Deficyt narodowy, nadwyżka wydatków budżetowych nad dochodami budżetowymi. Rząd ma obowiązek wskazania źródła pokrycia deficytu, ponieważ odpowiada za politykę fiskalną. Deficyt budżetowy=G-NT(podatki netto) Istnieje zaraz finansowania deficytu budżetowego poprzez dodruk pieniędzy. *deficyt krótkookresowy (koniunkturalny), jeśli maleje popyt globalny, należy go podtrzymać na stałym poziomie np. poprzez: -zwiększenie wydatków budżetowych aż do osiągnięcia równowagi, -wydatki budżetowe przyniosą efekt w postaci powiększania dochodu->zwiększenie wpływów do budżetu, -podtrzymując popyt i produkcję, -w krótkim okresie deficyt jest korzystny. *deficyt długookresowy (strukturalny), strukturalna nadwyżka wydatków nad dochodami, pojawia się problem z finansowaniem deficytu, rodzi on koszty w gospodarce, ponieważ musi być czymś sfinansowany. Sposoby zmniejszania deficytu: 1. zmniejszanie wydatków budżetowych -restrukturyzacja wydatków, zmniejszenie wydatków na cele konsumpcyjne a zwiększanie na cele inwestycyjne. W krótkim czasie: efekt studzenia-dochody ludzi zmaleją, skutkiem będzie odebranie przywilejów odebranym grupom w gospodarce, spadek dochodu=spadek popytu. W długim okresie: możliwość obniżenia podatków, wzrost dochodu rozporządzalnego, wzrost konsumpcji, inwestycji i wpływów do budżetu. 2. Zwiększenie wpływów do budżetu - podwyższenie podatków, dochody rozporządzalne maleją, maleje konsumpcja, inwestycje, popyt. 3. Alternatywne źródła: wzrost wpływów do budżetu z tytułu prywatyzacji, dochody NBP.	Źródła finansowania wydatków państwa: podatki, zysk z firm państwowych, 3/4 zysku z NBP, wpływy z opłat skarbowych, manipulacyjnych, ceł, wpływy z prywatyzacji.	Wzrost stopy podatkowej powoduje z jednej strony wzrost wpływów budżetowych, z drugiej jednak zmniejszenie produkcji i dochodu zapewniających równowagę. Zmniejsza się bowiem dochód rozporządzalny i konsumpcja. Dlatego deficyt budżetowy zmniejsza się (lub zwiększa nadwyżka budżetowa) jednak podobnie jak w przypadku wzrostu wydatków państwa – w stopniu mniejszym niż planowany na dany moment wzrost podatków.	Stopa dyskontowa, oprocentowanie pożyczek udzielanych przez Bank Centralny innym bankom; podniesienie stóp procentowych to restrykcyjna polityka fiskalna; to „karne odsetki” w razie nieostrożności banku, nie ma tu charakteru przymusowego; im niższe stopy procentowe tym dla nas lepiej, bo podaż pieniądza wzrasta, a stopy podatków na rynku maleją. Operacje otwartego rynku (międzybankowego), zakup lub sprzedaż papierów wartościowych na otwartym rynku; najczęściej używane narzędzie; banki pobierają odsetki od kredytów i papierów wartościowych, np. obligacji które są bezpieczne; Bank Centralny może kupować papiery wartościowe, podaż pieniądza wzrasta (bo gotówka za nie trafia w formie kredytów na rynek).
	Rodzaje podatków: a) pośrednie, zmieniają wartość ceny pomiędzy konsumentem a producentem: np. VAT, akcyza b) bezpośrednie, podatek pobierany z naszych dochodów; stopa podatków pobieranych od naszych dochodów wynosi 30% *PIT – 19%, 32% *CIT 19%.
	Pieniądz, środek płatniczy, który ma zdolność wyrażania, przechowywania i przekazywania wartości. Funkcje pieniądza: *miernika wartości, *cyrkulacyjna (obiegowa), środek wymiany przy wymianie w transakcjach kupno-sprzedaż, *płatnicza, *zwalniania zobowiązań, wiąże się z obowiązkiem akceptowania pieniądza jako formy regulowania zob., *tezauryzacyjna, forma przechowywania wartości-oszczędności, *pieniądza światowego ($, DM) Formy pieniądza: - p. towarowy (kruszcowy, pełnowartościowy), - p. kredytowy (monety zdawkowe (podwartościowe), banknoty, p. bankowy, p. elektroniczny; rodzaje: *p. gotówkowy; *p. bezgotówkowy-żyrowy, wkładowy, księgowy; *quasi-pieniądz: surogaty pieniądza mogące realizować wybrane funkcje pieniądza.
	Założenia modelu klasycznego: *długi okres analizy, *wysoka elastyczność cen („giętkość” cen), *stan równowagi oznacza zrównoważenie 3 rynków, *produkcja w stanie równowagi jest na poziomie potencjalnego PKB (Yp).	Budżet państwa jest to plan finansowy zawierający zestawienie dochodów i wydatków rządowych związanych z realizacją przyjętej polityki społecznej i gospodarczej. Jest to po prostu roczny plan gromadzenia dochodów i realizacji wydatków przez państwo w związku z wykonywaniem jego funkcji.
	Wzrósł nominalny PKB. Czy to oznacza, że i realna produkcja wzrośnie? PKB nominalny oblicza się według nominalnego wartości pieniądza, natomiast PBK realny według realnej wartości pieniądza, a więc „oczyszczonej” z wpływu inflacji. Wzrost nominalnego PKB nie oznacza od razu wzrostu realnej produkcji, ponieważ nominalny PKB nie uwzględnia inflacji, zatem może to świadczyć o wzroście inflacji.
	Baza monetarna H lub M0, czyli zasób pieniądza wielkiej mocy, jest równa sumie gotówki w obiegu i gotówki zgromadzonej w bankach, którą wyemitował Bank Centralny. H=C+R(cb+cp)D
Potencjalny PKB – maksymalna wartość produkcji, która dana gospodarka może wytworzyć przy zachowaniu stabilności cen; jego poziom jest wyznaczany przez potencjał wytwórczy gospodarki, który to zależy od dostępnego nakładu pracy, kapitału i ziemi; jest to wielkość produktu jaki wytworzy gospodarka według modelu wzrostu; przejściowe fluktuacje, których model wzrostu nie rozpatruje powodują, że faktyczny produkt odchyla się od potencjalnego jednak to poziom potencjalny jest podstawową wielkością, do której faktyczny produkt powraca gdy fluktuacje ustają *w pełni wykorzystane zasoby czynników wytwórczych, *w praktyce szacowanie Yp odnosi się do wykorzystywania siły roboczej, *jeśli stopa bezrobocia utrzymuje się na poziomie tzw. naturalnej stopy bezrobocia to zakłada się, że produkcja jest na poziomie potencjalnym (w pełni wykorzystujemy zasoby pracy), *naturalna stopa bezrobocia określana jest także stopą nieprzyspieszającą inflacji – NAIRU. PKB realny – obliczany jest w cenach stałych z wybranego okresu np. w cenach z wybranego roku, uzyskujemy go sumując wartość produkcji wyrażoną w walucie danego kraju skorygowaną z uwzględnieniem zmian cen jakie nastąpiły między kolejnymi latami; często nazywany również realną produkcją ponieważ reprezentuje łączną produkcję dóbr w gospodarce. PKB nominalny – PKB wyrażany w cenach bieżących rynkowych.	Popyt na pieniądz. Wzrost wywołuje: * zmniejszenie rezerw gotówkowych banków, * wzrost pieniądza zza granicy, * wzrost kreacji pieniądza przez system bankowy. Czynniki determinujące popyt na pieniądz: * realne: - wielkość dochodów podmiotów w gospodarce. Wzrost dochodu prowadzi do wzrostu popytu, natomiast spadek dochodów to mniejsze wydatki, czyli spadek popytu. - wielkość stopy procentowej, to cena pieniądza, czyli koszt pozyskania pieniądza. Popyt oddziałuje na wysokość stopy procentowej zgodnie z prawem popytu. Jeśli stopa procentowa rośnie to popyt na pieniądz maleje, a gdy stopa procentowa maleje to rośnie popyt na pieniądz, ponieważ nie opłaca się oszczędzać, oprocentowanie lokat jest bowiem niskie. * nominalne: - poziom cen, jeśli ceny rosną, to popyt w ujęciu nominalnym rośnie, jednak realnie ten popyt jest taki sam. Natomiast gdy ceny maleją to popyt nominalny maleje, realnie jednak koszt dóbr jest taki sam więc popyt też się nie zmienia.
	Prawo Okuna opisuje zależność zmian produkcji i zatrudnienia w cyklu koniunkturalnym. Zgodnie z tym prawem poziom produkcji w fazie ekspansji rośnie szybciej, a w fazie recesji spada szybciej niż poziom zatrudnienia. Def.: „Na każde 2% spadku realnego PKB w stosunku do PKB potencjalnego stopa bezrobocia wzrasta o 1 punkt procentowy.”.	Linia 45^◦ jest zbiorem punktów, których wartość na osi poziomej = wartości na osi pionowej. Punkt przecięcia krzywej AD i linii 45 0 jest jedynym punktem w którym popyt globalny AD = dochodowi dlatego punkt E jest punktem równowagi którym planowane wydatki= faktycznej produkcji i faktycznemu dochodowi. Przy każdej innej wielkości produkcji nie równa się ona popytowi globalnemu. Gdy produkcja i dochód wynoszą Y 1 popyt globalny jest większy od produkcji, pojawia się nadwyżka popytu i plany wydatków przy tej produkcji nie mogą być zrealizowane.
	Efekt wypierania, zjawisko polegające na zmniejszeniu wielkości inwestycji sektora prywatnego, spowodowanym zwiększonym finansowaniem wydatków publicznych deficytem budżetowym. Pojawia się, gdy powodem początkowej zmiany wielkości produkcji jest wzrost wydatków państwa. Dochodzi wtedy do wzrostu popytu na pieniądz oraz wzrostu stopy procentowej, a tym samym ograniczenia popytu inwestycyjnego i konsumpcyjnego sektora prywatnego. Wypieranie to inaczej zastąpienie inwestycji prywatnych wydatkami państwa. G (wydatki państwa) rosną → Y (produkcja) rośnie → R (oprocentowanie) rośnie → C+I (wydatki konsumpcyjne i wydatki inwestycyjne)maleją.
Wyjaśnij dlaczego gdy rośnie stopa procentowa to popyt konsumpcyjny maleje. Jeżeli stopa proc. rośnie to koszt pozyskania pieniądza jest droższy w związku z czym popyt konsumpcyjny maleje. Ludzie wolą dawać swoje pieniądze do banku, gdyż tam jest wyższe oprocentowanie, bo stopa procentowa wzrasta. Jeżeli rośnie stopa procentowa, to popyt globalny się zmniejsza, zmniejsza się produkcja i w efekcie nasze dochody. Dlatego ludzie mniej wydają i wolą oszczędzać, a to jest jednoznaczne z tym, że popyt konsumpcyjny maleje.	Podaż pieniądza, to postawienie do dyspozycji przez instytucje pieniężną zasobów pieniężnych innej jednostce gospodarującej. Największym źródłem podaży pieniądza jest jego kreacja przez system bankowy. (Suma gotówki w obiegu  oraz wkładów w bankach komercyjnych i inwestycjach budowlanych). Bank Centralny stosuje trzy narzędzia za pomocą których może wpływać na podaż pieniądza, są to: A. Rezerwy obowiązkowe B. Operacje otwartego rynku ( sprzedając papiery wartościowe zmniejsza podaż pieniądza, ponieważ przyjmuje część pieniędzy od nabywców; skupując papiery wartościowe BC zwiększa podaż pieniądza na rynku, ponieważ zasila rynek kreowanym przez siebie pieniądzem) C. Stopa dyskontowa
	PNB pokazuje poziom życia obywateli kraju, nawet tych przebywających za granicą poziom życia w danym kraju pokazuje PKB. Wady PNB jako miernika dobrobytu społ.-gosp.: *nie uwzględnia szarej strefy, *nie mierzy produkcji gospodarstw domowych, *nie informuje o rzeczywistych proporcjach podziału dochodów w gospodarce, *nie informuje o strukturze produkcji-nie wartościuje poszczególnych składników produkcji, *nie ujmuje produkcji tzw. antydóbr albo plagu, zanieczyszczenia środ.
Popyt inwestycyjny w gospodarce maleje. Porównaj konsekwencje dla tej gospodarki w zależności od poziomu wykorzystania zasobów. Krótki czas: niepełne wykorzystanie zasobów. Jeśli popyt inw. W gosp. maleje, powoduje to spadek popytu globalnego, tym samym spadek produkcji i naszych dochodów. Krzywa AD przesuwa się w dół. Długi czas: pełne wykorzystanie zasobów. Jeśli PI maleje, to krzywa MDS przesuwa się w dół. Powoduje to, że poziom cen maleje, natomiast produkcja pozostaje na tym samym poziomie. Czyli jak widać jest różnica, w krótkim czasie PI ma wpływ na wielkość prod., natomiast w długim czasie gdzie zasoby są w pełni wykorzystane, PI nie ma wpływu na wielkość produkcji tylko na poziom cen (takie jest nawet założenie monetarystów).	Płatności transferowe, wydatki państwa w zamian , za które nie dostaje ono żadnych dóbr ani usług, np. renty, emerytury, zasiłki dla bezrobotnych, dotacje dla przedsiębiorstw. PT nie wliczamy do rku PKB, ponieważ są one już zawarte w konsumpcji i inwestycjach.
	Jak przejść z PKB do PNB? PNB = PKB + DOCHODY NETTO Z TYTUŁU WŁASNOŚCI OSIĄGANEJ POZA GRANICAMI NASZEGO KRAJU
	PNN, produkt narodowy netto, DN, wartość wytworzona w danym roku, jest to to, czym się dzielimy z innymi państwami. PNN = PNB – A A - amortyzacja
Dług publiczny, zaciąganie kredytów (zobowiązań) u społeczeństwa. D. nie może przekroczyć 60% PKB. Deficyt budżetowy jest bardzo niekorzystny, należy go zmniejszać – spadek wielkości deficytu doprowadzi do spadku stóp procentowych. *narzędziem jest sprzedaż przez państwo obligacji (osobom fizycznym) o terminie zapadalności powyżej 1 roku, bonów skarbowych – krótkoterminowych-rząd ma obowiązek wykupienia po terminie zapadalności; często sprzedaż taka wiąże się z efektem „śnieżnej kuli” - spłata jednych obligacji przez emisję następnych. *narzędziem mogą być kredyty w bankach zagranicznych lub w instytucjach finansowych zagranicznych.	Deflator, pozwala nam szybko przejść od ujęcia nominalnego do ujęcia realnego. Nie uwzględnia szarej strefy, nie uwzględnia również jakości środowiska naturalnego, wydatki na leczenie związane z zanieczyszczeniem środowiska. DEFLATOR = PNB (CENA BIEŻĄCYCH, UJĘCIE NOMINALNE) / PNB (CENA STAŁA, UJĘCIE REALNE) * 100	Funkcje Banku Centralnego: * jest Bankiem banków, czyli jedynym bankiem w państwie, który: - dostarcza pieniądze na rynek - odpowiada za wartość pieniądza i poziom inflacji - prowadzi politykę monetarną w kraju oraz na rynku międzynarodowym Oznacza to, że z tytułu emisji papierów wartościowych i pieniędzy otrzymuje zysk w wysokości 3/4 zysku przekazuje do budżetu państwa - prowadzi rachunek rządu, ale ma zaraz finansowania deficytu budżetowego! - w imieniu rządu zaciąga dług publiczny i zajmuje się spłatą tego zadłużenia. * jest Bankiem Banków: - sprawuje nadzór nad podległymi bankami, - chroni system bankowy (Bankowy Fundusz Gwarancyjny*) - jest ostatnią instancją kredytodawczą dla banków komercyjnych, - prowadzi rachunki bankowe innych banków, - udziela kredytów refinansowanych (redyskontowy, lombardowy) Narzędzia oddziaływania Banku Centralnego: A. Rezerwy obowiązkowe (obniżenie stopy rezerw obowiązkowych zwiększa podaż pieniądza , ponieważ banki mogą większą część zgromadzonych środków przeznaczyć na akcję kredytową); B. Operacje otwartego rynku ( sprzedając papiery wartościowe zmniejsza podaż pieniądza, ponieważ przyjmuje część pieniędzy od nabywców; skupując papiery wartościowe BC zwiększa podaż pieniądza na rynku, ponieważ zasila rynek kreowanym przez siebie pieniądzem); C. Stopa dyskontowa (jeśli BC podwyższa podst. stopy proc. zmniejsza popyt pieniądza i zmniejsza liczbę kredytów udzielanych przez banki.	Bankowy Fundusz Gwarancyjny – ma na celu zapewnienie deponentom środków z posiadanych rachunków bankowych w przypadku utraty przez bank możliwości ich zwrotu. Gwarancja BFG jest ograniczona co do wysokości i obejmuje zdeponowane środki łącznie z odsetkami naliczonymi do dnia upadłości banku w wysokości równowartości 100 000 Euro w 100% wartości środków gwarantowanych. BFG może prowadzić również działania profilaktyczne zapobiegające upadłości banku poprzez udzielanie bankom pożyczek, gwarancji, poręczeń na warunkach korzystniejszych do stosowanych na rynku międzynarodowym. Środku funduszu pochodzą z obowiązkowych wpłat banków komercyjnych oraz banku centralnego.
Funkcja oszczędności - planowane oszczędności są tą częścią dochodu, której gospodarstwa domowe nie zamierzały wydać na konsumpcję. Wykres funkcji oszczędności obrazuje zamierzone oszczędności przy każdym poziomie dochodu. S = A + (1 – C) Y	Funkcja inwestycji. Popyt inwestycyjny oznacza planowane przez przedsiębiorstwa powiększenie kapitału trwałego (maszyny) oraz stanu zapasów. Zakładając, że zamierzone inwestycje I są wielkością stałą niezależna od bieżącej produkcji i dochodu.