Operacja gospodarcza to każde zdarzenie gospodarcze, które wywiera wpływ na aktywa i/lub na pasywa danej jednostki w związku z czym podlega odpowiedniemu zapisowi w księgowości tej jednostki. Wyraża się je w jednostkach pieniężnych, dokumentuje a następnie zapisuje w księgach rachunkowych. Operacje gospodarcze powodują zmiany w zasobach ekonomicznych i źródłach ich pochodzenia.

Operacje gospodarcze - są zdarzeniami, które mają bezpośredni wpływ na działalność gospodarczą jednostki, na zmianę wartości poszczególnych składników aktywów i pasywów. Wyraża się je w jednostkach pieniężnych, dokumentuje a następnie zapisuje na księgach rachunkowych.

Operacje gospodarcze można sklasyfikować według:

wg sposobu powstawania

• jednorazowe (występujące rzadko lub losowo),

• wielokrotne (występujące permanentnie, powtarzalnie);

wg zasięgu

• zewnętrzne (dotyczące co najmniej dwóch podmiotów gospodarczych wywołujące zmiany w stanie ich majątku i kapitałów),

• wewnętrzne(dotyczące tylko jednego, określonego podmiotu gospodarczego);

wg faz procesu gospodarczegu

• operacje fazy zaopatrzenia,

• operacje fazy produkcji,

• operacje fazy sprzedaży;

wg stopnia złożoności

• operacje proste (odpowiadające odrębnym zdarzeniom gospodarczym),

• operacje złożone (łączące pojedyncze operacje);

wg charakteru zmian w majątku i kapitałach

• operacje bilansowe (powodujące zmiany w strukturze majątku, w strukturze kapitałów oraz w wielkości i strukturze majątku i kapitałów na skutek przemieszczania wartości),

• operacje wynikowe (powodujące zmiany w wielkości i strukturze majątku i kapitałów na skutek wyniku finansowego działalności gospodarczej, prowadzącego do przyrostu- zysk lub ubytku- strata- kapitału własnego).

Rodzaje operacji bilansowych

Operacje bilansowe dzielimy na:

• aktywne (zmieniające tylko strukturę aktywów) - które nie zmieniają sumy bilansowej np. wpłata pieniędzy z kasy do banku, przyjęcie środka trwałego do użytkowania itd.;

• pasywne (zmieniające tylko strukturę pasywów) - które również nie zmieniają sumy bilansowej, lecz wpływają na strukturę pasywów np. spłata zobowiązań z zaciągniętego kredytu bankowego itd.;

• aktywno-pasywne - występujące jednocześnie po stronie aktywów i pasywów np. wyciąg bankowy - spłata zobowiązań wobec dostawców itd..

Wyróżnia się operacje:

• zwiększające sumę bilansową np. zakup materiałów od dostawców - zobowiązanie nie zostało uregulowane itd.;

• zmniejszające sumę bilansową np. wypłata wynagrodzeń z rachunku bankowego itd..

Wpływ operacji gospodarczych na bilans

• zmiany w aktywach - jedna pozycja w aktywach rośnie, druga pozycja w aktywach maleje, a suma bilansowa jest bez zmian... aktywna + -> aktywna - -> suma bilansowa nie zmienia się ...np. zakupiono materiały za gotówkę;

• zmiany w pasywach - jedna pozycja w pasywach rośnie, druga pozycja w pasywach maleje, a suma bilansowa jest bez zmian... pasywna + -> pasywna - -> suma bilansowa nie zmienia się ...np. spłacono zobowiązania wobec dostawców zaciągniętym kredytem bankowym;

• zmiany w aktywach i pasywach - jedna pozycja w aktywach rośnie, jedna pozycja w pasywach rośnie, a suma bilansowa rośnie o tą kwotę... aktywna + -> pasywna + -> suma bilansowa rośnie ...np. zakup materiałów - zapłata nastąpi w terminie późniejszym;

• zmiany w aktywach i pasywach - jedna pozycja w aktywach maleje, jedna pozycja w pasywach maleje, a suma bilansowa maleje o tą kwotę... aktywa - -> pasywa - -> suma bilansowa maleje ... np. wypłacono pracownikom wynagrodzenia.

Charakterystyczne cechy operacji gospodarczych

• dotyczą konkretnej jednostki gospodarczej,

• wyrażone są w jednostkach pieniężnych,

• określone są co do daty ich zaistnienia,

• są dokumentowane odpowiednio sporządzanymi dowodami księgowymi,

• wywierają wpływ na dwa składniki bilansu, wobec czego powinny być zapisywane dwukrotnie w tej samej kwocie,

• stanowią obserwację zmian zwiększających bądź zmniejszających w aktywach, czy też pasywach jednostki gospodarczej,

• żadne typy zaksięgowanych operacji nie powodują naruszenia równowagi bilansowej, która jest podstawową zasadą księgowości.

Operacje bilansowe

Bezpośrednio oddziałują tylko na składniki bilansu (powodują zmiany wyłącznie w wartości aktywów bądź pasywów lub jednocześnie aktywów i pasywów). Podział operacji bilansowych:

• operacja aktywna " wpływa na zmianę struktury aktywów, powoduje zwiększenie jednego składnika aktywów i zmniejszenie drugiego - o tę samą kwotę, ale nie ma wpływu na zmianę sumy wszystkich aktywów, czyli ogólnej sumy bilansowej.

Przykład: gotówkowy zakup materiałów (gotówka, będąca aktywami jednostki gospodarczej, zmniejszyła się na rzecz zwiększenia zapasów materiałów)

• operacja pasywna " zmiana struktury pasywów, przy czym suma bilansowa pozostaje na niezmienionym poziomie.

Przykład: podział zysku na dywidendy dla akcjonariuszy (zysk się zmniejszy, wzrosną zobowiązania z tytułu dywidendy),

• operacja aktywno-pasywna- zmienia aktywa (majątek) jak również pasywa (kapitały) jednostki gospodarczej oraz może zmniejszyć lub zwiększyć sumę bilansową.

Przykłady: zwiększenie ogólnej sumy aktywów i pasywów - zakup bezgotówkowy towarów ( rosną aktywa w postaci towarów, a tym samym suma aktywów oraz jednocześnie rosną pasywa - zobowiązania wobec dostawców),

• zmniejszenie sumy bilansowej - uregulowanie przelewem z rachunku bankowego zobowiązania wobec dostawców (zmaleją środki pieniężne na rachunku bankowym oraz zmniejszą się zobowiązania wobec dostawców, co spowoduje zmniejszenie sumy ogólnej aktywów i pasywów).

Operacje wynikowe

Oddziałują bezpośrednio na wynik finansowy jednostki gospodarczej. Dotyczą takich procesów gospodarczych, jak: świadczenie usług, produkcja wyrobów i ich sprzedaż, zakup i sprzedaż towarów w jednostce handlowej, zarządzanie. Operacje te zmieniają wartość jednego składnika aktywów bądź pasywów, podczas gdy drugi dotyczy kosztów lub przychodów z działalności gospodarczej, np. koszt zużycia surowców do produkcji wyrobów, poniesienie kosztów wynagrodzeń pracowników czy też osiągnięcie przychodów ze sprzedaży wyrobów, usług, towarów.

Podział operacji wynikowych:

• operacje kosztowe:

  • powodujące zmniejszenie aktywów oraz kapitału własnego,

  • powodujące zwiększenie zobowiązań oraz pomniejszenie kapitału własnego,

• operacje przychodowe:

  • powodujące zwiększenie aktywów oraz kapitału własnego w postaci zysku,

  • powodujące zmniejszenie zobowiązań oraz zwiększenie kapitału własnego,

• operacje zysków i strat nadzwyczajnych,

• podatek dochodowy oraz inne obciążenia wyniku finansowego.

Rodzaje operacji według kryterium czasu

Podział ten, dotyczy systematyki według okresów sprawozdawczych:

• operacje gospodarcze danego dnia,

• operacje gospodarcze w ciągu danego miesiąca,

• operacje gospodarcze w ciągu roku,

• operacje gospodarcze w różnych innych interwałach czasowych.

Podział operacji według sposobu powstania

• jednorazowe np. jednorazowy zakup lub sprzedaż jakiegoś produktu,

• procesowe - gdy stanowią proces ciągły (ciągłe zużywanie się środków trwałych w procesie produkcyjnym).

Podział operacji według kryterium zależności od przedsiębiorstwa

• zależne (wartość produkcji, zakup usług),

• niezależne (zobowiązania podatkowe).

Podział operacji według kryterium wpływu na rozrachunki z partnerami gospodarczymi

• wewnętrzne (nie wywierają wpływu na rozrachunki, np. wydanie materiałów do produkcji, przejęcie wyrobów gotowych z hali do magazynu),

• zewnętrzne (zmieniają stan rozrachunków z otoczeniem, np. sprzedaż towarów na kredyt kupiecki, uregulowania kredytu bankowego).

[A. Dziuba-Burczyk, 2003, str.57-60]

W skali jednostki gospodarczej operacje można sklasyfikować według następujących kryteriów:

• według faz procesu gospodarczego (operacje zaopatrzenia, produkcji, sprzedaży),

• według zasięgu (zewnętrzne, wewnętrzne),

• według sposobu powstawania (jednorazowe, procesowe),

• według możliwości wpływania na ich wystąpienie (zależne, niezależne).[B.Gierusz, 2001, str.43]

Każda operacja gospodarcza musi być potwierdzona dokumentem. Większość operacji jest dokumentowana dowodem źródłowym w postaci np. faktury, listy płac, asygnaty kasowej, dowodu magazynowego. Niektóre operacje są potwierdzone poleceniem księgowania (Pk), gdy brak innej możliwości udokumentowania, np. otwarcie lub zamknięcie kont, rozliczenia kosztów, poprawianie błędów w księgowaniu.[K. Winiarska, 2001, str.25]

Zdarzenie gospodarcze stanowią wszystkie fakty dotyczące działalności gospodarczej jednostki. Jest pojęciem szerszym niż operacja gospodarcza. Każda operacja gospodarcza jest zdarzeniem gospodarczym ale nie każde zdarzenie gospodarcze jest operacją gospodarczą. Zdarzenie gospodarcze pociąga za sobą określone operacje gospodarcze np. podpisanie umowy z pracownikiem jest zdarzeniem gospodarczym, które w przyszłości wywoła operację gospodarczą w postaci wypłaty wynagrodzenia.

Zdarzenia zachodzące w jednostce gospodarczej można podzielić na:

• powodujące zmiany majątkowo-kapitałowe i podlegające ewidencji księgowej

• nie powodujące zmian majątkowo- kapitałowych i niewymagające ewidencji księgowej.