Geneza i historia prawa pracy
Prawo pracy to gałąź prawa, która ulega ciągłym przekształceniom i modyfikacjom, czego przykładem może być ciągła nowelizacja Kodeksu Pracy – podstawowego źródła i odnośnika w prawie pracy.
Prawo pracy, na tle innych gałęzi prawa, jest dyscypliną dość młodą. Jej początki sięgają nie dalej niż przełomu XVIII i XIX wieku. Początkowo, wraz z rozwojem gospodarczym XIX wieku, wszelkie zagadnienia związane z pracą regulowane były przepisami prawa cywilnego. Wtedy też, w wyniku rewolucji burżuazyjnej powstały warunki najmu siły roboczej. Nastąpiło to w związku z wyzwoleniem chłopów z poddaństwa.
Dopiero wiek XX przyniósł wyodrębnienie się nowej gałęzi prawa – prawa pracy. Regulacja umowy o prace odbywała się początkowo w ramach przepisów prawa cywilnego. W niektórych krajach dzieje się tak do tej pory. Prawo cywilne stanowi więc podstawowy pień genetyczny prawa pracy. Przez około sto lat powstawało i rozwijało się w ramach prawa cywilnego przyszłe prawo pracy. Na początku XX wieku w większości państwo wyodrębniło się z niego prawo regulujące stosunek pracy oparty o umowę. Na podstawie tego wspólnego przedmiotu regulacji powstało prawo pracy.
Przyglądając się początkom prawa pracy w Polsce, należy podkreślić, iż nie była to łatwa dyscyplina prawa, a jej rozwój i modyfikacje napotykały na ciągłe trudności czego dowodem jest iż Polska rozpoczęła właściwą budowę podstaw prawnych dziedziny prawa pracy, dopiero po uzyskaniu przez Polskę Niepodległości. Do tego czasu prawo pracy w Polsce jako takie nie istniało, gdyż było one zależne od postanowień i idei realizowanych przez państwa, pod wpływem, których Polska się znajdowała. W okresie międzywojennym, istniało już wiele aktów normatywnych regulujących kwestie prawa pracy. Jednak dopiero uchwalenie kodeksu cywilnego w 1964 roku dało „zielone światło” kodyfikacji prawa pracy. Pełne opracowanie KP nastąpiło dopiero w latach 70 – tych XX wieku, a konkretnie na mocy ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku.
W systemie prawa pracy podstawowym aktem prawnym regulującym wzajemne prawa i obowiązki stron stosunku pracy jest Kodeks pracy. Jednakże regulacje dotyczące praw i obowiązków podmiotów stosunku pracy występują nie tylko w kodeksie, ale także w innych aktach prawnych, które na ogół zawierają albo odesłanie wprost do odpowiednich przepisów kodeksu pracy lub stanowią, że przepisy kodeksu mają zastosowanie do spraw nimi nie uregulowanych.
Źródła prawa pracy reguluje art. 9 kodeksu pracy. Z przepisu tego wynika układ:
kodeks pracy i akty wydane na jego podstawie
inne ustawy i akty wydane na ich podstawie określające prawa i obowiązki pracowników i pracodawców
postanowienia układów zbiorowych pracy
inne porozumienia zbiorowe
regulaminy, statuty określających prawa i obowiązki stron stosunków pracy.
Główne zasady wynikające z kodeksu pracy
Polski kodeks pracy w art. 10-183 definiuje podstawowe zasady prawa pracy w następujący sposób:
każdy ma prawo do podjęcia pracy
każdy ma swobodę nawiązywania stosunków pracy
każdy ma prawo do wolności pracy, tzn. ma prawo do zerwania stosunku pracy
pracodawca ma obowiązek poszanowania dóbr osobistych pracownika
pracownicy powinni być traktowani równo
nie wolno dyskryminować pracowników ze względu na rasę, płeć, wyznanie itp.
pracownik ma prawo do godziwego wynagrodzenia
państwo ma obowiązek chronić uprawnienia pracowników, w oparciu o automatyzm prawny
pracownicy i pracodawcy mają prawo tworzyć i przystępować do organizacji zawodowych
pracownicy mają prawo do partycypacji w zarządzaniu firmą w zakresie spraw dotyczących ich osobiście.
Zasady wynikające z art. 300 kodeksu pracy
Ta regulacja odnosi się do przepisów kodeksu cywilnego i dopuszcza stosowanie jego przepisów, jeżeli kwestie związane ze stosunkiem pracy nie są uregulowane przez kodeks pracy (luka prawna). Ponadto regulacje kodeksu cywilnego nie mogą być sprzeczne z głównymi zasadami prawa pracy. Zasady prawa pracy w rozumieniu art. 300 dzielą się na:
zasadę ochrony interesu pracownika
zasadę ryzyka pracodawcy
zasadę odformalizowania działań pracownika.
Zasady wynikające z Konstytucji RP
Z ustawy zasadniczej również można wyczytać zasady odnoszące się do prawa pracy, takie jak:
prawo koalicji
zasada dialogu społecznego
zasada równości
ochrona pracy, zdrowia, życia pracownika.