AUSTRALOPITHEKUS AFARENSIS (Lucy) *3,6-3 mln lat temu *niewielki mózg (380-530 cm3) *dwunożne *małpie cechy twarzy *brak bródki *dymorfizm płciowy: samice mniejsze od samców *wzrost: 1-1,5m *wyprostowana pozycja *roślinożerca *wsch. Afryka *częściowo nadrzewny tryb życia AUSTRALOPITHEKUS AFRICANUS (dziecko z Taung) *3-2mln lat *paraboliczny kształt szczęki *ludzka wyprostowana sylwetka *dwunożny *450-500cm3 *większa redukcja kłów, większe z. trzonowe i nieco większy od afarensis *mniejszy dymorfizm *Afryka Pd. HOMO HABILIS (człowiek zręczny) *2,5-1,8 lat *Afryka Wsch. *ok. 700cm3 *małe łuki nadczołowe *brak grzebieni, zgrubień *cześć twarzowa czaszki podobna do austalop. *proste narzędzia *bardziej wyprostowany HOMO ERECTUS (człowiek wyprostowany) *800-1100 cm3 *myślistwo, zbieractwo *podtrzymywał ogień *pierwszy hominid, który opuścił Afrykę *Afryka, Bliski Wsch, Chiny, Jawa *wydatne wały nadczołowe *prognatyczna twarz *długa, niska mózgoczasz. *mniejsze zęby *masywna żuchwa bez bródki *1,8 - 0,3 mln lat HOMO NEANDERTHALENSIS *230-280 tys lat *krępy, silnie zbudowany *zamieszkiwał Europę i Azję Zach *zbieracko, łowiecki *przystosowany do zimnego klimatu *ręce i nogi w stosunku do tułowia były nieco krótsze *szeroka i niska czaszka *przesunięte do tyłu niskie czoło *duże oczodoły z wystającymi wałami nadoczodołowymi )1300-1700 cm3 *rozniecał ogień *cofnięte kości policzkowe *mocna żuchwa bez wyniosłości bródkowej *lepsze narzędzia *1.5 - 1.7 m	HOMO SAPIENS (człowiek rozumny) *200 tys lat *redukcja owłosienia ciała *dwunożny chód *wyprostowana sylwetka *cofnięta trzewioczaszka *brak wałów nadczołowych *duża inteligencja *duży mózg (1100–1400 cm3) *wysoko sklepiona mózgoczaszka *delikatny szkielet (w porównaniu z przodkami)CECHY WSPÓLNE CZŁOWIEKA I CZŁEKOKSZTAŁTNYCH- chwytne dłonie, 5 palczasta dłoń i paznokcie - podobne rozmieszczenie zębów - stadne życie – dwunożność - wzrok skierowany do przodu - szerokie kości biodrowe - brak ogona - schemat budowy czaszki - pofałdowana kora mózgowa - silny rozwój mózgu - podobny skład krwi SWOISTE CECHY CZŁOWIEKA – pionowa postawa ciała – dwunożny chód – wysklepiona, pozbawiona chwytności stopa - duży mózg – mało wydatne kły – paraboliczny łuk zębowy – wystająca bródka – redukcja owłosienia – spłaszczenie części twarzowej czaszki - naturalne wygięcie kręgosłupa - struna grzbietowa - brak wałów nadoczodołowych - długa opieka nad potomstwem – abstrakcyjne myślenie ISOTA SPOŁECZNA *udoskonalony sposób porozumiewania się; wzrok, węch, głos, słuch *rozwój inteligencji (osiągniecie lepszej pozycji w grupie poprawienie szans na przekazanie genów) *rozwój kultury i sztuki *jego rozwój jest nierozerwalnie związany ze społeczeństwem - realizuje swoje potrzeby żyjąc w społeczeństwie - kształtuje swoją wiedzę o świecie dzięki innym ludziom	EKOLOGIA nauka o wzajemnych zależnościach między organizmami oraz między organizmami a ich środowiskiem [osobnik → populacja → biocenoza → ekosystem → biom → biosfera] POPULACJA zespół organizmów jednego gatunku żyjących równocześnie w określonym środowisku i wzajemnie na siebie wpływających, zdolnych do wydawania płodnego potomstwa. BIOCENOZA zespół organizmów żywych powiązanych ze sobą zależnościami pokarmowymi (łańcuchom pokarmowym), które występują w określonym środowisku EKOSYSTEM określone środowisko oraz zespół zamieszkujących je organizmów (biotop + biocenoza) BIOM rozległy obszar o określonym klimacie, charakterystycznej szacie roślinnej i szczególnym świecie zwierzęcym BIOCENOZA naturalny zespół populacji organizmów żywych danego środowiska (roślinnych- fitocenoza, zwierzęcych- zoocenoza, mikroorganizmów- biotop) należących do różnych gatunków, ale powiązanych ze sobą czynnikami ekologicznymi i zależnościami pokarmowymi. Razem tworzą całość, która pozostaje w przyrodzie w stanie dynamicznej równowagi (homeostazy) BIOTOP obszar jednorodny pod względem czynników abiotycznych i biotycznych, będący środowiskiem życia biocenozy CECHY POPULACJI *pula genowa ( *Liczebność(liczba osobników tworzących populację *struktura przestrzenna populacji – to charakterystyczne rozmieszczenie osobników populacji na danym terenie.[rozmieszczenie równomierne, skupiskowe, przypadkowe] *struktura wiekowa i płciowa *śmiertelność *przyrost naturalny *rozrodczość *zagęszczenie
ŁĄKA *jęczmień-wróbel-jastrząb *żyto-mysz-bocian-lis-wilk-drobnoustroje *roślina zielona-ślimak-żaba-lis *zboże-mysz-jastrząb RZEKA *glon-płotka-szczupak *moczarka-ślimak-szczupak-człowiek *rozwielitka-rak stawowy-szczupak-płoć-glon-błotniarka stawowa-rak stawowy *glony-rozwielitka-szczupak LAS *kora-kornik-dzięcioł-jastrząb *orzech laskowy-wiewiórka-kuna *świerk-kornik-dzięcioł *dąb-żołędzie-mysz leśna Areał – obszar, na którym można spotkać osobniki danej populacji Rozmieszczenie – sposób, w jaki osobniki zasiedlają swój areał Nisza ekologiczna – określa sposób życia organizmu i jego funkcje w ekosystemie. ODDZIAŁYWANIA POZYTYWNE (kooperacyjne) Komensalizm- +,0 jedna z populacji odnosi korzyści a druga pozostaje obojętna. Szakale żywią się resztkami jedzenia które zostawiły lwy.	Protokooperacja- +,+ obie współżyjące populacje odnoszą korzyści ale ich współpraca nie jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania w biocenozie. Krab pustelnik i ukwiał (ukwiał przyczepiony do muszli – domku kraba- broni go swymi parzydełkami w zamian krab umożliwia mu przemieszczanie się po dnie). Mutalizm- +,+ współżyjące populacje odnoszą korzyści a ich zależność jest tak wielka że bez siebie nie przetrwałyby. Termity i wiciowce. Wiciowce żyją w przewodzie pokarmowym termitów trawiąc celulozę. Współżycie korzeni drzew i grzybów NEGATYWNE (antagonistyczne) Drapieżnictwo- +,- osobniki jednej populacji (ofiary)sa zabijane i stanowią pożywienie dla osobników drugiej populacji Pasożytnictwo- +,- populacja pasożyta zyskuje, populacja żywiciela traci. Pasożyt najczęściej nie zabija swojego żywiciela jest od niego mniejszy. pijawki, pchły, tasiemce, mikroorganizmy, nicienie. Konkurencja- -,- przynosi straty obu populacjom. Konkurujące ze sobą populacje sa do siebie podobne. Słabsza populacja zostaje w danej biocenozie całkowicie zniszczona. Wiewiórka ruda została wyniszczona przez wiewiórkę szarą w Anglii. Amensalizm- 0,-osobniki jednej populacji szkodzą innej, same nie czerpią jednak z tego bezpośrednich korzyści. Może się to odbywać przez produkowanie do otoczenia substancji chemicznych które ograniczają rozwój innych organizmów Neutralizm- 0,0 obie populacje nie mają bezpośredniego wpływu na siebie. dzięcioły i ryjówki	łańcuch spasania (biofagów) – rozpoczyna się od roślin zielonych (producentów), poprzez zwierzęta roślinożerne (konsumenci I rzędu), do drapieżców czyli konsumentów wyższych rzędów [ziemniak—stonka—bażant—lis] łańcuch detrytusowy (saprofagów) – zaczyna się od martwej materii organicznej, roślinnej lub zwierzęcej, poprzez mikroorganizmy i zwierzęta saprofityczne, do drapieżników. [martwa materia organiczna -wiciowce -okoń -szczupak- człowiek] łańcuch pasożytów – zaczyna się od konsumentów (np. 1 rzędowych) a kończy na najmniejszych pasożytach. [krowa—bakteria—bakteriofag] Łańcuch pokarmowy - szereg organizmów ustawionych w takiej kolejności, że każda poprzedzająca grupa (ogniwo) jest podstawą pożywienia następnej. Wiążą one ze sobą producentów, konsumentów i reducentów w poszczególnych biocenozach. Producenci - organizm wytwarzający związki pokarmowe z prostych substancji nieorganicznych. Producenci organizmy samożywne Konsumenci – organizmy odwadniające się żywą biomasą lub martwą materią organiczną Reducenci – rozkładają martwą materię organiczna