Cyan Magenta Yellow Black Pantone 295CV str. 27
BEZPIECZEC
STWO PRACY 5/2004
JEAN JACQUES
Krajowy Instytut Badawczy
Bezpieczeństwa i Higieny Pracy (INRS)
Francja
Normalizacja europejska w dziedzinie hałasu
ze szczególnym uwzględnieniem maszyn i stanowisk pracy
W artykule przedstawiono najistotniejsze aspekty normalizacji w dziedzinie hałasu przemysło-
Wprowadzenie
wego. Autor omawia europejską normalizację, która rozwinęła się w ciągu ostatnich 15 lat
dzięki wdrożeniu tzw. nowego podejścia w zakresie uregulowań, które łączą dyrektywy Unii
W zakresie hałasu w środowisku pracy,
Europejskiej z normami europejskimi. Miało to wpływ na normalizację w dziedzinie hałasu wy-
pomimo wprowadzenia i obowiązywania od
twarzanego przez maszyny jako kluczowego aspektu bezpieczeństwa wyrobów.
wielu lat krajowych przepisów dotyczących
Noise and standardization, focussing on machinery and workplace domains
tego czynnika, wielu ludzi w Europie nadal
European standardization has boomed over the past 15 years due to the implementation of the  new appro-
doznaje utraty słuchu w wyniku narażenia na
ach European regulatory scheme that links European directives to European standards. This has had major
hałas maszyn. W celu zapewnienia postępu,
consequences in the field of machinery noise as a key aspect of product safety.
zaszła potrzeba wprowadzenia polityki wymu-
szającej redukcję hałasu u z
ródła na poziomie
poziomie europejskim i międzynarodowym
Hałas maszyn  redukcja u z
ródła
projektowania, a także wprowadzania na rynek
w zakresie redukcji hałasu w miejscu pracy,
na poziomie projektowania
maszyn o mniejszej emisji hałasu. W Europie
zwłaszcza projektowania miejsc pracy o ogra-
stało się to możliwe dzięki określonym przepi-
niczonym hałasie, projektowania środków
som Unii Europejskiej. Nowe podejście
redukcji hałasu na drodze propagacji oraz
Równolegle do działań w zakresie redukcji wyznaczania ich skuteczności.
W 1985 roku Europejska Wspólnota Go-
hałasu u z
ródła na poziomie projektowania, Rysunek przedstawia rolę norm w bieżącej
spodarcza (EWG obecnie Unia Europejska,
rozwinięto program prac normalizacyjnych na strategii redukowania hałasu w przemyśle.
UE) podjęła decyzję o usunięciu technicznych
barier w handlu. Osiągnięto to przez adaptację
dyrektyw, które przybliżały przepisy prawne
państw członkowskich. Dyrektywy te  znane
jako dyrektywy  nowego podejścia  określiły
zakres harmonizacji przepisów w poszczegól-
nych sektorach, np. maszynowym, gdzie istniały
bariery handlowe ze względu na zróżnicowane
krajowe przepisy i/lub metody techniczne, np.
oceny zagrożeń związanych z zastosowaniem
określonego wyrobu.
Tzw. nowe podejście polega na tym, że
dyrektywy określają podstawowe wymagania
prawne (zwane zasadniczymi wymaganiami
bezpieczeństwa  Essential Safety Requirements
 ESR), pozostawiając normom zapewnienie
warunków służących do osiągnięcia założonych
celów. Takim ogólnym celem w dziedzinie
maszyn jest wolny obrót tych wyrobów, przy
zapewnieniu ich wysokiej jakości pod wzglę-
dem bezpieczeństwa i higieny pracy.
W tym kontekście normy zostały zharmo-
nizowane z dyrektywami nowego podejścia,
i choć ich stosowanie jest dobrowolne, są one
traktowane jak przepisy. Zastosowanie normy
zharmonizowanej jest jednym ze sposobów
uzyskania domniemania zgodności z dyrektywą
nowego podejścia.
Dyrektywa dotycząca maszyn
Główną dyrektywą nowego podejścia jest
dyrektywa 89/392/EWG (pierwszy raz opu-
blikowana w 1989 roku, kolejno zmieniana
i opublikowana w 1998 roku jako 98/37/WE),
zwana także dyrektywą maszynową [1].
Dyrektywie tej towarzyszą trzy typy norm,
tzw. normy typu A, B i C. Typ A dotyczy norm
Rys. Normy jako narzędzia globalnej strategii zwalczania hałasu w przemyśle
27
Cyan Magenta Yellow Black Pantone 295CV str. 28
BEZPIECZEC
STWO PRACY 5/2004
obejmujących podstawowe zasady bezpieczeń- akustycznego emisji przekracza wartość pro- B są nadrzędnymi dokumentami odniesienia.
stwa, typ B  norm obejmujących określone gową 85 dB). Celem tego jest umożliwienie Komitety techniczne zachęca się do maksymal-
aspekty bezpieczeństwa (np. ogólne pomiary kupującym porównania istniejących na rynku nego możliwego wykorzystania norm typu B.
emisji hałasu), które dotyczą dużej liczby maszyn na podstawie danych o emisji hałasu. Obecnie normy typu B są stosowane przez ich
różnych maszyn, oraz typ C, który dotyczy powołanie w normach typu C.
norm zawierających szczegółowe wymagania Program prac normalizacyjnych
bezpieczeństwa dla określonych grup lub dotyczących maszyn
Struktura normalizacji
poszczególnych maszyn, w tym dotyczące
w dziedzinie akustyki
Europejski Komitet Normalizacyjny (CEN)
zagrożeń wynikających z emisji hałasu.
oraz Europejski Komitet Normalizacyjny
Normalizacja, przynajmniej dla Europej-
Elektrotechniki (CENELEC), przy ścisłej
Wymagania w zakresie hałasu
czyków, jest strukturą trójpoziomową z pozio-
współpracy z Komisją Europejską (EC) oraz
w dyrektywie maszynowej
mami: krajowym (organizacje członkowskie,
Europejskim Stowarzyszeniem Wolnego Han-
np. BS w Wielkiej Brytanii, DIN w Niem-
Hałas jest częstym z
ródłem zagrożeń dlu (EFTA), są odpowiedzialne za opracowanie
czech, AFNOR we Francji, DS w Danii),
w przypadku maszyn. Dyrektywa maszynowa norm europejskich (EN), które wspomagają
europejskim, tzn. CEN i jego odpowiednik
zwraca uwagę na aspekt hałasu przez dwa dyrektywy nowego podejścia. W ramach dy-
w dziedzinie elektrotechniki CENELEC oraz
zasadnicze wymagania bezpieczeństwa (ESR). rektywy maszynowej, CEN zajmuje się tzw.
międzynarodowym (ISO, IEC). Program
Pierwsze z nich, znane jako wymaganie pkt. programem dotyczącym maszyn. Program
normalizacji w dziedzinie akustyki jest
1.5.8, dotyczy projektowania i wykonania ten został uruchomiony w 1988 roku, po uzy-
prowadzony przez Duńskie Stowarzyszenie
maszyny o zredukowanej emisji hałasu, i brzmi skaniu mandatu EC oraz EFTA, które ustalają
Normalizacyjne, które przez wiele lat prowa-
następująco: niezbędne kryteria odnoszące się do norm, aby
dziło komitet techniczny ISO w dziedzinie
 Maszyna powinna być zaprojektowana mogły one mieć status norm mandatowych.
akustyki (Komitet Techniczny ISO TC 43 oraz
i zbudowana tak, aby zagrożenia wynikające Na początku listopada 2003 roku ratyfikowane
jego podkomitet SC 1  Hałas ), a od momentu
z emisji hałasu były zredukowane do naj- były 472 normy, z których 179 było w trakcie
jego utworzenia w 1990 roku, także europejski
niższego poziomu, biorąc pod uwagę postęp zatwierdzania, a 53 były w trakcie opracowy-
komitet techniczny w dziedzinie akustyki
techniczny oraz dostępność środków redukcji wania.
(Komitet Techniczny CEN TC 211).
hałasu, zwłaszcza u jego z
ródła . Przygotowaniem projektów zajmują się
Strategia obejmowała opracowanie podsta-
Drugie wymaganie, znane jako wymaganie komitety techniczne CEN (technical committee,
wowych norm w dziedzinie akustyki na pozio-
pkt. 1.7.4 f), dotyczy zapewnienia przez produ- TC), a każdy z nich jest opracowywany przez
mie międzynarodowym (ISO). Okazała się ona
centa maszyny informacji o emisji hałasu, czyli kilka grup roboczych (working group, WG).
skuteczna; wszystkie normy typu B dotyczące
tzw. deklaracji hałasu, i zawiera następujące Pięć komitetów technicznych opracowuje
emisji hałasu są normami międzynarodowymi
zapisy: normy typu B (Komitet Techniczny TC 114
(ISO) oraz europejskimi (EN).
 ...Dokumentacja techniczna opisująca ma-  ogólne bezpieczeństwo maszyn, łącznie z ele-
Zupełnie inna jest sytuacja dotycząca hałasu
szynę powinna podawać informacje dotyczące mentami bezpieczeństwa, Komitet Techniczny
emitowanego przez wyroby. Normy dotyczące
emisji hałasu. TC 122  ergonomia, Komitet Techniczny TC
wyrobów są przygotowywane w określonych
...Instrukcja powinna podawać nastę- 211  akustyka, Komitet Techniczny TC 231
komitetach technicznych w wyniku rozwoju
pujące informacje dotyczące emisji hałasu  drgania i wstrząsy mechaniczne, Komitet
gospodarki oraz konkurencji pomiędzy partne-
maszyny:.. Techniczny TC 169  oświetlenie).
rami przemysłowymi; normalizacja jest obecnie
 równoważny poziom ciśnienia akustyczne- 46 komitetów technicznych, z których
przeprowadzana głównie na poziomie europej-
go skorygowany charakterystyką częstotliwo- każdy specjalizuje się w danej rodzinie ma-
skim, z wyraz
ną tendencją przechodzenia do
ściową A na stanowisku pracy, jeśli przekracza szyn (np. maszyny do obróbki drewna, sprzęt
norm międzynarodowych ISO.
on 70 dB ... budowlany, maszyny drukarskie i papiernicze,
 szczytową chwilową wartość ciśnienia maszyny garbarskie, włókiennicze) opracowu-
akustycznego skorygowaną charakterystyką ją normy typu C odnoszące się do określonych
Normy typu B
częstotliwościową C na stanowisku pracy, jeśli typów maszyn. Ponieważ większość maszyn
dotyczące emisji hałasu maszyn
przekracza ona 63 Pa ... charakteryzuje się znaczną emisją hałasu,
 poziom mocy akustycznej emitowanej przez większość norm opracowanych przez komitety
Komitet Techniczny CEN TC 211 jest od-
maszynę, jeśli równoważny poziom ciśnienia techniczne zawiera (lub powinno zawierać)
powiedzialny w szczególności za opracowanie
akustycznego skorygowany charakterystyką postanowienia dotyczące hałasu odnoszące
norm typu B, zharmonizowanych z dyrektywą
częstotliwościową A na stanowisku pracy prze- się do wymagań zasadniczych dyrektywy
maszynową. Pierwsza rezolucja podjęta przez
kracza 85 dB. maszynowej.
Komitet Techniczny CEN TC 211 mówiła, że
Dyrektywa postanawia, co zrobić w przy-
normy typu B, które są wymagane na potrzeby
padku maszyn dużych oraz takich, do których
europejskie, powinny być przygotowywane
Powiązania między normami typu B i C
nie można przypisać konkretnych stanowisk
na poziomie ISO, jeśli tylko ISO zgodzi się na
pracy. Określa także, iż producenci powinni
prowadzenie tych prac.
wskazać warunki pracy maszyny podczas po- Normy typu B stosuje się do dużej liczby Wszystkie kwestie mające znaczenie euro-
miarów oraz podać jakie metody pomiarowe
różnych wyrobów. Uwzględnia się je przy pejskie, były najpierw systematycznie przekazy-
zostały zastosowane.
określaniu wymagań w normach typu C. wane do ISO, które je akceptowało. W związku
W sposób wyraz
ny dyrektywa  już na eta- Przykładowo, norma typu C dotycząca bezpie- z tym, prowadzono intensywne prace, zwłaszcza
pie projektowania maszyny  wymaga redukcji
czeństwa maszyn do mieszania mięsa będzie w grupie roboczej WG 28 Komitetu Technicz-
hałasu oraz uzyskania wymaganych wartości
odnosiła się do jednej lub kilku norm typu B, nego ISO TC 43 SC 1. Dlatego też wszystkie
emisji hałasu (poziomu ciśnienia akustycznego
dotyczących pomiaru emisji hałasu. Nie ma normy typu B dotyczące emisji hałasu maszyn,
emisji na stanowisku pracy i poziomu mocy
obowiązku, aby normy typu C odnosiły się z wyjątkiem jednej (EN 1746) są w rzeczywisto-
akustycznej wówczas, gdy poziom ciśnienia
do norm typu B, ale wiadomo, że normy typu ści normami EN ISO.
28
Cyan Magenta Yellow Black Pantone 295CV str. 29
BEZPIECZEC
STWO PRACY 5/2004
W związku z wymaganiami zasadniczymi Zagadnienie hałasu Procedury badania hałasu
dyrektywy maszynowej, były niezbędne normy
w normach typu C
Potrzebę opracowania procedur badania hała-
typu B dotyczące:
su dostrzeżono już dawno. Kilka takich procedur
Norma typu C określa ogólnie wszystkie
" projektowania maszyn o małej emisji
określono w normach ISO i w normach kilku
zagrożenia identyfikowane dzięki prawidłowej
hałasu; w tej dziedzinie nie była dostępna
krajów jeszcze przed opublikowaniem dyrekty-
ocenie ryzyka, jako znaczące dla określonej
żadna norma; zostały opracowane normy EN
wy maszynowej. Wynikające z niej europejskie
rodziny maszyn. Tam, gdzie hałas stanowi po-
ISO 116881:1998 i EN ISO 11688-2:2000
wymaganie prawne dotyczące pomiaru i deklaro-
ważne zagrożenie (często tak jest), odpowiednia
(jako raporty techniczne w ISO), gdzie podano
wania wartości emisji hałasu, w celu porównania
norma typu C musi uwzględniać ten czynnik.
jedynie zalecenia dla projektantów maszyn; są
poziomu jego emisji przez maszyny wytwarzane
Zalecenia do tworzenia rozdziałów doty-
one obecnie uznawane za nowy rodzaj bardzo
przez różnych producentów w krajach człon-
czących hałasu w normach typu C są zawarte
pomocnych dokumentów;
kowskich Unii, jest prawdziwym wyzwaniem.
w normie EN 1746:1998. Norma ta jest
" wyznaczania poziomu ciśnienia akustycz-
Uznano, że wymagania istniejących procedur
w zasadzie dokumentem określającym stra-
nego emisji skorygowanego charakterystyką
badania hałasu nie były dość precyzyjne, i dla-
tegię i wskazuje, które aspekty emisji hałasu
częstotliwościową A na stanowisku pracy; nie tego dla danej rodziny maszyn, w całej Unii po-
powinny być uwzględnione w normie typu C,
było dostępnych norm międzynarodowych, re- winna obowiązywać jedna procedura dotycząca
aby jej zastosowanie zapewniało deklarację
badania hałasu. W tym celu opracowano normę
gionalnych lub krajowych; opracowano zupełnie
zgodności z dyrektywą maszynową. Zalecana
EN ISO 12001:1996, w której określono zasady
nową serię norm EN ISO 11200, która obejmuje
struktura i treść rozdziałów dotyczących hałasu
przygotowania projektu procedury badania
sześć norm z normą EN ISO 11200:1995, będącą
są następujące:
hałasu, pozostawiając komitetom technicznym
wprowadzeniem do serii i służącą jako pomoc
a) w rozdziale  wymagania i środki bez-
CEN lub ISO odpowiedzialnym za normy typu
przy wyborze najodpowiedniejszej (-ych) normy
pieczeństwa powinny być trzy podrozdziały
C, opracowanie tych procedur. Obecnie przyjęto,
(norm) w danej sytuacji;
dotyczące hałasu:
że każda grupa robocza, w każdym komitecie
" wyznaczania poziomu mocy akustycz-  podrozdział  redukcja hałasu u jego z
ró-
technicznym CEN zajmującym się normami
nej maszyn; serie norm ISO 3740 (metody
dła na etapie projektowania wraz z wykazem
typu C, powinna opracować procedury badania
ciśnieniowe) oraz ISO 9614 (metody natęże- głównych z
ródeł hałasu oraz dostępnych obec-
hałasu dla swojej rodziny maszyn, pod warun-
niowe) istniały, z wieloma odpowiednikami nie środków redukcji hałasu u z
ródła, z odnie-
kiem, że w danej rodzinie maszyn czynnik ten
jako normy krajowe; z inicjatywy instytucji sieniem do norm typu B  EN ISO 11688;
stanowi zagrożenie.
europejskich podjęto nowelizację serii norm  podrozdział  redukcja hałasu z zasto-
Procedury badania hałasu są oddzielną nor-
sowaniem środków ochronnych (obudowy,
ISO 3740  dodano dwie nowe metody:
mą lub załącznikiem normatywnym do normy
ekrany, tłumiki itd.), z odniesieniem do ist-
w normie EN ISO 3743-1:1995 (metoda
typu C. Niektóre z nich opublikowano (EN,
niejących norm dotyczących projektowania
porównawcza w pomieszczeniach o ścianach
ISO lub EN ISO), inne zaś są nadal opraco-
i wyznaczania skuteczności akustycznej tych
odbijających dz
więk) oraz w normie EN ISO
wywane (prEN). Obejmują one szeroki zakres
środków ochronnych;
3747:2000 (metoda porównawcza w wa-
rodzin maszyn, jak: pompy (EN 12639:2000,
 podrozdział  redukcja przez informowa-
runkach  in situ ); normy dotyczące komór
obecnie przekazywane na poziom ISO); ma-
nie , przedstawiający zalecenia producenta,
pogłosowych połączono w jedną normę EN
szyny drukarskie, do wyrobu i przetwórstwa
przekazywane użytkownikowi w celu dalszej
ISO 3741:1999; norma EN ISO 3745:2004
papieru (EN 13023:2003); maszyny rolnicze
redukcji hałasu, jeśli wiadomo, że aktualny stan
była ostatnią nowelizowaną normą ze względu
(EN 1553:1999 jako podstawowa procedura
wiedzy technicznej nie pozwala na redukcję
na jej ograniczone wykorzystanie w przemy- badania hałasu w tej dużej rodzinie maszyn);
tego czynnika na etapie projektowania danej
śle; norma podstawowa EN ISO 3740:2000 maszyny do gospodarki leśnej (rębaki, prEN
maszyny; zalecenia te dotyczą stosowania
stanowi wprowadzenie do serii norm EN ISO 13525); sprzęt ogrodniczy (rozdrabniacze/
dodatkowych ekranów lub obudów, ograniczo-
maszyny tnące z własnym zasilaniem, EN
3740 i EN ISO 9614 i służy jako pomoc przy
nego czasu pracy w ciągu dnia oraz stosowania
13683:2003; ręczne maszyny napowietrzające
wyborze najodpowiedniejszej (-ych) normy
środków ochrony indywidualnej słuchu;
i spulchniające, prEN 13684; przycinarki do
(norm) w danej sytuacji;
b) w rozdziale  weryfikacja wymagań lub
żywopłotów silnikowe ręczne, EN 774:1996/
" deklaracji (a następnie weryfikacji) war-
środków bezpieczeństwa powinien się zna-
A3:2000; elektryczne przycinarki trawnikowe
tości emisji hałasu; istniała norma ISO 4871,
lez
ć podrozdział  weryfikacja emisji hałasu ,
prowadzone przez operatora i ręczne, norma
która została dokładnie zweryfikowana i opu-
zapewniający odniesienie do procedury badania
EN 786:1996/A1:2001; kosiarki trawnikowe
blikowana w 1996 roku jako norma EN ISO
hałasu, emitowanego przez daną maszynę,
silnikowe, EN 836:1997/A2:2001); żurawie
4871; jest to najbardziej kontrowersyjna norma
która to procedura powinna być zastosowana
samojezdne (prEN 13000); wózki jezdniowe
w dziedzinie hałasu przemysłowego, ponieważ
do wyznaczania wartości emisji hałasu; jeśli
(EN 12053:2001); niektóre rodziny sprzętu bu-
dotyczy szczególnie dyskusyjnych i strategicz-
są dostępne dostateczne ilościowe i porówny-
dowlanego (np. maszyny do wiercenia rdzenio-
nych informacji, jakie mają być przekazywane
walne dane dotyczące emisji hałasu maszyn
wego mocowane na stojaku, EN 12348:2000;
użytkownikom przez producentów maszyn;
dostępnych na rynku, dane charakterystyczne
przecinarki do materiałów ceramicznych
" oceny danych dotyczących emisji hałasu
dla danej rodziny maszyn mogą być podane
i kamienia, EN 12418:2000; przecinarki do
przez daną maszynę, na podstawie porównania
informacyjnie w normie typu C.
podłoży, EN 13862:2001; młoty hydraulicz-
emisji tego czynnika przez podobne maszyny
c) w rozdziale  instrukcje użytkowania ,
ne, prEN 13778); niektóre rodziny maszyn
wprowadzane na rynek przez różnych producen- powinien być zawarty obowiązek dostarczania
dla przemysłu spożywczego (urządzenia do
tów; nie było normy pozwalającej na prawidłowe ilościowych informacji o emisji hałasu, zgodnie
rozdrabniania i mieszarki, EN 12852:2001;
porównanie danych dotyczących emisji hałasu; z wymaganiami zasadniczymi dyrektywy ma-
roboty kuchenne, EN 12855:2003; suszarki do
norma EN ISO 11689, w której wprowadzono szynowej, uzyskanych w wyniku zastosowania
sałaty, prEN 13621; krajalnice, EN 12331:2003;
odpowiedniej procedury badania hałasu, jeśli
koncepcję ustalania skuteczności redukcji hałasu
maszyny ładujące do pieców ze stałym blatem,
taka istnieje, oraz ewentualnych zaleceń jakie
maszyn na podstawie danych o emisji hałasu,
prEN 13591; pilarki, EN 12267:2003); niektóre
należy przekazać użytkownikowi.
została opublikowana w 1996 roku. maszyny do przetwórstwa tworzyw sztucz-
29
Cyan Magenta Yellow Black Pantone 295CV str. 30
BEZPIECZEC
STWO PRACY 5/2004
nych i mieszanek gumowych (np. maszyny
rozdrabniające, EN 12012-1:2000, EN 12012-
Numer normy Tytuł
-2:2001 i EN 12012-3:2001); maszyny do
produkcji wyrobów obuwniczych ze skóry EN 1746:1998 Maszyny. Bezpieczeństwo  Zasady przygotowania rozdziałów o hałasie
w normach bezpieczeństwa (PN-EN 1746:2002)
i imitacji skóry (EN 12545:2000); urządze-
nia przemysłowe do procesów cieplnych EN ISO 11688 Akustyka  Zalecany sposób postępowania przy projektowaniu maszyn
i urządzeń o ograniczonym hałasie  Część 1: Projektowanie (1995),
(EN 1547:2001); maszyny odlewnicze (EN
Część 2: Wprowadzenie do projektowania środków ograniczenia hałasu
1265:1999); narzędzia z napędem do mon-
(2001) (PN-EN ISO 11688-1:2002 i PN-EN ISO 11688-2:2003)
tażu łączników (EN 12549:1999); maszyny
EN ISO 11200:1995 Akustyka  Hałas emitowany przez maszyny i urządzenia  Wytyczne
włókiennicze (EN ISO 9902:2001 siedem
stosowania podstawowych norm dotyczących wyznaczania poziomów
części); narzędzia z napędem nieelektrycz-
ciśnienia akustycznego emisji na stanowisku pracy i w innych określonych
nym (EN ISO 15744:2002), sprężarki (EN
miejscach (PN-EN ISO 11200:1999)
ISO 2151:2004), maszyny do robót ziemnych
EN ISO 11201:1995 Akustyka  Hałas emitowany przez maszyny i urządzenia  Pomiar
(trwa nowelizacja normy ISO 6393 - 6396),
poziomów ciśnienia akustycznego emisji na stanowisku pracy i w innych
pilarki łańcuchowe i wycinarki do krzaków
określonych miejscach, metodą techniczną w warunkach zbliżonych
(prEN ISO 12868 zastąpi ISO 9207:1995 oraz
do pola swobodnego nad płaszczyzną odbijającą dz
więk (PN-EN ISO
11201:1999)
ISO 10884:1995), sprzęt do naziemnego
wsparcia lotniczego (prEN 1995-4) i inne.
EN ISO 11202:1995 Akustyka  Hałas emitowany przez maszyny i urządzenia  Pomiar
poziomów ciśnienia akustycznego emisji na stanowisku pracy i w innych
określonych miejscach metodą orientacyjną w warunkach in situ (PN-EN
Dyrektywa dotycząca urządzeń
ISO 11202:1999)
stosowanych na zewnątrz pomieszczeń
EN ISO 11203:1995 Akustyka  Hałas emitowany przez maszyny i urządzenia  Wyznaczanie
poziomów ciśnienia akustycznego emisji na stanowisku pracy i w innych
Dyrektywa maszynowa nie jest jedyną
określonych miejscach na podstawie poziomu mocy akustycznej (PN-EN
dyrektywą dotyczącą emisji hałasu maszyn.
ISO 11203:1999)
Europejska dyrektywa 2000/14/WE w sprawie
EN ISO 11204:1995 Akustyka  Hałas emitowany przez maszyny i urządzenia  Pomiar
 emisji hałasu urządzeń stosowanych na ze-
poziomów ciśnienia akustycznego emisji na stanowiskach pracy i w innych
wnątrz pomieszczeń [2, 3] ma na celu ochronę
określonych miejscach metodą wymagającą poprawek środowiskowych
środowiska naturalnego przed nadmiernym
(PN-EN ISO 11204:1999)
hałasem emitowanym przez 57 rodzin urządzeń,
EN ISO 11205:2004 Akustyka  Hałas emitowany przez maszyny i urządzenia  Metoda
jak np.: maszyny do robót ziemnych, kruszarki
techniczna wyznaczania poziomów ciśnienia akustycznego emisji
do betonu, wykańczarki do nawierzchni, maszy-
w warunkach  in situ na stanowisku pracy i w innych określonych
ny zagęszczające, pilarki łańcuchowe, kosiarki miejscach na podstawie natężenia dz
więku
do trawy, żurawie samojezdne, samojezdne
EN ISO 3740:2000 Akustyka  Wyznaczanie poziomów mocy akustycznej z
ródeł hałasu
kontenery na odpady, sprężarki, betoniarki  Wytyczne stosowania norm podstawowych (PN-EN ISO 3740:2003)
samochodowe. W odróżnieniu od dyrektywy
EN ISO 3741:1999 Akustyka  Wyznaczanie poziomów mocy akustycznej z
ródeł hałasu 
maszynowej, dyrektywa w sprawie urządzeń Metody dokładne dla z
ródeł szerokopasmowych w komorach pogłosowych
(PN-EN ISO 3741:2003)
stosowanych na zewnątrz pomieszczeń rozważa
jedynie poziom mocy akustycznej skorygowany
EN ISO 3743-1:1995 Akustyka  Wyznaczanie poziomów mocy akustycznej z
ródeł hałasu
charakterystyką częstotliwościową A, ustala  Metody techniczne dotyczące małych, przenośnych z
ródeł w polach
pogłosowych  Metoda porównawcza w pomieszczeniach pomiarowych
wartości graniczne emisji hałasu w odniesie-
o ścianach odbijających dz
więk (PN-EN ISO 3743-1:1998)
niu do 23 rodzin maszyn oraz określa metodę
EN ISO 3743-2:1996 Akustyka  Wyznaczanie poziomów mocy akustycznej z
ródeł hałasu
pomiaru przez odniesienie (lub jego brak)
na podstawie ciśnienia akustycznego  Metody techniczne dotyczące
do istniejących znormalizowanych procedur
małych, przenośnych z
ródeł w polach pogłosowych  Metody
badania hałasu. Dyrektywa ta nie ustala wy-
w specjalnych pomieszczeniach pogłosowych (PN-EN ISO 3743-2:1998)
raz
nie, że hałas ma być redukowany na etapie
EN ISO 3744:1995 Akustyka  Wyznaczanie poziomów mocy akustycznej z
ródeł hałasu
projektowania, ale wymaga od producentów
na podstawie pomiarów ciśnienia akustycznego  Metoda techniczna
umieszczenia na maszynie informacji o gwaran-
stosowana w warunkach zbliżonych do pola swobodnego nad płaszczyzną
towanym poziomie mocy akustycznej. Bardziej
odbijającą dz
więk (PN-EN ISO 3744:1999)
zdecydowanie niż dyrektywa maszynowa,
EN ISO 3745:2004 Akustyka  Wyznaczanie poziomów mocy akustycznej z
ródeł hałasu
dyrektywa ta zakłada, że mechanizmy rynkowe,
 Metody dokładne w komorach bezechowych i pół-bezechowych
sprawią, iż na rynek będą wprowadzane coraz
EN ISO 3746:1995 Akustyka  Wyznaczanie poziomów mocy akustycznej z
ródeł hałasu
mniej hałaśliwe maszyny.
na podstawie pomiarów ciśnienia akustycznego  Metoda orientacyjna
z zastosowaniem otaczającej powierzchni pomiarowej nad płaszczyzną
System kontroli jakości norm odbijającą dz
więk (PN-EN ISO 3746:1999)
przez  konsultantów CEN
EN ISO 3747:2000 Akustyka  Wyznaczanie poziomów mocy akustycznej z
ródeł hałasu
na podstawie pomiaru ciśnienia akustycznego  Metoda porównawcza
Nowe podejście stworzyło normalizacji
 in situ (PN-EN ISO 3747:2003)
możliwości jakich dotychczas nie miała.
EN ISO 9614 Akustyka  Wyznaczanie poziomów mocy akustycznej z
ródeł hałasu
Przypomnijmy, że podstawą do normalizacji
na podstawie pomiarów natężenia dz
więku, Część 1: Metoda stałych
jest uzyskanie konsensu między zainteresowa-
punktów pomiarowych (1995), Część 2: Metoda omiatania (1996), Część 3:
Precyzyjna metoda pomiaru metodą omiatania (2002) (PN-EN ISO 9614-
nymi. Eksperci o różnych i często sprzecznych
1:1999, PN-EN ISO 9614-2:2000, PN-EN ISO 9614-3:2003(U))
poglądach na dany temat zbierają się i wspólnie
próbują uzyskać konsens, a norma jest jego EN ISO 4871:1996 Akustyka  Deklarowanie i weryfikowanie wartości emisji hałasu maszyn
i urządzeń (PN-EN ISO 4871:2002)
bezpośrednim odzwierciedleniem.
30
Cyan Magenta Yellow Black Pantone 295CV str. 31
BEZPIECZEC
STWO PRACY 5/2004
cze zmiany, a nowelizacja uwzględnia obecny
EN ISO 11689:1996 Akustyka  Procedura porównywania danych o emisji hałasu maszyn
stan wiedzy i skoncentruje się na:
i urządzeń (PN-EN ISO 11689:2000)
 ujednoliceniu serii pod względem termi-
EN ISO 12001:1996 Akustyka  Hałas emitowany przez maszyny i urządzenia  Zasady
nologii i definicji
opracowania i prezentacji procedury badania hałasu (PN-EN ISO
12001:2000)  wprowadzeniu postanowień dotyczą-
cych pomiaru poziomu energii akustycznej
EN ISO 11690 Akustyka  Zalecany sposób postępowania przy projektowaniu miejsc
z
ródeł, które emitują dz
więki o krótkim czasie
pracy o ograniczonym hałasie, wyposażonych w maszyny, Część 1:
Wytyczne redukcji hałasu (1996), Część 2: Środki redukcji hałasu (1996), trwania
Część 3: Propagacja dz
więku i prognozowanie hałasu w pomieszczeniach  wprowadzeniu poprawki ze względu na
pracy (1997) (PN-EN ISO 11690-1:2000, PN-EN ISO 11690-2:2000, PN-
warunki metrologiczne
EN ISO 11690-3:2002)
 wprowadzeniu dalszych postanowień
EN ISO 15667:2000 Akustyka  Wytyczne ograniczania hałasu przez obudowy i kabiny (PN-EN
dotyczących niepewności pomiaru w myśl
ISO 15667:2003)
Przewodnika wyrażania niepewności pomiarów
EN ISO 11546:1995 Akustyka  Wyznaczanie dz
więkoizolacyjnych właściwości obudów
ISO [6].
 Część 1: Pomiary w warunkach laboratoryjnych (dla celów deklaracji);
Planowana jest długoterminowa noweliza-
Część 2: Pomiary w warunkach terenowych (dla celów akceptacji
cja, która ma na celu:
i weryfikacji) (PN-EN ISO 11546-1:2000, PN-EN ISO 11546-2:2000)
 spowodowanie, że seria norm będzie
EN ISO 11957:1996 Akustyka  Wyznaczanie dz
więkoizolacyjnych właściwości kabin
bardziej przyjazna dla użytkownika, przez zre-
 Pomiary laboratoryjne i terenowe (PN-EN ISO 11957:2000)
dukowanie ich liczby (użytkownicy skarżą się,
EN ISO 11821:1997 Akustyka  Pomiar tłumienia dz
więku przez przestawny ekran
że jest zbyt wiele norm podstawowych)
w warunkach terenowych (PN-EN ISO 11821:2002(U))
 zmianę podejścia do klas dokładności
EN ISO 14163:1998 Akustyka  Wytyczne ograniczenia hałasu za pomocą tłumików dz
więku
przez wprowadzenie  jeśli okaże się, że jest
(PN-EN ISO 14163:2003(U))
to wykonalne  płynnego systemu z wykazem
EN ISO 11691:1995 Akustyka  Pomiar tłumienia wtrącenia tłumików kanałowych bez
zawierającym zestaw wartości parametrów
przepływu  laboratoryjna metoda orientacyjna (PN-EN ISO 11691:2000)
pomiarowych oraz wstępnie wybierane war-
EN ISO 11820:1996 Akustyka  Pomiary tłumików hałasu w miejscu zainstalowania
tości niepewności (oznacza to dostosowanie
EN ISO 14257:2001 Akustyka  Pomiary i określenie krzywych rozkładu przestrzennego
pracochłonności związanej z pomiarami do
dz
więku w pomieszczeniach pracy w celu oceny ich właściwości
żądanej dokładności)
akustycznych (PN-EN ISO 14257:2002(U))
 doprowadzenie każdej metody do pełnej
ISO 9612:1997 Akustyka  Wytyczne do pomiarów i oceny ekspozycji na hałas
zgodności z Przewodnikiem wyrażania niepew-
w środowisku pracy (PN-ISO 9612:2003)
ności pomiarów ISO [6].
Ta długoterminowa nowelizacja będzie
uwzględniać wyniki planowanych obecnie
badań [4, 5, 7].
Zachodzi pytanie: w jaki sposób jest zapew- emisji hałasu i jej pomiarów jest niewielka.
niana jakość norm? Do 1994 roku, kiedy wpro- W konsekwencji, poziom jakości norm
" Szacowanie niepewności pomiaru
wadzono system kontroli jakości na poziomie dotyczących bezpieczeństwa wyrobów oraz
i wykorzystanie jej do celów
europejskim, jakość techniczna norm nie była procedur badania hałasu może być różny
deklarowania emisji hałasu
oceniana. W listopadzie 1998 roku trzech nie- w odniesieniu do różnych rodzin maszyn.
Podstawowym aspektem metrologii aku-
zależnych ekspertów, zwanych konsultantami Główne zadania konsultantów CEN w dzie-
stycznej jest niepewność związana z mierzo-
CEN ds. hałasu, odpowiedzialnych za kontrolę dzinie hałasu to:
nymi wartościami emitowanego hałasu. Normy
jakości treści norm europejskich dotyczących  formalna ocena projektów na etapach
podstawowe podają wartości maksymalne
hałasu, zharmonizowanych z dyrektywą maszy- ankiety CEN (etap DIS w ISO) oraz formal-
odchylenia standardowego odtwarzalności
nową, rozpoczęło pracę dla CEN, sponsorowaną nego głosowania w CEN (etap FDIS w ISO);
pomiarów wielkości skorygowanych charak-
przez Komisję Europejską. Powodem zatrudnie- projekt nie może przejść do etapu formalnego
terystyką częstotliwościową A. Eksperci opra-
nia przez EC i EFTA ekspertów konsultantów głosowania, zanim nie zostanie osiągnięte
cowujący procedury badania hałasu są zachę-
z dziedziny hałasu było to, że jakość norm porozumienie pomiędzy grupą roboczą a kon-
cani do wprowadzania wartości niepewności
z zakresu bezpieczeństwa maszyn, zawierają- sultantami CEN
związanych z konkretną rozpatrywaną rodziną
cych aspekty emitowanego przez nie hałasu,  wsparcie grup roboczych na najwcześniej-
maszyn. Niestety, z powodu braku u produ-
była dość niska z punktu widzenia zagrożeń szym etapie tworzenia projektu (aby uniknąć
centów danych dotyczących emisji hałasu, nie
wynikających z emisji tego czynnika. negatywnej oceny projektu i opóz
nień na
można uzyskać wartości niepewności oraz ich
Osoby pracujące w grupie roboczej dalszych etapach).
uzgodnić. W konsekwencji wybierane są war-
opracowującej normy typu C są ekspertami
tości maksymalne podawane w normach pod-
głównie w zakresie zagrożeń mechanicznych Niektóre ważne problemy
stawowych, które prowadzą z kolei do dużych
i elektrycznych. Wyzwaniem dla konsultan- i wyzwania na przyszłość wartości niepewności. Dlatego też niektórzy
tów jest więc wprowadzenie wysokiej jako-
eksperci przemysłowi wyjątkowo niechętnie
ści wymagań w zakresie hałasu w normach " Ciągłe i zaplanowane nowelizacje akceptują fakt, że w procedurach badania ha-
dotyczących bezpieczeństwa wyrobów, norm typu B dotyczących pomiarów łasu jest odniesienie do odpowiedniej normy
zachowując jednak granice tego, co jest emisji hałasu podstawowej, tzn. EN ISO 4871:1996.
uznane jako ekonomicznie akceptowalne Rozpoczęto już krótkoterminową noweliza- Zarówno na poziomie ISO jak i CEN,
przez producentów. W większości dziedzin cję serii norm EN ISO 3740 oraz 11200 [4, 5]. obowiązuje obecnie Przewodnik wyrażania
związanych z maszynami, wiedza techniczna Zakłada się, że nowe wersje wszystkich norm niepewności pomiarów ISO [6]. Zgodnie z tym
i doświadczenie większości producentów z serii EN ISO 3740 będą gotowe do 2006 roku. przewodnikiem, do każdej metody pomiarowej
w zakresie projektowania maszyn o małej Nie będą jednak wprowadzane żadne zasadni- powinien być dołączony budżet niepewno-
31
Cyan Magenta Yellow Black Pantone 295CV str. 32
BEZPIECZEC
STWO PRACY 5/2004
ści, tzn. wykaz z
ródeł niepewności oraz ich w zakresie hałasu jest wykonalne. W przypadku słuchu. Program prac normalizacyjnych, który
wartości. Obecna seria norm podstawowych, norm typu C stanowi to problem, ponieważ są został rozpoczęty na poziomie europejskim
służących do wyznaczania emisji hałasu to normy dotyczące wyrobów, dostosowywane pod naciskiem przepisów europejskich w za-
maszyn, nie jest zgodna z tym podejściem. tak, aby spełnić wymagania przepisów europej- kresie bezpieczeństwa maszyn był programem
Dlatego też planowana jest pełna nowelizacja skich. Dlatego też obecnie prowadzone są próby gigantycznym, ponieważ trzeba było zająć się
tych norm [7]. opracowania schematu  nowego podejścia na problemem hałasu dotyczącym setek rodzin
W ramach dyrektywy maszynowej uzgod- poziomie międzynarodowym. maszyn. Jest więc wiele wyzwań. Będzie
niono, że deklaracja emisji hałasu powinna potrzebne stałe zainteresowanie i udział
zawierać deklarowaną dwuliczbową wartość ekspertów ds. hałasu oraz wszystkich stron
" Redukcja hałasu
emisji hałasu, zgodnie z definicją podaną związanych ze zwalczaniem tego czynnika
na stanowisku pracy
w EN ISO 4871:1996, tzn. oddzielne wska- w przemyśle w celu utrzymania obecnego
Równolegle do  nowego podejścia opra-
zanie zmierzonej wartości emisji hałasu i war- zestawu norm, a także ich systematyczna
cowano normy w innych dziedzinach hałasu
tości związanej z tym pomiarem niepewności. nowelizacja.
przemysłowego, a mianowicie normy europej-
Jednakże, ze względów marketingowych,
skie, które nie są zharmonizowane ze względu
nie wszyscy eksperci akceptują tę zasadę,
na brak związku z jakimkolwiek przepisem
i posługiwanie się deklaracją emisji hałasu
europejskim. A oto inne ważne problemy uwzglę- PIŚMIENNICTWO
w procedurach badania hałasu jest zadaniem
dnione w normach:
najtrudniejszym.
[1] Dyrektywa 98/37/EWG Parlamentu Europejskiego
 projektowanie stanowisk pracy o ogra-
W przypadku maszyn, które są objęte oraz Rady Europejskiej z dnia 22 czerwca 1998 r.,
niczonym hałasie (EN ISO 11690 Część 1. do
w sprawie ujednolicenia przepisów prawnych państw
dyrektywą dotyczącą urządzeń stosowanych
3.); Część 3. określa kluczowy aspekt progno-
członkowskich dotyczących maszyn, OJ, L 207,
na zewnątrz pomieszczeń, sytuacja staje się
zowania poziomów hałasu w pomieszczeniach
23.07.98 (rozporządzenie MGPiPS z dnia 10 kwietnia
szczególnie trudna, ponieważ gwarantowana
pracy
2003 r., DzU nr 91, poz. 858)
wartość (która musi uwzględniać niepewności
 projektowanie środków redukcji hałasu
pomiaru i produkcji) jest wyższa, a podane w tej [2] Dyrektywa 2000/14/WE Parlamentu Europejskiego
podczas jego propagacji oraz pomiar ich wła-
dyrektywie wartości graniczne emisji hałasu oraz Rady Europejskiej z dnia 8 czerwca 2000 r.,
ściwości akustycznych; obejmują one obudowy
w sprawie ujednolicenia przepisów prawnych
mogą być znacznie przekroczone. W sytuacji
(EN ISO 15667:2000, EN ISO 11546:1995,
państw członkowskich dotyczących emisji hałasu
dużej konkurencji na obecnym rynku powoduje
kabiny dla personelu (EN ISO 15667:2000, EN
do środowiska przez urządzenia stosowane na ze-
to presję na producentów.
ISO 11957:1996), ekrany (EN ISO 11821:1997)
wnątrz pomieszczeń. OJ, L , 3.07.2000, strona 1.
oraz tłumiki (EN ISO 14163:1998, EN ISO
(rozporządzenie MGPiPS z dnia 2 lipca 2003 r., DzU
" Porównywanie wartości 11691:1995, EN ISO 11820:1996)
nr 138, poz. 1316)
emisji hałasu  charakterystyka akustyki stanowiska pracy
[3] Stanowisko dotyczące wytycznych do stosowania
Wykorzystanie przez wszystkich produ- z wykorzystaniem krzywych przestrzennego
Dyrektywy 2000/14/WE Parlamentu Europejskiego
centów danej rodziny maszyn jednej metody rozkładu dz
więku przestrzennego (EN ISO
oraz Rady Europejskiej w sprawie ujednolicenia
(procedury badania hałasu związanej z daną 14257:2001).
przepisów państw członkowskich dotyczących emisji
rodziną maszyn) do wyznaczania wartości Pomiary ekspozycji na hałas na stanowisku
hałasu do środowiska przez urządzenia stosowane
emisji hałasu zapewnia, że wyniki pomiarów pracy są, jak dotąd, przedmiotem wyłącznie
na zewnątrz pomieszczeń. Dyrektoriat Generalny
są porównywalne. Mogą one zostać następnie norm krajowych i nie dotyczą wyrobów, ds. Środowiska, Bruksela (dostępne we wszystkich
umieszczone na jednym wykresie; uzyskane lecz osób. Istnieje jednak norma ISO (ISO językach Unii), grudzień 2001
w ten sposób wartości wskazują poziom danej 9612:1997), dotycząca tego zakresu, która
[4] Probst W. Experience with ISO 11200 series and
rodziny maszyn pod względem emisji hałasu. została jednak odrzucona parę lat temu jako
possibilities of improvement, EURONOISE 2003,
Znajomość stanu wiedzy jest kluczem do norma europejska, głównie dlatego, że każdy
Naples, 2003
oszacowania  najniższej z możliwych emisji, kraj członkowski Unii chciał ją zachować jako
[5] Higginson R. The revision of the EN ISO
jaką można osiągnąć w danej rodzinie maszyn. własną normę krajową. Po przeprowadzeniu
3740 standards on sound power measurement,
Taki schemat był i jest nadal stosowany do obecnej nowelizacji normy ISO 9612, będzie
EURONOISE 2003, Naples, 2003
porównywania emisji hałasu urządzeń go- bardzo interesujące, w kontekście nowej dy-
[6] Guide to the expression of uncertainty in measure-
spodarstwa domowego. Niestety, producenci rektywy 2003/10/WE [10] dotyczącej ochrony
ment, International Organization for Standardization,
maszyn przemysłowych nie są jeszcze gotowi przed hałasem w środowisku pracy, czy po-
First Edition 1993, corrected and reprinted 1995.
do wykorzystania tej możliwości. Organizacje lityka europejska zmieni się. Wydaje się, że
zajmujące się bezpieczeństwem i higieną pracy niektóre władze krajowe bardziej faworyzują [7] Higginson R. Kurtz P., Jacques J. Dealing
prowadzą obecnie programy pilotażowe, aby jedną metodę pomiarową stosowaną w całej with uncertainty in noise measurement standards,
EURONOISE 2003, Naples, 2003
wykazać, że jest to możliwe i zachęcić produ- Unii, wychodząc z założenia, że chociaż po-
centów [8, 9]. mieszczenia pracy nie przenoszą się z kraju do
[8] Jacques J., Lacore J.P. Indicative values of noise
kraju, to jednak przenoszą się pracownicy.
emission in safety standards  A pilot action, INTER-
Ochronniki słuchu są także przedmiotem
NOISE 2001, The Hague, August 2001
" Globalizacja
intensywnych prac normalizacyjnych.
Postępująca globalizacja rynków zmierza
[9] Kurtz P., Higginson R., Jacques J. Comparative
do umiędzynarodowienia normalizacji. Coraz
emission values in standards. EURONOISE 2003,
więcej norm europejskich jest obecnie opraco- Naples, 2003
Wnioski
wywanych na poziomie ISO, w ramach tzw.
[10] Dyrektywa 2003/10/WE Parlamentu Europej-
porozumienia wiedeńskiego. W zakresie norm W ciągu ostatnich dwudziestu lat wy-
skiego i Rady Europejskiej z dnia 6 lutego 2003 r.,
typu B dotyczących emisji hałasu, problem nie konano ogromną pracę nad opracowaniem
w sprawie minimalnych wymagań w zakresie ochro-
występuje, ponieważ normy europejskie były wyczerpującego zestawu norm EN oraz ISO,
ny zdrowia i bezpieczeństwa dotyczących ryzyka
od początku opracowywane na poziomie ISO. obejmującego pełne spektrum aspektów hałasu
związanego z narażeniem pracowników na czynniki
Dlatego też umiędzynarodowienie normalizacji przemysłowego  od maszyn po ochronniki fizyczne (hałas).
32