1. Wymienić i scharakteryzować obszary trzęsień Ziemi.

Obszary sejsmiczne – to obszary o silnych i częstych trzęsieniach Ziemi (co kilka lub kilkanaście lat). Obejmują one obszar grzbietów śródoceanicznych, stref subdukcji oraz strefę młodych gór fałdowych.

Obszary pensejsmiczne – to obszary starszych fałdowań (obszary fałdowań kaledońskich i hercyńskich np. Masyw Centralny, G. Harz, G. Ural czy Wielkie Góry Wododziałowe). Trzęsienia Ziemi zdarzają się co kilka set lat i posiadają niezbyt dużą siłę.

Obszary asejsmiczne – to obszary, gdzie nie występują trzęsienia Ziemi. Zalicza się tutaj najstabilniejsze obszary skorupy ziemskiej (sztywne kratony archaiczno-proterozoiczne – obszary platformowe. Przykładem może być obszar: Platformy Wschodnioeuropejskiej, Platformy Syberyjskiej, Platformy Chińsko-Koreańskiej, Platformy Południowo-Chińskiej, Platformy Saharyjskiej, Platformy Południowoafrykańskiej, Platformy Australijskiej i Platform Ameryki Półn. i Połud.

1. Wymienić i scharakteryzować typy trzęsień Ziemi.

Tektoniczne – to najczęstsze i najgroźniejsze trzęsienia Ziemi. Stanowią 90% wszystkich trzęsień zachodzących na kuli ziemskiej. Występują najczęściej w strefach granicznych płyt litosferycznych na obszarze stref subdukcji lub w obrębie grzbietów śródoceanicznych. Mogą występować także na obszarze młodych gór fałdowych.

Wulkaniczne – trzęsienia Ziemi słabsze od tektonicznych i mniej rozpowszechnione. Stanowią ok. 7% wszystkich trzęsień zachodzących na Ziemi. Ich przyczyną jest gwałtowna erupcja wulkanów lub zapadanie się stropów opróżnianych komór magmowych

Zapadowe – należą do rzadszych trzęsień Ziemi spowodowanych zawaleniem się stropów jaskiń krasowych. Stanowią ok. 2% wszystkich trzęsień Ziemi.

Antropogeniczne – są spowodowane tąpnięnciem stropów wyrobisk górniczych (np. na obszarze Górnego Śląska). Stanowią ok. 1% wszystkich trzęsień Ziemi.

1. Wymienić i scharakteryzować skały magmowe plutoniczne.

Granit karpacki – Barwa jasno-szara, szaro-biała, niekiedy szaro-żółta struktura jawnokrystaliczna (grubokrystaliczna, średniokrystaliczna, drobnokrystaliczna), tekstura bezładna i masywna. Skład : kwarc, ortoklaz, skalenie, plagioklazy kwaśne, muskowit i biotyt. Skała kwaśna i głębinowa. Występowanie: Karpaty, Tatry. Zastosowanie: W budownictwie ogólnym przy konstrukcjach budowlanych, okładziny. Budowle mostowe i wodne. Budownictwo drogowe. Kruszywo do betonów, kruszywo drogowe.

Granit sudecki – Barwa szaro-różowa, różowo-czerwona niekiedy szaro-biała struktura jawnokrystaliczna, tekstura bezładna i masywna. W składzie mineralnym występują: kwarc, ortoklaz, skalenie, plagioklazy kwaśne, muskowit i biotyt. Skała kwaśna i głębinowa. Występowanie: Sudety, wydobywany jest w kamieniołomach Strzegomia, Strzelina i Szklarskiej Poręby. Zastosowanie tak jak w przypadku granitów karpackich.

Granit skandynawski – Barwa czerwono-brunatna struktura jawnokrystaliczna, tekstura bezładna i masywna. W składzie mineralnym występują: ortoklaz , kwarc, skalenie, plagioklazy kwaśne, muskowit i biotyt. Skała kwaśna i głębinowa. Występowanie: Powszechnie występuje na obszarze Półwyspu Skandynawskiego (jest częstym składnikiem głazów narzutowych w Polsce Północnej). Właściwości techniczne i zastosowanie tak jak w przypadku granitów karpackich.

Granodioryty – Barwa szaro-czarna, struktura jawnokrystaliczna (średniokrystaliczna), tekstura bezładna i masywna. W składzie mineralnym występują: duże ilości kwarcu, ortoklazu, plagioklazy kwaśne, skalenie , duże ilości biotytu i znaczne ilości amfiboli i piroksenów.

Gabro – Barwa szaro-czarna z odcieniem zieleni, struktura jawnokrystaliczna, tekstura bezładna i masywna. Skład: plagioklazy zasadowe, amfibole, pirokseny i oliwiny. Skała zasadowa i głębinowa. Występowanie: Sudety w rejonie Sobótki, Nowej Rudy.

Pegmatyty – Barwa szaro-brunatna, struktura jawnokrystaliczna, tekstura bezładna i masywna. W składzie mineralnym występują: bardzo duże ilości ortoklazu, kwarc, skalenie i plagioklazy kwaśne (brak biotytu). Typowe skały żyłowe.

Perydotyt – Barwa czarna, struktura jawnokrystaliczna (średniokrystaliczna), tekstura bezładna i masywna. W składzie mineralnym występują: pirokseny, oliwiny , nieduże ilości amfiboli. Występowanie: Skała sporadycznie występuje w Sudetach.

Sjenit – Barwa jasno-szara, jasno-szaro-czarna, struktura

jawnokrystaliczna, tekstura bezładna i masywna. W składzie mineralnym występują: skalenie, ortoklaz, plagioklazy kwaśne, biotyt i muskowit oraz amfibole. Skała kwaśna i głębinowa. Występowanie: W Polsce sjenity występują rzadko (eksploatowane są ciemno-szare sjenodioryty w Sudetach w okolicach Niemczy. Zastosowanie: W budownictwie ogólnym przy konstrukcjach budowlanych, okładziny. Budownictwo mostowe i wodne. Budownictwo drogowe. Kruszywo do betonów, kruszywo drogowe. Kruszywo kolejowe.

Dioryt - Barwa szaro-czarna, struktura jawnokrystaliczna, tekstura bezładna i masywna. W składzie mineralnym występują: plagioklazy kwaśne, nieduże ilości kwarcu, biotyt, muskowit, pirokseny i amfibole. Skała obojętna i głębinowa.

1. Wymienić i scharakteryzować skały magmowe wulkaniczne.

Ryolit (Porfir kwarcowy) – Barwa czerwono-brunatna, wiśniowo-brunatna, a młodsze ryolity posiadają zabarwienie jasno-brunatne i jasno-różowe, struktura porfirowa, tekstura bezładna i masywna, młodsze ryolity mogą mieć teksturę pęcherzykowatą lub częściowo porowatą. Skład: prakryształy kwarcu, plagioklazów kwaśnych i skaleni. Skała kwaśna i wylewna. Występowanie: Sudety, (wydobywany jest w okolicach Wałbrzycha, rejon Czarny Bór-Stary Lisieniec oraz także na Wyżynie Śląsko-Krakowskiej w rejonie Krzeszowic-Miękini). Zastosowanie: W budownictwie ogólnym przy konstrukcjach budowlanych, budowle mostowe i wodne, budownictwo drogowe, kruszywo drogowe, kruszywo kolejowe.

Andezyt – Barwa jasno-szara z odcieniem zieleni , struktura porfirowa, tekstura bezładna i masywna. Skład: prakryształy plagioklazów zasadowych, amfiboli i piroksenów. Skała obojętna i wylewna. Występowanie: Nieduże rozprzestrzenienie andezytów znajduje się w Pieninach (okolice Czorsztyna, Szczawnicy, Jarmuty)

Zastosowanie: W budownictwie ogólnym przy konstrukcjach budowlanych.

Bazalt – Barwa czarna, czasem z odcieniem zieleni, struktura skrytokrystaliczna, tekstura masywna. Skład: na tle ciasta skalnego czasem są widoczne prakryształy oliwinów lub plagioklazów zasadowych. Skała zasadowa i wylewna. Występowanie: Sudety. Bazalty są eksploatowane w rejonie Lubania i Złotoryi. Zastosowanie: W budownictwie ogólnym przy konstrukcjach, budownictwo mostowe i wodne, budownictwo, kruszywo do betonów, kruszywo drogowe, kruszywo kolejowe.

Melafir – Barwa brunatno-czerwona i brunatno-wiśniowa, struktura migdałowcowa i porfirowa, tekstura pęcherzykowata i bezładna. W składzie mineralnym występują: minerały wtórne w postaci kalcytu, dolomitu, chalcedonu, czasem widoczne są prakryształy oliwinów. Skała zasadowa i wylewna. Występowanie: spotykane są w Sudetach oraz na Wyżynie Śląsko-Krakowskiej (okolice Krzeszowic i Miękini).

1. Wymienić i omówić procesy erozji rzecznej (co to jest baza erozyjna rzek).

Erozja wgłębna - upolega na niszczeniu podłoża skalnego po którym rzeka płynie. Występuje w górnym biegu rzeki.

Erozja denna – niszczenie przez rzekę swoich osadów. Występuje w środkowym i dolnym biegu rzeki.

Erozja boczna - to podmywanie brzegów doliny rzecznej w środkowym biegu rzeki. Na półkuli północnej najintensywniej podmywane są brzegi prawe, a na półkuli południowej lewe.

Erozja wsteczna - ma związek z podmywaniem dolnych części progów wodospadów w górnym biegu rzek. Erozja wsteczna może doprowadzić do przecięcia działu wodnego i powstania kaptażu rzecznego.

Podstawa erozyjna rzek (baza) - poziom mórz i oceanów do których rzeki uchodzą. Jeżeli podstawa erozyjna się podnosi to rzeki akumulują w dolnych odcinkach. Natomiast jeżeli podstawa erozyjna się obniża to rzeki erodują w dolnych odcinkach i wcinają się we własne osady.

1. Wymienić i scharakteryzować etapy tworzenia się gór fałdowych w geosynklinach.

   Góry fałdowe tworzyły się głównie w geosynklinach, na obszarze stref subdukcji w obrębie, których powstawały rowy oceaniczne. Geosynkliny to dawne rowy oceaniczne. Wyróżnia się 3 etapy powstawania gór fałdowych w geosynklinach:

Etap I – Dno geosynkliny obniża się pod wpływem ciężaru gromadzonych tam osadów i w wyniku ruchu płyty subdukującej.

Etap II – Wskutek nacisku z dwóch stron geosynkliny przez płyty litosferyczne, dochodzi do sfałdowania zgromadzonych tam osadów. Tworzą się w tym czasie struktury fałdowe.

Etap III – W wyniku coraz bliższego podchodzenia płyty subdukującej, sfałdowane wcześniej osady ulegają wydźwignięciu pionowo do góry ponad poziom oceanu i tworzą się fałdowe łańcuchy górskie.

1. Wymienić i omówić procesy wietrzenia skał.

   Wietrzenie fizyczne – to mechaniczne rozdrabnianie skał pod wpływem zmian temperatury, działania wiatru, lodowców i innych czynników fizycznych. Zmiany temperatury o charakterze dobowym czy sezonowym są potęgowane insolacją (oddziaływaniem słońca na powierzchnię skał). Powoduje to wzrost ich temperatury nawet do 20̊ C w stosunku do temperatury powietrza. Wskutek różnej rozszerzalności cieplnej minerałów zawartych w skałach, dochodzi do rozpadu ziarnowego skał. Różnica temperatury między powierzchniową warstewką skały, a jej wnętrzem prowadzi do łuszczenia się skały i tworzą się równoległe płyty lub skorupy. W klimatach zimnych często dochodzi do cyklicznego zamarzania i rozmarzania wody zawartej w szczelinach skalnych. Prowadzi to do rozpadu blokowego skał. W skutek przedłużającej się suszy na powierzchniach skał ilastych tworzą się tzw. szczeliny z wysychania.

Wietrzenie chemiczne – polega głównie na zmianie składu chemicznego skały pod wpływem działania wody i zawartych tam związków chemicznych. Do głównych czynników wietrzenia chemicznego można zaliczyć: rozpuszczanie, uwodnienie, hydrolizę, utlenianie, redukcję i uwęglanowienie.

Wietrzenie biologiczne - polega na rozdrobnieniu skał przez rozrastający się system korzeniowy drzew lub przez rozpulchnienie powierzchni skał poprzez działalność kopiącą i ryjącą zwierząt. Mikroorganizmy rozkładają materię organiczną i powstaje warstwa humusowa bardzo ważna dla rozwijającego się systemu glebowego

Rozpuszczenie – to proces przejścia związków mineralnych pod wpływem wody w roztwory wodne.

Uwodnienie - polega na przyłączeniu cząsteczek wody do minerału.

Hydroliza – polega na rozkładzie minerałów pod wpływem wody zawierającej CO2 na część zasadową i kwaśną.

Utlenianie – polega na łączeniu się składników mineralnych z wolnym tlenem atmosferycznym.

Redukcja – to proces odwrotny to utleniania.

Uwęglanowienie – to proces przejścia związków chemicznych pod wpływem kwasu węglowego rozpuszczonego w wodzie w węglany.

Wietrzenie biologiczne - polega na rozdrobnieniu skał przez rozrastający się system korzeniowy drzew lub przez rozpulchnienie powierzchni skał poprzez działalność kopiącą i ryjącą zwierząt.

1. Wymienić i scharakteryzować deformacje ciągłe powstające w obszarach gór fałdowych (schematy).

Fałd pionowy – w tym wypadku oś fałdu jest prostopadła do płaszczyzny.

Fałd pochylony – oś fałdu tworzy z płaszczyzną duży kąt ostry.

Fałd obalony – oś fałdu tworzy z płaszczyzną mały kąt ostry.

Fałd leżący – oś fałdu jest równoległa z płaszczyzną.

Fałd przewalony – oś fałdu jest usytuowana poniżej płaszczyzny odniesienia.

1. Wymienić i scharakteryzować deformacje nieciągłe powstające na przedpolu gór fałdowych (schematy)

Uskok pionowy – powierzchnia poślizgu tektonicznego jest prostopadła do płaszczyzny.

Uskok normalny – powierzchnia poślizgu tektonicznego jest pochylona w prawo.

Uskok odwrócony – powierzchnia poślizgu tektonicznego jest pochylona w lewo.

Uskok przesuwczy – przesunięte w płaszczyźnie poziomej bloki skalne.

Rów tektoniczny – obniżony blok skalny względem bloków sąsiednich.

Zrąb – wydźwignięty blok skalny względem bloków sąsiednich.

1. Wymienić i omówić formy glacifluwialne utworzone w czasie działalności budującej wód roztopowych.

Kemy - pojedyńcze pagórki utworzone na przedpolu lądolodu w wyniku topnienia brył martwego lodu zbudowane z glin zwalowych lub piasków gliniastych.

Ozy - podłużne wały piaszczysto-żwirowe utworzone w kanałach międzylodowych; posiadają symetryczną budowę w przekroju poprzecznym,

Drumliny - posiadają podobną genezę i budowę do ozów, ale różnią się asymetryczną budową w przekroju poprzecznym.

Sandry - ogromne stożki napływowe wód roztopowych w kształcie trójkąta; zbudowane z piasków i żwirów, po połączeniu tworzą ogromne pola sandrowe na których rosną duże kompleksy drzew iglastych.

1. Omówić działalność niszczącą lodowców górskich (procesy i formy).

Detersja – to wygładzanie i szlifowanie podłoża skalnego przez material niesiony w dnie lodowca.

Detrakcja – polega na wyorywaniu i wyrywaniu bloków skalnych z podłoża przez lód przy znacznym udziale wietrzenia mrozowego.

Egzaracja – polega na mechanicznym zdzieraniu skał podłoża.

Do form utworzonych w wyniku niszczącej działalności lodowców górskich można zaliczyć: rysy i bruzdy lodowcowe, wygłady lodowcowe, mutony. Należy także wymienić doliny u-ksztaltne, kotły lodowcowe oraz rynny lodowcowe.

1. Omówić procesy epejrogeniczne (lądotwórcze).

Procesy epejrogeniczne – to powolne i długotrwałe na dużą skalę pionowe ruchy skorupy ziemskiej. Występują ruchy obniżeniowe, co prowadzi do transgresji morskich, lub ruchy wznoszące prowadzące do regresji morskich. Przyczyny: związane są najczęściej z przemieszczaniem się magmy w podłożu litosfery, zmianami stanu skupienia materii na granicy astenosfery i litosfery, zmianami objętości podłoża kontynentów uwarunkowanymi głównie temperaturą oraz poziomymi naciskami płyt litosfery. Przykłady:obszar Morza Tyrreńskiego i podnoszący się Półwysep Apeniński..

Ruchy izostatyczne - te polegają na tym, że płyty litosferyczne, które „pływają” po plastycznym materiale astenosfery dążą do osiągnięcia równowagi grawitacyjnej. Płyty litosferyczne mogą być obciążane w różnym stopniu przez różne czynniki np. przez lądolody lub przez wzmożoną sedymentację w płytkich zbiornikach morskich. Wskutek stopnienia lądolodu lub wzmożonych procesów erozyjnych płyty litosferyczne ulegają odciążeniu i podnoszą się.

1. Omówić procesy magmowe wulkaniczne i formy, które się tam tworzą.

Wulkanizm – jest to zespół zjawisk polegających na wydostawaniu się lawy i substancji towarzyszących na powierzchnię Ziemi. Lawa to magma, która wydostawszy się na powierzchnię utraciła większość składników lotnych . Lawa może się wydobywać wzdłuż szczelin lub przez pojedynczy otwór – krater.

Erupcje szczelinowe - mają zazwyczaj spokojny przebieg i dostarczają ponad 80% materiału wulkanicznego, jaki rocznie trafia na powierzchnię skorupy ziemskiej. Większość wylewów szczelinowych ma miejsce w strefach ryftowych grzbietów oceanicznych. Przykładem wylewów szczelinowych na lądzie jest Islandia.

Erupcje centralne przebiegają punktowo. Materiał nagromadzony w ognisku magmowych wydostaje się na powierzchnię kominem wulkanicznym o różnej długości. Na końcu komina znajduje się krater, tj. ujście gazów, lawy i materiału piroklastycznego na powierzchnię. Lawa i materiał towarzyszący wydostające się z krateru tworzą stożek wulkaniczny. Na stokach stożków wulkanicznych mogą się tworzyć kratery pasożytnicze. Na skutek zapadnięcia się wulkanu do komory magmowej lub w wyniku wysadzenia szczytowej części stożka powstaje rozległe zagłębienie zwane kalderą.

Produkty erupcji wulkanicznych dzielą się na stałe, ciekłe i gazowe. Stałe produkty określane są jako skały piroklastyczne (bomby wulkaniczne – duże strzępy lawy zastygłe w powietrzu o rozmiarach nawet ponad 1 m, mniejsze okruchy skalne to lapille oraz piaski i popioły wulkaniczne). Materiał o różnych rozmiarach opadający w otoczeniu wulkanu tworzy skałę o nazwie tuf wulkaniczny.

Wulkanizm wezuwiański wiąże się z występowaniem lawy kwaśniej bogatej w krzemionkę, która jest bardzo lepka i gęsta. Erupcje są bardzo gwałtowne, wyrzucana jest lawa, gazy i materiał piroklastyczny. Tworzą się wysokie stożki wulkaniczne (np. stożki wulkaniczne w Andach lub na Półwyspie Apenińskim).

Typ hawajski wiąże się z występowaniem lawy zasadowej ubogiej w krzemionkę, a bogatej w tlenki magnezu i żelaza, która jest ciężka i cechuje się niską lepkością. Stożki wulkaniczne są niskie i bardzo szerokie z których swobodnie wylewa się lawa na znaczne odległości od krateru. Takie wulkany nazwano wulkanami tarczowymi. Przykladem są stożki wulkaniczne wzdłuż grzbietów oceanicznych i nad plamami gorąca . Większość wulkanów na lądach to stratowulkany wyrzucajace na zmianę lawę i materiał piroklastyczny

1. Omówić procesy magmowe plutoniczne i formy, które tam się tworzą.

Procesy plutoniczne to krzepnięcie i krystalizacja magmy wewnątrz skorupy ziemskiej. Nazwa procesów pochodzi od boga podziemi z mitologii greckiej Plutona. Procesy te wiążą się z powstawaniem ognisk magmowych, wnikaniem (intrudowaniem) powstałej magmy w nadległe skały. Przyczyną powstawania ognisk magmowych jest lokalne podwyższenie temperatury lub zmiana ciśnienia.

Magma to gorąca ruchliwa materia zbudowana z fazy ciekłej i gazowej oraz ze stałych faz krystalicznych występujących w zmiennych stosunkach. Obniżanie się ciśnienia i temperatury jest przyczyna krystalizacji różnych szeregów mineralnych, z których ilościowo najważniejszymi są glinokrzemiany, krzemiany, tlenki, siarczki itp. Główną rolę odgrywa tutaj spadek temperatury spowodowany przemieszczaniem się magmy w chłodniejsze strefy Ziemi. Zestalanie się magmy jest procesem bardzo skomplikowanym, gdzie w stopie wieloskładnikowym zachodzą bardzo złożone reakcje chemiczne.

FORMY:

Batolity - olbrzymie ciała krystaliczne o nieregularnych kształtach i nieznanej powierzchni dolnej.

Dajki - formy żyłowe przecinające otaczające skały.

Lakolity – intruzje magmowe w kształcie grzybów

Lopolity - intruzje magmowe w kształcie odwróconych grzybów

1. Scharakteryzować skorupę oceaniczną (warstwy, skład chemiczny-występujące charakterystyczne skały, miąższości i gęstości materii).

Skorupa oceaniczna składa się z 3 warstw: warstwa osadowa (górna) i warstwa osadowo-bazaltowa (środkowa) i warstwa bazaltowa (dolna). Warstwa osadowa występuje na prawie całym obszarze dna oceanicznego. Jest reprezentowana przez skały luźne lub słaboskonsolidowane. Średnia miąższość waha się tutaj od 300 – 500 m, maksymalnie do 2 km. Średnia gęstość materii wynosi tutaj 2.65 g/cm³. Warstwa osadowo-bazaltowa to na przemian ległe skały osadowe i skały bazaltowe. Średnia gęstość materii wynosi 2.8 g/cm³. Jej miąższość wynosi tutaj do 2 km. Warstwa bazaltowa jest reprezentowana przez skały magmowe obojętne i zasadowe. Dominują tutaj bazalty, występują diabazy i gabra. Chemicznie zbudowana jest z krzemu i magnezu. Materia skalna osiąga gęstość 3.0 g/cm3. Jej miąższość dochodzi do 7 km. Pod skorupą ziemską występuje strefa nieciągłości Moho, która rozdziela ją od płaszcza Ziemi

1. Scharakteryzować skorupę kontynentalną (warstwy, skład chemiczny-występujące charakterystyczne skały, miąższości i gęstości materii).

Skorupa kontynentalna dzieli się na 3 części: warstwa osadowa (górna), warstwa granitowa (środkowa) i warstwa gabrowo-bazaltowa (dolna). Warstwa osadowa jest bardzo zróżnicowana i osiąga maksymalną miąższość do 20 km. Średnia gęstość materii osiąga wartość 2.65 g/cm³. Warstwa granitowa składa się ze skał magmowych i metamorficznych kwaśnych. Chemicznie składa się z krzemu i glinu stąd nazwa SIAL. Materia skalna osiąga gęstość 2.7 g/cm³. Osiąga miąższość do 25 km. Od warstwy gabrowo-bazaltowej oddziela ją strefa nieciągłości Conrada.Warstwa gabrowo-bazaltowa jest reprezentowana przez skały magmowe i metamorficzne zasadowe. Chemicznie składa się z krzemu i magnezu stąd nazwa SIMA. Materia skalna osiąga gęstość 2.8 g/cm³. Jej miąższość dochodzi do 20 km.

1. Scharakteryzować okres karbonu i permu w dziejach Ziemi (świat zwierząt, roślin, formy przewodnie, układ lądów i oceanów, najważniejsze procesy geodynamiczne).

KARBON (354 – 290 mln lat)

Nazwa okresu pochodzi od łacińskiego określenia węgla. Na Ziemi przeważają regresje morskie. W środowisku morskim rozwijają się gąbki, koralowce, ślimaki, amonity, małże, ryby chrzęstne i promieniopłetwe oraz liliowce. Na lądzie występuje bujny rozwój roślin zarodnikowych (drzewiaste skrzypy, widłaki, paprocie, łuskodrzewy i sagowce). Ponadto rozwijają się płazy, i owady. Po raz pierwszy pojawiają się drzewa iglaste, belemnity, prymitywne gady, owady uskrzydlone, olbrzymie ważki i gady ssakokształtne. Występowało zlodowacenie Gondwany. Formy przewodnie: Goniatites, Productus giganteus, Spirifer striatus

PERM (290 – 251 mln lat)

W pierwszej części tego okresu dominują regresje morskie, wywołane nasileniem procesów górotwórczych, które ostateczne przebiegają aż do dolnego triasu. Przebiegają procesy górotwórcze orogenezy waryscyjskiej, które trwają od połowy dewonu do dolnego triasu. W ten sposób powstają łańcuchy górskie zwane hercynidami. W drugiej części zaczynają dominować transgresje morskie. W morzach rozwijają się ryby, gąbki, amonity, małże, ślimaki, ramienionogi, koralowce. Na lądzie rozwijają się płazy tarczogłowe, owady i gady ssakokształtne. Po raz pierwszy pojawiają się chrząszcze, gady naczelne, drzewa miłorzębowe oraz ryby dwudyszne. Występowało zlodowacenie Gondwany. Formami przewodnimi są amonity i ramienionogi. Pod koniec okresu tworzy się drugi superkontynent Pangea.

1. Scharakteryzować okres syluru i dewonu w dziejach Ziemi (świat zwierząt, roślin, formy przewodnie, układ lądów i oceanów, najważniejsze procesy geodynamiczne).

   DEWON (417 – 354 mln lat)

Na Ziemi oprócz transgresji występują regresje morskie związane z ostatecznym formowaniem się pasm górskich orogenezy kaledońskiej (przebiegała od kambru do połowy dewonu). Tworzą się w tym czasie Góry Skandynawskie, Góry Kaledońskie, Grampiany , G.Kambryjskie , G.Wschodniogrenlandzie, Appalachy. Rozwijają się ryby. Po raz pierwszy pojawiają się amonity, pająki, owady, czworonogi i prymitywne płazy oraz pierwsze lasy. Na lądzie oprócz psylofitów zaczynają się rozwijać rośliny zarodnikowe (skrzypy, widłaki i paprocie). Formami przewodnimi są korale czteropromienne, ramienionogi i amonity.

SYLUR (443 – 417 mln lat)

Nazwa okresu pochodzi od żyjącego na terenie południowej Anglii plemienia Sylurów. W dalszym ciągu na Ziemi przeważają transgresje morskie. Występuje dalszy rozwój organizmów morskich. Formami przewodnimi są graptolity (grupa strunowców). Po raz pierwszy rośliny (psylofity) i zwierzęta (stawonogi) wychodzą na ląd. Roślinność psylofitowa porasta obszary przybrzeżne.

1. Scharakteryzować okres jury i kredy w dziejach Ziemi (świat zwierząt, roślin, formy przewodnie, układ lądów i oceanów, najważniejsze procesy geodynamiczne).

JURA (206 -142 mln lat)

W tym czasie przeważają transgresje morskie. Występuje pogłębienie Oceanu Światowego. Po raz pierwszy pojawiają się kałamarnice, ptaki, gady latające (pterosaury) i ssaki wyższe. Występuje duży rozwój płazów i gadów. W drugiej połowie trasu i w jurze zachodziły starsze fazy orogenezy alpejskiej, faza kimeryjska i faza laramijska. Powstały łańcuchy górskie zwane mezozoidami (G.Wierchojańskie, G.Czukockie, G.Kołymskie, wschodni Kunlun, góry Półw.Indochinskiego, Kordyliery). Formami przewodnimi są amonity i belemnity. Następuje oddzielenie Gondwany od lądu północnego i tworzy się Ocean Tetydy. Nieco później zaczyna się rozwijać północny Atlantyk.

Formy przewodnie: Stephanoceras humphresianum; Perisphinctes evoluta; Lima gigantea

KREDA (142 – 65 mln lat)

Nazwa okresu pochodzi od często spotykanych skał kredy piszącej. W pierwszej połowie przeważają transgresje morskie, a w drugiej połowie regresje. Po raz pierwszy pojawiają się ośmiornice, torbacze, łożyskowce i rośliny okrytozalążkowe (rośliny kwiatowe). W tym czasie rozpada się ląd południowy Gondwana, Afryka, Ameryka Południowa i Antarktyda zaczynają się od siebie oddalać. Rozrasta się południowy Atlantyk. Pod koniec kredy rozpoczyna się główna faza orogenezy alpejskiej. Formami przewodnimi są amonity, belemnity, małże, ślimaki i otwornice.

1. Scharakteryzować okres paleogenu i neogenu w dziejach Ziemi (świat zwierząt, roślin, formy przewodnie, układ lądów i oceanów, najważniejsze procesy geodynamiczne).

   PALEOGEN (65 – 24 mln lat)

W tym czasie przeważają transgresje morskie. W dalszym ciągu tworzą się skały osadowe pochodzenia morskiego. Formami przewodnimi są małże, ślimaki i otwornice. Następuje rozdzielenie Australii od Antarktydy – rozrasta się Ocean Indyjski. Później Ameryka Półn. oddziela się od Europy i zaczyna się poszerzać północny Atlantyk. Pod koniec tego okresu Dekan uderza o Azję i powstają Himalaje. Ostatecznie formują się Alpidy (Alpy, Karpaty, Kaukaz, G.Dynarskie, Pireneje, Apeniny, Andy). Paleogen dzieli się na epoki geologiczne: Paleocen; Eocen; Oligocen

Formy przewodnie: Murex brandaris; Pecten cristatus; Arca turoniensis

NEOGEN (24 mln lat – dzisiaj)

W tym czasie dominują regresje morskie. Nadal rozwijają się organizmy morskie. Na lądach w epoce miocenu i pliocenu dalej rozwijają się olbrzymie zwierzęta kopytne. W epoce pliocenu pojawia się praczłowiek. W dalszym ciągu wykazują ogromny rozwój ssaki i ptaki. W epoce plejstocenu występuje 8 zlodowaceń półkuli północnej.

W epoce holocenu po zaniku zlodowacenia Wisły tworzy się Morze Bałtyckie (12.5 tys. lat temu). Formami przewodnimi są ślimaki i małże.

Neogen dzieli się na epoki geologiczne:

*Miocen*Pliocen*Plejstocen