o n a n i e ,

ż e n i e

a k c e p t o w a n e

z a c h o w a n i e

j e s t n i e z b ę d n e

p r z e k o n a n i e ,

ż e z a c h o w a n i e

n i e w p ł y w a

n a w y n i k i

z b i ó r

p o z y c j i

k w e s t i o n a r i u s z a

z b i ó r

p o z y c j i

k w e s t i o n a r i u s z a

z b i ó r

p o z y c j i

k w e s t i o n a r i u s z a

z b i ó r

p o z y c j i

k w e s t i o n a r i u s z a

z b i ó r

p o z y c j i

k w e s t i o n a r i u s z a

o d p o w i e d z i

w

k w e s t i o n a r i u s z u

o d p o w i e d z i

w

k w e s t i o n a r i u s z u

o d p o w i e d z i

w

k w e s t i o n a r i u s z u

o d p o w i e d z i

w

k w e s t i o n a r i u s z u

o d p o w i e d z i

w

k w e s t i o n a r i u s z u

p o z i o m

p o j ę c i o w y

p o j ę c i a

s k ł a d o w e

d e fi n i c j e

p o j ę c i o w e

d e fi n i c j e

o p e r a c y j n e

p o z i o m

o b s e r w a c j i

po

zi

om

b

ad

ań

po

zi

om

te

or

ii

Etap definiowania pojęć, czyli ich wyjaśniania,
a także szczegółowego zarysowania
problematyki nazywamy

eksplikacją.

Natomiast

operacjonalizacja

polega na

tworzeniu definicji operacyjnych tzn. takich,
które definiują pojęcia poprzez określenie
operacji jakie należy wykonać , aby
stwierdzić czy zjawisko określone przez dane
pojęcie występuje czy nie.
Np.: definicja operacyjna wielkości grupy
musi dokładnie wskazać co należy mierzyć,
kiedy i jak ( np.: ilość członków grupy, gdy są
w komplecie, poprzez odczytanie listy)

 

Problem trafności wskaźników
 

Ilość wskaźników

: gdy jest ich za mało

zmniejszają zakres pojęcia ( np. nienawiść
definiowana tylko ilością uderzeń kogoś w twarz)

 
Może się zdarzyć , że definicja operacyjna tylko
częściowo pokrywa się z definiowanym pojęciem
a częściowo poza nie wykracza. Np.; Czy
chciał(a)by Pan (i) zmienić pracę? Jako
operacjonalizacja zadowolenia z pracy.

(może chcieć zmienić pracę, ale to nie oznacza ,
że jest z niej niezadowolony)

W przypadku pojęć dotyczących

zjawisk

bezpośrednio

nieobserwowalnych,

abstrakcyjnych i

bardzo złożonych

bywa,

że definicja operacyjna niepostrzeżenie

stawia znak równości między

zjawiskiem

a tym co faktycznie mierzy

. Np.: niejeden

badacz, który za pomocą
wielowymiarowej skali statusu mierzył
status jednostek, grupując je następnie w
warstwy zależnie od poziomu tak
mierzonego statusu, uznawał w końcu
status i warstwy za zjawiska obiektywnie
istniejące w postaci jaką ustalił w
pomiarach.
 

 

Trafność i rzetelność

.

Definicja operacyjna jest

trafna

jeżeli operacje

prowadzone w/g zawartych w niej wskazań
pozwalają zarejestrować dokładnie to czego
dotyczy pojęcie (np.: trafność testu
inteligencji)
Narzędzie jest

rzetelne

gdy powtórne

posłużenie się nim w tych samych warunkach
daje te same wyniki. Rzetelność narzędzia
zależy od:



 Precyzji ; dane pytanie zawsze winno być tak

samo rozumiane,



Obiektywności; wyniki nie zależą od badacza

– zapobiega temu standaryzacja narzędzia.
 Warunkiem trafności jest rzetelność, ale sama
rzetelność nie gwarantuje trafności.

Zmienne

Pojęcia stają się

zmiennymi, gdy przyjmują wartości

,

co najmniej dwie. Np.: dane zjawisko występuje lub
nie. Np.: wiek, płeć, przynależność klasowa (niższa,
średnia, wyższa).

Związki miedzy zmiennymi.

Kowariancja; zmianie jednej zmiennej towarzyszy
zmiana drugiej
Obserwacja liczba lat nauki

dochody ($)

Daniel

16 35000

Anna

15 30000

Maria

14 27000

Jakub

13 19000

Filip

12

15000

Źródło: Chava Frankfort-Nachmias, David Nachmias:
Metody badawcze w naukach społecznych. Poznań
2001

Kierunek związku

;

Dodatni

: im więcej lat nauki tym

wyższe dochody,

Ujemny

: im ludzie bardziej

wykształceni tym mniej uprzedzeni
rasowo.

Siła związku

;

Związek idealny ; zmianie jednej
zmiennej towarzyszy zmiana
drugiej. Związek zerowy ; zmianie
jednej zmiennej nie towarzyszy
żadna zmiana drugiej.

Indeksacja

Aktywność kulturalna/poziom kulturalny

czytelnictwo

wysokie a d g

średnie b e h

niskie c f i

chodzenie do kina

(częstotliwość)

niska średnia wysoka

indeks poziom kulturalny
4 g
3 d h
2 a e i
1 b f
0 c

Przy tworzeniu indeksu trzeba rozwiązać dwa problemy:
1.

Rozstrzygnąć, które cechy maja wejść w skład indeksu,

2.

Wagi (czyli współczynnik ważności danej cechy)

HIPOTEZY

Hipoteza jest to zdanie orzekające o
prawdopodobnym związku między dwoma
zjawiskami

.

Cechy hipotez

:

•   

Muszą być jasno sformułowane

; definicje

użytych pojęć,
•   

Muszą być konkretne

: opisać jaki jest

kierunek związku i w jakich warunkach
zachodzi,
•   

Muszą być empirycznie sprawdzalne

:

zmienne muszą być uchwytne i mierzalne,
•    

Nie mogą mieć charakteru sądów

wartościujących.

.

Badacz nie jest w stanie pozbyć się swoich
przekonań, preferencji intelektualnych, czy
światopoglądu

. Zatem zamiast silić się na

pozorny obiektywizm, winien on starać się
uzmysłowić sobie a potem jasno
wyeksplikować wszystkie założenia,
preferencje jakie przyjmuje.

W psychologii będzie to jasne określenie, że
np; przyjmuje się założenia psychoanalizy, w
socjologii np.; teorię konfliktów itd. Trzeba
jasno stwierdzić, że są możliwe inne
założenia a więc i inne rezultaty badawcze.

Badacz winien jasno przedstawić wszystkie
niedociągnięcia i wątpliwości związane ze
swoimi badaniami.

EKSPERYMENT.

1

. 

Celem eksperymentu jest ustalenie

przyczyn danego zjawiska

.

2.  Schemat eksperymentu badawczego;
Kanony indukcji Milla:
1. kanon jedynej zgodności:
X, A, B, C, ------> Y
X, ~'A, ~ 'B, ~'C, ------> Y
stąd ------> Y
2. kanon jedynej różnicy:
X, A, B, C ------> Y
~'X, A, B, C ------> ~'Y
stąd X ------> Y

Eksperyment

Zarzuty:

•  mają zastosowanie tylko przy zmiennych
dwuwartościowych,

•  brak możliwości uwzględnienia
wszystkich znaczących zmiennych

X, A, B, C, (D) ------> Y

X,~ 'A,~ 'B, ~'C, (D) ------> Y

D jest nieznane i to ono może wywoływać
Y (np: plotka).

Współczesny eksperyment stochastyczny

:

G l: X ---------> Y l

grupa eksperymentalna

G2: ~'X ------> Y2

grupa kontrolna

kontrolowanie nieznanych czynników sprawczych
poprzez odpowiedni dobór próby: losowy lub
parami

Eksperyment z udziałem wielowartościowych
zmiennych niezależnych

:

G l: X mało

------> Y l

G2: X średni ------> Y2

G3: X dużo

------> Y3

Eksperyment naturalny

: np. w zakładach pracy,

wada

: brak próby kontrolnej

Eksperyment post factum

Eksperyment z dwiema lub więcej zmiennymi

niezależnymi

.

 
 
 
 

G

1

: X

mało

W



Y

1

G

2

: X

mało



W



Y

2

 
G

3

: X

średnio

W



Y

3

G

4

: X

średnio



W



Y

4

 
G

5

: X

dużo

W



Y

5

G

6

: X

dużo



W



Y

6

Eksperyment z uwzględnieniem zmiennej

czasu.

 

 

 
t

0

 
t

+1

 
t

+2

G

1

:

 

G

2

:

Y

1

 

Y

2

X

 

X

Y

1

 

Y

2

Eksperyment

Eksperyment

Czynniki zakłócające trafność interpretowania zależności

Czynniki zakłócające trafność interpretowania zależności

przyczynowych

przyczynowych

:

:

1. historia;

zdarzenia zewnętrzne, które zachodzą w trakcie

badań i mogą stworzyć podstawy konkurencyjnego
wyjaśniania zmian zmiennej zależnej,

2. dojrzewanie;

obejmuje procesy biologiczne, psychologiczne i

społeczne, które z upływem czasu mogą przyczynić się do
powstania zmian. Załóżmy, że interesuje nas wpływ
określonych metod nauczania na uczniów. Rejestrujemy ich
osiągnięcia

przed

wprowadzeniem

bodźca

i

po

wprowadzeniu. Jednakże w tym czasie uczniowie dojrzeli,
stali się starsi, być może mądrzejsi. Te zmiany mogą mieć
wpływ.

3. utrata badanych osób;

jeżeli w badaniu wpływu środków

masowego przekazu na uprzedzenia, okaże się, że większość
osób, które wypadły z tej próby to osoby uprzedzone to może
nagle się okazać, że media zmniejszają uprzedzenia.

Czynniki zakłócające trafność interpretowania

Czynniki zakłócające trafność interpretowania

zależności przyczynowych:

zależności przyczynowych:

4. instrumentacja;

zmiana

narzędzia

pomiaru

pomiędzy pomiarem początkowym a końcowym.

5. uwrażliwienie

poprzez

pomiar

;

badania

początkowe mogą uwrażliwiać badanych na dane
problemy i wpływać na wyniki końcowe. Różnica
miedzy pomiarami początkowymi i końcowymi
może zostać przypisana nie tyle zmiennej
niezależnej co raczej doświadczeniu zdobytemu
przez

osobę

badaną

w

trakcie

pomiaru

początkowego. Wiadomo, że np.: osoby badane
mogą poprawić swoje wyniki w testach inteligencji
poprzez częste ich rozwiązywanie.

6.

przypadkowo niskie/ wysokie oceny uzyskane w

testach

kwalifikujących

do

grup

eksperymentalnych;

zdarza się , że ktoś słabiej

wypadnie na testach z powodu zmęczenia, braku
koncentracji itd.

Eksperyment

Powyższe zakłócenia można niwelować dzięki :
 

o

doborowi losowemu; obie grupy są próbami losowymi tej
samej zbiorowości generalnej, albo pobiera się jedną próbę
i dzieli na dwie przy pomocy rzutu monetą,

o

doborowi parami; zakłada się , że oprócz bodźca X na
wyniki mogą np.: wpływać wiek i płeć. Wówczas ze względu
na te zmienne dzieli się każdą z podgrup na dwie grupy:

---------------------------------------------------------------------------------------------------------

WIEK

----------------------------------------------------------------------------------
-------------------------

Płeć poniżej 20 lat 20 – 25 lat

powyżej 25 lat

Mężczyźni 20 40

20

Kobiety 16 30

18

Każdą z tych 6 grup dzieli się na połowę i jedna jest grupą

eksperymentalną a druga

kontrolną.

Eksperyment

Eksperyment

Pygmalion in the classroom

Pygmalion in the classroom

(Robert Rosethal i

(Robert Rosethal i

Lenore Jacobson

Lenore Jacobson

).

).

Badanie

miało

ujawnić

efekt

oddziaływania

pozytywnych/negatywnych

oczekiwań

nauczycieli

na

intelektualna sprawność uczniów.

Ze względów etycznych

odrzucono negatywne, a więc przetestowano jedynie hipotezę
mówiącą o tym , że pozytywne oczekiwania nauczycieli
zwiększają sprawność intelektualną uczniów.

Zmienna niezależna: oczekiwania nauczycieli

. Tą zmienną

manipulowano. Na początku roku szkolnego wykonano test na
inteligencję uczniom danej szkoły. Następnie przedstawiono listę
20% uczniów, którzy „zgodnie z badaniami” mieli rozwinąć się
intelektualnie w ciągu tego roku. Oczywiście zgodnie z
wymogami eksperymentu lista uczniów była dobrana losowo.

Zmienną zależną były zdolności intelektualne dziecka

.

Wszyscy uczniowie zostali przebadani po zakończeniu roku
szkolnego. Zanotowano istotny wzrost IQ u dzieci, które miały się
intelektualnie rozwinąć.

Interpretując wyniki eksperymentu Rosenthal i Jacobson
stwierdzili, że

pozytywne oczekiwania nauczycieli w

stosunku do dzieci, które miały się rozwinąć intelektualnie
wpłynęły na istotny wzrost IQ.

Schemat powyższego eksperymentu

:

 

Grupa pomiar początkowy pomiar końcowy
różnica
 
Eksperymentalna O

1

-------------- X-------------- O

2

O

2

- O

1

= d

e

Kontrolna O

3

---------------------------------- O

4

O

4

-

O

3

= d

c

 

 

Warunki

uogólnienia

wyników

eksperymentu

:

 

grupy kontrolna i eksperymentalna

muszą być

próbami losowymi

ze zbiorowości generalnej,

tymczasem często do eksperymentów rekrutuje się
studentów – ochotników

.

Czterogrupowy eksperyment Solomona.

 

Pomiar początkowy Pomiar końcowy

------------------------------------------------------------------------------------------------
 
R O

1

X O

2

 
R O

3

O

4

 
R X O

5

 
R O

6

 

Porównanie ze sobą grup eksperymentalnych O

2

i O

5

oraz dwóch kontrolnych O

4

i O

6

pozwala na

pomiar

uwrażliwiającego

efektu

testowania

początkowego.

Możemy ocenić czy zmienna X

oddziałuje inaczej w grupach, w których nie
przeprowadzono

uwrażliwiającego

pomiaru

początkowego

.

Czterogrupowy plan Solomona

Czterogrupowy plan Solomona

Pomiar początkowy

Pomiar końcowy

R

O

1

X

O

2

R

O

3

O

4

R

X

O

5

R

O

6

Eksperyment

Eksperyment

Przykład: „Wyprzedawanie Pentagonu

Przykład: „Wyprzedawanie Pentagonu

".

".

Ciekawego

przykładu

zastosowania

planu

czterogrupowego

dostarczają

badania

dotyczące

wpływu

programów telewizyjny na politykę

. We

wczesnych

latach

sześćdziesiątych

większość

specjalistów z dziedziny nauk politycznych była mocno

przywiązana do teorii, zgodnie z która telewizja i inne
massmedia wywierają minimalny wpływ i generalnie
są postrzegane jako środki nie mające większego
znaczenia.

Stanowisko to zaczęło się zmieniać pod

koniec dekady, kiedy w trakcie wojny w Wietnamie i
demonstracji studenckich dziennikarstwo telewizyjne
znalazło się w centrum zainteresowania opinii
publicznej. W swoich badaniach

Robinson poszukiwał

związku

pomiędzy

programami

informacyjnymi

produkowanymi przez duże sieci telewizyjne a
polityką.

Eksperyment

Eksperyment

Robinson

wykorzystał

czterogrupowy

plan

Solomona. aby sprawdzić,

jaki wpływ wywarł

wyprodukowany

przez

sieć

CBS

film

dokumentalny

The

Selling

the

Pentagon

(„Wyprzedawanie Pentagonu") na opinie ludzi
dotyczące wojska, administracji i mediów.

(W

rzeczywistości Robinson przeprowadził dwa
zestawy eksperymentów — w pierwszym badał
efekty oddziaływania programu telewizyjnego w
drugim

zaś

analizował

oddziaływanie

komentarza

przedstawionego

na

końcu

programu. Tu przedstawimy jedynie badania z
pierwszej grupy).

Eksperyment

Aby sprawdzić efekt oddziaływania programu telewizyjnego,

wykorzystał

plan

badawczy

z

dwiema

grupami

eksperymentalnymi i dwiema grupami kontrolnymi.

Pomiar

początkowy przeprowadzono w stosunku do niektórych (nie

wszystkich)

uczestników

badania

.

W

grupach

eksperymentalnych

dokonano

pomiaru

końcowego

natychmiast po zakończeniu emisji filmu

.

W jednej grupie

kontrolnej przeprowadzono badanie wstępne tuż przed

emisją, natomiast w drugiej nie.

Kolejne badanie

przeprowadzono we wszystkich grupach dwa miesiące

później.

Pomiar początkowy i pomiar końcowy polegały na

wypełnieniu kwestionariusza dotyczącego opinii i stopnia

zaufania w stosunku do: instytucji społecznych i

politycznych, urzędników państwowych, osób prywatnych i

organizacji

skupiających

media.

Kwestionariusz

zastosowany w drugim badaniu dotyczył tych samych

tematów, był jednak nieco krótszy.

dnej

Eksperyment „Wyprzedawanie Pentagonu"

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Pomiar początkowy Rodzaj Pomiar końcowy

Kolejne badanie
(listopad 1971) badania (grudzień
1971) (luty 1972)
---------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------
Grupa A tak program tak
tak
Grupa B nie program tak
tak
Grupa C tak kontrola tak
tak
Grupa D nie kontrola tak
tak
---------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------

Eksperyment „Wyprzedawanie Pentagonu"

Analiza wyników tego eksperymentu pozwala lepiej zrozumieć
praktyczną stronę badań społecznych. Robinson wybrał początkowo
plan Solomona, ponieważ zapewnia on skuteczny sposób
kontrolowania wszystkich potencjalnych czynników które które
mogłyby być źródłem alternatywnych wyjaśnień otrzymanych
wyników. Wprowadzenie grupy eksperymentalnej oraz grupy
kontrolnej bez pomiaru początkowego stworzyło jednak wiele
problemów. Okazało się, ze

osoby z grupy B i grupy D które nie

przeszły przez etap pomiaru początkowego zdecydowanie
mniej chętnie zgadzały się na udział w badaniach
kwestionariuszowych w porównaniu z osobami, które już
wypełniały ten kwestionariusz.
Spowodowało to tak dużą utratę osób badanych w tych dwóch
grupach, że w analizie wyników badacze mogli wykorzystać
jedynie grupy z pomiarem początkowym

.

Uzyskane wyniki potwierdziły, że film dokumentalny The
Selling

of

the

Pentagon

zmienił

opinie

ludzi

o

funkcjonowaniu amerykańskiego wojska na mniej pozytywne

.

Osoby z grup eksperymentalnych spostrzegały wojsko jako chętniej
angażujące się w sprawy polityczne i chętniej poszukujące
określonych korzyści politycznych, niż były skłonne wcześniej
przypuszczać. W grupie kontrolnej natomiast nie odnotowano
istotnych zmian w żadnej ze spraw. Wywołana eksperymentalnie
zmiana opinii jest tu bardzo ważna, ponieważ zmieniła ona postawy
osób badanych na „mniej lojalne”, tj. spowodowała, iż uznały one, że
polityka rządu jest zła.

Eksperyment z zastosowaniem grupy

kontrolnej i tylko pomiarem końcowym

.

 

Pomiar końcowy
 
R X
O

1

 

R

O

2

 

Np.: robimy badania na temat wpływu pogadanek
oświatowych na zmiany postaw ludzi w stosunku do
AIDS. Losowo dobieramy dwie grupy. Grupa
eksperymentalna bierze udział w 4. godzinnej
prelekcji na temat AIDS. Następnie w obu grupach
przeprowadzamy wywiad i porównujemy wyniki.

Eksperyment z wieloma zmiennymi.

 

Wiadomo, że wielkość instytucji wpływa na morale
pracowników. Efekt wielkości może być zmniejszony przez
decentralizację. Mamy więc dwie zmienne o dwu
wartościach.

 

T a b e l a 5 . 6 M o ż l i w e k o m b i n a c j e

z m i e n n y c h w p l a n i e d w u z m i e n n o w y m

De

ce

ntr

ali

za

cja

W i e l k o ś ć

D u ż a M a ł a

W y s o k a

N i s k a

1

2

3

4

Pomiar końcowy

R X

1

O

1

R X

2

O

2

R X

3

O

3

R X

4

O

4

 

Eksperyment laboratoryjny;

kontrolą

objęte zmienne niezależne i sytuacyjne.
Zmienne zależne to ograniczona liczba
indywidualnych sposobów zachowań ( np.:
rozwiązywanie zadań, przystosowanie się ,
zmiany opinii) oraz określone własności grupy
( np.: spójność) .

Zarzuty:

sztuczność sytuacji

laboratoryjnej, świadomość osób biorących
udział w eksperymencie
 

Eksperyment terenowy

,

Eksperyment naturalny

; zwykle brak grupy

kontrolnej

Eksperyment post factum.

 

Eksperyment naturalny,

Przy tego rodzaju eksperymencie:

 

nie dysponujemy grupa kontrolną, bodziec "już zadziałał ( czyli nie
można danej grupy zbadać przed i po zadziałaniu bodźca ),

winniśmy porównać wyniki uzyskane przez grupę poddaną bodźcowi
z grupą nie mającą kontaktu z bodźcem ( najlepiej o składzie jak
najbardziej zbliżonym do grupy badanej)

Przykład:
Chcemy zbadać wpływ rodzaju szkoły na wyniki w nauce. Badacz może
przeprowadzić
eksperyment naturalny testując uczniów przed pójściem do szkoły
( wyznaniowej, gminnej, publicznej , prywatnej) a następnie np.: po 2
latach.

Eksperyment post factum

,

.

Można też przeprowadzić eksperyment post factum (

po zadziałaniu bodźca), który mógłby polegać na
porównaniu średnich wyników - np.: l00 osobowych
grup uczniów klas drugich ze szkół rodzaju A i B. Nie
mamy jednak pewności czy tylko przypadek
zadecydował, że dany uczeń poszedł do danej szkoły.
Może się okazać, że np.: rodzice z wyższym
wykształceniem wysyłają dzieci do szkoły A, a dzieci
bardzie zaniedbane chodzą do szkoły B. Wówczas te
grupy nie różniłyby się ze względu na jeden czynnik,
zatem nie dało by się ustalić co wywołuje różnicę.
Jednakże powyższe wątpliwości co do przyczyny
różnicy można próbować osłabić poprzez dobór
uczniów do obu grup uczniów podobnych ze względu
na ważne zmienne.

 

Eksperyment

1.

Eksperyment Solomona Asha

( porównywanie

odcinków)
35% odpowiedzi osób badanych było
zgodnych z niepoprawnymi (celowo)
odpowiedziami „wspólników” eksperymentatora.
Co wywołało konformizm: rzeczywiste
postrzeganie pod wpływem grupy , czy chęć
przypodobania się innym?
Zbadano to w ten sposób, że o odpowiedzi
dotyczące odcinków poproszono badanego pod
nieobecność innych. Wyniki potwierdziły hipotezę,
ze im mniejsza bezpośrednia kontrola tym
mniejsza skłonność do konformizmu

.

Eksperyment

2.  

Eksperyment Stanleya Milgrama:

 Sugerowano badanym, że celem eksperymentu jest ustalenie
wpływu kary na zapamiętywanie. Natomiast prawdziwym celem
było badanie procesu ulegania autorytetom.
Trzej uczestnicy eksperymentu: badacz, badany „jako nauczyciel” i
wspólnik eksperymentatora czyli „uczeń”. „Nauczyciel” poddawał
„ucznia” różnym bodźcom na które musiał on właściwie reagować
przez naciśnięcie odpowiedniego przycisku. Przy błędnej reakcji
„nauczyciel” aplikował „uczniowi” impuls elektryczny za każdym
razem coraz silniejszy. Impuls wahał się od 15 V do 450 V. Przy 75
V „uczeń” zaczynał jęczeć, przy 150 V prosił o zwolnienie z
eksperymentu, przy 180 V krzyczał, dalej na maszynie impulsów
były napisy „niezwykłe silny wstrząs" a dalej „Niebezpieczeństwo!
Ciężki wstrząs”. „ Uczeń** zaczynał gwałtownie reagować bijąc
pięściami w ścianę i błagać by go puszczono. Ponieważ nie były to
właściwe reakcje na bodziec , „nauczyciel" dalej zwiększał
dokuczliwość bodźca. Przy dalszym nasileniu bodźca nastąpiła
złowroga cisza – „ofiara” nie reagowała na żadne bodźce. Ponieważ
nie było reakcji eksperymentator polecał zwiększenie impulsu to
końca.

Eksperyment

62 % badanych aplikowało impulsy do końca
eksperymentu

, chociaż niektórzy musieli być ponaglani

przez eksperymentatora. Nie wiadomo

czy

wynik ten

wskazuje, że

wszyscy jesteśmy potencjalnymi oprawcami

?

Może na posłuszeństwo miały wpływ takie czynniki

jak to, że:
•         Polecenia wydawał uczony,
•         Eksperyment miał miejsce na słynnym
uniwersytecie w Yale.
Gdy powtórzono eksperyment w pomieszczeniach dość
obskurnego czynszowego budynku w centrum
Brigdeport (Connecticut)

wyniki spadły z 65% do 48%.

Gdy eksperymentator nie był fizycznie obecny

, lecz

wydawał polecenia przez telefon liczba w pełni
posłusznych spadla

do 25%,

a kilku badanych

„oszukiwało”.

3 eksperyment C. Haneya, C Banksa i P.

Zimbarto

Podzielono losowo badanych na

10

„więźniów”

i

11

strażników

.

„Więźniowie”

byli „aresztowani” wg

wszelkich prawideł. Następnie przechodzili
normalną procedurę przyjęcia do więzienia
np..: rozbieranie do naga, polewanie
środkami przeciw insektom, otrzymali
numery zamiast nazwisk, nałożono im
nylonowe pończochy na głowy, co miało
imitować ogolenie głowy itp.

Natomiast

„strażnicy”

dbali o porządek,

urządzali zbiórki (coraz bardziej
przeciągające się) podczas których liczyli
„więźniów”. Ubrani byli w ubrania koloru
khaki, ciemne okulary, mieli gwizdki.

„Strażnicy” tak mocno weszli w swoją rolę,

że eksperyment trzeba było przerwać ze
względu na depresję „więźniów”.

3 eksperyment C. Haneya, C Banksa i P.

Zimbarto

Podczas eksperymentu:

1.

„więźniowie” stali się natychmiast bierni, „strażnicy” –
rozkazujący i władczy,

2.

Szybko pojawiły się i narastały postawy wzajemnie
negatywne,

3.

W zachowaniu „strażników” pojawiło się coraz więcej
agresji; przedłużały się zbiórki; wystąpiła agresja
słowna (fizyczna była zabroniona). „Strażnicy”
zostawali w „więzieniu” dłużej niż byli zobowiązani.

4.

Rozmowy „więźniów” dotyczyły przede wszystkim
spraw „więzienia”,

5.

Część „więźniów” bardzo szybko popadła w silne stany
depresyjne, wystąpiły stany lękowe i płacz. Większość
„więźniów” chciała oddać pieniądze byle by tylko wyjść
z „więzienia”,

6.

Eksperyment trzeba było przerwać po 6 dniach,
chociaż zaplanowano go na dwa tygodnie. Najbardziej
byli z tego niezadowoleni „strażnicy”.

WYWIAD

 

Respondent

Ankieter

 
1

.  definicja sytuacji: kim jest A.? 1. definicja sytuacji:

kim jest R. ?
Po co przyszedł? Stosunek do niego.
  Dlatego A; 2. Nie wolno
ujawniać swoich
 powinien się przedstawić, sądów i opinii na

poruszane
 wzbudzić zainteresowanie w wywiadzie tematy

badaniami,
 wyjaśnić dlaczego wywiad 3. ubiór R.

jest przeprowadzany właśnie z R. 4. wpływ cech A. na
odpowiedzi R.

Inne elementy mające wpływ na R: 5. A. „ niewidoczny”

ubiór A. 6. Płeć R.

zachowanie, wysławianie się,

A. winien ( w pewnym sensie) 7. wiek R.
dostosować swoje zachowanie
do sytuacji, wytworzyć atmo-
sferę zaufania i zrozumienia.

płeć ankietera,

wiek ankietera.

WYWIAD

Wyniki wielu badań świadczą o wpływie zewnętrznych
cech ankietera na odpowiedzi respondenta.

wpływ przynależności ankietera do
mniejszości etnicznych

;

Robinson i Rhode utworzyli cztery grupy
ankieterów, których wygląd zewnętrzny, a w
dwu grupach także nazwiska, kwalifikowały
albo jako

„typowych Żydów"

albo jako

„typowych

nie-Żydów".

Przy

pytaniach

dotyczących Żydów ( np: Czy sądzi Pan/i, że w
USA Żydzi mają zbyt duże wpływy i
znaczenie?") różnica odpowiedzi twierdzących
udzielanych ankieterom z grup jednego i
drugiego

rodzaju

sięgała

18

punktów

procentowych ( przy pytaniu wyżej cytowanym
ankieterzy z grupy „typowych Żydów" uzyskali
ok.6% odpowiedzi twierdzących, a z grupy
„typowych nie-Żydów ok. 24%)

WYWIAD

Wyniki wielu badań świadczą o wpływie zewnętrznych
cech ankietera na odpowiedzi respondenta.

wpływ przynależności ankietera do
mniejszości etnicznych

;

Zgodnie

z

tzw.

efektem

Bradleya-Wildera

ankietowani

często

deklarują

poparcie

dla

czarnoskórego kandydata w starciu z białym, bo
boją się posądzenia o rasizm. Jednak 4 listopada
(2008 –przyp.TB) w dniu wyborów, pozostawieni
sami sobie, mogą zagłosować na kandydata
Republikanów Johna McCaina. Nazwa teorii
pochodzi od nazwiska czarnoskórego burmistrza
Los Angeles, Toma Bradleya, który w 1982
przegrał z białym kandydatem

WYWIAD

kandydatem Republikanów w wyborach na
gubernatora Kalifornii, choć sondaże wieściły jego
triumf.
Ankietowani zachowali się podobnie w 1989 roku
przy okazji wyborów na gubernatora Wirginii.
Afroamerykanin Doug Wilder wprawdzie zwyciężył
nad białym republikańskim kandydatem, ale
zaledwie o pół punktu procentowego, choć sondaże
dawały mu 10 pkt. przewagi.

Wiemy, że czynnik rasy jest brany pod uwagę

.

Nie jest jednak jasne, do jakiego stopnia.

Lecz

margines błędu 2-4 pkt. może zrobić różnicę.

Powyższa sytuacja dotyczy zarówno wywiadu jak i
badań ankietowych.

WYWIAD

wpływ przynależności społecznej

;

Daniel Katz stwierdził, że na pytania
dotyczące pracy i zarobków

inaczej

odpowiadano ankieterom pochodzącym z
warstwy średniej a inaczej ankieterom
pochodzącym z
warstwy robotniczej.

Okazało się np., że za

ustawą

zakazującą

strajki

okupacyjne

wypowiedziało się 44% respondentów gdy
wywiad prowadził ankieter z warstwy
robotniczej, a 59% gdy ankieter pochodził z
warstwy średniej.

WYWIAD

WYWIAD

wpływ płci ankietera na wypowiedzi

;

W badaniach Hymana respondenci mieli się ustosunkować
do następującego
stwierdzenia: „Wiezienie jest zbyt łagodną karą dla osób
dopuszczających się wykroczeń przeciwko moralności;
osoby te powinny być publicznie chłostane".

Płeć

% odpowiedzi

zgadzam się

nie zgadzam

się

nie mam
zdania

Mężczyźni
ankietowani
przez mężczyzn

 
 

44

 
 

48

 
 

8

Mężczyźni
ankietowani
przez kobiety

 
 

39

 
 

58

 
 

3

Kobiety
ankietowane
przez kobiety

 
 

49

 
 

47

 
 

4

Kobiety
ankietowane
przez mężczyzn

 
 

61

 
 

28

 
 

11

Wywiad

Wiele badań wskazuje, że między opiniami ankietera a

uzyskanymi

przez

niego

rozkładami

odpowiedzi

zachodzi znacząca i zadziwiająca zbieżność.

H. Fisher wykazał w eksperymencie laboratoryjnym , że

opinia ankietera ma wpływ na odbiór i rejestrację
zachowań werbalnych respondenta.

( H. Fisher: Interview Bias... cyt. Za R. Mayntz s. 153)
 
Rodzaje wywiadu:

1. Wywiad swobodny,

2. Wywiad usystematyzowany.

Wywiad

 

ZALETY WYWIADU:

·        kontrola sytuacji badawczej,
·        wysoki odsetek odpowiedzi,
·        pogłębianie pytań ( o ile to
konieczne)
 

WADY WYWIADU:

·        b. wysokie koszty,
·        stronniczość ankietera,
·        brak anonimowości ( przy pewnego
typu badaniach).

Rodzaje ankiet

1. pilotowana,

2. audytoryjna,

3.

pocztowa,

4.

telefoniczna,

5.

uliczna,

6.

on-line.

Ankieta pocztowa

Ankieta pocztowa

 

1. ZALETY:

•

 Niski koszt,

•

Uniknięcie zniekształcającego wpływu ankietera,

•

Większa

anonimowość;

„lepsze”

odpowiedzi

na

drażliwe pytania,

•

Możliwość udzielania przemyślanych odpowiedzi –
respondent ma czas do namysłu,

•

Minimalizacja kosztów dostępu do respondenta –
taksówka do Gdańska kosztuje drożej niż znaczek
pocztowy.

 

2. WADY:


„samobroniący się kwestionariusz” – kwestionariusz
musi być na tyle dobrze opracowany, aby sam się
wybronił w czasie badań.



Brak kontroli nad tym kto udziela odpowiedzi na
pytania,



Niski odsetek odpowiedzi.

Ankieta pocztowa

3.

STRATEGIA

ZWIĘKSZANIA

ODSETKA

ZWROTÓW

:

 
•

Sponsoring/firmowanie badań

: im bardziej szacowna

firma wspiera, finansuje, uwiarygodnia badania tym
lepiej,

•Metody zachęcania do udzielania odpowiedzi:

1

„branie na litość”

– Np.: od badań zależy uzyskanie

dyplomu studiów,

2 

oferowanie nagród,

3

zamieszczenie w apelu argumentów uzasadniających

wyjątkowe znaczenie społeczne badań

,

4.

wygląd ankiety,

5

koperty zwrotu

,

Ankieta pocztowa

3

.

STRATEGIA

ZWIĘKSZANIA

ODSETKA

ZWROTÓW

:

 
6.

czas wysłania

– np.; niedobry w czasie wakacji,

7. przypominanie

– wysyłanie kart pocztowych do osób które

po 2. tygodniu nie przysłały odpowiedzi, po 3. tygodniu
wysłanie kartki pocztowej i kwestionariusza. Po 5
tygodniach można procedurę powtórzyć.

8. przypomnienia telefoniczne

.

 

 

Wysyłka czas średnia odp-

dzi (%) kumulacja

Pierwsza wysyłka 23,8

23,8

Przypomnienie – kartka pocztowa po 2 tygodniach 18,2

42,0

Pierwsza powtórna wysyłka
kwestionariusza po 3 tygodniach 17,0

59,0

Druga powtórka wysyłki
kwestionariusza po 5 tygodniach 13,4

72,4

Ankieta pocztowa (cd) i telefoniczna

Przy

wykorzystaniu

powyższych

technik

zwiększania

odpowiedzi na ogół zwroty
zwiększają się do 50%.
Jest to jednak ciągle za mało i reprezentatywność próby nie
jest zachowana.

Ankieta / wywiad telefoniczny

CATI - computeur assisted telephone interviewing

ZALETY:

•  przeciętne koszty,
• anonimowość, podobnie jak przy ankiecie pocztowej, z
tym, że nie
trzeba odpowiadać na piśmie,
• osoby prowadzące wywiad znajdują się w jednym
pomieszczeniu stąd łatwiejsza kontrola

WADY:

• łatwość odmowy odpowiedzi na drażliwe pytania,
• łatwość przerwania wywiadu,
• brak kontroli nad procesem badawczym,
• problem reprezentatywności próby.

ANKIETA ON-LINE.

ZALETY:

•        koszty niewielkie,

•        szybkość dotarcia do respondenta,

WADY:

•        łatwość odmowy i przerwania badania,

•        brak kontroli nad prosem badawczym,

problem reprezentatywności próby.

JĘZYK

:



•  WYWOŁUJĄCY EMOCJE



• ZBYT GÓRNOLOTNY

DŁUGOŚĆ KWESTIONARIUSZA

UKŁAD GRAFICZNY

RÓŻNICE MIĘDZY
KWESTIONARIUSZEM ANKIETY I
WYWIADU

KONSTRUKCJA:

•

APEL

•PYTANIA
- Rodzaje pytań:
• 

zamknięte

• 

otwarte

• 

półotwarte (kafeterie

)

• 

wprowadzające

• 

sugerujące

• 

filtrujące

• 

naruszające prywatność

• 

projekcyjne

• 

sprawdzające/kontrolne

• 

w formie historyjki

•

jako zestaw opinii

 
-   Kolejność pytań
-   Stopniowanie „trudnych

pytań"

-   METRYCZKA

Kwestionariu

sz



Informacja o instytucji firmującej badania



Zwięzła informacja o celu badania



Dodatkowe wyjaśnienia

:



- Uzasadnienie wyboru danego respondenta (...

biorąc pod uwagę fakt, że jest Pan(i) członkiem
naszej

spółdzielni

liczymy

na

wykazanie

zainteresowania poniższą ankietą...)



- zapewnienie o anonimowości



- podziękowanie respondentowi za trud związany z

wypełnieniem ankiety



- określenie sposobu zwrotu ankiety

KONSTRUKCJA KWESTIONARIUSZA

KONSTRUKCJA KWESTIONARIUSZA

APEL

APEL

RODZAJ

RODZAJ

E

E

PYTAŃ

PYTAŃ

 

 

Pytania otwarte

— pytania., które zostawiają

respondentowi całkowitą swobodę odpowiedzi

Pytania zamknięte

—pytania, które są zaopatrzone w z

góry przewidywane odpowiedzi



odpowiedzi mogą być podane poza pytaniem w postaci

krótkiej listy



respondent „rozpoznaje" prawidłową odpowiedź



odpowiedzi na pytania zamknięte są łatwiejsze w

opracowaniu, są
porównywalne i jednoznaczne, ale dostarczają mniej
szczegółów
niż pytania otwarte



ilość odpowiedzi powinna być „do ogarnięcia" przez

respondenta



proponowane odpowiedzi powinny uwzględniać brak

opinii
respondenta („nie mam zdania ")

Pytania półotwarte

- badany ma możliwość wyboru jednej

z dwóch przedstawionych odpowiedzi oraz udzielenia
swobodnej odpowiedzi wpisując ją w odpowiednie miejsce

PYTANIA FILTRUJĄCE

PYTANIA FILTRUJĄCE

Stawiamy je wtedy. Gdy chcemy spośród respondentów dokonać
eliminacji osób, które nie mają nic do powiedzenia na dany
temat, np. zanim zapytamy o opinie o reklamie telewizyjnej
musimy zapytać o to czy respondent ją widział

PYTANIA SUGERUJĄCE

PYTANIA SUGERUJĄCE

Sposób formułowania tych pytań wpływa na udzielaną odpowiedź,
dlatego powinny być stosowane tylko wtedy, gdy chodzi o
przezwyciężenie zahamowań odpowiadającego,

np. „ Czy nie sądzi Pan/i, że porządna porcja batów jeszcze
nikomu nie zaszkodziła

? "

PYTANIA WPROWADZAJĄCE

PYTANIA WPROWADZAJĄCE

„

Czy pana/i zdaniem- ogólnie rzecz biorąc - sprawy w Polsce idą w

dobrym, czy złym kierunku? "

PYTANIA PROJEKCYJNE

PYTANIA PROJEKCYJNE

Wchodzą w zakres metod diagnozy psychologicznej (badania,
motywów, przekonań, spostrzegania, konfliktów wewnętrznych).
Metoda projekcji polega na pozyskaniu odpowiedzi respondenta
na podstawie niejasnego przekazu (tak aby sam dokonał jego
interpretacji); np. test skojarzeń słownych, test niedokończonych
zdań, niedokończonych opowiadań, testy rysunkowe

PYTANIA SPRAWDZAJĄCE/KONTROLNE

PYTANIA SPRAWDZAJĄCE/KONTROLNE

Stosuje sieje chcąc sprawdzić czy na określone pytanie
respondent odpowiedział zgodnie z prawdą, stąd pytanie to
dotyczy tego samego problemu, ale jest zadane w innej formie. W
kwestionariuszu powinno znajdować się odpowiednio „daleko" od
pytania właściwego.

PYTANIA W FORMIE HISTORYJKI

PYTANIA W FORMIE HISTORYJKI

PYTANIA JAKO ZESTAW OPINII

PYTANIA JAKO ZESTAW OPINII

„Jak Pan(i) ocenia obecny stan gospodarki?

a) Uważam, że gospodarka znajduje się w stanie dynamicznego
rozwoju

b) Uważam, że gospodarka znajduje się w stanie powolnego rozwoju

c) Uważam, że gospodarka znajduje się w stanie lekkiego kryzysu

d) Trudno powiedzieć "

PYTANIA NARUSZAJĄCE PRYWATNOŚĆ

PYTANIA NARUSZAJĄCE PRYWATNOŚĆ

„Ile Pani zarabia? "

METRYCZKA

METRYCZKA

Zawiera dane społeczno - demograficzne: wiek, płeć, stan

cywilny, zawód, wykształcenie.
Powinna być umieszczana na końcu kwestionariusza

JĘZYK

JĘZYK

KWESTIONARIUSZA

KWESTIONARIUSZA

Forma językowa pytań kwestionariuszowych

nie powinna:



wywoływać emocji



brzmieć zbyt górnolotnie, literacko, nie powinna próbować
wywoływać podziwu
respondenta

: co sądzi Pan(i) o percepcji adolescentów

relatywizującej facylitację
modernistycznego progresiwizmu ?

RESPONDENT MUSI ZROZUMIEĆ SENS PYTAŃ TAK JAK GO

ROZUMIE

BADACZ

 •

kolejność pytań - kontrowersje

 •

„promieniowanie emocjonalne pytań" poprzedzających na

następujące - sugeruje się
stosowanie pytań buforowych pomiędzy poszczególnymi
grupami tematycznymi;

 • długość kwestionariusza
 •

w przypadku wywiadu mierzy się czasem wywiadu (wg.

Noelle wywiad powinien trwać około 30 minut, aczkolwiek nie
można ustalać sztywnych ram czasowych — za R. Mayntz);

 •

stopniowanie „trudnych" pytań polega na tym, że na ten

sam temat stawia się najpierw pytania ogólne (często otwarte) i
kolejno coraz bardziej szczegółowe (najczęściej zamknięte) - lub
odwrotnie.

Dodatkowo, można zastosować następujące strategie pozyskania
odpowiedzi;
a.

odpowiedź ogólna

(jakie mniej więcej są Pana dochody,

mieszczą się w granicach..., czy...)
b.

złagodzenie, pomniejszenie

(Czy zdarzyło się Panu zabrać

[zamiast ukraść] do domu parę ołówków z biura..?)
c.

zaskoczenie

- Proszę niech Pan sobie przypomni, którego dnia

ostatni raz
wziął Pan do domu trochę materiałów biurowych ?
d.

pozór jednomyślności

(Wiadomo, że większość... czy Pan

także...?)
e.

oczywistość

- potraktowanie tematu jako naturalność -

Oczywiście...

UWAGA

: w odpowiedzi na powyższe (a-e) sposoby formułowania

pytań część
respondentów może się przyznać do czynów, których

nie popełnili

• układ graficzny
•  różnice między kwestionariuszem ankiety i wywiadu (wywiad
powinien zachować charakter

rozmowy)

  

Pytania sugerujące:

„ Czy powinno się stosować karę śmierci za najcięższe
przestępstwa?”
tak – 18%

„Czy zgadzamy się z Janem Pawłem II , że kara śmierci powinna
być powszechnie zniesiona?”
tak – 27%
(firma Mentor dla Wprost)

dwie opinie do wyboru (OBOP):
„blokujący drogi rolnicy nie mają innego wyjścia (…)”
„”rolnicy działają bezprawnie .,..”

w Onet.pl:
„Czy w Sejmie winny być

eksponowane

symbole religijne?”

(27.05.2007)

Pytania z wyrazami wywołującymi emocje:

„Czy powinno się pomagać rodzinom wielodzietnym?”
„Czy rodziny wielodzietne winny mieć przywileje?”
w Onet.pl
„Czy prezydent Kaczyński powinien tak kategorycznie
wypowiadać się na temat relacji polsko-niemieckich ?

Dwa pytanie w jednym

( pytanie zadane przez PBS na

zlecenie
Rzeczpospolitej):
 
„ Czy uważa Pan(i), że rolnicy maja powody do tego, by
protestować, urządzać blokady dróg?”
 

Pytania zbyt trudne-stawianie respondenta w roli eksperta

:

 
„Jak zmiana koalicji rządzącej w Niemczech wpłynie na warunki
na jakich Polska zostanie przyjęta do Unii Europejskiej?”
trudno powiedzieć 1/3 badanych (CBOS)

Obserwacja

Bardzo trudna technika zbierania danych z następujących

powodów:

1. Trudności w interpretacji sensu zachowań

(facet w

podartym swetrze, kobieta płacząca z telegramem,
rzekomo wroga-krzyk wymiana zdań na targu,) ; można
próbować

ustalić

ten

sens

poprzez

badanie

kwestionariuszowe,

Powyższą

trudność niweluje

w pewnym sensie

znajomość ról

społecznych

a także

kultury danej

społeczności

(pokazanie palców z literą V, koronacja

królów, wykład itp.)

2.

Konieczna znajomość języka

(slangu- kopsnij szluga,

foki, rzuć wapno na druty itd..)

3.

Niebezpieczeństwo nadawania przez obserwatora

własnych

sensów

obserwowanym

sytuacjom

(antropologowie niemieccy kontra Raymond Firth)

4.

Zachowania

są

też

wskaźnikami

zinstytucjonalizowanych

wartości,

społecznie

uzgodnionych definicji sytuacji, norm, nakazów, ról,
itp.

Obserwacja

Obserwowane przez badacza zachowania

uwarunkowane są przez:



Sytuację,

którą

badacz

winien

rozumieć,



Jej subiektywną interpretację, tego
możemy się dowiedzieć tylko od
obserwowanego,



Intencję osób działających - jw

Obserwacja wymaga rozumienia bądź
trafnej interpretacji subiektywnego
sensu oraz społecznego znaczenia
określonego zachowania

.

Cele obserwacji

:



Opis występujących w określonym systemie
społeczno – kulturowym zachowań i form
interakcji społecznych bez próby budowania
teorii (np. zachowania handlowe na bazarach
arabskich)



Analiza zależności empirycznych między
określonymi sekwencjami zachowań a
warunkami sytuacyjnymi (np. ubiór
ekspedienta a chęć dokonania zakupu)



Budowanie teorii zachowań.

Co i dlaczego mamy obserwować?

Wszystko?

Oczywiście nie. Sekwencja obserwacji wynika z
hipotez.

Rodzaje obserwacji:



Obserwacja uczestnicząca

(niebezpieczeństwo zaangażowania,
problemy etyczne),



nie uczestnicząca



Systematyczna

; teoria dobrze rozwinięta,

kategorie , warunki kontrolowane, 2
obserwatorów,



Mało usystematyzowana

;gdy mało wiemy o

przedmiocie badań – badacz uczy się
sensów i znaczeń. Niebezpieczeństwo:
zwracanie uwagi na zachowania
przypadkowe, anegdotyczne. Nie stosuje się
standaryzowanych metod zbierania
informacji i interpretacji

danych. Przykład:

Street Corner Society

Cele obserwacji:

1. Ustalenie

związków

między

zachowaniami a sytuacją i systemem
kulturowym,

2. Ustalenie warunków wywołujących te

same zachowania,

3. Ocena sytuacji i motywacje określają

dane zachowania.

    
Fotografie dnia (np. menadżera, instytucji,

działu)

MUSIMY PRECYZYJNIE WIEDZIEĆ CO

MUSIMY PRECYZYJNIE WIEDZIEĆ CO

CHCEMY ZBADAĆ!

CHCEMY ZBADAĆ!

ETAPY PRZYGOTOWANIA OBSERWACJI

ETAPY PRZYGOTOWANIA OBSERWACJI

1. CEL BADANIA
2. PRZEDMIOT BADANIA
3. SFORUŁOWANIE HIPOTEZ BADAWCZYCH
4. ZDEFINIOWANIE KATEGORII OBSERWACYJNYCH
  >       Operacjonalizacja zmiennych
>       Powiązanie zmiennych z ogólną strukturą sytuacji
społecznej
5. OKREŚLENIE WARUNKÓW l PRZEBIEGU OBSERWACJI
>       Miejsce badania
>       Czas i częstotliwość pomiaru
>       Stopień ingerencji obserwatora
> Stopień jawności obserwatora
6. WYBÓR TECHNIKI OBSERWACJI
7. OPRACOWANIE INSTRUMENTU POMIARU l SPOSOBU
REJESTRACJI DANYCH
8. REALIZACJA BADANIA
9. UOGÓLNIENIE l SYSTEMATYZACJA WYNIKÓW
10. SPORZĄDZENIE RAPORTU Z BADAŃ

Interview- Wywiad zogniskowany.

Jest to

metoda jakościowa

, używana przede wszystkim w

badaniach marketingowych.

Polega ona na tym, że zaprasza się do dyskusji, która nie

powinna trwać dłużej niż 2 godziny, 6 do 12 osób które
mają dyskutować na dany temat.

Są one opłacane przez badaczy. Dobrze jest mieć parę osób w

rezerwie, gdyby ktoś się rozmyślił.

Dyskusja jakkolwiek ma charakter swobodny, jest kierowana

przez moderatora. Często wybiera się relaksujące
otoczenie dla dyskusji.

Jej tematem jest zagadnienie będące obiektem badań, np:

odbiór jakiegoś produktu, usługi ( np. używanie telefonów
w samolotach), reklamy, zachowania konsumenckie.

Dla

pobudzenia dyskusji

używa się rozmaitych materiałów.

Treść dyskusji nagrywa się na magnetofonie lub przy pomocy

kamery wideo. Potem materiały są analizowane przez
specjalistów dostarczając im ważnych informacji do

planowania działań rynkowych

.

Badania dokonuje się na 3-4 grupach. Tak więc próba liczy

około 40 osób.

Gdy moderator zaczyna domyślać się jakie będą odpowiedzi na

pytania ( na podstawie odpowiedzi w poprzednich grupach)
oznacza to, że czas kończyć

.

Interview- Wywiad zogniskowany.

Metoda ta używana jest do:

• zorientowania się w nowej dziedzinie badań,

• sformułowania hipotezy w oparciu o opinie

uczestników dyskusji,.

• oceny przydatności populacji lub/i miejsc badań,

• korekty kwestionariuszy,

• weryfikacji interpretacji badawczych

Zdarza się stosunkowo często, że technikę tę

używa się w połączeniu z innymi
metodami/technikami.

Charakterystyczną cechą wywiadu

zogniskowanego jest wykorzystanie interakcji
grupowych do uzyskania takich wyników , które
nie są osiągalne inną metodą.

Interview – wywiad zogniskowany

dobór próby, nie musi być losowa, możemy wybierać celowe używając

telefonu
(telefonicznie ustala się dane), przy ustalaniu członków grupy trzeba
wziąć pod uwagę wiek, płeć, środowisko społeczne z którego się
wywodzą.

poziom ingerencji moderatora: wysoki, niski i w środku. Dawniej

optowano za niskim,
obecnie za wysokim aby uzyskać jak najwięcej użytecznych informacji.
Jednakże są cons and pros.

przygotowanie listy pytań/ problemów do dyskusji, a więc znowu:

problem i jego
eksplikacja i operacjonalizacja.

rola moderatora jak ankietera - niewidoczny,

zapis: analiza treści, analiza jakościowa, kodowanie

zalety: taniość ($50 - 100, tzn. 50PLN), połączenie dwóch metod: wywiadu

i obserwacji,
jednakże obserwacja ta nie ma naturalnego charakteru , ponieważ
moderator ją kreuje.

wady: brak reprezentatywności wyników, nie zawsze wiemy czy osoby

będą aktywne w
dyskusji,

SOCJOMETRIA.

Test socjometryczny służy rozpoznawaniu następujących
stosunków:

1.       sympatii i antypatii - pytamy kogo z członków
grupy R. najbardziej lubi/nie lubi,
2.       subiektywne preferencje w sferze interakcji-kogo
prosi o radę, kogo najchętniej gościłby w domu, z kim
chciałby pracować,
3.       rzeczywiste interakcje- kto z kim chodzi na piwo,
kto od kogo zasięga porady.

Pytania o sympatie/ antypatie - kogo chciałbyś zaprosić
na imieniny a kogo nie? Pytanie o spodziewane wybory i
odrzucenia.

Prezentacja wyników

:

•       socjogram - nie ma zasad sporządzania, przy
większych grupach bardzo skomplikowany i nieczytelny,
•      „tarcza strzelnicza"

SOCJOMETRIA.

Typowe konfiguracje socjometryczne:
* para,
* trójkąt,
* łańcuch - A->B->C->D
* gwiazda socjometryczna,
* klika,
* szara eminencja - łączą ją tylko dobre stosunki z
gwiazdą/idolem,
* samotnik osoba nie wybierana i nie wybierająca,
* odrzucony.

SOCJOMETRIA.

macierz socjometryczna;

indeksy:
liczba dokonanych wyborów suma a+ i
odrzuceń suma a-
liczba uzyskanych wyborów suma r+ i odrzuceń
suma r-
Gdy chcemy uwzględnić kolejność wyborów
używamy wagi
Indeks spójności grupy:
liczba wyborów wzajemnych
S= -----------------------------------------------------
liczba możliwych wyborów wzajemnych

MACIERZ SOCJOMETRYCZNA

 





a + ; a -

r s r s r s r s r s

+ 1

- 1

+ 2

+ 3

+ 1

- 1

- 1

+ 1

+ 1

+ 1

+ 1

+ 3

- 1

+ 2

+ 2

- 2

+ 1

+ 1

+ 2

- 2

+ 3

- 1

+ 2

+ 3

- 1

+ 2

+ 2

- 1

+ 3

+ 2

- 1

+ 3

+ 1

- 1

+ 2

+ 3

+ 2

- 1

+ 3

+ 3





b + ; b -

 r +

 r-

 s +

 s -

W Y B I E R A J A C Y

W Y B I E R A N Y

A

B

C

D

E

a
b

a
b

a
b

a
b

a
b

A

B

C

D

E

Objaśnienie znaków:
wiersz „a” -> liczba wyborów (suma a+) i odrzuceń (suma a-)
dokonanych
wiersz „b” -> liczba wyborów i odrzuceń oczekiwanych
Kolumna „r” -> liczba wyborów i odrzuceń uzyskanych
kolumna „s”-> liczba wyborów i odrzuceń, których inna osoba
oczekuje od A,B,...

Po nadaniu wagi można również wyprowadzić wartości, które uwzględniają kolejność
wyborów i odrzuceń:
1-szy wybór ma wagę 3; 2-gi wybór wagę 2, a 3-ci-wagę 1.
Otrzymujemy:
1.  łączną sumę wag wyborów: (a) uzyskanych i (b) dokonanych;
2.  łączną sumę wag odrzuceń: (a) uzyskanych i (b) dokonanych;
3.  łączną liczbę wyborów wzajemnych;
4.  łączną liczbę odrzuceń wzajemnych;
5.  łączną liczbę: a), trafnie oczekiwanych wyborów, b), trafnie oczekiwanych
odrzuceń, c), nie- trafnie oczekiwanych wyborów, d), nietrafnie oczekiwanych odrzuceń.

M E T O D Y I T E C H N I K I B A D A Ń S P O Ł E C Z N Y C H

S O C J O M E T R I A

M O D E L E S T R U K T U R S T O S U N K Ó W M I Ę D Z Y L U D Z K I C H

P a r a ( o b u s t r o n n y w y b ó r
- w z a j e m n a a p r o b a t a )

T r ó j k ą t ( z r ó ż n i c o w a n e

w z a j e m n i e i n t e r a k c j e )

G w i a z d a s o c j o m e t r y c z n a ( j e d n a z o s ó b

j e s t s z c z e g ó l n i e c z ę s t o w y b i e r a n a )

Ł a ń c u c h w z a j e m n y c h w y b o r ó w

P i r a m i d a l u b d r z e w o s o c j o l o g i c z n e ( s t r u k tu r a z ł o ż o n a )

C

B

A

D

E

F

G

O d r z u c e n i e o s o b y A p r z e z p o z o s ta ł y c h

SOCJOMETRIA

PODSTAWOWE OZNACZENIA SYMBOLICZNE

Aktywne uczestnictwo w stosunkach z innymi

Element izolowany

Wybór jednostronny
(słaba więź wzajemna)

Wybór obustronny (mocna więź wzajemna)

lub

Wybór wzajemny pozytywne - negatywny

(sympatia - antypatia)

Wzajemny wybór negatywny

(antypatia - antypatia)

A

B

l u b

l u b

Pasywne uczestnictwo w stosunkach z
innymi

Przychylność do kogoś
(sympatia lub wybór
pozytywny)

Niechęć do kogoś
(antypatia lub wybór negatywny)

ANALIZA TREŚCI.

Jest to technika badawcza , która w sposób
zobiektywizowany i systematyczny ustala i
opisuje cechy językowe tekstów po to, aby na tej
podstawie

wnioskować

o

niejęzykowych

własnościach

ludzi

i agregatów społecznych.

„Tekst” może być mówiony i pisany, może być to
także plakat lub film.

Analiza treści może dotyczyć m.in.:
1. 

nadawcy tekstu

(np. jego intencji, cech

systemu wartości)
2. 

 założonych

przez nadawcę

cech odbiorcy/ców

(np: poziomu wiedzy, zainteresowań,
uznawanych wartości)
3.  

przypuszczalnych reakcji odbiorcy

na

komunikat,
4.  

cech systemu społeczno-kulturowego

w

którym ten tekst powstał lub do którego jest
adresowany (cnoty i wartości społeczeństwa,
polityczna orientacja wydawcy itp).
 

ANALIZA TREŚCI.

 

Etapy badawcze:
•  

sformułowanie problemu , eksplikacja, operacjonalizacja

•  

podbudowa teoretyczna;

dlaczego wybieramy analizę

treści, dlaczego. uważamy, że istnieje związek i jaki
między tekstem a postawami lub zachowaniami,
• 

 hipotezy i pytania badawcze

,

•  

dobór materiału tekstowego, dobór próby

-- uważać

na zniekształcenia systematyczne ( pewnego typu
artykuły ukazują się tylko w pewnych okresach).
•  

operacjonalizacja zmiennych zawartych w hipotezach

;

określenie jednostek tekstowych słowa, części zdań,
całe zdania, całe akapity tekstu, całe artykuły, książki ,
audycje radiowe, tematy) oraz opracowanie kategorii
analitycznych ( np: przy badaniu testem TAT - osoby
„jednoznacznie zorientowane na osiągnięcia”,
„wątpliwie zorientowane na osiągnięcia”. itp)
•  

analiza jakościowa i ilościowa

- robi się wszystko aby

liczenie nie było obarczone emocjami; zamiast nazw
wprowadza się symbole,itd.

ANALIZA TREŚCI.

Wątpliwości:

skąd osoba dokonująca analizy treści wie
co oznacza określony- znak językowy w
danym tekście, jaką treść nadaje mu
nadawca i odbiorca komunikatu? - problem
common meeting ground nadawcy ,
odbiorcy i badacza (slangi, obcy język,
„Google nie mógł się zgodzić aby Double
Click przejął Microsoft”, itd)

Zalety:

badanie odbywa się na materiale
istniejącym dowolnie długo, niezależnie od
badacza.

Wtórna analiza danych

Wtórna analiza danych ma bogatą tradycję. Np.: Emil
Durkheim analizował oficjalne dane statystyczne dotyczące
samobójstw na różnych obszarach i stwierdził, że odsetek
samobójstw w krajach protestanckich był wyższy niż w
katolickich.
Max Weber studiował oficjalne założenia ideologiczne
kościołów protestanckich, a także analizował inne dokumenty
historyczne aby podważyć tezę Marksa, że to raczej religia a
nie determinizm ekonomiczny jest źródłem zachowań
społecznych.

Powody dla, których rośnie zainteresowanie
wykorzystywaniem danych wtórnych.
Jaki efekt, o ile w ogóle, wywiera opinia publiczna na politykę
rządu?

Benjamin Page i Robert Shapiro przeanalizowali kilkaset
badań sondażowych przeprowadzonych na próbie
reprezentacyjnej społeczeństwa amerykańskiego miedzy
rokiem 1935 a 1975 przez Instytut Gallupa, National

Opinionm Research Center, Center for Political Studies
Center przy University of Michigan.

Wtórna analiza danych

.

Ograniczenia wtórnej analizy

:

1. tylko w przybliżeniu odpowiadają one danym jakie
badacz chciałby wykorzystać w procesie testowania
hipotez. Różnice mogą dotyczyć wielkości próby,
metody, sposobu formułowania
pytań itd.
2. dostęp do danych,
3. brak informacji jak dane zostały zebrane.

Dokumenty osobiste:
-   autobiografie,
-   pamiętniki,

-   listy.

BADANIA PANELOWE

„Badanie panelowe polega na tym, że pewna liczba osób lub innych jednostek badawczych
zostaje przynajmniej dwukrotnie w pewnym odstępie czasu poddana pomiarom (obserwacji,
badaniom ankietowym) ze względu na tę samą cechę"

na podst. R. Mayntz i in., str. 171

PANEL • to grupa kilkakrotnie wypowiadająca się na dany temat Głównym celem badań
panelowych jest pomiar dynamiki określonych zmian, np. postaw, preferencji konsumenckich -
postaw, opinii, ale również zachowań, statusu (zawód, dochód), przynależności do określonej
grupy.

Analiza trendu – jest również metodą badania zmian zachodzących w czasie: zmienną(e) mierzy
się kilkakrotnie w pewnych odstępach czasu.

Analiza trendu

 

WIOSNA

JESIEŃ

ZATRUDNIONY

20

20

BEZROBOTNY

1

1

RAZEM

21

21

Tabela panelowa

 

WIOSNA

JESIEŃ

 

RAZEM

WIOSNĄ

Zatrudnion
y

Bezrobotny

ZATRUDNIONY

 

19,5

 

0,5

 

20,0

BEZROBOTNY

 

0,5

 

0,5

 

1,0

RAZEM

 

 

20,0

 

1,0

 

 

21,0

Rodzaje skal.

Pomiar oznacza podlegający określonym regułom proces przyporządkowania

symboli

zaobserwowanym wartościom badanych cech.
Można wyróżnić cztery rodzaje pomiarów i odpowiadające im 4 rodzaje skal:
1.             skalę nominalną,
2.             skale porządkową,
3.             skalę interwałową,
4.             skale ilorazową.

Ad. 1.:
Polega ona na klasyfikowaniu obiektów ze względu na określoną cechę
jakościową. Np.: kobieta (1), mężczyzna (2), osoby wyznania protestanckiego (1),
katolickiego (2) , mojżeszowego (3) itd.

Przy pomiarze nominalny muszą być spełnione następujące warunki:
1. w odniesieniu do dwóch obiektów badanych musi być rozstrzygalne, czy ze
względu na badaną cechę są one takie same czy nie. Możliwa jest tylko jedna z
dwu sytuacji: A=B lub A =/= B.
2.  Identyczność dwu obiektów musi być relacją symetryczną: jeżeli obiekt A
ma tę
samą cechę badaną co obiekt B, to obiekt B ma tę samą cechę badaną co
obiekt A
: jeżeli A=B to B=A
3. Jeżeli obiekt A ma tę samą wartość cechy co obiekt badany B, obiekt zaś B
tę
samą wartość cechy co obiekt C , to obiekt A ma tę samą wartość cechy co
obiekt
C: jeżeli A = B i B = C to A = C.

Ad.2:
Pozwala na porządkowanie obiektów badanych odpowiednio do
wartości danej cechy, ponieważ cecha ta ma charakter ilościowy.
Tego rodzaju pomiar uwzględnia siłę, natężenie i wielkość określonej
cechy u poszczególnych obiektów badanych. Np.: ludzi można
uszeregować wg siły lub słabości zainteresowań politycznych.

Przy pomiarze muszą być spełnione następujące warunki:
1.  jeżeli obiekt A pod względem danej cechy jest większy
od obiektu B , to obiekt B
pod względem tej cechy nie jest większy od obiektu A:
jeżeli A>B to B A,

2. jeżeli A>B a B>C to A>C

Ad.3:
Skala

interwałowa

informuje

jakie

są

odstępy

między

poszczególnymi punktami. Np.: długość mierzy się w cm lub
metrach, temperaturę w stopniach.

Ad.4:
Skala ilorazowa ma punkt zerowy, dzięki czemu możemy posługiwać
się mnożeniem i dzieleniem.

Skale nominalne

Skale nominalne alternatywne (z klasyfikacją dwudzielną)
Czy ma Pan (i) samochód marki FIAT 126 p?
a) tak
b) nie

Skale nominalne niealternatywne (z klasyfikacją
wielodzielną)
Który z niżej wymienionych czynników zadecydował o
zakupie przez Pana (ią) FIAT-a 126 p?
a) gabaryty
b) cena
c) koszty eksploatacji
d) łatwość nabycia
e) doświadczenie z użytkowania samochodu tej marki

Skale porządkowe

- skala jednobiegunowa

Jak często spotyka się Pan(i) z wyżej wymienionymi

osobami?

1. codziennie
2. przynajmniej raz w tygodniu
3. przynajmniej raz w miesiącu
4. kilka razy w roku
5. rzadziej

I biegun silny I------------------I niesilny II biegun

Czy jest Pan(i) zainteresowany(a) wypróbowaniem

nowego środka do prania bielizny (proszę zaznaczyć x w

miejscu oznaczającym stopień zainteresowania?

Jestem bardzo zainteresowany I_I_I_I_I_I W ogóle

nie jestem zainteresowany

- skala dwubiegunowa

Czy w ciągu ostatnich trzech lat warunku życia w Pana(i) mieście (dzielnicy),
ogólnie biorąc poprawiły się?
1. Bardzo się poprawiły
2. Trochę się poprawiły
3. Pozostały bez zmian
4. Trochę się pogorszyły
5. Bardzo się pogorszyły
6. Trudno powiedzieć

I biegun silny I---------------------------------I słaby II biegun

Jaki wpływ na decyzję zakupu nowego środka doprania bielizny ma jego
cena?
a) bardzo dużą
b) dużą
c) ani dużą ani małą
d) małą
e) bardzo małą

Skale interwałowe

W którym roku planuje Pan (i) zakup nowej pralki
automatycznej?
a) 2000
b) 2001
c) 2002
d) nie wiem

Skale ilorazowe

Mierzenie postaw

 

Thurstone’a metoda równych interwałów

 

 

Stosowana coraz rzadziej ze względu na poważne niedostatki.

 

Pewną liczbę stwierdzeń poddaje się ocenie kompetentnych w

badanej dziedzinie sędziów. ( Np.: w sprawach Kościoła). Np.:
takim stwierdzeniem może być „ do kościoła chodzą
przeważnie ludzie starzy”. Sędziowie mają określić czy dane
stwierdzenie odzwierciedla postawę pozytywną czy negatywną.
W wyniku tej oceny umieszczamy każde stwierdzenie na 11
punktowej skali ( od postawy negatywnej przez neutralną do
pozytywnej). Oceny sędziów będą prawdopodobnie różne,
dlatego obliczamy średnią, która określa miejsce danego
stwierdzenia na skali. Oraz odchylenie standardowe.
Następnie spośród stwierdzeń zajmujących na skali miejsca
obok siebie wybiera się te , które mają najmniejsze
rozproszenie ( ok. . 20). Wybrane stwierdzenia stanowią
narzędzia pomiaru . Respondent proszony jest o to , aby
stwierdził, że zgadza się lub nie z danymi stwierdzeniami. Na
ogół bierze się pod uwagę tylko te stwierdzenia z którymi się
zgadza. Oblicza się średnią, która jest ilościowym wyrazem
postawy.
Wątpliwe jest oparcie się na sądach „kompetentnych sędziów”.

Mierzenie postaw

Skala Likerta

.

Przykład: badamy stopień patriarchalizmu w

postawach mężów względem żon.

Kompletujemy stwierdzenia

. Np.:



Praca zawodowa męża jest więcej warta niż praca domowa żony.



Mąż winien określać kieszonkowe dla żony.



Kobieta nigdy nie powinna w obecności męża wygłaszać innego

zdania niż mąż.



Kobiety winny mieć prawa jazdy itd.

Respondent winien zająć stanowisko w
stosunku do każdego stwierdzenia: (4) tak,
(3) raczej tak, (2) nie mam zdania, (1) raczej
nie, (0) nie.

Skala Likerta

.

Skompletowane stwierdzenia można poddać selekcji,
aby odrzucić mało przydatne. Można to dokonać
poprzez wstępny sondaż przeprowadzony na grupie
np.: 100 osób. Sondaż nie jest obowiązkowy,
ponieważ możemy w trakcie badań nie uwzględnić
nieadekwatnych stwierdzeń.
Nadajemy wartości liczbowe wybranym przez
respondentów odpowiedziom.
Sprawdzenie założonej jednowymiarowości;
ujawnienie i odrzucenie stwierdzeń , które nie należą
do wymiaru „postawa patriarchalna”.
 Najpierw ustala się łączną liczb punktów. Następnie
wydzielamy 25% tych respondentów, którzy uzyskali
najwięcej punktów i 25% ,którzy uzyskali najmniej
punktów. Stanowią oni grupę „górną” i „dolną”.
  Oblicza się łączną liczbę punktów uzyskanych przez
respondenta w odpowiedzi na stwierdzenia
zaakceptowane i punkty określają nam postawę.

Mierzenie postaw

Opracowanie i analiza danych

1. 

Weryfikacja materiału surowego

- rok urodzenia podany w ankiecie nie zgadza

się z tym
w operacie, ankiety od jednego ankietera bliźniaczo do siebie podobne,
poprawność
wypełnienia ankiet

D A N E

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2
3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4
5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5
6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7
8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8
9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9

1 2 3 5 7 9 1 1 1 3 1 5 1 7 1 9 2 1 2 3 2 5 2 7 2 9 3 1 3 3 3 5 3 7 3 9 4 1 4 3 4 5 4 7 4 9 5 1 5 3 5 5 5 7 5 9 6 1 6 3 6 5 6 7 6 9 7 1 7 3 7 5 7 7 7 9

1 2 4 6 8 1 0 1 2 1 4 1 6 1 8 2 0 2 2 2 4 2 6 2 8 3 0 3 2 3 4 3 6 3 8 4 0 4 2 4 4 4 6 4 8 5 0 5 2 5 4 5 6 5 8 6 0 6 2 6 4 6 6 6 8 7 0 7 2 7 4 7 6 7 8 0 8

Karta perforowana

Opracowanie i analiza danych

2.  

Kodowanie:

a.

Kategoryzacja

:

•        pytań zamkniętych,
•        pytań otwartych ( dlaczego zdecydowałeś (łaś) się studiować
zarządzanie na UJ)

Zawody:
Fryzjer, stolarz, makler, operator dźwigu, weterynarz, pielęgniarka,
sezonowy pracownik rolny, pracownik szczebla kierowniczego, inżynier,
elektryk, pracownik agencji reklamowej,

Kategoryzujemy:
1.wolne zawody i osoby zatrudnione na szczeblu
kierowniczym:

prawnik,

weterynarz, pracownik szczebla kierowniczego, inżynier,

2. pracownicy techniczni i sprzedawcy: pracownik agencji
reklamowej, makler,
3.pracownicy sektora usług i robotnicy wykwalifikowani: fryzjer,
stolarz,

operator

dźwigu, pielęgniarka, elektryk,
4. robotnicy niewykwalifikowani: sezonowy pracownik rolny

podstawa powyższej kategoryzacji: prestiż, wykształcenie,
dochody.

 

Opracowanie i analiza danych

Jaki problem uznałbyś za największy w obecnym okresie studiów

?

1.

 Za wysokie czesne

2.

Za mało miejsc parkingowych

3.

Kadra nie wie co się dzieje

4.

Kierownicy studiów są wiecznie nieosiągalni

5.

Za mało oferowanych wykładów

6.

Karaluchy w akademikach

7.

Zbyt wysokie wymagania

8.

Zła jakość jedzenia w stołówce

9.

Za drogie książki

10. Za mało stypendiów
 
 Szersze pola problemowe:
 

Problemy finansowe

: wysokie czesne, za drogie książki, za mało

stypendiów,

Problemy bytowe

: zła jakość jedzenia, karaluchy w akademikach, mało

miejsc na parkingach,

Problemy związane ze studiowaniem

(?)

 
Ale można też rozróżnić na

akademickie

i

pozaakademickie

Albo

Akademickie

,

infrastrukturalne

i

administracyjne

 

 
 

 

Opracowanie i analiza danych

Pyt.25: „Co sądzi Pan(i) o zamieszczeniu w X horoskopów, tj.

przepowiedni, jakie wydarzenia w ciągu tygodnia czekają ludzi
urodzonych w określonym dniu, miesiącu?”

1.

OCENY POZYTYWNE

; np.: „ to jest wspaniała rozrywka”, „ nie bardzo

im wierzę , ale z przyjemnością czytam”, „pasują doskonale do
magazynowego charakteru gazety” itp.

2.

OCENY MIESZANE

; np.: jest ciekawe, ale gazeta za dużo miejsca im

poświęca”, „ dobra rozrywka, ale powinny być bardziej dowcipne” , „ da
się czytać , ale bez tego bym się obył”, „ jest mi to obojętne” itd.

3.

OCENY NEGATYWNE

; np.: „nie widzę sensu zamieszczania takich bzdur

w organie partyjnym”, „nie pochwalam, bo czemu to służy”, „ zamiast
horoskopów lepiej zamieścić satyrę polityczną”itd.

4.

ODPOWIEDZI UNIKOWE , BRAK ZDANIA

(np.: „nie wiem, nie czytałem

tego”, „trudno odpowiedzieć”, „zależy jak kto do tego podejdzie” ( nie
wyraża własnego zadania),

5.

ODPOWIEDZI NIE NA TEMAT

; „urodziłem się pod znakiem Byka i

kiedyś wróżka powiedziała mi , że...” itd..

6.

BRAK ODPOWIEDZI

7.

NIE DOTYCZY

( np.; respondent wcześniej odpowiedział, , że nie czyta

tej gazety)

Opracowanie i analiza danych

 

Przykład braku rozłączności

:

Kategorie opisujące warunki mieszkaniowe
studentów:
1. mieszka w domu studenckim,
2. mieszka z rodzicami,
3. mieszka poza miasteczkiem studenckim,
4. mieszka z małżonkiem
Powinno być:
1.mieszka z rodzicami,
2 mieszka w domu studenckim,
3 mieszka poza miasteczkiem studenckim
albo
samodzielnie, albo z przyjaciółmi, lub
małżonkiem.

Opracowanie i analiza danych

b.

klucz kategoryzacyjny

;

o

 może być kilka dla jednego pytania,

o

kategorie rozłączne i wyczerpujące np: kategorie
treści, których zdaniem badanych winno być więcej w
gazecie:

1. informacje z kraju i ze świata,
2.     wiadomości i artykuły o tematyce sportowej,
3.  wiadomości lokalne,
.....................................................
       

o

klasyfikacja winna być podporządkowana głównie
temu, czego oczekujemy od materiału

o

przykłady odpowiedzi umieszczone przy każdej
kategorii

 

Opracowanie i analiza danych

 

c. instrukcja kodowa

;

•         symbole kodowe dla „brak odpowiedzi", „nie dotyczy".
•        sprawdzanie instrukcji kodowych (50 ankiet kodowanych

przez kilka osób)

•        wpisywanie danych do arkusza kodowego

d. błędy kodowania;

zły dobór kategorii, pomyłka przy

wpisaniu kodu do arkusza kodowego, pomyłka przy
wpisaniu kodu na kartę perforowaną lub do komputera.

Faza kodowania danych jest najczęściej

Faza kodowania danych jest najczęściej

największym źródłem błędów.

największym źródłem błędów.

Kammayer i Roth poprosili 64 studentów college'u o wypełnienie

kwestionariuszy zawierających pytania otwarte i zamknięte.
Następnie każdy student miał zakodować swój
kwestionariusz i innych osób. Dla każdej osoby badanej
badacze porównywali sposób kodowania własnego
kwestionariusza i innych osób. Okazało

się, że osoby

kodujące inaczej rozumiały odpowiedzi niż właściwy
respondent

Opracowanie i analiza danych

Metody wprowadzania danych:



•        

arkusz kodowy,



•         kodowanie na marginesie,



•         skanowanie,



•         bezpośrednie wprowadzanie

danych: CATI (computer-assisted
telephone interviewnig) wywiad
telefoniczny ze wspomaganiem
komputerowym

Opracowanie i analiza danych

• liczenie;



•        pałeczkowanie,



•        komputer.

Opracowanie i analiza danych

4. analiza tabelaryczna

;

związki przyczynowe

:

•

zależność jednoprzyczynowa

„ X warunkuje Y" X-----

> Y (tabela dwudzielcza)

•

zależność wieloprzyczynowa

: (tabela trójdzielcza)

X

Y

Z

       

•

łańcuch przyczynowy

: X warunkuje Y, a Y warunkuje Z : X—>Y—

>Z

Y - nazywamy zmienną interweniującą

Opracowanie i analiza danych

Związek przyczynowy ma charakter

deterministyczny jeżeli:

• przy X →Y , ~X → ~Y

• przy X i Y →Z, ~X, ale Y → ~Z, X, ale ~Y→

~Z

Np.: niepowodzenia (X) i ambicje (Y)

powodują frustracje (Z)

Opracowanie i analiza danych

Tabela dwudzielcza

.

O związku wzajemnym miedzy dwoma

zmiennymi możemy orzekać:

1.stwierdzając czy w tabeli występuje

„krzyżowanie się" relacji, (folia)

2.za pomocą statystycznego testu istotności,

(folia) –

informuje o prawdopodobieństwie

wystąpienia związku

3.obliczając współczynnik korelacji.(folia)-

informuje o sile związku.

POZIOM
WYKSZT
AŁCENIA

POZIOM KULTURY

POLITYCZNEJ

WYSOKI

NISKI

RAZEM

WYSOKI
E

1000

600

1600

NISKIE

600

1000

1600

RAZEM

1600

1600

Opracowanie i analiza danych

Tabela trójdzielcza.

Niejednokrotnie badacz ma podstawy, żeby

sądzić, iż

korelacja

ujawniona przy pomocy tabeli

dwudzielnej

nie jest związkiem

jednoprzyczynowym

, tzn. że związek

jednoprzyczynowy należałoby uzupełnić o

trzecią

zmienną

, która jest albo

drugą zmienną

niezależną, albo zmienną interweniującą

.

Może się też zdarzyć, że zależność wynikająca z

tabeli dwudzielczej jest „korelacją pozorną". We
wszystkich wyżej wym. przypadkach tabelę
dwudzielną trzeba wzbogacić o trzecią, zmienną.
( zmienna testująca).

Opracowanie i analiza danych

Posłużenie się zmienną testująca może ujawnić jeden z pięciu

możliwych układów zmiennych:

1.

korelacja pozorna

- nie zachodzi żaden związek między

zmiennymi,

2. 

interwencja

- zmienna testująca okazuje się ogniwem

pośrednim (interweniującym) w zależności miedzy dwoma
zmiennymi,

3. 

wieloprzyczynowość

- zmienna testująca okazuje się

drugą zmienną niezależną.

4.

potwierdzenie

- zmienna testująca nie ujawnia ani

korelacji pozornej, ani interwencji, ani wieloprzyczynowości,
a zatem potwierdza istnienie wyjściowego związku
jednoprzyczynowego. Może się jednak okazać , że użycie innej
zmiennej testującej zakwestionuje istnienie wyjściowej
zależności jednoprzyczynowej,

5.

pozorna nie-korelacja

- początkowo tabela dwudzielna

nie ujawniła żadnej zależności, a po wprowadzeniu
zmiennej testującej wykazała związek wieloczynnikowy.

Opracowanie i analiza danych

ad. 1

korelacja pozorna

przykład: im więcej wozów straży pożarnej użyje się do

gaszenia pożaru tym większe straty spowoduje ów
pożar.(folie)

Analiza Kontekstualna

- badanie zależności miedzy

określonymi cechami otoczenia, sytuacji lub
kontekstu a cechami osobowymi (postawy, sposoby
zachowań). Cechami kontekstowymi są cechy
grupowe określające jednostki – (np. ucznia poprzez
rodzaj

szkoły, profesora poprzez uczelnię). Cechy

kontekstowe uznawane są z reguły za zmienne
niezależne.

Sprawdzanie zależności wieloczynnikowych

Jak na podstawie posiadanych danych można ustalić, który z dwóch teoretycznie

równie prawdopodobnych modeli czteroczynnikowych (modele poniżej)
odpowiada poszukiwanej zależności- przykład

:

Zakładamy, że wyniki w nauce (Z) mogą zależeć od następujących zmiennych:

1.

Społeczno-ekonomicznych status ojca (W),

2.

Stosowane przez ojca metody wychowawcze (X)

3.

Pozycja (prestiż) syna w klasie (Y)

W X Y
Z

Dwa modele
tej samej
zależności

W
X

Z
Y

Model 1

Model 2

rr

XZ

= r

XY

* r

YZ

r

WY

= r

WX

* r

XY

r

WZ

= r

WX

* r

XY

*r

YZ

r

XZ

= r

XY

* r

YZ

r

WY

= r

WY

* r

YZ

Sprawdzanie zależności

wieloczynnikowych

Macierz korelacji na podstawie badań
empirycznych

Dokonujemy porównania
wielkości korelacji
wynikających z
przewidywań
teoretycznych (modele 1 i
2) z korelacjami
wyliczonymi na podstawie
badań empirycznych

W X Y
Z
W - 0,49 0,53
0,39
X 0,49 - 0,61
0,51
Y 0,53 0,61 -
0,80
Z 0,39 0,51 0,80
-

Modele Wartość rzeczywista(badania)

Wartość

teoretyczna/modelowa
model 1

r

XZ

= r

XY

* r

YZ

0,51

0,49

=

(0,51)*(0,80)

r

WY

= r

WX

* r

XY

0,53

0,30

=

(0,49)*(0,61)
r

WZ

= r

WX

* r

XY

* r

YZ

0,39

0,24

=

(0,49)*(0,61)*(0,80)

model 2

r

XZ

= r

XY

* r

YZ

0,51 0,49 =

(0,61)*(0,80)
r

WZ

= r

WY

* r

YZ

0,39 0,42

=

(0,53)*(0,80)

Wynik: model 2 wykazuje większą zgodność z danymi

empirycznymi