BEZPIECZEC
STWO PRACY 10/2004
mgr inż. DOROTA KONDEJ
dr inż. ELŻBIETA JANKOWSKA
Centralny Instytut Ochrony Pracy
 Państwowy Instytut Badawczy
Pyły na stanowiskach pracy
w pomieszczeniach produkcyjnych i biurowych
W artykule przedstawiono wyniki badań stężeń pyłów przeprowadzonych na stanowisku pracy w po-
StosujÄ…c metodÄ™ filtracyjno-wagowÄ…
mieszczeniu produkcyjnym, w którym stosowano szlifowanie na sucho oraz na stanowisku pracy
określono stężenie pyłu całkowitego
w pomieszczeniu biurowym zlokalizowanym w pobliżu pomieszczenia produkcyjnego. Zaprezentowano
(czyli pyłu stanowiącego zbiór wszyst-
rezultaty pomiarów stężeń pyłów z zastosowaniem metody filtracyjno-wagowej, a także z użyciem
przyrządów pomiarowych o krótkim czasie pobierania próbek (DUST TRAK, GRIMM, P-TRAK). kich cząstek otoczonych powietrzem
w określonej objętości powietrza [7]) oraz
Dusts at workplaces in industrial and office rooms
stężenie pyłu respirabilnego (czyli pyłu
This paper presents results of investigations of dust concentrations at a workplace in an industrial room, in which a dry
grinding process took place and at a workplace in an office located close to an industrial room. Results of measurements o średniej wartości średnicy aerodynam-
of dust concentrations using a filtration-gravimetric method and using equipment with a short time of sampling (DUST
icznej 3,5 Ä… 0,3 µm i geometrycznym
TRAK, GRIMM, P-TRAK) are shown.
odchyleniu standardowym 1,5 Ä… 0,1,
racownicy podczas całodziennej w ramach realizacji zadania badawczego
który przedostaje się do pęcherzykowego
pracy są narażeni na wdychanie I-3.14 Badanie i ocena narażenia na od-
obszaru płuc człowieka [7]). Pomiar
pyłów o różnych stężeniach i roz- działywanie cząstek pyłów o wymiarach
stężenia pyłu całkowitego i pyłu respira-
kładzie wymiarowym w zależności od typu nanometrycznych w pomieszczeniach pracy
bilnego polegał na zassaniu zapylonego
pomieszczeń pracy. [2, 3] przeprowadzono badania mające
powietrza ze znanym strumieniem ob-
Najbardziej szkodliwe dla zdrowia na celu określenie wpływu procesu pro-
jętości w określonym czasie i osadzeniu
dukcyjnego na wartości stężeń pyłu w po-
są cząstki drobnodyspersyjne, które
pyłu na filtrze pomiarowym znajdującym
przenikajÄ…c do obszaru wymiany gazo- mieszczeniu produkcyjnym jak i w po-
się w głowicy pomiarowej. W przypadku
mieszczeniu biurowym zlokalizowanym
wej, a następnie pozostając w nim przez
oznaczania pyłu respirabilnego stosowa-
w pobliżu pomieszczenia produkcyjnego.
dłuższy czas mogą powodować zapalenia
no mikrocyklon jako selektor wstępny.
Pomiary stężeń pyłu przeprowadzono
pęcherzyków płucnych, rozwój pylicy
Zarówno stężenie pyłu całkowitego, jak
w Zakładzie produkującym części i akce-
płuc i nowotworów. Schorzenia układu
i respirabilnego określano przez zważenie
oddechowego zajmują od wielu lat czo- soria do pojazdów mechanicznych i ich sil-
filtrów pomiarowych przed i po pomiarach,
ników. W pomieszczeniu produkcyjnym,
łowe miejsca w strukturze zapadalności
a następnie odniesienie uzyskanej masy
w którym znajdowały się stanowiska
na choroby zawodowe [1].
pyłu do objętości przepuszczonego przez
obsługi szlifierek płaszczyznowych, sto-
W Polsce do niedawna zajmowano
filtr powietrza.
sowano szlifowanie na sucho. W wyniku
się głównie zagadnieniami związanymi
WykorzystujÄ…c przyrzÄ…dy pomiaro-
tego procesu następowała emisja pyłów
z narażeniem pracowników na pyły
we o krótkim czasie pobierania próbek,
drobnodyspersyjnych. W pomieszczeniu
emitowane w procesach produkcyjnych.
określono:
biurowym usytuowanym po przeciwnej
Nie prowadzono badań mających na celu
" masowe stężenie pyłu o wymiarach
stronie korytarza wykonywano typowe
określenie stężenia pyłów w pomiesz-
czÄ…stek z zakresu 0,1-10 µm z użyciem
czynności biurowe związane głównie
czeniach biurowych zlokalizowanych
DUST TRAK Aerosol Monitor model
z pracą z dokumentami. Badania stężeń
w pobliżu pomieszczeń produkcyjnych.
8520
pyłów przeprowadzono na wybranych
W tych pomieszczeniach biurowych
" frakcyjne stężenie liczbowe cząstek
stanowiskach pracy w pomieszczeniu
mogą występować zarówno cząstki drob-
pyÅ‚u o wymiarach z zakresu 0,3-1 µm,
produkcyjnym oraz w pomieszczeniu
nodyspersyjne pochodzące z pyłów emi- z użyciem GRIMM Dust Monitor model
biurowym. Schemat pomieszczeń pracy
towanych w procesach produkcyjnych, 1.108
wraz z lokalizacją punktów pomiarowych
które na skutek otwierania drzwi i okien " liczbowe stężenie cząstek pyłów
przedstawiono na rysunku 1.
oraz wystÄ™powania nieszczelnoÅ›ci mogÄ… o wymiarach z zakresu 0,02-1 µm z uży-
Badania stężeń pyłów przeprowadzono
przenikać do pomieszczeń biurowych jak ciem P-TRAK Ultrafine Particle Counter
z wykorzystaniem metod filtracyjno-wa-
i czÄ…stki drobnodyspersyjne pochodzÄ…ce model 8525.
gowych stosowanych w Polsce do oceny
od wyposażenia lub czynności wykonywa- W celu uzyskania rozkładu stężeń
narażenia [4, 5] oraz metod badawczych
nych wewnątrz pomieszczenia pracy. pyłów zawieszonych w powietrzu przez
z zastosowaniem przyrządów pomiaro-
całodzienny okres pracy pomiary z za-
wych o krótkim czasie pobierania próbek,
stosowaniem wymienionych przyrządów
Pomiary
umożliwiających określanie stężeń maso-
prowadzono przed rozpoczęciem szlifowa-
stężeń pyłów
wych i liczbowych w odniesieniu do róż-
nia (o godz. 6.), w czasie trwania procesu
W Centralnym Instytucie Ochrony Pra- nych wymiarów cząstek wdychanych przez
szlifowania (o godz. 9., 11. i 13.) i po za-
cy  Państwowym Instytucie Badawczym,
człowieka [6].
kończeniu szlifowania (o godz. 14.).
16
BEZPIECZEC
STWO PRACY 10/2004
Wyniki badań
Wyniki badań stężeń pyłów przepro-
wadzonych na stanowisku pracy w po-
mieszczeniu produkcyjnym (rys.1.  punkt
pomiarowy nr 1) i na stanowisku pracy
w pomieszczeniu biurowym zlokalizo-
Rys. 2. Wyniki pomiarów masowego stężenia pyłu całkowitego i pyłu respira-
bilnego metodÄ… filtracyjno-wagowÄ…, przeprowadzonych na stanowiskach pracy
w pomieszczeniu produkcyjnym i w pomieszczeniu biurowym
Rys. 1. Schemat pomieszczeń pracy wraz z lokali-
Fig. 2. Results of measurements of mass concentrations of total dust and re-
zacją punktów pomiarowych. A  pomieszczenie
spirable dust using a filtration-gravimetric method, conducted at workplaces
produkcyjne, B  pomieszczenie biurowe; a, b, c,
in an industrial room and in an office room
d, e, f, g  stanowiska obsługi szlifierek płaszczyzn
w pomieszczeniu produkcyjnym; *nr 1, *nr 2
 punkty pomiarowe
Fig. 1. A diagram of the work rooms with the
localization of testing points. A  industrial room,
B  office room; a, b, c, d, e, f, g  worksplaces of
grinding machines in the industrial room; *nr 1,
*nr 2  testing points
wanym w pobliżu pomieszczenia produk-
cyjnego (rys.1.  punkt pomiarowy nr 2)
przedstawiono na rysunkach 2., 3., 4. i 5.
Wyniki pomiarów masowego stężenia
pyłu całkowitego i pyłu respirabilnego
metodÄ… filtracyjno-wagowÄ… zobrazowano
na rysunku 2. Stężenie pyłu całkowitego
na stanowisku produkcyjnym wynosiło
Rys. 3. Wyniki pomiarów masowego stężenia pyłu o wymiarach cząstek
1,792 mg/m3, a na stanowisku biurowym
z zakresu 0,1-10 µm z użyciem przyrzÄ…du DUST TRAK Aerosol Monitor
0,922 mg/m3. Stężenie pyłu respirabilnego
model 8520, przeprowadzonych na stanowiskach pracy w pomieszczeniu
na stanowisku produkcyjnym wynosiło produkcyjnym i w pomieszczeniu biurowym
0,380 mg/m3, a na stanowisku biurowym Fig. 3. Results of measurements of mass concentrations of dust particles from
the 0.1 10 µm range using DUST TRAK 8520 Aerosol Monitor model 8520,
0,099 mg/m3. Jak wynika z przedstawio-
conducted at workplaces in an industrial room and in an office room
nych wyników pomiarów, stężenie pyłu
całkowitego na stanowisku pracy w po-
mieszczeniu biurowym zlokalizowanym
w pobliżu pomieszczenia produkcyjnego
było na tyle duże, że  w odróżnieniu
od wartości uzyskiwanych w typowych
pomieszczeniach biurowych [8], mogło
być oznaczane z zastosowaniem metody
filtracyjno-wagowej. Z porównania war-
tości stężeń oznaczanych na stanowisku
produkcyjnym i biurowym wynika, że:
" stężenie pyłu całkowitego oznaczone-
go na stanowisku biurowym stanowiło aż
51% wartości stężenia pyłu całkowitego
oznaczonego na stanowisku produkcyj-
Rys. 4. Wyniki pomiarów frakcyjnego stężenia liczbowego pyłu w odniesieniu
nym
do czÄ…stek o wymiarach z zakresu 0,3-1 µm z użyciem przyrzÄ…du GRIMM Dust
" stężenie pyłu respirabilnego oznaczo-
Monitor model 1.108, przeprowadzonych na stanowiskach pracy w pomiesz-
nego na stanowisku biurowym stanowiło
czeniu produkcyjnym i w pomieszczeniu biurowym
26% wartości stężenia pyłu respirabilnego
Fig. 4. Results of measurements of the fractional number concentration with
oznaczonego na stanowisku produkcyj- regard to particles from the 0.3 1 µm range using GRIMM Dust Monitor model
1.108, conducted at workplaces in an industrial room and in an office room
nym.
17
BEZPIECZEC
STWO PRACY 10/2004
szonych w powietrzu w pomieszczeniu
biurowym zlokalizowanym w pobliżu
pomieszczenia produkcyjnego.
Ze względu na rozprzestrzenianie się
pyłów emitowanych podczas procesu szli-
fowania prowadzonego w pomieszczeniu
produkcyjnym i ich wpływ na wartości
stężeń pyłów zawieszonych w powietrzu
w pomieszczeniu biurowym zlokalizo-
wanym w pobliżu pomieszczenia produk-
cyjnego, pomieszczenie to nie może być
traktowane jak typowe pomieszczenie
biurowe.
Rys. 5. Wyniki pomiarów liczbowego stężenia cząstek pyłu o wymiarach
z zakresu 0,02-1 µm z użyciem przyrzÄ…du P-TRAK Ultrafine Particle Counter
model 8525, przeprowadzonych na stanowiskach pracy w pomieszczeniu
PIÅšMIENNICTWO
produkcyjnym i w pomieszczeniu biurowym
[1] Rocznik statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2003.
Fig. 5. Results of measurements of the number concentration of particles from
Zakład Wydawnictw Statystycznych, Warszawa 2003
the 0.02 1 µm range using P-TRAK Ultrafine Particle Counter model 8525,
[2] Kondej D., Jankowska E., Jankowski T.,
conducted at workplaces in an industrial room and in an office room
Paluszkiewicz M. Sprawozdanie z realizacji I etapu
zadania badawczego nr I-3.14 pt. Badanie i ocena
narażenia na oddziaływanie cząstek pyłów o wymia-
W celu określenia wpływu procesu szli- się. W porównaniu do wartości stężeń
rach nanometrycznych w pomieszczeniach pracy.
fowania na wartości stężeń pyłu na stano- uzyskiwanych w typowych pomieszcze-
CIOP-PIB, Warszawa 2002
wisku pracy w pomieszczeniu produkcyj- niach biurowych [8] stężenia pyłu w po-
[3] Kondej D., Jankowska E., Jankowski T.,
nym i stanowisku pracy w pomieszczeniu mieszczeniu biurowym zlokalizowanym
Paluszkiewicz M. Sprawozdanie z realizacji II etapu
biurowym zlokalizowanym w pobliżu w pobliżu pomieszczenia produkcyjnego
zadania badawczego nr I-3.14 pt. Badanie i ocena
narażenia na oddziaływanie cząstek pyłów o wymia-
pomieszczenia produkcyjnego, analizie były znacznie wyższe.
rach nanometrycznych w pomieszczeniach prac .
poddano przebieg krzywych obrazujÄ…cych
CIOP-PIB, Warszawa 2003
całodzienne rozkłady masowych i liczbo-
Wnioski
[4] PN-91/Z-04030/05. Ochrona czystości powie-
wych stężeń pyłów na obu stanowiskach
trza. Badania zawartości pyłu. Oznaczanie pyłu
Na podstawie analizy wyników badań
pracy (rys. 3-5). Na podstawie wyników
całkowitego na stanowiskach pracy metodą filtra-
stężeń pyłów przeprowadzonych w za-
pomiarów uzyskanych z użyciem DUST cyjno-wagową
kładzie, gdzie dokonywano szlifowania
TRAK, GRIMM i P-TRAK stwierdzono,
[5] PN-91/Z-04030/06. Ochrona czystości powietrza.
na sucho stwierdzono, że metoda filtracyj-
Badania zawartości pyłu. Oznaczanie pyłu respira-
że podczas procesu szlifowania wraz
no-wagowa, stosowana do oceny narażenia bilnego na stanowiskach pracy metodą filtracyjno-
ze wzrostem stężenia pyłu na stanowisku
-wagowÄ…
na pyły występujące w środowisku pracy
produkcyjnym wzrastało stężenie pyłu
[6] PN-EN 481:1998. Atmosfera miejsc pracy
pomieszczeń produkcyjnych, może być
na stanowisku biurowym. ZnaczÄ…cy
 Określenie składu ziarnowego dla pomiaru cząstek
wykorzystana do badania stężeń maso-
wpływ procesu produkcyjnego na war-
zawieszonych w powietrzu
wych pyłów zawieszonych w powietrzu
tości stężeń na obu stanowiskach pracy
[7] RozporzÄ…dzenie Ministra Pracy i Polityki
pomieszczeń biurowych zlokalizowanych
zaobserwowano o godz. 11. i 13. O godz. Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie
w pobliżu pomieszczeń produkcyjnych.
najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czyn-
13. masowe stężenie pyłu o wymiarach
Badania stężeń masowych i liczbowych ników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.
czÄ…stek z zakresu 0,1-10 µm (DUST
DzU nr 217, poz. 1833
pyłów z zastosowaniem przyrządów
TRAK) na stanowisku produkcyjnym i sta-
DUST TRAK, GRIMM i P-TRAK wyka- [8] Jankowska E., Kondej D., Paluszkiewicz M.
nowisku biurowym wynosiło odpowiednio
Pyły. Raport z realizacji projektu celowego zama-
zały, że proces szlifowania prowadzony
0,692 mg/m3 i 0,372 mg/m3, liczbowe stÄ™-
wianego nr PCZ 15-21 pt. System kształtowania
w pomieszczeniu produkcyjnym miał
jakości powietrza w budynkach biurowych. CIOP-
żenie cząstek pyłu o wymiarach z zakresu
wpływ na wartości stężeń pyłów zawie- PIB, Warszawa 2004
0,3-1 µm (GRIMM) wynosiÅ‚o 1122685 czÄ…-
stek/dm3 i 622241 czÄ…stek/dm3, a liczbo-
we stężenie cząstek pyłu o wymiarach
Praca wykonana w ramach programu wieloletniego pn.  Dostosowywanie warunków
z zakresu 0,02-1 µm (P-TRAK) wynosiÅ‚o
pracy w Polsce do standardów Unii Europejskiej , dofinansowywanego w latach
139063 czÄ…stek/cm3 i 66117 czÄ…stek/cm3.
2002  2004 w zakresie badań naukowych i prac rozwojowych przez Komitet Badań
Po godzinie 13. wraz ze zmniejszeniem
Naukowych. Główny koordynator: Centralny Instytut Ochrony Pracy  Państwowy
intensywności szlifowania stężenie pyłu
Instytut Badawczy
na obu stanowiskach pracy zmniejszyło
18