BEZPIECZEC
STWO PRACY 5/2006
mgr inż. AGNIESZKA ANDRZEJEWSKA
Centralny Instytut Ochrony Pracy
 Państwowy Instytut Badawczy
Artykuł dotyczy zagadnień nieszkodliwości
rękawic i obuwia ochronnego w aspekcie
spełnienia jednego z podstawowych
wymagań dyrektywy dotyczącej środków
ochrony indywidualnej 89/686/EWG.
Przedstawiono ogólne informacje na temat
rodzaju materiałów stosowanych do pro-
dukcji rękawic i obuwia z uwzględnieniem
możliwości występowania w nich szko-
dliwych substancji chemicznych. Podano
przykłady takich substancji chemicznych,
a także z
ródło ich występowania.
The occurrence of harmful chemicals
in materials intended for protective
gloves and footwear
The article discusses the issue of the harmless-
ness of protective gloves and footwear as one
of the basic health and safety requirements of
the personal protective equipment described
in the 89/686/EEC Directive. General infor-
mation is given on the types of materials used
in glove and footwear production, taking into
account the possible presence of harmful
chemicals in such materials. Examples of
harmful chemicals are presented.
wyeliminowanie z tego wyrobu niebezpiecznych nego i właściwości, mogą działać uczulająco lub
Wstęp
substancji chemicznych. Substancje te, będące drażniąco na skórę, wywołując różnego rodzaju
w wyrobie lub powstające w nim w czasie użyt- stany zapalne
Podstawowym europejskim aktem prawnym
kowania, nie mogą być uwalniane w ilościach,
" mechanizm działania pośredniego polega
w zakresie wymagań dotyczących ochrony zdro-
które w warunkach normalnego i zgodnego
na rozpuszczeniu się w pocie substancji szkodli-
wia i bezpieczeństwa w odniesieniu do środków
z przeznaczeniem użytkowania wyrobu, po-
wych przenikających z użytkowanego wyrobu,
ochrony indywidualnej jest dyrektywa 89/686/
wodują niekorzystne oddziaływanie na zdrowie
w tym przypadku  środka ochrony indywidualnej,
EWG z dnia 21 grudnia 1989 r., przeniesiona
i samopoczucie użytkownika [3, 4].
do prawa polskiego rozporządzeniem ministra a następnie przenikaniu tych substancji do warstw
gospodarki z dnia 21 grudnia 2005 r. w sprawie wewnętrznych skóry i ewentualnie dalej do układu
zasadniczych wymagań dla środków ochrony Szkodliwe działanie
krążenia i narządów wewnętrznych.
indywidualnej [1, 2]. Zgodnie z tą dyrektywą,
Szkodliwe działanie substancji chemicznych,
substancji chemicznych
środki ochrony indywidualnej powinny być tak
które są uwalniane z wyrobów, może dotyczyć za-
występujących w materiałach
zaprojektowane i wykonane, aby wykluczały za-
równo określonych substancji zawartych w tych
użytkowanych przez człowieka
grożenia i inne niedogodności w przewidywanych
wyrobach, jak również produktów ich rozkładu.
warunkach użytkowania. Materiały, z których
Stwierdzono, że w wielu przypadkach, substancje
Rozpatrując środki ochrony indywidualnej,
są wyprodukowane części, a także zastosowane
wyjściowe zawarte w materiale nie są szkodliwe
jakimi są rękawice i obuwie ochronne, można
do produkcji środków ochrony indywidualnej,
dla zdrowia użytkownika lub wykazują mniejszą
przyjąć, że szkodliwe dla zdrowia człowieka
włączając produkty ich rozkładu, nie powinny
szkodliwość w stosunku do powstających pro-
działanie substancji zawartych w materiałach,
wpływać niekorzystnie na zdrowie lub higienę
duktów ich rozkładu, który następuje na skutek
z których są wykonane te wyroby, może nastę-
użytkownika [1, 2].
działania różnych czynników podczas użytko-
pować w wyniku bezpośredniego lub pośredniego
W odniesieniu do wyrobów użytkowanych
wania [3, 4].
kontaktu ze skórą człowieka. W przypadku ręka-
przez człowieka funkcjonuje pojęcie ekologicz-
Najczęściej podawanym przykładem na po-
wic i obuwia ochronnego oraz zawartych w nich
ności, rozpatrywane w różnych aspektach, tj.
parcie tej tezy jest powstawanie amin aroma-
substancji chemicznych można rozpatrywać dwa
ekologii produkcji, ekologii człowieka oraz ekologii
tycznych, które ulegają uwolnieniu z barwników
mechanizmy szkodliwego działania, tj. [3, 4]:
utylizacji odpadów.
azowych w wyniku ich rozpadu w warunkach
" mechanizm działania bezpośredniego, gdy
Spełnienie opisanego wcześniej wymagania
redukcyjnych. Inne przykłady, to uwalnianie
substancja szkodliwa przedostaje się na po-
dyrektywy wiąże się z aspektem ekologiczności
wierzchnię wyrobu, a następnie  w wyniku bez- metali ciężkich ze związków kompleksowych
środków ochrony indywidualnej dla człowieka,
(związków organicznych z metalami), np. barw-
czyli z pojęciem humanoekologii. Oznacza pośredniego lub pośredniego kontaktu z ciałem
ono zapewnienie, że wyrób użytkowany przez człowieka (podczas użytkowania) jest prze- ników, czy uwalnianie formaldehydu z żywic
człowieka jest nieszkodliwy dla jego zdrowia noszona na powierzchnię skóry; substancje formaldehydowo-mocznikowych lub melami-
i dobrego samopoczucia przez ograniczenie lub szkodliwe, w zależności od siły działania toksycz- nowych [3, 4].
25
BEZPIECZEC
STWO PRACY 5/2006
obróbki wyrobów wykonywanych z tych włó- jest środkiem konserwującym (ma działanie
Materiały stosowane
kien. y
ródłem wielu szkodliwych substancji pleśnio- i grzybobójcze) o szerokim spektrum
w produkcji rękawic chemicznych są głównie procesy wykończalnicze. działania, jednocześnie silnie toksycznym, stoso-
Substancje chemiczne stosuje się w celu uzyskania wany jest w dużych ilościach do konserwacji m.in.
i obuwia ochronnego
określonych właściwości użytkowych gotowych tekstyliów i skóry.
wyrobów. Niektóre z tych stosowanych substancji Związki chloroorganiczne  wśród nich wy-
W produkcji rękawic i obuwia znajdują
zostały uznane za szkodliwe dla zdrowia człowie- mienić należy głównie chlorowane węglowodory
zastosowanie różnego rodzaju materiały i su-
ka. Substancje te pozostają w części na wyrobach aromatyczne, jak chlorobenzen i chlorofenole,
rowce, jak:
i mogą być przyczyną szkodliwego działania uważane za substancje toksyczne. Substancje te
" tkaniny, dzianiny, włókniny wykonane
na użytkownika [5]. W procesie wykończania znajdowały zastosowanie przede wszystkim przy
z przędz z włókien naturalnych i chemicznych
wyrobów włókienniczych stosuje się różnego farbowaniu wełny i poliestru [7]. Są one trudno
(w tym organicznych, nieorganicznych, orga-
rodzaju apretury, np. [6]: usuwalne z surowców syntetycznych i pozostają
niczno-nieorganicznych i ich łączeń), z przędz
" przeciwkurczliwe i przeciwgniotliwe  z za- w nich w znacznej ilości. Obecnie stosowane
rdzeniowych
stosowaniem żywic, najczęściej mocznikowo- sporadycznie [5].
" materiały tekstylne laminowane lub powle-
-formaldehydowych lub melaminowo-formal- Wiele substancji chemicznych stosuje się
czone tworzywami sztucznymi, gumą z kauczuku
dehydowych również w procesie wytwarzania różnego rodzaju
naturalnego i kauczuków syntetycznych
" wodoodporne  na bazie organicznych skór wykorzystywanych w produkcji rękawic
" skóry  głównie licowe i dwoinowe skóry
związków krzemu, żywic syntetycznych, pochod- i obuwia ochronnego. Substancje chemiczne
bydlęce, świńskie, kozie, rzadziej końskie i ja-
nych tłuszczowych żywic melaminowo-formalde- stosowane są w procesach garbowania chromo-
gnięce
hydowych, środków fluorowęglowych wego i roślinnego, w procesach wykończalniczych
" materiały skóropodobne i sztuczne skóry
" ognioodporne z wykorzystaniem związków  barwieniu, natłuszczaniu, powlekaniu, a celem
" polimery: lateks kauczuku naturalne-
fosforowych, utrwalanych najczęściej żywicami ich stosowania jest nadanie skórze końcowych
go, kauczuk polichloroprenowy (Neopren,
mocznikowo-formaldehydowymi, tlenków me- właściwości ochronnych i użytkowych.
Sovpren), kauczuk poliakrylonitrylowy (Per-
tali, związków chlorowanych W odniesieniu do skór i wyrobów skórzanych
bunan, Bunan N), karboksylowany kauczuk
" wodoszczelne  z wykorzystaniem poliure- wśród substancji o działaniu szkodliwym, za-
nitrylowy, kauczuk butylowy (Isobutylen),
tanów i poliakrylanów wartych w tych wyrobach, wymienia się przede
kauczuk butadienowy, kauczuk butadienowo-
" przeciwgnilne na bazie metali, związków wszystkim: związki chromu sześciowartościowe-
-styrenowy, polichlorek winylu, mieszanina
organicznych go  Cr (VI), kwasy nieorganiczne i alkalia, wolne
polichlorku winylu z kauczukiem nitrylowym,
" antyelektrostatyczne. kwasy tłuszczowe, wolną siarkę, formaldehyd,
polietylen, polialkohol winylowy, Hypalon,
Do najbardziej niebezpiecznych substancji barwniki azowe, pentachlorofenol i inne chlo-
Viton, poliuretan komórkowy, termoplastyczny
stosowanych w przemyśle tekstylnym na różnych rowane fenole, pestycydy, garbniki mineralne,
lub spieniony.
etapach procesu wytwórczego należą: formalde- substancje wymywalne oraz niektóre metale
Do wytwarzania rękawic i obuwia ochron-
hyd, aminy aromatyczne, metale ciężkie, pestycy- w ilościach śladowych i ftalany [8, 9].
nego stosuje się często mieszaniny lub laminaty
dy, związki chloroorganiczne [5]. Szkodliwy wpływ Formaldehyd lub produkty na jego bazie
z zastosowaniem dwóch lub więcej wyżej wymie-
na organizm człowieka mogą mieć również mogą być stosowane na każdym etapie procesu
nionych polimerów w celu uzyskania pożądanych
stosowane w wyrobach tekstylnych różne grupy przetwórczego skóry, przy czym decydujące
właściwości wyrobu.
barwników. znaczenie mają dwa etapy obróbki, tj. garbowanie
" elementy metalowe stosowane jako: ple-
Formaldehyd może uwalniać się z żywic ter- i dogarbowanie [10].
cionka pierścieni metalowych (rękawice ochron-
moreaktywnych (termoutwardzalnych) formal- y
ródłem chromu w skórze są procesy gar-
ne), składnik przędzy rdzeniowej, ochrony palców
dehydowo-mocznikowych czy melaminowych bowania chromowego. Metale w ilościach
stopy, wkładki antyprzebiciowe, ochrony śródsto-
w wyniku hydrolizy. śladowych, jak chrom, bar, tytan, miedz
, ołów,
pia, dodatki  oczka, uchwyty, haki i zapinki.
Aminy aromatyczne uwalniane są z barw- kobalt, arsen, cynk stosowane są w wykończe-
" kleje stosowane w produkcji obuwia:
ników azowych (kwasowych, bezpośrednich niach białkowych jako pigmenty i mogą ujemnie
poliuretanowe, cyjanoakrylowe, termotopliwe
typu kompleksów metali, niektórych zawiesi- oddziaływać na skórę ludzką. Pod wpływem potu
(poliestrowe, poliamidowe), polichloropre-
nowych) w wyniku degradacji w warunkach na drodze reakcji alkalicznej może następować
nowe, neoprenowe oraz na bazie kauczuku
redukcyjnych. rozpad białkowych środków wiążących i uwolnie-
naturalnego.
Metale ciężkie (chrom, miedz
, kobalt, nikiel, nie pigmentów, które mogą być wcierane w skórę
Różnorodność stosowanych surowców, ma-
rtęć, ołów, antymon, kadm)  w przemyśle użytkownika i wywoływać zmiany chorobowe.
teriałów i dodatków wiąże się z możliwością wy-
włókienniczym mogą pojawiać się w procesach Mogą być one obecne w skórze również z uwagi
stępowania w gotowych wyrobach  rękawicach
barwienia i wykończenia z uwagi na zastosowanie na rodzaj pokarmów spożywanych przez zwie-
i obuwiu ochronnym  różnorakich substancji
barwników metalokompleksowych, kwasowo- rzęta, w których to pokarmach poszczególne
chemicznych o działaniu szkodliwym na organizm
-chromowych i kadziowych oraz związków miedzi metale bardzo łatwo ulegają kumulowaniu [9].
człowieka.
stosowanych do poprawy odporności wybarwień Wolna siarka  może znajdować się w skórze,
[5]. Ponadto, metale mogą być wykorzystywane jeśli podczas wyprawy skór stosuje się tiosiarczan
Szkodliwe substancje chemiczne
w procesie wytwarzania włókna, np. przy pro- sodu do neutralizacji skór chromowych lub
i z
ródło ich występowania
dukcji włókien poliestrowych, a ich śladowe ilości do redukcji soli Cr (VI). Wolna siarka powoduje
w materiałach mogą pochodzić również z półproduktów. podrażnienia skóry ludzkiej.
Pestycydy  pochodzą głównie z włókien Wolne kwasy i alkalia  mogą znajdować
naturalnych (typu bawełna, len, konopie), się w skórze, jeśli pH wyciągu wodnego skóry
Jak podają z
ródła literaturowe [4], surowce
stosowane do wytwarzania materiałów włó- są składnikami środków ochrony roślin. Środki jest mniejsze niż 3,5 lub większe niż 9,0; co po-
chemiczne stosuje się podczas uprawy, w celu woduje często m.in. podrażnienie skóry [8].
kienniczych, a zatem włókna naturalne, często
ułatwienia mechanicznego zbioru włókien ba- Na skórę ludzką mogą też negatywnie wpły-
i włókna chemiczne nie są z
ródłem szkodliwych
wełnianych oraz w celu uniknięcia powstawania wać kwasy tłuszczowe, jeśli ich zawartość w skó-
substancji. Zagrożeniem są głównie różnego
rodzaju preparaty chemiczne, które są wprowa- pleśni w trakcie transportu. W celu zabezpieczenia rze jest podwyższona, tj. przekracza 2% [8].
wyrobów wełnianych przed molami stosuje się Rozpatrując z kolei szkodliwość polimerów
dzane w sposób celowy w procesach hodowli
insektycydy. Jednym z szeroko stosowanych stosowanych w produkcji rękawic i obuwia
włókien naturalnych, wstępnej obróbki włókna
pestycydów jest pentachlorofenol (PCP), który ochronnego należy podkreślić, że wiąże się ona
oraz w procesach wytwarzania i chemicznej
26
BEZPIECZEC
STWO PRACY 5/2006
głównie ze stosowaniem substancji pomoc- W odniesieniu do wyrobów z poliuretanu, walnych zgodnie z normą europejską dotyczącą
niczych i uszlachetniających. Podczas procesu za niebezpieczne uznaje się izocyjaniany, które rękawic medycznych jednorazowego użytku, tj.
produkcyjnego do mieszanki gumowej dodawane w wyniku hydrolizy ulegają przekształceniu PN-EN 455-3:2003.
są różnego rodzaju substancje chemiczne w cha- do odpowiednich amin, będących substancjami Zgodnie z normą PN-EN 420:2005 producent
rakterze wypełniaczy, plastyfikatorów, środków silnie toksycznymi [11]. lub jego autoryzowany przedstawiciel powinien
sieciujących, przyspieszaczy wulkanizacji i an- W przypadku wyrobów metalowych głównym podać w informacji dostarczanej wraz z rękawica-
tyutleniaczy. Szczególnie szkodliwe są produkty zagrożeniem może być uwalniane niklu, który ma mi, nazwy wszystkich substancji zawartych w ma-
wtórnych przekształceń związków azotowych, działanie uczulające i powoduje powstawanie teriale rękawic, które są znane jako alergeny.
które mogą powodować powstawanie nitrozo- swędzących wyprysków, tzw. świąd niklowy. W przypadku obuwia przeznaczonego
do użytku w pracy, podstawowymi normami
określającymi wymagania są:
" PN-EN ISO 20345:2005 (U) Środki ochrony
indywidualnej. Obuwie bezpieczne
" PN-EN ISO 20346:2005 (U) Środki ochrony
indywidualnej. Obuwie ochronne
" PN-EN ISO 20347:2005 (U) Środki ochrony
indywidualnej. Obuwie zawodowe.
W zakresie nieszkodliwości obuwia, w wymie-
nionych normach określono jedynie wymagania
dotyczące wartości pH wyciągu wodnego w od-
niesieniu do wierzchów, podszewek, języków,
podpodeszew i wyściółek skórzanych oraz zawar-
tości chromu (VI) w wierzchach, podszewkach,
językach, podpodeszwach wykonanych ze skóry.
Wartość pH w odniesieniu do wymienionych
elementów obuwia powinna być nie mniejsza
niż 3,2, a jeśli jest mniejsza niż 4, wówczas
liczba dyferencji powinna być mniejsza niż 0,7.
W przypadku chromu (VI) dopuszczalna zawar-
tość w skórze została określona poniżej granicy
wykrywalności przyjętej na poziomie 10 mg/kg,
według metody badań opisanej w normie.
Podsumowanie
pochodnych. Za typowe alergeny uznaje się
Podstawową funkcją środków ochrony in-
Wymagania dotyczące
np. alifatyczne i aromatyczne aminy, fenole, ditio-
dywidualnej jest zapewnienie użytkownikowi
karbaminiany, tiuramy [11]. Zagrożenie dla zdrowia
nieszkodliwości rękawic
ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń
człowieka stanowią przyspieszacze wulkanizacji,
i obuwia ochronnego
występujących na stanowisku pracy. Jednocześnie,
takie jak: anilina, tiokarbanilid, difenyloguani-
zawarte w normach
środki ochrony indywidualnej powinny charakte-
dyna, o-ditoliloguanidyna, o-toliloguanidyna,
zharmonizowanych
ryzować się nieszkodliwością dla zdrowia i higieny
heksametylenotetramina, merkaptobenzotiazol,
użytkownika, co stanowi jedno z zasadniczych
z dyrektywą 89/686/EWG
disiarczek benzotiazylu, tiuramy, ditiokarbaminia-
wymagań wynikających z dyrektywy 89/686/
ny, ksantogeniany, tiazole, merkaptobenzotiazole
EWG. Jak wynika z przedstawionego przeglądu
(MBT) [11]. Wymienione składniki mogą być W przypadku rękawic ochronnych pod-
literatury, w materiałach i surowcach stosowanych
obecne w większości rękawic elastomerowych, stawową normą zharmonizowaną jest PN-EN
do produkcji rękawic i obuwia ochronnego mogą
przy czym, zgodnie z deklaracjami producentów 420:2005 Rękawice ochronne. Wymagania
znajdować się lub powstawać szkodliwe dla zdrowia
środków ochrony indywidualnej w ostatnim ogólne i metody badań, która w zakresie
użytkownika substancje chemiczne, których wystę-
czasie wycofuje się z procesów technologicz- problematyki nieszkodliwości rękawic określa
powanie powinno być kontrolowane. Wspomniana
nych niektóre szkodliwe substancje chemiczne, następujące wymagania:
np. tiuramy.  rękawice ochronne powinny być tak zapro- dyrektywa 89/686/EWG nie określa wytycznych
dotyczących sposobu potwierdzania nieszkodliwości
Jako zagrożenie w przypadku wyrobów jektowane i wykonane, aby zapewniały ochronę,
z lateksu kauczuku naturalnego wymienia się gdy są użytkowane zgodnie z instrukcją produ- środków ochrony indywidualnej. Szczegółowe wy-
magania są zawarte w normach zharmonizowanych
również białka zawarte w lateksie, które mogą być centa, nie szkodząc zdrowiu użytkownika
przyczyną występowania reakcji typu natychmia-  materiały rękawic, produkty rozkładu, wpro- z dyrektywą i precyzują one metody badań oraz
stowego związanych z I mechanizmem alergii. wadzone substancje, szwy i krawędzie, a szcze- wartości parametrów określających poszczególne
właściwości. W odniesieniu do wymagania dotyczą-
Przyczyną podrażnień skóry rąk może być gólnie te części rękawicy, które mają bezpośredni
cego nieszkodliwości rękawic i obuwia ochronnego,
puder (skrobia kukurydziana) i inne środki stoso- kontakt z użytkownikiem nie powinny wpływać
normy zharmonizowane z dyrektywą nie ujmują
wane w celu ułatwienia zakładania i zdejmowania niekorzystnie na jego zdrowie i higienę
tego zagadnienia w sposób wyczerpujący.
rękawic.  wartość pH wszystkich rękawic powinna być
W celu udowodnienia spełnienia wymagania
Do czynników uczulających, które można większa niż 3,5 i mniejsza niż 9,5
dyrektywy przydatne mogą być zatem zapisy
znalez
ć głównie w rękawicach z polichloroprenu  zawartość chromu (VI) w rękawicach
wynikające z innych przepisów prawnych i norm,
należą tiomoczniki (np. dihydroksydifeny- skórzanych powinna być mniejsza niż granica
które dotyczą występowania różnych substancji
lotiomocznik, difenylotiomocznik). Innymi wykrywalności wg metody opisanej w normie,
chemicznych w materiałach stosowanych w kon-
potencjalnymi związkami uczulającymi są środki (przyjęty poziom wynosi 3 mg/kg)
takcie z użytkownikiem i/lub określają wartości
wulkanizujące, pigmenty organiczne, chrom  rękawice z gumy naturalnej powinny być
i chlorek cetylopirydynowy. zbadane pod kątem zawartości białek ekstraho- graniczne zawartości tych substancji.
27
Piotr Witosławski
 Ogólnopolski konkurs na plakat bezpieczeństwa pracy  Chemia  CIOP 1999
BEZPIECZEC
STWO PRACY 5/2006
Przykładem takich uregulowań mogą być:
rozporządzenie ministra gospodarki i pracy z dnia

21 lutego 2005 r. zmieniające rozporządzenie w spra-
wie ograniczeń, zakazów lub warunków produkcji,
obrotu lub stosowania substancji niebezpiecznych
i preparatów niebezpiecznych oraz zawierających
je produktów (DzU nr 39, poz. 372), rozporzą-
dzenie ministra zdrowia z dnia 28 września 2005 r.
w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz
z ich klasyfikacją i oznakowaniem (DzU nr 201,
poz. 1674), rozporządzenie Rady Ministrów z dnia
5 kwietnia 2005 r. zmieniające rozporządzenie w
sprawie bezpieczeństwa i znakowania produktów
włókienniczych (DzU nr 68, poz. 586), norma eu-
ropejska PN-EN 340:2004(U) dotycząca wymagań
ogólnych dla odzieży ochronnej.
PIŚMIENNICTWO
[1] Dyrektywa Rady Wspólnot Europejskich nr 89/686/
EEC z dnia 21 grudnia 1989 r. w sprawie ujednolicenia
przepisów prawnych państw członkowskich dotyczą-
cych środków ochrony indywidualnej.  Official Journal
of the European Communities , L. 399, 30.12.1989
[2] Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 grud-
nia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla środ-
ków ochrony indywidualnej. DzU nr 259, poz. 2173
[3] Brzeziński S. Problematyka bezpieczeństwa użytkowania
W artykule przedstawiono zagadnienia związane ze stosowaniem organicznych związków metali przy produkcji i prze-
wyrobów włókienniczych. Materiały III Międzynarodowej
twarzaniu polichlorku winylu (PVC). Przedstawiono grupy i rodzaje organicznych związków metali, aktualnie stosowanych
Konferencji Naukowo-Technicznej: Badania analityczne
jako stabilizatory PVC, do produkcji określonych produktów użytkowych. Wyniki wstępnych pomiarów stężeń związków
we włókiennictwie. Bezpieczeństwo użytkowania wyro-
cynoorganicznych, stosowanych jako stabilizatory, w kilku wybranych procesach przemysłowych wskazują na obecność
bów włókienniczych; Łódz
, listopad 2000
tych związków w środowisku pracy.
[4] Brzeziński S. Problemy ochrony i zagrożenia środo-
wiska związane z przemysłem włókienniczym i jego wy- Hazards posed by organic compounds in manufacturing and processing polyvinyl chloride
robami.  Polimery  Tworzywa Wielkocząsteczkowe . In the paper some problems connected with using organic compounds of metals in PVC manufacturing and processing are presented. Some
1994; 39, 11-12: 667-676 groups and kinds of organic metal compounds currently used as PVC stabilizers in manufacturing specific goods are presented.
Results of preliminary measurements of the concentration of tinorganic compounds used as stabilizers in selected manufacturing processes
[5] Piestrzeniewicz J., Stępnik A. Jakość i bezpieczeństwo
indicate the presence of those compounds in the working environment.
tekstyliów w aspekcie badań laboratoryjnych.  Przegląd
Włókienniczy . 2003; 9: 5-8
[6] Poradnik włókiennika. Tom II. Wydawnictwo
Przemysłu Lekkiego i Spożywczego. Warszawa 1962
są emitowane do powietrza. Podczas przemysło-
Wprowadzenie
[7] Muller B. M., H�cker H. Ocena wyrobów włó-
wego przetwarzania tego tworzywa, w powietrzu
kienniczych z punktu widzenia ekologii. Materiały
Odkrycie, w latach 30. XX wieku, zjawiska
na stanowiskach pracy mogą występować wę-
Międzynarodowej Konferencji Naukowo-Technicznej:
łączenia się cząsteczek monomerów w polimery
Problemy ekologii wyrobów włókienniczych
glowodory alifatyczne i aromatyczne, aldehydy,
EKOTEXTIL 94. Sulejów-Podklasztorze, wrzesień 1994 doprowadziło do powstania nowych, dotychczas
ketony, alkohole i estry, pochodne fenoli oraz takie
nieznanych, tworzyw sztucznych. Najstarszym
[8] Gelo H. Skóra naturalna  materiał szkodliwy dla
związki nieorganiczne, jak chlorowodór i tlenek
zdrowia i środowiska?  Przegląd Skórzany . 1995; 9:
tworzywem powszechnie zastosowanym w in-
węgla [1]. Do powietrza emitowane są również
285-287
stalacjach sanitarnych był polichlorek winylu (PVC
organiczne związki metali. Brak jest danych
[9] Gelo H. Szkodliwość związków chemicznych zawar-
 polyvinyl chloride)  w 1935 roku rozpoczęto
tych w skórach wyprawionych. Materiały IV Krajowego związanych z oceną narażenia pracowników na te
produkcję rur z tego tworzywa. Następne tworzy-
Sympozjum: Nowoczesne kierunki w produkcji i ocenie
związki. Doniesienia literaturowe dotyczące emisji
wa: polietylen, polipropylen, polietylen sieciowany
obuwia ze szczególnym uwzględnieniem komfortu
z PVC organicznych związków metali skupiają się
i ekologii wyrobu. Kraków, listopad 1997
powstały w latach 50. XX w.
na badaniach skuteczności działania poszczegól-
[10] Wolf G., Galczak K. Powstawanie formaldehydu
Polichlorek winylu zastępuje w wielu dziedzi-
nych związków stosowanych jako stabilizatory
w skórze  przyczyny i zapobieganie.  Przegląd
nach gospodarki surowce naturalne. Wszech-
Skórzany 2001; 7-8: 44-48
i mają charakter poznawczy z punku widzenia
stronność jego zastosowań powoduje, że wśród
[11] Ogonowski J. Toksyczność związków chemicznych
mechanizmów przemian w tworzywie w czasie
innych tworzyw sztucznych zajmuje ważne
występujących w tworzywach sztucznych stosowanych
jego przetwarzania. Jako stabilizatory dodawane
miejsce w światowej produkcji.
w obuwnictwie. Materiały IV Krajowego Sympozjum:
do PVC stosowane są organiczne związki: cyny,
Nowoczesne kierunki w produkcji i ocenie obuwia
W polskim przemyśle procesy produkcji i prze-
ze szczególnym uwzględnieniem komfortu i ekologii kadmu, baru, wapnia, cynku i obecnie wyco-
twarzania polichlorku winylu stanowią znaczący
wyrobu. Kraków, listopad 1997
fywane  związki ołowiu. Tworzą one grupy
dział produkcji przemysłowej. W 2004 roku wy-
bardzo zróżnicowane pod względem właściwości
produkowano 268 tys. ton czystego polichlorku
Publikacja opracowana na podstawie wyników fizycznych i chemicznej aktywności. Przykładem
winylu, podczas gdy produkcja polietylenu wynio-
zadania realizowanego w ramach II etapu
mogą być związki cynoorganiczne  dialkilocyny
sła 153 tys. ton, a polipropylenu 143 tys. ton.
programu wieloletniego pn.  Dostosowywanie
i monoalkilocyny. Organiczne związki metali
Procesy przemysłowe wytwarzania i przetwa-
warunków pracy w Polsce do standardów Unii
są najczęściej o wiele bardziej szkodliwe niż związ-
rzania polichlorku winylu są z
ródłem emisji wielu
Europejskiej dofinansowywanego w latach
ki nieorganiczne i stanowią poważne zagrożenie
2005-2007 w zakresie zadań służb pań- związków chemicznych do środowiska pracy, jak
stwowych przez Ministerstwo Pracy i Polityki dla zdrowia człowieka.
również do środowiska naturalnego. Zagadnienia
Społecznej. Główny koordynator: Centralny
związane z termodestrukcją PVC w przemysło- W Centralnym Instytucie Ochrony Pracy
Instytut Ochrony Pracy  Państwowy Instytut
wych procesach technologicznych były wnikliwie  Państwowym Instytucie Badawczym podjęto
Badawczy
badane. Znaleziono wiele grup związków, które prace zmierzające do identyfikacji organicznych
28