Geografia osadnictwa

1. Podaj typy i fazy urbanizacji oraz krótko je scharakteryzuj

2. Wymień naturalne czynniki wpływające na lokalizację i rozwój osiedli ludzkich i krótko

je scharakteryzuj

3. Wykaż relacje pomiędzy miastem i wsią w świetle teorii Christallera

4. Podaj i krótko opisz cechy miasta przemysłowego

5. Wyjaśnij koncepcję miast ogrodów.

6. Krótko scharakteryzuj układy urbanistyczne miast średniowiecznych

7. Przedstaw i krótko opisz podstawowe kształty wsi w Polsce

8. Wymień sposoby przeciwdziałania suburbanizacji

9. Wymień i krótko scharakteryzuj czynniki rozwoju miast

10. Wskaż zasady Karty Ateńskiej z 1933 roku i jej skutki

1. Podaj typy i fazy urbanizacji oraz krótko je scharakteryzuj

Fazy procesów urbanizacyjnych:

urbanizacja wstępna- zwiększenie liczby koncentracji ludności w mieście

suburbanizacja- odpływ ludności z centralnych obszarów aglomracji miejskich na ich peryferie (Milewska: napływ dużej liczby ludności ze wsi do miast, zaludnianie się przedmieść)

dezurbanizacja- w fazie tej ludność odpływa również z obszarów peryferyjnych na tereny jeszcze bardzije oddalne, dzieje się tak, gdy przemysł przestaje być główną funkcją miastotwórczą (Milewska: stabilizacja liczby ludności miejskiej oraz przenoszenie się jej z centrum na przedmieścia tzw. „kryzys przedmieścia”)

reurbanizacja- zachodzi wyłącznie w krajach wysko rozwiniętych, nie zwiększ się już wtedy współczynnik urbanizacji, ale powstają rozległe obszary zurbanizowane (megalopolis) i upowszechnia się miejski styl życia (Milewska: rozrost terenów podmiejskich, odrodzenie śródmieście, obecnie w USA, Japonii)

Typy urbanizacji:

aglomeracja- zbiór miejscowowśi, w którym dominuje jedno- największe. Występuje powiąznie gospodarcze i organizacyjne.

konurbacja- zbiór miejscowości z których żadne się nie wyróżnia. Miasta pełnią różne funkcje, uzupełniają się

megalopolis- wielkoprzestrzenne układy osadnicze, powstające w wyniku łączenia się rozległych, perfyferyjnych stref zabudowy jednorodzinnej i związanych z nią usług rozwijających się wokół aglomeracji i dużych miast. (dwie lub więcej aglomeracji, powiązane funkcjonalnie i komunikacyjnie)

2. Wymień naturalne czynniki wpływające na lokalizację i rozwój osiedli ludzkich i krótko je scharakteryzuj

Czynniki przyrodnicze

-klimat– największa gęstość sieci osadniczej występuje w strefach klimatu umiarkowanego ciepłego i podzwrotnikowego. Klimat decyduje m.in. o wyglądzie zabudowy, np. spadziste dachy umożliwiają szybki spływ wody lub śniegu

- woda – warunkiem powstawania stałych osiedli ludzkich jest występowanie stałych wód powierzchniowych. Najwięcej jednostek osadniczych powstało w dolinach rzecznych (woda pitna, znaczenie komunikacyjne i strategiczne) oraz wzdłuż wybrzeży morskich (porty handlowe i rybackie)

-rzeźba– osadnictwu sprzyja nizinność i równinność terenu. Na obszarach o urozmaiconej rzeźbie osady ludzkie powstają w dolinach i kotlinach górskich

-gleby– pierwotnie osady ludzkie powstawały w rejonach najżyźniejszych gleb. Współcześnie przepisy prawne zabraniają przeznaczania urodzajnych gleb pod zabudowę

-budowa geologiczna – szczególnie duże znaczenie ma występowanie surowców mineralnych (w miejscach ich eksploatacji powstały wielkie zespoły miejskie)

Czynniki społeczno-ekonomiczne

-handel– rozwój miast wzdłuż szlaków handlowych, na ich skrzyżowaniach oraz na pograniczu stref o różnych typach gospodarki, np. u podnóża gór; 
-komunikacja– powstawanie miast w miejscach przeładunku towarów, np. porty, miejsca przepraw przez rzekę, węzły kolejowe, porty lotnicze;
-przemysł– powstawanie miast w miejscach eksploatacji surowców i miejscach dogodnych do lokalizacji przemysłu przetwórczego, np. blisko węzłów komunikacyjnych; 
-turystyka i wypoczynek – powstawanie uzdrowisk, kąpielisk, ośrodków turystyki górskiej w miejscach występowania wód mineralnych lub rejonach o specyficznym mikroklimacie.

Czynniki kulturowe– powstawanie ośrodków kultu religijnego.

Czynniki polityczno-administracyjne– w przeszłości decydowały o powstawaniu grodów obronnych w miejscach trudnych do zdobycia (na wzgórzach, wyspach, w zakolach rzek). Decyzje administracyjne do dziś decydują o rozwoju

3. Wykaż relacje pomiędzy miastem i wsią w świetle teorii Christallera

O rozwoju miasta decydują te działalności, które zaspokajają popyt

zewnętrzny wobec miasta.

Według W. Christallera o sile miasta decydują funkcje centralne, tzn. takie

działalności, które obsługują firmy i mieszkańców zaplecza miasta, czyli obszary pozamiejskie.

Miasto to centrum społeczności regionalnej i ośrodek pośredniczący w handlowej obsłudze tej społeczności. Z racji wytwarzania dóbr i usług centralnych ośrodki centralne posiadaja nadwyżkę znaczenia. Ośrodki centralne są różne pod względem wielkości, przy czym wielkość jest odwrotnie proporcjonalna do liczebności.

4. Podaj i krótko opisz cechy miasta przemysłowego

Pierwszy projekt miasta przemysłowego (według Garniera) :

 Oryginalne rysunki Garniera nie istnieją. Dysponujemy tylko opublikowaną w 1917 r. wersją projektu i drugą jego edycją z 1932 r. Ogólna koncepcja i większość rysunków pozostały nie zmienione, ale pewne szczegóły, niektóre elementy, nieraz bardzo istotne, zostały zmodyfikowane lub dodane w wersji opublikowanej.

   □ założenia wyjściowe- podstawowym założeniem jest określenie charakteru miasta- tworzy go wiodąca rola miastotwórcza przemysłu. Garnier napisał: „...Ponieważ większość nowych miast zawdzięczać będzie swe powstanie względom przemysłowym; przedstawiliśmy więc przypadek najbardziej generalny....Względem determinującym budowę takiego miasta może być bliskość surowców do obróbki lub też istnienie naturalnego źródła energii, która może być spożytkowana w toku produkcji, czy też dla ułatwienia transportu. Tutaj u podstaw miasta leży energia potoku, a również kopalnie w najbliższej okolicy, ale można wyobrazić sobie, że są one bardziej oddalone...O powstaniu tego miasta zadecydowała wielka fabryka metalurgiczna. Dzięki zaporze na potoku i istnieniu elektrowni wodnej, cały organizm zarówno miejski, jak i przemysłowy jest zaopatrywany w siłę, światło i ciepło.”

            Punktem wyjścia w koncepcjach Garniera jest społeczna własność terenu miejskiego. Ujawnia on swą awangardową postawę społeczną zgodną z hasłami komunistycznymi, dlatego w jego projekcie miasta, szczególnie w pierwotnej wersji, przewidziane były tylko w minimalnym zakresie usługi handlowe.

Jego miasto często nazywano „miastem pracy”. Jest to zgodne z intencjami autora, który chciał przedstawić wizję „wspaniałego życia”. dla robotników. Ujawnia się to w: ustawieniu obiektów  produkcyjnych wysoko w hierarchii przestrzennej, dominantę centralnej części miasta stanowić miała „wieża pracy”, z którą związany budynek przeznaczony był w całości na potrzeby organizacji robotniczych.

            Przywiązuje on również dużą wagę do działalności o charakterze społeczno-kulturowym, bowiem w projekcie umieścił znaczną ilość budynków przeznaczonych na te cele. Nie uwzględnił jednak w nim kościołów, koszar, ani więzienia. Miasto przemysłowe było przewidziane na 35 tysięcy osób (prawdopodobnie wzorował się na projekcie  Howarda i jego miasta ogrodu. Świadczy o tym zbieżność tej cyfry).

Sytuacja- projekt ten ma charakter teoretyczny, ale odnosi się wrażenie, że Garnier operował konkretną sytuacją. Przyjął on za punkt wyjścia elementy układu terenu typowe dla okolic Lyonu i na ich przykładzie stworzył jak najbardziej ogólny przykład.

 

   □ ogólny układ miasta-projekt ten składa się z trzech elementów: dzielnic mieszkaniowych i związanym z nimi ośrodkiem społecznym, części przemysłowej oraz z zgrupowania budynków szpitalno- sanatoryjnych. Autor chciał zachować ich niezależność, a jednocześnie miały tworzyć jedną całość (funkcjonalnie i przestrzennie).

Kompleks metalurgiczny umieszczony został na równinie nad brzegiem rzeki i potoku, dzielnice mieszkaniowe na naturalnym plateau wzniesionym nad równiną (północny zachód od zespołu przemysłowego), a zespół budynków szpitalnych ponad nimi na zboczach wzgórza. Otoczenie starego miasta  miało odgrywać rolę centrum z racji bliskiego sąsiedztwa dworca kolejowego- i ta część została później najbardziej zmieniona. Na terenach miasta Garnier umieścił także inne obiekty, takie jak zapora wodna, hydroelektrownia czy kopalnie rudy, ale uważał, że nie było konieczne usytuowanie ich w  bezpośredniej bliskości miasta. Na stokach zlokalizowane były natomiast liczne przędzalnie jedwabiu.

Dogodną komunikację zewnętrzną zapewnić miała miastu linia kolejowa obsługująca zarówno ruch towarowy jak i pasażerski. Natomiast wewnętrzna to linia tramwajowa, która biegła wzdłuż głównej ulicy, aż do dworca kolejowego, a następnie przez stare miasto, obsługiwała następnie także nie tylko dzielnice mieszkaniową. Układ ten nabierał charakteru regionalnego, dzięki systemowi szybkiej komunikacji, a także potwierdzał aspekt wielkoprzestrzenny projektu.

Zarówno układ dzielnic mieszkaniowych jak i zespół przemysłowy oparty był na systemie prostokątnych podziałów. Nie było to jednak rygorystycznie przestrzegane, gdyż zawsze podporządkowane było układom terenu.

 

1.      dzielnice mieszkaniowe: są najważniejszym elementem projektu. Zastosował dwie  zasady:

a)      każda sypialnia musi mieć przynajmniej jedno okno wychodzące na południe

b)      wszystkie pomieszczenia muszą mieć bezpośrednie oświetlenie i dopływ powietrza

teren budowy więc został podzielony na bloki o wymiarach 150\30 m .ułożone są wzdłuż zgodnie z kierunkiem wschód- zachód. Mają mieć bezpośredni dostęp do ulicy. Powierzchnia zabudowy nie może przekraczać 50% powierzchni terenu budowlanego, a dostęp między budynkami w linii północ- południe nie może być mniejszy od ich wysokości. -Garnier przeznaczył pod tą funkcję obszerne tereny.

Autor nadał miastu charakter pasmowy. Koście układu stanowi główna ulica biegnąca w kierunkach wschód- zachód, od dworca kolejowego poprzez tereny niezabudowane dzielnice mieszkaniowe a następnie usytuowany w centrum ośrodek aż do krańców miasta. Prostokątna sieć uliczna uzupełniona jest kilkoma przekątnymi, ale nie zmieniają one zasadniczej struktury układu. Zieleń w projekcie Garniera odgrywa pierwszorzędną rolę. Traktuje on miasto jako wielki park, w którym nie istnieją ogrodzenia oddzielające parcele. Nie ma indywidualnych ogródków bowiem cały teren ma być ogólnie dostępny. „taki układ zapewnia możliwość przejścia przez miasto w każdym kierunku niezależnie od przebiegu ulic, których pieszy nie musi się trzymać”- twierdzi  Garnier. Najchętniej stosował zabudowę jedno- lub dwurodzinną, ale w projekcie spotykamy również budynki wielorodzinne.

Architekt świadomie dążył do stosowania form najprostszych, toteż za podstawowy materiał budowlany uznał żelbet, który narzucał prostotę, pozwalał „uzyskać podziały zarówno poziome, jak i pionowe nadające budynkom spokój i równowagę i zapewniające ich harmonijny związek z naturą”. Budynki miały formę kubiczną, podkreśloną płaskimi dachami.

2.      szkoły- zasadą jest rytmiczne rozmieszczenie szkół w dzielnicach mieszkaniowych. Każdy zespół budynków mieszkalnych zaopatrzony jest w szkołę. Są to budynki pawilonowe, na których dachach autor umieścił tarasy, służące do celów rekreacyjnych. Garnier operował typowym, wielokrotnie powtarzanym układem budynku szkolnego. Usytuowane są zawsze w zieleni, która izoluje je od zabudowy mieszkaniowej. Poza szkołami podstawowymi w mieście przemysłowym znajdowały się także szkoły typu licealnego, zakłady o charakterze zawodowym. Budynki te zostały zgrupowane w zespół usytuowany na północno- wschodnim skraju miasta. 

3.      ośrodek miejski- znajduje się w centrum aglomeracji. Uformowany jest w trzy grupy budynków użyteczności publicznej:

a) urządzenia administracyjne i sale zebrań,

b) zbiory- czyli muzeum, biblioteka, później dodano także pawilon ekspozycyjny-wielkie            przeszklone przestrzenie

c) urządzenia sportowe i widowiskowe- dominuje stadion, usytuowany w zieleni     (wydłużony kształt wskazuje na inspirację wyniesioną z antyku), śmiałe rozwiązanie, szczególnie sposób pokrycia stropu z wkomponowanymi trzema kopułami. Zaproponował także wzniesienie amfiteatru w bezpośrednim sąsiedztwie teatru (jego bryła zrywa z tradycyjnym układem).

Zespoły te umieszczone są między: do północy główną ulicą, a od południa tarasem zapewniającym widok na dolinę, rzekę i wzgórza. Na tym obszarze znajduje się również duża ilość zieleni. Zaprojektował także bulwar, który miał połączyć centrum z pozostałymi dzielnicami miasta.

Dominującą rolę w centrum odgrywa budynek mieszczący sale zebrań (z kopułą w części centralnej), do którego dostawiona jest wieża. Cały kompleks ukształtowany jest w formie wrzeciona. Garnier zastosował surowy beton i dzięki swej prostocie budowle te nabierają monumentalnego charakteru. Na tyłach znajduje się zespół budynków administracyjnych, wokół dziedzińca.  W sąsiedztwie znajduję się także budynek przeznaczony na potrzeby organizacji pracy, ośrodek zdrowia oraz budynek poczty (na planie trójkąta). Według pierwotnej wersji blisko urzędu pocztowego znajdowało się targowisko założone na planie nieregularnego czworoboku. 

4.      dzielnica dworcowa- dominującą rolę pełni budynek dworca z wielką wieżą zlokalizowany blisko starego miasta. Do budowy zastosował  żelbet i szkło. Garnier chciał tu umieścić wielkie nowoczesne osiedle, które nie miało jednak wchodzić na teren starego miasta. Chciał by spełniało rolę łącznika wszystkich elementów miasta. W rezultacie powstał plac w kształcie latawca, potraktowany jako teren zielony, poprzecinany raczej przypadkowo licznymi ulicami. Ta dzielnica wyraźnie różni się od innych. W ostatecznej wersji zostanie gruntownie zmieniony.

5.      dzielnica przemysłowa- znajduje się na południe od dzielnicy dworcowej. Jej trzon stanowi fabryka metalurgiczna. Znajdują się tam też piece, stalownie, prasy laboratoria itp. Układ oparty jest na kanwie prostokątnych podziałów utworzonych przez sieć ciągów komunikacyjnych. Przepoławiała go główna arteria biegnąca w kierunku północ- południe. Wzdłuż niej biegnie linia tramwajowa. Garnier wprowadził zieleń na teren fabryki, która ma znaczenie nie tylko estetyczne i rekreacyjne, ale miała także stworzyć izolację między poszczególnymi zakładami. Architekt wprowadził taki układ, który pozwalał na rozbudowę poszczególnych zakładów nie naruszając dyspozycji pozostałych- pozostawił w każdym z sektorów place niezabudowane. Tutaj również zastosował żelbet, uzyskując w ten sposób uproszczone formy. Dominantę tego zespołu stanowi zespół wielkich pieców, połączonych linią kolejową z kopalniami rudy. Umieścił tam także autor liczne zakłady przemysłu lekkiego, których układ opiera się na systemie grzebieniowym.

6.      urządzenia szpitalno- sanatoryjne- w tym celu wybrał najbardziej nasłoneczniony stok. Z racji dużej różnicy w wysokości terenu, główna arteria biegnie zakosami. Najwyżej stoi budynek sanatorium (układ tarasowy). Poniżej umieszczony jest kompleks szpitalny. To szereg pawilonów i większych budynków.

7.      techniczne wyposażenie miasta- oprócz dwóch dworców kolejowych, linii tramwajowej Garnier przewidział także stacje filtrów i oczyszczalnie ścieków, rzeźnię, piekarnię (wszystkie zlokalizowane nad rzeką). Ponadto przewidział również konieczność założenia w najbliższym sąsiedztwie ferm hodowlanych i rolniczych.

  Podsumowując Garnier wyraźnie zróżnicował trzy podstawowe funkcje : produkcji, mieszkania i higieny. Zaproponował także rozróżnienie między siecią połączeń międzymiejskich, podmiejskich i miejskich. Zastosował także zasadę strefowania. Poszczególne części miast tworzą jednolitą całość. Każdy z sektorów dysponuje obiektem dominującym o indywidualnym charakterze. Elementem integrującym jest także zieleń. Niektóre elementy programu miejskiego przewidziane były również dla obsługi regionu. W swoim mieście zastosował układ pasmowy. Chciał uzyskać jednolite, a jednocześnie optymalne warunki nasłonecznienia, dogodność komunikacji z możliwością sukcesywnego rozwoju. Układ ulic bazuje na układzie szachownicowym. Najistotniejszą innowacją jest umożliwienie pieszym poruszania się po mieście w sposób dowolny, bez przestrzegania sieci ulic. Cały bowiem obszar miasta traktowany jest jako wielki park. Autor popełnił jednak jeden błąd. Nie uwzględnił różnej wartości ekonomicznej terenów na peryferiach i w centrum miasta.

5. Wyjaśnij koncepcję miast ogrodów.

Miasto ogród to koncepcja miasta satelickiego, osiedla oddalonego od centrum miasta, charakteryzującego się niską, luźną zabudową, a przede wszystkim znacznym udziałem terenów zielonych (lasów, ogrodów, parków, itp.) w ogólnej powierzchni miasta. Pojawiła się w odpowiedzi na problem przeludnienia miast.

Zazwyczaj przeznaczone było dla 32 tysięcy mieszkańców. Jednostka została oparta na planie koła, podzielonego głównym ulicami na sześć jednakowych części. Poszczególne strefy miały przypisane funkcje, np: usługowe, mieszkaniowe, rekreacyjne. Całość była skupiona wokół centralnego parku o średnicy ok. 900 m, w którym znajdowały się budynki publiczne i otoczona wieńcem terenów rolniczych. Według założeń na jednego mieszkańca przypadało 35 m² zieleni publicznej, a na jeden dom ok. 200 m². Na wąskim pasku terenu, który otaczał dzielnice mieszkaniowe, usytuowane miały być zakłady przemysłowe i magazyny. Odzwierciedlało to sprzeciw wobec sypialnianego charakteru przedmieść.

Ponieważ miasto miało być założone na terenach rolniczych, koszt utrzymania i ceny mieszkań były niskie. Zgodnie z ideą powstanie modelowego zespołu miast miało powodować samoczynne powstawanie nowych. Gdyby zostały połączone szybką komunikacją, skupione byłyby wokół większego "miasta centralnego".

Przykłady:

Idea miasta-ogrodu była realizowana w Polsce w najszerszym zakresie na obrzeżach Warszawy oraz jej osiedlach i miastach satelitarnych. Do tych realizacji należą:

• starsza część Konstancina-Jeziorny,

• Podkowa Leśna,

• Milanówek,

• fragmenty Starego Żoliborza: Żoliborz Oficerski, Żoliborz Dziennikarski, Żoliborz Urzędniczy; w pewnym stopniu nawiązywały do tej koncepcji powojenne Sady Żoliborskie,

• w Ząbkach rozpoczęto w1912 roku tworzenie projektu miasta-ogrodu, lecz idea ta została zrealizowana tylko częściowo,

• Szpital Tworkowski jest w pełni ukończoną w okresie międzywojennym realizacją miasta-ogrodu, wg koncepcji Witolda Łuniewskiego, na podstawie projektu architektów i urbanistów Tadeusza Plucińskiego i Władysława Jastrzębskiego oraz projektanta zieleni Alfreda Lucjana Zakrzewskiego.
  
  

Innymi przykładami praktycznej realizacji są:

• w Polsce: Puszczykowo koło Poznania, Karłowice we Wrocławiu, dzielnica Giszowiec w Katowicach (częściowo zniszczona), a także Nowa Huta;

• na świecie: osiedle Ratshof w Królewcu, miasto Cwmbran w aglomeracji Cardiff, miasta-ogrody: Basildon, Stevenage, Bracknell powstałe po II wojnie światowej jako efekt planu deglomeracji Londynu); w Niemczech propagował ją m.in. Hermann Muthesius, projektant i twórca miasta-ogrodu Hellerau pod Dreznem.
  
  

Tytułu "miasto-ogród" używa oficjalnie Podkowa Leśna i Milanówek.

6. Krótko scharakteryzuj układy urbanistyczne miast średniowiecznych

Miasta średniowieczne rozwijają się albo z grodów, albo od podstaw, z powodu zniszczenia większości miast istniejących w starożytności przez najazdy barbarzyńców (w czasie wielkiej wędrówki ludów).

• na przełomie IX-XI wieku rozpoczyna się proces powstawania i rozwoju miast europejskich

• na formę miasta ma wpływ wiele czynników: przyrodniczy, gospodarczy, społeczny, komunikacji, warowności czy kompozycji urbanistycznej
  
  
  

TYPY PRZESTRZENNO-KOMPOZYCYJNE:

• PLAN JEDNOOSIOWY- jedna arteria komunikacyjna tworzy główną oś miasta która jest wystarczająco szeroka by pełnić funkcje reprezentacyjne i wystarczyć na potrzeby handlu. Na długości arterii znajduje się poszerzenie – rynek.

• PLAN KRZYŻOWY- dwie arterie komunikacyjne krzyżujące się pod kątem prostym - ten typ występuje często w miastach położonych na przecięciu szlaków komunikacyjnych

• PLAN SZACHOWNICOWY -podstawą jest prostokątny plac główny, z którego wybiegają po dwie ulice z każdego narożnika (w sumie 8 ulic)

• PLAN REGULARNY- czynnikiem warunkującym wygląd miasta jest układ kompozycyjny. Miasta te wywodzą się z planu rzymskiego castrum. Przykłady: Montauban, Aigues Mortes, Berno; a w Polsce: Biecz, Przemyśl, Warszawa, Chełmno, Poznań, Kalisz, Wrocław, Lwów, Nowy Sącz

• PLAN NIEREGULARNY -czynnikiem determinującym wygląd miasta są warunki przyrodnicze i obronności. Przykłady: Asyż, Perugia, Carcassonne (plan Ville Basie jest już regularny, szachownicowy), Mont Saint Michel, Awinion, Wilno; w Polsce: Łowicz, Kamieniec Podolski
  
  
  
  
  

7. Przedstaw i krótko opisz podstawowe kształty wsi w Polsce

- ulicówka: typ wsi jednodrożnej o zwartej zabudowie po obu stronach drogi, wieś o zabudowie rozciągniętej, z budynkami z jednej lub dwu stron drogi. Wyglądem przypomina miejską ulicę. Za najdłuższą ulicówkę w Polsce uważa się Zawoję w powiecie suskim w województwie małopolskim.

Występuje w całej Polsce, Słowacji oraz we wschodniej Francji.



- rzędówka: typ wsi, charakteryzujący się luźną zabudową wzdłuż drogi, najczęściej po jej jednej stronie i prostopadle do drogi biegnącymi szerokimi pasami pól. Rzędówki powstawały na ziemiach polskich w XIX wieku i występują na Mazowszu i kielecczyźnie.

- szeregówka: rodzaj wsi, który powstał w XVI wieku wskutek reorganizacji dóbr królewskich. Wyróżnia się najczęściej regularnym łanowym układem pól, ale w przeciwieństwie do rzędówki i łańcuchówki zagrody są zwarcie ustawione wzdłuż prostej ulicy w środku obszaru wiejskiego.

- okolnica: zwana też niekiedy okólnicą to rodzaj wsi, w której zagrody są ustawione zwarcie w krąg lub podkowę wokół środkowego placu (majdanu). Okolnice były zakładane najczęściej na wykarczowanych polanach leśnych. Do wsi prowadziła jedna , czasami dwie, drogi. Pierwotnie majdan był zamykany i służył do gromadzenia spędzanych na noc zwierząt gospodarskich, zapewniając im ochronę przed drapieżnikami. Ustawione ciasno w kręgu zabudowania ułatwiały także mieszkańcom obronę przed atakującymi nieprzyjaciółmi. W okresie późniejszym, na majdanie często budowany był kościół lub zakładany staw. Typowy dla okolnicy jest niwowy lub blokowy układ pól. Ze względu na rodzinny charakter tych wczesnośredniowiecznych wsi nie trzeba było wprowadzać podziału ziemi. Typ słowiański wsi, popularny niegdyś na Pomorzu i w Czechach.

Okolnica (podobnie jak ulicówka i rzędówka) należy do form zabudowy planowej - to jest realizowanej zgodnie z wcześniej przyjętą koncepcją i opracowanym planem.

Do obecnych czasów zachowało się w Polsce niewiele wsi z czytelną formą okolnicy. Jedną z nich jest Rekowo koła Szczecina.

- placowa: wieś placowa, owalnica, oblicówka, rozbudowana okolnica to typ wsi budowanej wokół centralnego placu, zwarte zabudowania tworzą zamknięty pierścień z jednym lub dwoma wejściami do wsi. Plac o zróżnicowanym kształcie (owalnym, prostokątnym, eliptycznym) zwany nawsiem zabudowany, ale wyłącznie funkcjami wspólnymi dla wszystkich mieszkańców, jak staw, cmentarz, kościół. Często z jednej strony wejścia brama, a z drugiej kościół.

Wieś owalnica to osada o zarysie wrzeciona, z owalnym (wydłużonym) placem między dwiema, łukowatymi liniami zabudowy.

Występuje licznie między Odrą a Łabą. Jest charakterystycznym typem wsi dla Czech. Układ pól regularny niwowy lub blokowy.

- widlica: typ wsi o zwartej zabudowie, skoncentrowanej wzdłuż 2-3 dróg rozwidlających się w kształcie litery V, połączonych często krótką przecznicą.

- łańcuchówka: typ wsi zakładanej w średniowieczu na prawie niemieckim (Waldhufendorf osadnictwo saksońskie) na zalesionych obszarach górskich, forma ta była rozpowszechniona w okresie kolonizacji przedkarkonoskiej części Śląska, południowej Małopolski oraz Rusi Halickiej (XII-XV wiek). Zagrody znajdowały się po obu stronach drogi, która przebiegała zazwyczaj dnem doliny. Każda zagroda zbudowana była na własnym łanie wykarczowanego pola, który odchodził od głównej drogi. Dalej przechodził w należący do tego samego gospodarza płat lasu (stąd druga nazwa wieś leśno-łanowa), który biegł aż do działu wód stanowiącego granicę wsi.

Forma ta upowszechniła się w Polsce od XV wieku. Również w okresie tzw. kolonizacji józefińskiej(XVIII/XIX wieku) osady zakładane są w układzie łańcuchowej zabudowy wsi. Gwarowo osady śródleśne to huby, kąty, majdany. Pozostałości dawnych określeń do dzisiaj widzimy w nazwach miejscowości.

- rozproszona: kolonia holenderska- wiele kawałków pola w różnych częściach wsi

- wielodrożnica: to duża wieś o zwartej lub luźnej zabudowie, powstająca wzdłuż kilku ciągów komunikacyjnych (ulic), ale o nieregularnym kształcie (niem. Haufendorf), jedna z wczesnych form słowiańskiej zabudowy wsi. Prawdopodobnie forma ta funkcjonowała obok lańcuchówki w południowej Małopolsce oraz Rusi Halickiej przed okresem kolonizacji, ale ślady dawnych form przestrzennych nie są obecnie w żaden sposób uchwytne. Typowe formy wielodrożnicowej zabudowy wsi zachowały się do dziś na obszarze Rosji oraz Ukrainy.

Geneza ich jest różnoraka. W Niemczech wyrastała z pierwotnych germańskich drublów (małe wsie- przysiółki rozłożone wokół pasmowo zorganizowanego pola), w Albanii, Czarnogórze, Bośni i Słowenii powstała z zadrugi (jednodworczej osady wielodrożnej), na Węgrzech, gdzie wieś liczy często powyżej 5000 mieszkańców, wynikała ze stosunków gospodarczych (hodowla) i politycznych (zagrożenie tureckie), a na Ukrainie czy Podolu z warunków topograficznych (jary, zakola rzek).

Wsie wielodrożnicowe mają zazwyczaj układ pól nieregularny, niwowy lub niwowo-blokowy, zawsze z dużym rozbiciem własności na liczne działki. Przykładem takiej miejscowości może być Trzemżal w woj. wielkopolskim, wieś Szymonków w woj. Opolskim, Żelechlinekw woj. łódzkim, lub też Wierzbowa w Borach Dolnośląskich.

8. Wymień sposoby przeciwdziałania suburbanizacji

- promowanie intensywnego wykorzystania terenów zurbanizowanych poprzez nowe rozwiązania administracyjne i fiskalne, ułatwiające proces inwestycyjny w miastach

- wprowadzenie mechanizmu partycypacji w finansowaniu usług komunalnych.

- poprawa jakości zamieszkiwania w miastach poprzez usunięcie barier hamujących rozwój budownictwa mieszkaniowego na wynajem

- wprowadzenie mechanizmów stymulujących działania remontowe w istniejącym zasobie mieszkaniowym oraz adaptacje istniejących obiektów na nowe funkcje.
- przeciwdziałanie powstawaniu stref wielofunkcyjnych na obrzeżach miast oraz

stymulowanie władz miejskich do intensyfikowania wykorzystania terenów i utrwalania

granic miast

Z NOTATEK:

Co zrobić, aby zatrzymać ludzi w mieście?

• zmodernizować stare kamienice

• rewitalizacja śródmieścia

• pakiet działań społecznych, aby pomóc biednym

• zieleń, rekereacja

• komunikacja: usprawnienie, ciche tramwaje, mniej autobusów i miejsc parkingowych

• pomoc rodzinom wielopokoleniowym (ponieważ maleje funkcja integracyjna rodzin, oraz: przebudowa,a by zwiekszyć powierzchnię)
  
  
  

9. Wymień i krótko scharakteryzuj czynniki rozwoju miast

Wśród czynników miastotwórczych można wymienić następujące:

• 1) przedsiębiorczość indywidualną i zbiorową mieszkańców i tzw. patriotyzm lokalny – czynnik społeczny

• 2) czynniki lokalizacji przemysłu, budownictwa, transportu oraz usług produkcyjnych – czynniki produkcyjne

• 3) czynniki zainwestowania w infrastrukturze społecznej i ekonomicznej – czynniki zainwestowania infrastrukturalnego

• 4) czynniki historyczne umożliwiające kontynuację procesów rozwojowych dotychczasowych funkcji tradycyjnych, uwarunkowanie biegiem historii

• 5) położenie względem tzw. otoczenia będącego siłą motoryczną rozwoju miast, np.

• - na szlakach handlowych (Wenecja, Poznań, Stargard Szczeciński, Krasnystaw),

• - nad rzeką (Szczecin, Police, Kazimierz Dolny, Grudziądz),

• - nad jeziorem (Giecz, Baku, Meksyk),

• - nad morzem (Aleksandria, Kopenhaga, Gdańsk, Gdynia, Świnoujście, Kołobrzeg, Nowy Jork) lub w niedalekiej odległości od morza (Londyn, Lubeka, Wolin, Elbląg, Szczecin, Police),

• - na terenach rolniczych (Pyrzyce, Łowicz),

• - w pobliżu kopalń (Wieliczka, Katowice, Polkowice, Częstochowa, Bełchatów) lub źródeł leczniczych (Kudowa-Zdrój, Świeradów-Zdrój),

• - w miejscach strategicznych i wyznaczonych na zjazdy polityczne (Gdańsk, Toruń, Parczew, Lublin, Piotrków Trybunalski, Chartum)

• - oraz na terenach dogodnych dla rozwoju zabudowy (Zakopane, Łódź, Szczecin)

• 6) rezerwy terenów miejskich

• 7) dostępność komunikacyjna do źródeł zasilania w wodę, energię elektryczną itp.

• 8) siła oddziaływania potencjału lub grawitacji w strefie wpływu wielkich miast – czynnik aglomeracji i deglomeracji miast

10. Wskaż zasady Karty Ateńskiej z 1933 roku i jej skutki

• Miasto musi, respektując wolność jednostki, umożliwiać działanie na rzecz zbiorowości

• Miasto jako jednostka funkcjonalna posiada następujące funkcje urbanistyczne: mieszkanie, praca, wypoczynek, ruch

• Mieszkanie musi być najważniejszym zagadnieniem w projektowaniu urbanistycznym

• Miejsce pracy musi być możliwie najmniej oddalone od miejsca zamieszkania

• Przestrzenie otwarte muszą przylegać do obszarów mieszkaniowych oraz jako przestrzeń rekreacyjna należeć do całego miasta

• Komunikacja jako łącznik między kluczowymi funkcjami miasta ma znaczenie podrzędne
  
  

Strefowanie funkcjonalne planów miast stanowiło jedną z głównych idei Karty. Poszczególne funkcje mieszkania, pracy i wypoczynku powinny być rozdzielone pasami zieleni i połączone osiami komunikacyjnymi.

Dla miast proponowano następujące strefowanie:

• Śródmieście: administracja, handel, banki, kultura

• Pas wokół śródmieścia: rozdzielone od siebie przemysł, rzemiosło, mieszkanie

• Peryferie: Wpisane w pas zieleni osiedla satelickie z czystą funkcja mieszkalną
  
  

Duża gęstość zaludnienia miała być osiągnięta poprzez wznoszenie mieszkalnych wysokościowców.

Wpływ Karty:

Karta została opublikowana w 1934 wobec oczekiwanego końca II wojny światowej jako propozycja zaleceń dla odbudowujących zniszczone miasta architektów. Po wojnie silnie wpłynęła na rozwój mieszkalnictwa jako manifest urbanistyki modernistycznej. Mimo silnego nasycenia treściami ideologicznymi jej działanie trwało aż do lat 80.