STYLE POZNAWCZE

Styl poznawczy- preferowany sposób funkcjonowania poznawczego, odpowiadający indywidualnym potrzebom jednostki. Inaczej: sposób funkcjonowania wybierany z posiadanego repertuaru zachowań, który jednak nie oznacza niemożności funkcjonowania w sposób odmienny, gdy sytuacja tego wymaga.

I Refleksyjność – impulsywność

• Jerome Kagan

• refleksyjność - impulsywność ujawnia się w sytuacjach rozwiązywania problemów poznawczych . Definiowana przy użyciu 2 wskaźników: 1) szybkość znajdowania rozwiązań 2) poprawność

• impulsywność- tendencja do szybkiego udzielania odpowiedzi i popełniania wielu błędów

• refleksyjność- tendencja do długiego namyślania się i popełniania niewielu błędów

• inna nazwa refleksyjności – impulsywności: tempo poznawcze ( ponieważ czas zastanawiania się ma znaczenie podstawowe, poprawność/błędność odpowiedzi jest pochodną)

• terminy „refleksyjność” i „impulsywność” nie pokrywają się ze znaczeniem jakie mają one w psychologii osobowości i temperamentu, ale są ze sobą skorelowane (np. impulsywnosc poznawcza i impulsywność innych zachowań)

• zmienia się z wiekiem ( różnice indywidualne w tym zakresie ujawniają się w wieku przedszkolnym, ok. 10 r.ż. - tendencja do refleksyjności)

• zadania stosowane do pomiaru – zadania percepcyjne o charakterze problemów zamkniętych; o refleksyjności świadczy długi czas zastanawiania się i mała liczba błędów, o impulsywności – odwrotnie.

• Testy: 1) Test porównywania znanych kształtów ( wymyślił Kagan) 2) Test matryc Ravena- mierzy się liczbę poprawnych rozwiązań, ale też liczbę popełnianych błędów w relacji do czasu rozwiązywania testu 3) narzędzia kwestionariuszowe

Psychologiczne znacznie refleksyjności – impulsywności

Refleksyjność-impulsywność w sensie psychologicznym możemy rozumieć jako:

1. stopień kontroli człowieka

2. strategię poszukiwania informacji- refleksyjność- preferowanie strategii systematycznej, impulsywność- preferowanie poszukiwań chaotycznych

3. nad własnym funkcjonowaniem poznawczym: refleksyjność – silna skłonnośc do kontroli, impulsywność- beztroska, tendencja do zadowalania się pierwszym lepszym rozwiązaniem

4. sposób definiowania przez jednostkę kompetencji poznawczych: impulsywność -przykłada większa wagę do szybkości, refleksyjnośc- do poprawności rozwiązań

5. stopień tolerancji na odroczenie wzmocnienia (w tym wypadku znalezienia rozwiązania problemu). Impulsywność: preferowanie wzmocnień szybkich nawet jeśli są niewielkie; refleksyjność- wzmocnienia maksymalnie duże, nawet jeśli odroczone

6. stopień tolerancji ryzyka poznawczego – wysoki u osób impulsywnych, niski u refleksyjnych

Refleksyjność – impulsywność, a efektywność funkcjonowania

• wykazano, że osoby refleksyjne uzyskują wyższe wyniki przy wykonywaniu różnego rodzaju zadań poznawczych

• impulsywność może być czynnikiem zniekształcającym wyniki testów inteligencji

II Zależność – niezależność od pola

• Herman Witkin

• zależność – niezależność od pola określa stopień, w jakim spostrzeganie determinowane jest przez ogólną organizację pola percepcyjnego

• zależność od pola (styl nazywany globalnym) – tendencja do spostrzegania globalnego (całościowego)

• niezależność (styl niezależny nazywany też analitycznym) – zdolność do przełamywania zastanej organizacji pola percepcyjnego, do wyodrębniania poszczególnych części i spostrzegania ich jako względnie niezależnych od całości

• zmienia się z wiekiem, zmiany rozwojowe polegają na nasileniu się niezależności i i obserwowane są między 8. a 24 r. ż., szczególnie intensywne w wieku 10-17 lat, spadek niezależności po 60-tce)

• różnice międzypłciowe: kobiety bardziej zależne od pola

• test ukrytych figur -wyszukiwanie w złożonych wzorach prostych figur geometrycznych

Konsekwencje różnic indywidualnych w zakresie zależności – niezależności od pola

• osoby zależne od pola – skłonnośc do polegania na wskazówkach zewnętrznych. Zależność społczna, większy konformizm, . Większe kompetencje interpersonalne i wrażliwośc społeczna (nie dotyczy wszystkich kompetencji, np. umiejętność oddziaływania na innych ludzi). Osoby bardziej interesują się naukami społecznymi i humanistycznymi, częściej wybierają zawody wymagające kontaktu z ludźmi.

• Osoby niezależne od pola- częściej zainteresowania teoretyczne, matematyczne, przyrodnicze, kierunki ścisłe, zawody praktyczne lub związane z naturą

III Abstrakcyjność – konkretność

• Kurt Goldstein i Martin Scheerer

• Abstrakcyjność-konkretność określa preferencje dotyczące poziomu ogólności stosowanych kategorii poznawczych. Inaczej mówiąc – określa rodzaj kategorii, z których jednostka częściej i chętniej korzysta w procesie kategoryzacji.

• Zdolność do abstrakcyjnego ujmowania rzeczywistości pojawia się stopniowo i kształtuje w toku rozwoju

• psychologowie psychologi poznawczej określają ten styl jako wyobrażeniowy lub pojęciowy styl poznawczy

• u jednych ludzi dominującym sposobem kodowania informacji jest tworzenie wyobrażeń i na takich wyobrażeniowych prezentacjach dokonują przetwarzania informacji (wyobrażeniowy styl czyli konkretność )

• inni do kodowania i przetwarzania informacji wykorzystują pojęcia i słowa (pojęciowy styl)

• trudno wskazać jeden najczęściej stosowany sposób pomiaru abstrakcyjności i konkretności – narzędzia są zróżnicowane w zależności od kontekstu teoretycznego (na przykład zadania kategoryzacyjne)

Źródła różnic indywidualnych (czyli skąd się bierze to, że człowiek wybiera taki a nie inny styl poznawczy)

Jest to zależne od typu treningu wychowawczego, jakiemu człowiek podlega w dzieciństwie

→ konkretność – jest wytworem wychowania przy którym hamuje się eksplorację i samodzielnosc dziecka, stosowany system wzmocnień jest w pełni konsekwentny, wszystkie zasady postępowania jednoznacznie określone i narzucone przez autorytety

→ dziecko zamiast gotowych reguł otrzymuje jedynie różnorodne informacje, pozwalające mu na tworzenie własnych standardów, jest zachęcane do samodzielnego formułowania i sprawdzania zasad postępowania

Konsekwencje abstrakcyjności – konkretności

• Abstrakcyjność – wykonywanie zadań złożonych, konkretność – prostych

• w funkcjonowaniu społecznym abstrakcyjność – większa niezależność od autorytetów, mniejsza agresywnośc, mniejsza pochopność przy formułowaniu opinii o ludziach, wyższy poziom decentracji interpersonalnej

• wartości i zainteresowania. Konkretność – wartości estetyczne, społeczne, religijne. Abstrakcyjność – teoretyczne, społeczne i ekonomiczne wartości

tabelka ze strony 775

IV Style poznawcze w koncepcji Sternberga

• Robert Sternberga

• bardziej elastyczne i zmienne

• osoba w różnych okresach życia i i w różnych sytuacjach może ujawniać różne style funkcjonowania

• zastąpienie terminu „styl poznawczy” stylem myślenia

• style myślenia- preferowane sposoby myślenia, decydujące o tym jak jednostka dysponuje posiadanymi zasobami poznawczymi

• podstawę koncepcji Sternberga stanowi założenie o istotnej roli, jaką w funkcjonowaniu intelektualnym odgrywają metapoznawcze procesy kontrolne i decyzyjne, nadzorujące przebieg pozostałych procesów poznawczych

  Aspekty samokierowania aktywnością poznawczą człowieka i wymiary stylu myślenia

Aspekty samokierowania	Style myślenia
Funkcje: ustalanie zasad i reguł, realizacja działań, ocenianie	1. Legislator – ustalanie zasad i reguł 2.Wykonawca- realizacja działań 3.Sędzia - ocenianie
Forma (sposób rozdzielania zasobów poznawczych na różne zadania)	4.Monarchiczny- osoba koncentruje się tylko na jednym celu naraz 5.Hierarchiczny- osoba zajmuje się kilkoma sprawami jednocześnie nadając im różną wagę i odpowiednio do tego dostosowując poświęcony im czas i wysiłek 6.Oligarchiczny- tendencja do podejmowania w tym samym czasie różnych zadań traktowanych jako równie ważne, z czym idą w parze trudności dokonania wyboru na co poświęcić energię 7. Anarchiczny- skłonność do działań przypadkowych, odrzucania reguł, unikania planowania
Poziom ogólności,na jakim rozpatruje się problemy poznawcze	8. Globalny- abstrakcyjność i nieprzywiązywanie wagi do szczegółów 9.Lokalny- preferowanie problemów konkretnych,osoba jest drobiazgowa i nastawiona pragmatycznie
Zasięg (orientacja „do wewnątrz” vs „na zewnątrz”	10.Introwertywny- silniejsza orientacja zadaniowa, preferowanie pracy w pojedynkę 11.Ekstrawertywny- przeciwnie
Otwartość na zmiany	12. Postępowy (liberalny) 13. Konserwatywny- niechęć do zmian i wykraczania poza ustalone procedury i reguły funkcjonowania oraz tendencję do unikania sytuacji niejednoznacznych sytuacji

Uwarunkowania stylów myślenia

• style myślenia podatne na czynniki sytuacyjne (zwłaszcza na wymagania zadań)

• stwierdzono związki między różnymi wymiarami stylów myślenia uczniów, a statusem społeczno-ekonomicznym ich rodzin

• znaczenie ma pozycja dziecka w rodzinie (określana ze względu na kolejnosc urodzenia) ->

  dzieci urodzone później częściej reprezentowały style legislatora, postępowy, hierarchiczny, a rzadziej styl sędziego

• styl myślenia nauczycieli i dostosowanie się do tego stylu uczniów ( drogą modelowania)

Styl myślenia, a efektywność

• styl myślenia, który okazuje się korzystny w jednych sytuacjach, utrudnia radzenie sobie w innych, w których pożądany jest styl odmienny, np. przydatnosć danego stylu jako ułatwiającego sukcesy szkolne może być różna w zależności od typu szkoły, rodzaju przedmiotów, preferencji nauczyciela

• pewne powszechnie stosowane sposoby pomiaru zdolności lub sprawdzania wiadomości są korzystne dla osób o określonych preferencjach stylistycznych, a dyskryminują osoby o preferencjach odmiennych, np. → egzekwowanie na sprawdzianie znajomości faktów – większe szanse mają osoby o stylu poznawczym wykonawca, konserwatywnym i lokalnym

  → zadania wymagające interpretacji i analizy – sędziowie → odpowiedzi ustne- styl ekstrawertywny