BEZPIECZEC
STWO PRACY 3/2007
Potrzeby w zakresie nowelizacji
znormalizowanych metod oznaczania substancji chemicznych
na stanowiskach pracy
dr EWA GAWĘDA
Od połowy lat 90., od kiedy w obec-
Wprowadzenie
Centralny Instytut Ochrony Pracy
nym kształcie działa Komitet Techniczny
 Państwowy Instytut Badawczy
Celem niniejszego artykułu jest omó-
(KT) nr 159 ds. zagrożeń chemicznych
wienie jednego z aspektów niezgodności
i pyłowych w środowisku pracy Polskiego
wielu norm polskich (PN) z zakresu ochrony
Komitetu Normalizacyjnego (do końca roku
powietrza na stanowiskach pracy, w szcze-
2003  Normalizacyjna Komisja Problemowa
gólności tych starszych, z rozporządzeniem
nr 159), już prawie we wszystkich normach
W artykule przedstawiono potrzeby w zakresie
ministra zdrowia w sprawie badań i pomia-
nowelizacji wielu norm polskich dotyczących
dolna granica zakresu oznaczanych stężeń
rów czynników szkodliwych dla zdrowia
metod pomiaru stężeń substancji szkodli-
substancji szkodliwych wynosi 0,25 wartości
wych, które nie są odpowiednie do nowych w środowisku pracy [1] oraz wynikających
NDS, a w wielu metodach, w szczególności
wartości dopuszczalnych. Ponadto omówiono
z tego faktu potrzeb w zakresie nowelizacji
dotyczących oznaczania różnych substancji
problem zbyt małej oznaczalności wielu metod
tych norm. Chodzi mianowicie o zakres
podanych w PN w świetle obowiązującego
organicznych (np. pochodne benzenu, octa-
oznaczanych stężeń substancji, której doty-
rozporządzenia ministra zdrowia w sprawie
ny, alkohole, ketony), jest znacznie niższa.
badań i pomiarów oraz znowelizowanej
czy dana znormalizowana metoda, a właści-
Komitet tylko wyjątkowo przyjmował meto-
normy europejskiej EN 482. Wskazano nie
wie o dolną granicę tego zakresu.
dy, w których dolna granica zakresu stężeń
wymagające przeprowadzenia badań sposoby
Opracowując w latach 70. i 80. normy
zwiększenia oznaczalności metody do poziomu
wynosiła około 1/3 wartości NDS. Dotyczyło
dotyczące oznaczania poszczególnych sub-
0,1 wartości NDS, które mogą być w niektórych
to tych nielicznych przypadków, kiedy:
przypadkach zastosowane.
stancji szkodliwych w powietrzu na stanowi-
przyjęta technika analityczna nie pozwalała
skach pracy przyjęto, że do przeprowadzenia
Needs in the field of amending standard-
na oznaczanie mniejszych stężeń, objętości
ized methods of determining chemical pomiarów i następnie oceny narażenia
powietrza pobieranego na stanowisku
substances at workstations
zawodowego wystarczający będzie zakres
pracy nie można było zwiększyć, a wybór
This paper presents the need to amend a
stężeń substancji, w znormalizowanej
number of Polish Standards related to meth-
innej techniki analitycznej w istotny sposób
metodzie jej oznaczania, od 0,5 do około
ods of measuring concentrations of harmful
ograniczał możliwość zastosowania metody
substances, which are not appropriate in view 2 wartości normatywu higienicznego, a więc
w praktyce.
of the new limit values. Moreover, the problem
najwyższego dopuszczalnego stężenia
of insufficient detection limit of many stand-
w powietrzu na stanowiskach pracy (NDS),
ardized methods is discussed. Simple ways of
Rozporządzenie ministra zdrowia
określonego w polskich przepisach. Na ogół
increasing the detection limit of the method to
w sprawie badań i pomiarów
the level of 0.1 of the value of the maximum metoda podana w normie umożliwiała
admissible concentration is indicated.
oznaczanie również mniejszych stężeń sub- W rozporządzeniu ministra zdrowia
stancji (a także większych), ale najmniejsze z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań
stężenie, jakie można było oznaczyć podaną i pomiarów czynników szkodliwych dla
metodą w warunkach pobierania próbki zdrowia w środowisku pracy [1]  ż2 ust. 1,
powietrza i wykonania oznaczania, czyli stwierdzono, że pomiarów czynnika szko-
oznaczalność metody, miało wynosić przy- dliwego, a więc m.in. substancji szkodliwej
najmniej 0,5 wartości NDS. lub pyłu nie przeprowadza się, jeżeli wy-
18
BEZPIECZEC
STWO PRACY 3/2007
niki dwóch ostatnio przeprowadzonych dzenia oceny narażenia zawodowego (jak Są to, podobnie jak PN-Z-04008-7:2002,
pomiarów nie przekroczyły 0,1 wartości już powiedziano do tego celu wystarczające normy o charakterze strategicznym. Najważ-
najwyższego dopuszczalnego stężenia tego jest minimalne stężenie na poziomie 0,5 war- niejsze z nich to: PN-EN 482 [4], określająca
wymagania jakie powinny spełniać metody
czynnika, a w procesie technologicznym lub tości NDS), nie jest natomiast wystarczająca
stosowane po pomiarów czynników che-
warunkach występowania czynnika nie za- do uzyskania zwolnienia z wykonywania
szły zmiany mogące wpłynąć na wartość
pomiarów. Przy czym poziom 0,5 warto- micznych na stanowiskach pracy w celu
przeprowadzania oceny narażenia zawodo-
jego stężenia.
ści NDS jest wystarczający w przypadku
wego oraz PN-EN 689 [5], podająca wytycz-
Powyższe stwierdzenia dotyczą wszyst- pojedynczo występującej na stanowisku
ne do oceny narażenia inhalacyjnego i stra-
kich substancji, dla których w polskich prze- substancji (co jest sytuacją wyjątkową), lub
tegię pomiarową. Podanie dokładnej liczby
pisach ustanowiono wartości najwyższych
gdy występujące substancje wykazują zupeł-
norm byłoby trudne, gdyż jest ona zmienna.
dopuszczalnych stężeń, a więc substancji
nie różne działanie na organizm człowieka.
Sukcesywnie są bowiem wycofywane nor-
wymienionych w załączniku 1. do rozporzą- W odniesieniu do substancji wykazujących
my nieaktualne, wprowadzane nowe i jest
dzenia ministra właściwego do spraw pracy
podobny charakter działania toksycznego
to proces długotrwały. Ponad 350 norm
w sprawie najwyższych dopuszczalnych
należy przeprowadzać łączną ocenę naraże-
zostało przyjętych w latach 1983-2006. Jak
stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla
nia [3]. Tak jest np., gdy na stanowisku pracy
wspomniano, normy dotyczące oznaczania
zdrowia w środowisku pracy [2], również
występują rozpuszczalniki z tej samej grupy
substancji chemicznych na stanowiskach
substancji rakotwórczych lub mutagennych.
chemicznej lub kilka metali jednocześnie.
pracy są uzgadniane w KT nr 159. Podana
Inna jest tylko częstotliwość wykonywania
Stąd też istnieje potrzeba opracowywania
w roboczym projekcie normy procedura
pomiarów w przypadku występowania
metod pozwalających osiągnąć niższy po-
dotycząca oznaczania określonej substancji
w środowisku pracy substancji o działaniu
ziom oznaczanych stężeń poszczególnych
chemicznej jest wynikiem pracy badawczej,
rakotwórczym lub mutagennym  a inna
substancji szkodliwych. Współczynnik
a zakres badań przeprowadzanych w trakcie
w przypadku substancji, które takiego
łącznego narażenia oblicza się jako sumę
opracowywania metody jest zgodny z poda-
działania nie wykazują. Badania czynników
ilorazów średnich stężeń geometrycznych
nym w PN-EN 482.
rakotwórczych i nierakotwórczych wykonuje
oznaczanych substancji i odpowiadających
się odpowiednio: co najmniej raz na pół
im wartości NDS. W przypadku konieczno-
Norma europejska EN 482
roku oraz co 2 lata, w przypadku stwier-
ści dokonania łącznej oceny narażenia dla
dzenia stężeń w zakresie 0,1 do 0,5 wartości
2 substancji oznaczalność każdej z metod Norma europejska EN 482 została po raz
najwyższego dopuszczalnego stężenia
stosowanych do ich oznaczania powinna pierwszy uzgodniona i przyjęta w Europej-
i co 3 miesiące oraz raz na rok w przypadku
wynosić 0,25, a 5 substancji już 0,1 wartości skiej Organizacji Normalizacyjnej (CEN)
stężeń wyższych niż 0,5 wartości NDS.
w 1994 roku, a wprowadzona do zbioru
NDS każdej z nich.
Uzyskanie zwolnienia z wykonywania
norm polskich w 2002 roku. W ubiegłym roku
pomiarów stężeń substancji, które w powie-
przeprowadzano w CEN okresowy przegląd
Normy polskie z grupy ochrony
trzu na danym stanowisku pracy występują
tej normy, wprowadzono zmiany (w szcze-
powietrza na stanowiskach pracy
w bardzo małych ilościach lub są stosowane,
gólności w odniesieniu do sposobu obliczania
W zbiorze norm polskich z zakresu ochro-
ale w powietrzu praktycznie nie występują,
precyzji i zakresu badań z tym związanych)
ny powietrza na stanowiskach pracy (grupa
jest dla pracodawców ważne, pozwala
i normę tę ponownie przyjęto. Będzie ona
PN-Z-04....) obecnie znajduje się około
bowiem zmniejszyć koszty prowadzenia
musiała zostać wprowadzona również
500 norm, których większość dotyczy ozna-
pomiarów okresowych. Jednak aby takie
w Polsce. Z końcem ubiegłego roku EN
czania pojedynczych substancji chemicznych
zwolnienie uzyskać, należy dysponować
482:2006 została co prawda wprowadzona
w powietrzu na stanowiskach pracy, a jedy-
metodą  najlepiej znormalizowaną, bowiem
jako norma polska metodą uznania  PN-EN
nie kilka dotyczy więcej niż jednej substancji.
taka zapewnia uzyskiwanie wiarygodnych
482:2006 (U)  tzn. w wersji oryginalnej
Jest również jedna bardzo ważna norma,
wyników  która pozwala na pomiar stężeń
(w języku angielskim), z polskim wstępem,
o charakterze strategicznym, dotycząca
danej substancji przynajmniej od poziomu
jednak aby była dostępna dla polskiego od-
pobierania próbek powietrza i interpretacji
1/10 jej wartości NDS. Pożądane jest więc,
biorcy musi zostać przetłumaczona na język
wyników [3]. Określa ona sposób przepro-
aby oznaczalność metody określonej normą
polski i ponownie uzgodniona w Komitecie
wadzania oceny zgodności warunków pracy
polską wynosiła przynajmniej 1/10 wartości
Technicznym nr 159. Następnie, jak każda
z wartościami normatywów higienicznych
najwyższego dopuszczalnego stężenia.
nowa norma, przejdzie całą procedurę nor-
Metody podane w większości norm substancji chemicznych.
malizacyjną, a więc ankiety  powszechną
polskich, wprowadzonych w ostatnich la- Ponadto, począwszy od roku 2002 są sys- i adresowaną, korektę w Wydziale Kontroli
tach, zalecenie to spełniają. Inaczej wygląda tematycznie wprowadzane jako PN (metodą
Norm Polskiego Komitetu Normalizacyj-
sytuacja w odniesieniu do norm starszych. tłumaczenia) normy europejskie, znajdujące nego (PKN), ewentualnie po ankietach,
Oznaczalność wielu z nich jest wystarczająca się w gestii Komitetu Technicznego nr 137 Eu- poprawki w Komitecie Technicznym i do-
do wykonania pomiarów w celu przeprowa- ropejskiej Organizacji Normalizacyjnej (CEN). piero po uzgodnieniu ostatecznego tekstu
19
BEZPIECZEC
STWO PRACY 3/2007
będzie mogła zostać wprowadzona jako Nowelizacja wybranych znormalizowa-
norma polska (PN). Można przypuszczać, nych metod oznaczania będzie sukcesywnie
że w polskiej wersji językowej ukaże się ona przeprowadzana w Centralnym Instytucie
Ochrony Pracy  Państwowym Instytucie
drukiem najwcześniej w drugiej połowie
Badawczym, począwszy od 2008 roku,
przyszłego roku.
przy czym w pierwszej kolejności zostaną
Rozporządzenie ministra zdrowia  wy-
znowelizowane te, w których zakres stężeń
musza w pewien sposób opracowywanie
substancji nie jest dostosowany do wartości
metod bardziej czułych niż to miało miejsce
najwyższego dopuszczalnego stężenia.
w ubiegłych latach. Znowelizowana wersja
normy europejskiej EN 482 z 2006 r. zaleca,
Metody o oznaczalności mniejszej niż
aby minimalny zakres stężeń oznaczanych
0,1 wartości NDS
daną metodą wynosił od 0,1 do 2 wartości
NDS, a więc ustala dolną granicę oznaczania
Poważniejszy problem stanowią jednak te
na 1/10 wartości normatywnej. Przyjęto
metody, za pomocą których nie można ozna-
więc, że warunek ten będą spełniały wszyst-
czyć poziomu 1/10 wartości najwyższego
kie metody stanowiące podstawę norm
dopuszczalnego stężenia. Ponieważ jednak
polskich, znajdujące się w gestii Komitetu
umożliwiają one przeprowadzenie oceny na-
Technicznego nr 159, opracowywane po-
rażenia zawodowego, zostały uznane za ak-
cząwszy od 2007 roku.
tualne. Metod takich jest około 130 (metody
Eugeniusz Dominik Łukasiak - Konkurs na plakat bezpieczeń- przyjęte jako normy w latach 1983-2006).
stwa pracy  Chemia  CIOP 1999
Przegląd norm polskich
W przypadku części znormalizowanych
Najważniejsze powody zakwalifikowania metod oznaczania substancji chemicznych
We wrześniu 2006 roku zakończył się
określonej PN do nowelizacji to: zwiększenie ich oznaczalności jest zabiegiem
w Komitecie Technicznym nr 159 przegląd
 za mała oznaczalność metody w sto- formalnym  nie wymaga przeprowadzenia
norm z grupy PN-Z-04..., przyjętych w la-
sunku do wartości NDS (powyżej 1/2 tej badań doświadczalnych.
tach 1983-2006, pod kątem ich aktualności.
wartości) w podanych w tych normach Sposoby zwiększenia oznaczalności meto-
Przede wszystkim przeanalizowano, czy me-
przepisach analitycznych dy, nie wymagające przeprowadzenia badań,
toda podana w normie jest dostosowana
 oznaczalność metody jest za duża  gdy jednak możliwe do zastosowania jedynie
do obowiązującej wartości NDS, a ponadto,
NDS został znacznie zwiększony w niektórych przypadkach, przedstawiono
czy umożliwia oznaczanie substancji od po-
 krytyczne uwagi zgłaszane przez użyt- w artykule Potrzeba zwiększenia oznaczal-
ziomu 1/10 tej wartości. Informacje na te-
kowników ności metod pomiaru stężeń zanieczyszczeń
mat przeprowadzonego przeglądu można
 błędy (np. w jednostce), których ze wzglę- powietrza na stanowiskach pracy ( Norma-
również znalez
ć w artykule, który zostanie
dów formalnych w starszych normach nie moż- lizacja 2006, nr 5, 14-19).
opublikowany w najbliższym czasie w cza-
na  poprawić przygotowując erratę. Jednym z takich sposobów może być
sopiśmie  Normalizacja [6]. Do wycofania
Należy podkreślić, że w odniesieniu zwiększenie objętości próbki pobieranego
ze zbioru norm polskich zakwalifikowano
do substancji, których metody te doty- powietrza  oczywiście o ile jest to możliwe
10 PN. Dotyczą one substancji, których
czą na ogół brak alternatywnych metod w ramach strategii pomiarowej określonej
wartość NDS wskutek przeprowadzonej
ich pomiaru. Nowelizacja metod znorma- w PN-Z-04008-7. Ten sposób zwiększenia
weryfikacji uległa istotnej zmianie (lub NDS
lizowanych jest możliwa wówczas, kiedy oznaczalności metody można zastosować
obecnie dotyczy np. innej postaci substancji
do oznaczania danej substancji mogą być w przypadku oznaczania zanieczyszczeń
czy tylko jednego izomeru), przez co zakres
zaproponowane takie same jak w starej nor- występujących w powietrzu w postaci pyło-
stężeń oznaczanych z zastosowaniem
mie: technika analityczna, sposób pobierania wej lub aerozolowej, pobieranych z użyciem
metody podanej w normie był niedosto-
próbki i sposób przygotowania jej do ozna- filtrów, w szczególności zanieczyszczeń nie-
sowany do nowej wartości i dla substancji
czania. Można wtedy przeprowadzić część organicznych, np. metali i związków metali
tych już na ogół opracowano nowe metody,
badań walidacyjnych, w szczególności (metod takich jest kilkadziesiąt). Natomiast
które zostały znormalizowane lub opubli-
badań dotyczących nowego zakresu stężeń. w przypadku lotnych substancji organicz-
kowane w kwartalniku  Podstawy i Metody
Nie w każdym przypadku zastosowana tech- nych, z reguły pobieranych z użyciem rurek
Oceny Środowiska Pracy . Tylko dla jednej
nika analityczna i przyjęty sposób oznaczania z węglem aktywnym czy innymi sorbentami
substancji (4-aminodifenyl) metody do- pozwoli na oznaczanie mniejszych stężeń stałymi, bez przeprowadzenia badań nie po-
tychczas nie opracowano, ale zostanie ona
danej substancji. Należy wtedy opracować winno się zwiększać objętości powietrza
opracowana w najbliższym czasie. dla niej nową metodę i przeprowadzić ba- pobieranego na stanowisku pracy.
W wyniku przeprowadzonego przeglądu dania walidacyjne w pełnym, wymaganym Drugim sposobem może być zmniej-
wytypowano też około 30 PN do nowelizacji. zakresie. szenie objętości analizowanego roz-
20
BEZPIECZEC
STWO PRACY 3/2007
tworu, w którym oznacza się określoną blemu, bowiem powtarzanie pomiarów
substancję. W takim przypadku należy raz na 2 lata nie jest specjalnie kłopotliwe
rozważyć, czy zmniejszenie objętości roz- czy kosztowne. Tym bardziej, że warunkiem
tworu jest w ogóle możliwe, gdyż w wielu zwolnienia z pomiarów jest nie tylko małe
przypadkach zalecana w konkretnej PN stężenie substancji w powietrzu na sta-
objętość jest najmniejszą, jaką można nowisku pracy, lecz także niezmienność
zastosować. Na przykład w przypadku technologii i warunków wykonywania prac.
stosowania absorpcyjnej spektrometrii W ciągu 2 lat technologia może się nie zmie-
atomowej z płomieniem, objętość roz- nić, ale nastąpi np. zużycie maszyn i sprzętu,
tworu próbki nie powinna być mniejsza co spowoduje zwiększenie emisji substancji
niż 10 ml. Z kolei objętość rozpuszczalnika i dlatego bezpieczniej jest przeprowadzić
użytego do desorpcji substancji zaadsor- badania sprawdzające.
bowanej na węglu aktywnym lub innym Należy jeszcze podkreślić, że problem
sorbencie stałym nie może być mniejsza za małej do uzyskania zwolnienia z wyko-
niż 0,5 ml, pod warunkiem, że masa sor- nywania pomiarów oznaczalności metod
benta nie jest zbyt duża (w przypadku ma zasięg ograniczony  dotyczy bowiem
węgla nie więcej niż 100 mg). Jeżeli według tylko tych sytuacji, przy których narażenie
przepisu analitycznego oznaczanie danej na stanowisku pracy jest znikome albo wcale
LŁopold Scigala  II nagroda w konkursie na plakat bezpieczeń-
substancji przeprowadza się nie w całej
nie występuje. W odniesieniu do większości
stwa pracy  Chemia  CIOP 1999
objętości roztworu próbki, lecz jedynie
stanowisk pracy problemu tego nie ma,
przyjęta technika umożliwiała oznaczanie
w jej części (lub próbkę rozcieńczano),
ponieważ stężenia w powietrzu są wyższe
znacznie mniejszych stężeń) był wynikiem
to można wykonać oznaczanie dla całej
niż 1/10 wartości NDS danej substancji
tego, że walidacja opracowywanej metody
objętości i uzyskać w łatwy sposób zwięk-
szkodliwej, a często mieszczą się w zakresie
w zbyt szerokim zakresie stężeń ozna-
szenie oznaczalności metody.
od 0,5 do 1 wartości NDS, a nawet występują
czanej substancji wymagała podzielenia
Podczas wspomnianego wyżej przeglądu
przekroczenia wartości NDS.
go na  podzakresy . W praktyce sprowa-
norm podjęto próbę wskazania w kon-
Nowelizacji powinny podlegać z pew-
dzało się to do konieczności zwalidowania
kretnych przypadkach (dla konkretnych
nością metody oznaczania substancji szko-
metody w każdym z podzakresów, a więc
PN) jak zwiększyć oznaczalność metody
dliwych, które w ogóle nie są dostosowane
przynajmniej do poziomu 1/10 wartości NDS wykonania znacznie szerszych badań
do obowiązujących wartości ich normaty-
substancji, której metoda dotyczy. Materiał doświadczalnych.
wów higienicznych i brak metod alternatyw-
na ten temat znajduje się w Sekretariacie
nych, co nie daje możliwości przeprowadza-
Komitetu Technicznego nr 159, który mieści
Podsumowanie
nia oceny ryzyka zawodowego związanego
się w siedzibie Polskiego Komitetu Normali-
z narażeniem na te substancje.
W wyniku przeprowadzonego przeglądu
zacyjnego w Warszawie. Informacje na ten
norm polskich można stwierdzić, że wiele
temat można także uzyskać w CIOP-PIB.
metod w nich podanych (jest ich ponad 70)
PIŚMIENNICTWO
Należy jednak wyraz
nie powiedzieć,
nie umożliwia oznaczania stężeń substancji [1] Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia
że w odniesieniu do wielu norm nie moż-
2005 roku w sprawie badań i pomiarów czynników
od poziomu 0,1 wartości najwyższego dopusz-
na, bez przeprowadzenia badań, wska-
szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. DzU
czalnego stężenia (NDS). W najbliższym czasie
nr 73, poz. 645
zać sposobu na zwiększenie oznaczal-
nowelizacja tak wielu norm nie jest możliwa [2] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej
ności metody. Ściśle rzecz biorąc, można
z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych do-
i nie wydaje się, aby była celowa.
zalecić np. dodanie jednego czy dwóch
puszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych
Z uwagi na fakt, że w przypadku wy- dla zdrowia w środowisku pracy DzU nr 217, poz. 1833,
roztworów wzorcowych o stężeniach
ze zm. DzU 2005 r nr 212, poz. 1769
stępowania w środowisku pracy substancji
dwu- czy czterokrotnie mniejszych niż
[3] PN-Z-04008-7:2002 Ochrona czystości powietrza
rakotwórczych i mutagennych pomiary
stężenie pierwszego roztworu wzor-
 Pobieranie próbek  Zasady pobierania próbek
należy wykonywać stosunkowo często powietrza w środowisku pracy i interpretacji wyników
cowego, gdy zastosowana technika
wraz z arkusze zmian Az1:2004
 nawet w odniesieniu do stężeń w zakresie
analityczna jest dostatecznie czuła.
[4] PN-EN 482 Powietrze na stanowiskach pracy.
0,1  0,5 wartości NDS nie rzadziej niż raz
Ale metoda podana w danej PN została
Ogólne wymagania dotyczące procedur pomiarów
zwalidowana w określonym zakresie stę- na pół roku  problem  za małej oznaczal- czynników chemicznych
[5] PN-EN 689 Powietrze na stanowiskach. Wytyczne
ności metod wg PN ma znaczenie przede
żeń i bez przeprowadzenia badań, zakresu
oceny narażenia inhalacyjnego na czynniki chemiczne
wszystkim dla tej grupy czynników. Stężenia
tego zmienić nie można. Opracowanie
przez porównanie z wartościami dopuszczalnymi
substancji nierakotwórczych i niemutagen- i strategia pomiarowa
metody od razu na szerszy zakres stężeń
[6] E. Gawęda Przegląd znormalizowanych metod
nie jest zresztą sprawą prostą. Dotychczas nych należy kontrolować o wiele rzadziej 
oznaczania chemicznych zanieczyszczeń po-
przyjmowany zakres stężeń substancji w zakresie stężeń od 0,1 do 0,5 raz na 2 lata.
wietrza na stanowiskach pracy.  Normalizacja
od 0,25 do 2,5 wartości NDS (nawet jeśli Nie powinno to stanowić większego pro- 2007  w druku
21