Konflikt o krzyże w Miętnem – w 20. rocznicę wydarzeń

Miętne – miejscowość pod Garwolinem woj. mazowieckiego, która zapisała się w dziejach najnowszej historii Polski jako miejsce konfliktu o krzyże w miejscowym Zespole Szkół Rolniczych (ZSR). Wydarzenia te rozegrały się 20 lat temu, na przełomie 1983 i 1984 roku. Z okazji rocznicy przypominamy konflikt, który bulwersował opinię publiczną w kraju jak i za granicą.

W latach osiemdziesiątych ubiegłego stulecia Miętne pod względem administracyjnym należało do gminy Garwolin woj. siedleckiego. W strukturach terytorialnych Kościoła rzymskokatolickiego wieś wchodziła w skład parafii Garwolin diecezji siedleckiej.
Zespół Szkół Rolniczych w Miętnem został zorganizowany w 1977 r. na bazie istniejącej wcześniej Zasadniczej Szkoły Rolniczo-Drobiarskiej. Każdego roku szkolnego, na początku lat 80., w ZSR uczyło się tam około 600 uczniów w 25 klasach, kadra pedagogiczna liczyła 47 osób i 14 etatowych wychowawców internatu oraz 66 pracowników administracyjnych.

Historia konfliktu o krzyże w Miętnem rozpoczęła się w drugiej połowie 1980 r. W wyniku historycznych już zmian społeczno-politycznych w kraju i spontanicznych działań w okresie legalnej działalności NSZZ „Solidarności” uczniowie ZSR zawiesili krzyże we wszystkich pracowniach. Po stanie wojennym trwającym od 13 grudnia 1981 r. do 22 lipca 1983 r. rozpoczęto stopniowe ich usuwanie. W końcu 1983 r. w ZSR krzyże pozostały jeszcze w kilku pracowniach.

W grudniu 1983 r. dyrektor szkoły Ryszard Domański otrzymał polecenie od dyrektora Departamentu Oświaty i Wychowania w Siedlcach, który wcześniej wizytował szkołę, podjęcia działań zmierzających do zdjęcia pozostałych krzyży. Zdecydowanych działań w tym zakresie domagał się również Komitet Wojewódzki Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Siedlcach (KW PZPR) Na skutek przeprowadzonych rozmów dyrektora ZSR z kierownikami poszczególnych pracowni zdjętych zostało 8 krzyży.

Działania władz szkolnych spotkały się z oporem uczniów i samorządu szkolnego ZSR, którzy 19 grudnia 1983 r. wystosowali petycję (załącznik nr 1) do dyrektora szkoły domagając się wyjaśnienia przyczyn zdjęcia krzyży i żądając ich ponownego zawieszenia.
Tego samego dnia odbył się apel, podczas którego dyrektor ustosunkował się do petycji. Udzielił uczniom stosownych wyjaśnień, akcentując zagadnienia rozdziału Kościoła od państwa i zasady świeckości instytucji państwowych, w tym oświatowych. Nie spotkał się ze zrozumieniem młodzieży, która po apelu na znak protestu od razu nie rozeszła się do sal lekcyjnych lecz zaintonowała pieśń „My chcemy Boga”. Dopiero po przemowie opiekuna samorządu szkolnego uczniowie rozeszli się do zajęć.

W wyniku podjętych działań operacyjnych garwolińskiej Służby Bezpieczeństwa z Rejonowego Urzędy Spraw Wewnętrznych (RUSW) ustalono, iż na negatywne – jej zdaniem - zachowanie się młodzieży ZSR wpływ mieli przede wszystkim ks. Stanisław Bieńko – wikariusz parafii Garwolin oraz nauczyciele Stanisława Makara i Bogumiła Szeląg z „Solidarności”.

W sprawie ponownego zawieszenia krzyży wystąpiło też czterech księży (21 grudnia 1983 r.) – jednakże dyrektor zdecydowanie odmówił spełnienie ich prośby. W związku z tym dziekan garwoliński ks. dr Władysław Zwierz wydał komunikat (załącznik nr 2) informujący wiernych o profanacji krzyży w ZSR. Zobowiązał podległych księży do jego odczytania w dniu 25 grudnia we wszystkich kościołach dekanatu.

Problemowi krzyży w ZSR poświęcona była również narada Komitetu Gminnego PZPR w dniu 23 grudnia 1983 r. Komitet zalecił m.in. zorganizowanie w tej sprawie zebrania Podstawowej Organizacji Partyjnej (POP) i posiedzenia Rady Pedagogicznej ZSR z udziałem przedstawicieli władz polityczno-administracyjnych województwa. Zaproponował też omówienie sytuacji w Miętnem podczas mającego się odbyć w najbliższym czasie spotkania wojewody siedleckiego płk. Janusza Kowalskiego z ordynariuszem diecezji siedleckiej bp. Janem Mazurem.

28 grudnia Komitet Wojewódzki postanowił nie ulegać żądaniom uczniów ZSR uznając, iż w sprawie krzyży „nie można się cofnąć”. Następnego dnia biskup siedlecki wystąpił z pismem (załącznik nr 4) do wojewody siedleckiego prosząc o zadośćuczynieniu życzeniom wierzącej młodzieży.

Dalszy przebieg wydarzeń przedstawia kalendarium sporządzone na podstawie pracy dyplomowej z 1989 r. napisanej w Wyższej Szkole Oficerskiej MSW im Feliksa Dzierżyńskiego w Legionowie pt. Sakralizacja szkół jako problem pracy operacyjnej na przykładzie konfliktu w Zespole Szkół Rolniczych w Miętnem koło Garwolina, sygn. IPN BU 001708/3780):

21 grudnia 1983 - Służba Bezpieczeństwa Rejonowego Urzędu Spraw Wewnętrznych w Garwolinie (RUSW) wszczęła w sprawie Miętnego sprawę operacyjnego sprawdzenia (SOS) o kryptonimie „Apel”, którą w dniu 20 stycznia 1984 r. przekwalifikowano na sprawę obiektową o tym samym kryptonimie (teczki te zostały zniszczone w garwolińskim RUSW w 1990 r.). Do sprawy zaangażowano dwóch tajnych współpracowników.

31 grudnia 1983 - wojewoda siedlecki spotkał się z ordynariuszem siedleckim. Bp Jan Mazur podtrzymał swoje wcześniejsze stanowisko w sprawie przywrócenia krzyży w ZSR.

2 stycznia 1984 - posiedzenie Rady Pedagogicznej ZSR, w której udział wzięli przedstawiciele władz wojewódzkich: dyrektor Wydziału ds. Wyznań, dyrektor Wydziału Rolnictwa, Gospodarki Żywnościowej i Leśnictwa i kierownik Oddziału Oświaty Rolniczej Urzędu Wojewódzkiego w Siedlcach. Nie podjęto jednak żadnych konkretnych rozwiązań w sprawie konfliktu.

9 stycznia - apel poranny w ZSR, po przemówieniu dyrektora nt. zasady świeckości szkoły uczniowie wyszli przed szkołę i odśpiewali „My chcemy Boga”. W tym czasie przedstawiciel oświaty rolniczej Urzędu Wojewódzkiego w Siedlcach (UW) przeprowadził rozmowy z dwiema nauczycielkami B. Szeląg i S. Makarą.

10 stycznia - przewodnicząca samorządu szkolnego ZSR poinformowała opiekuna samorządu o rozpoczęciu od dużej przerwy protestu polegającego na nieuczestniczeniu w zajęciach lekcyjnych, aż do czasu wyjaśnienia faktu zdjęcia krzyży w tej szkole. Ponowiła żądanie uczniów ponownego zawieszenia krzyży. W proteście wzięło udział ok. 500 uczniów. Oczekując na przyjazd przedstawicieli władz wojewódzkich młodzież śpiewała pieśni religijnych.
Godz. 17. przyjazd wice wojewody, dyrektora Wydziału ds. Wyznań, dyrektora Wydziału Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej i inspektora oświaty rolniczej UW w Siedlcach, którzy wzięli udział w posiedzeniu Rady Pedagogicznej. Do spotkania przedstawicieli władz wojewódzkich z młodzieżą jednakże nie doszło.
Podczas narady z Radą Pedagogiczną ustalono, że wychowawcy internatu przygotują młodzież do podjęcia normalnych zajęć w dniu 11 stycznia w przeciwnym wypadku wojewoda zawiesi zajęcia w szkole aż do odwołania.
Godz. 18. uczniowie opuścili teren szkoły.

11 stycznia - kontynuacja protestu. Zgromadzeniu w auli uczniowie dopiero po wystąpieniu dyrektora i groźbie zawieszenia zajęć w szkole, a także informacji, że o godzinie 15. otrzymają stosowne wyjaśnienia udali się na zajęcia.
Godz. 15. młodzież przerwała zajęcie i zgromadziła się w auli oczekując przybycia przedstawicieli władz wojewódzkich.
Dyrektor Wydziału ds. Wyznań UW w Siedlcach odbył rozmowę z proboszczem parafii w Garwolinie – uzgodniono przyjęcie zdjętych krzyża do kościoła.
Godz. 20 narada Rady Pedagogicznej ZSR – zaakceptowanie propozycji przeniesienia krzyży do kościoła w Garwolinie
Godz. 20.30 spotkanie przedstawicieli władz wojewódzkich z wyłonioną reprezentacją młodzieży (z samorządem szkolnym i przedstawicielami poszczególnych klas). Reprezentacja uczniów ostatecznie zgodziła się na przeniesienie krzyży do kościoła pod warunkiem zawieszeniu jednego krzyża przed wejściem do budynku szkoły lub w czytelni

12 stycznia - godz. 8.15 kontynuacja protestu w auli przy obecności ok. 500 uczniów.
Ok. 9.00 zebrani rozeszli się do sal lekcyjnych.
W tym dniu krzyże zostały przekazane delegacji młodzieży oraz dwóm nauczycielom celem przewiezienia ich do kościoła w Garwolinie. Grupa uczniów udała się pieszo do Garwolina by uczestniczyć w akcie przekazania krzyży.
Godz. 16. w kościele w Garwolinie nastąpiło przekazanie krzyży przez delegacje szkolną.

14 stycznia - w kościele parafialnym w Garwolinie podczas nieszporów celebrowanych przez wikariusza ks. St. Bieńko modlono się w intencji tych, co zdjęli krzyże w szkołach jak i za to by wróciły na swoje miejsce. Obecny był bp J. Mazur wraz z młodzieżą z ZSR

25 stycznia - bp J. Mazur ponownie skierował pismo (załącznik nr 6a i 6b) do wojewody siedleckiego, w którym ponowił prośbę o przywrócenie krzyży w szkole (sugerując przy okazji możliwość negatywnych reakcji społeczeństwa podczas wyborów). W odpowiedzi Wojewoda podtrzymał swoje niechętne stanowisko w tej sprawie.

1 lutego - protest (załącznik nr 8) księży dekanatu garwolińskiego przeciwko zdjęciu krzyży w ZSR skierowany do gen. Wojciecha Jaruzelskiego Prezesa Rady Ministrów i I Sekretarza PZPR grożący bojkotem wyborów.

12 lutego - zdeponowane krzyże podczas nabożeństwa w kościele w Garwolinie zostały przekazane delegacjom młodzieży z ZSR, która zawiozła je do swoich parafii, gdzie odbyły się adoracje krzyży i modlitwy.

19 lutego - podczas wywiadówki w ZSR rodzice zawiesili krzyże (na korytarzach i w niektórych pracowniach).

20 lutego - w godzinach popołudniowych krzyże ponownie zdjęto i przekazano na plebanię w Garwolinie. Zdeponowano je u emerytowanego organisty, gdyż proboszcz i wikariusz odmówili ich przyjęcia.

21 lutego - w godzinach rannych księża Stanisław Bieńko, Sławomir Żarski i Michał Śliwowski przywieźli krzyże do szkoły i wręczyli młodzieży, która zawiesiła je w salach. Jednakże decyzją dyrektora ZSR ponownie zostały zdjęte.
Tego dnia władze wojewódzkie spotkały się z bp. J. Mazurem.

23 lutego - ukazał się komunikat biskupa siedleckiego w którym zapowiedziano wystąpienie w powyższej sprawie do Przewodniczącego Rady Państwa oraz Marszałka Sejmu o zezwolenie na pozostawienie krzyży w miejscach, gdzie są powieszone, zwrócono się do wiernych o składanie podpisów pod protestem oraz modlitwę w intencji obecności krzyża „Gdzie Polska uczy się i pracuje”.

23 lutego - w niektórych kościołach diecezji siedleckiej rozpoczęto zbieranie podpisów pod petycją ponownego zawieszenia krzyży tam, gdzie poprzednio się znajdowały.

29 lutego - w ZSR uczniowie ponownie samowolnie zawiesili krzyże.

1 marca - usunięcie krzyży, w kościołach rozpoczęto akcję protestacyjną.

6 marca - uczniowie ZSR nie przystąpili do zajęć. Zgromadzili się w holu szkoły, gdzie odmówili różaniec i śpiewali pieśni religijne. Żądli spotkania z dyrektorem i wyjaśnień, gdzie są krzyże - do spotkania nie doszło.
Godz. 14. zbiorowy przemarsz młodzieży (ok. 350 uczniów) do kościoła w Garwolinie. Po drodze wstąpiono do Technikum Ekonomicznego i Liceum Ogólnokształcącego w Garwolinie, część uczniów z tych szkół dołączyła do protestującej młodzieży z Miętnego. Podczas nabożeństwa księża udzielili uczniom moralnego wsparcia.

7 marca - kontynuowanie akcji protestacyjnej, w godzinach popołudniowych ok. 300 uczniów podjęło okupację budynku. Władze nie chcą dopuścić do dalszej okupacji, dlatego decyzją wojewody zajęcia zostały zawieszone na czas nieokreślony.
W rejon Miętnego i Garwolina skierowano kompanię ZOMO z Siedlec oraz kompanię ZOMO z Warszawy.
Około godz. 21. przystąpiono do działań zmierzających do zlikwidowania okupacji budynku – odbyło się spotkanie z prokuratorem rejonowym, po którym uczniowie opuścili gmach szkoły
Grupowy przemarsz młodzieży do Garwolina został zablokowany przez ZOMO. Młodzież wróciła do internatu.
Około godz. 22.20 w kościele w Garwolinie zaczęły bić dzwony, zgromadzeni wierni rozpoczęli przemarsz w kierunku Miętnego, który również został zablokowany przez siły ZOMO.

8 marca - w związku z zawieszeniem zajęć w ZSR, pod szkołę podstawiono autokary, które miały odwieść uczniów do stałego ich miejsca zamieszkania. Z propozycji tej jednak nie skorzystali natomiast postanowili udać się do Garwolina. W celu ominięcia blokady ZOMO uczniowie zorganizowali się w małe grupy, które przez pola i cmentarz podążyły do garwolińskiego kościoła. O godz. 8.00 odprawiono mszę z udziałem także młodzieży z innych szkół Garwolina (w kościele zgromadziło się ok. 1500 osób). Obecny był bp J. Mazur, proboszcz parafii ks. Henryk Bujnik wygłosił homilię (fragmenty homilii załącznik nr 14).
Akcja młodzieży uzyskała poparcie różnych środowisk i grup wiernych z całego kraju. Bp J. Mazur w odrębnym wystąpieniu zapewnił o swoim poparciu. W diecezji organizowano msze w intencji młodzieży z Miętnego, o ich wytrwałość w walce o krzyże.

9 marca - po nabożeństwie w Garwolinie dwóch księży i delegacja młodzieży ZSR udała się na pielgrzymkę do Częstochowy.
Dyrekcja ZSR ogłosiła nową rekrutację młodzieży. Wzywano rodziców i uczniów na zebranie podczas którego omawiano zagadnienie świeckiego charakteru szkół w PRL. W związku z tym wymagano od rodziców i ucznia złożenie oświadczenia (załącznik nr 15) o przestrzeganiu regulaminu szkoły i jej świeckiego charakteru. Większość rodziców odmówiła natychmiastowego podpisania tego dokumentu.
Kolejne pismo bpa J. Mazura do wojewody, w którym ubolewa nad sytuacją młodzieży oraz zawieszeniem zajęć w szkole, jak również nad użyciem ZOMO przeciwko młodzieży udającej się do Garwolina. Zwrócił się o ponowne zawieszenie krzyży, a wymuszanie na rodzicach oświadczeń o uznaniu świeckości szkoły – jako warunek przyjęcia dziecka do szkoły, uznał za akcję niesprawiedliwą i brutalną presję na sumienie ludzi.
Treść oświadczenia była w późniejszym okresie tematem spotkania biskupa, wojewody, przedstawiciela episkopatu Polski i Ministra – Kierownika Urzędu ds. Wyznań (Adama Łopatki) – efektem było wydanie przez Urząd ds. Wyznań zakazu pobierania tego rodzaju oświadczeń. Dlatego w dalszych spotkaniach z młodzieżą ZSR odstąpiono od tego (oświadczenie głównie podpisywali rodzice uczniów z klas maturalnych).

13 marca - Komunikat z posiedzenia Rady Głównej Episkopatu Polski, m.in. poruszający kwestię obrony krzyża w Miętnem.

21 marca - Zespół Wydziału Propagandy i Agitacji KW PZPR w Siedlcach opracował program oraz wnioski dotyczące pracy politycznej wynikającej z oceny sytuacji społeczno-politycznej w województwie na tle wydarzeń w Miętnem, m.in. zalecono:
- we wszystkich szkołach ponadpodstawowych rejonu garwolińskiego wygłoszenie cyklu referatów dla nauczycieli i uczniów na tematy związane ze świeckością szkół,
- powołanie komisji w celu przeprowadzenia rozmów ze wszystkimi nauczycielami ZSR w Miętnem, uczniami klas maturalnych i ich rodzicami,
- podjęcie działań informujących społeczeństwo województwa o „faktycznym przebiegu wydarzeń w Miętnem” (s. 46).

24 marca - na jednym z zebrań do ZSR przybyło czterech księży z parafii Garwolin i odczytali rodzicom na korytarzu pismo bpa J. Mazura. Po rozmowie z dyrektorem księża opuścili szkołę a rodzice odmówili podpisywania oświadczenia.

W dniach 4 i 5 kwietnia 1984 r. odbyły się kolejne spotkania wojewody z bp. J Mazurem, które doprowadziły do wypracowania wspólnych uzgodnień i do zażegnania konfliktu. Mimo, że nie podpisano żadnego protokołu oraz nie podano dla mediów wspólnej informacji, to jednak ustalono następujące kwestie:
„-rozpoczęcie zajęć w pełnym wymiarze ,
- zawieszenie krzyża w pomieszczeniu bibliotecznym,
- wyciszenie nieprzychylnej postawy kleru”.
Kompromis osiągnięto, dzięki czemu odstąpiono od restrykcji wobec protestującej młodzieży.
Bp J. Mazur domagał się aby nikt z młodzieży nie był represjonowany na maturze, ponadto aby minister A. Łopatka wycofał zarządzenia Ministra Oświaty i Wychowania oraz Ministra Rolnictwa zakazującego przyjmowania młodzieży ZSR do innych szkół.

Faktyczny wpływ na osiągnięcie kompromisu miały następujące sprawy:
„- przedłużający się konflikt dezorganizował pracę Zespołu Szkół Rolniczych,
- niebezpieczny stał się pisemny protest kleru diecezji siedleckiej w sprawie bojkotu wyborów,
- <<głodówka>> o chlebie i wodzie biskupa Jana Mazura, wprowadzała negatywny odgłos polityczny,
- z młodzieżą Miętnego zaczęło solidaryzować się coraz więcej uczniów z innych szkół” (zobacz zbiór dokumentów: Informacje Dzienne......).

Po przyjętych uzgodnieniach z dniem 9 kwietnia 1984 r. w ZSR wznowiono naukę.

Zawarty kompromis zakończył konflikt trwający blisko pięć miesięcy. Warto jednak wspomnieć iż władze państwowe nie do końca wykazały swoją pojednawczą wolę wobec protestujących. Wbrew uzgodnieniom wyciągnięto konsekwencję wobec kadry pedagogicznej. Dokonano komisyjnego przeglądu kadry dydaktycznej i trzy nauczycielki, które najbardziej aktywnie wspierały protestującą młodzież „przeniesione zostały do innych szkół na terenie województwa siedleckiego” (s. 44). Represje dotknęły też niektórych uczniów. Część uczniów zrezygnowała z dalszej nauki w ZSR. Zob. np.: Informacja [nr] 89 Departamentu IV MSW z dnia 29 marca 1984 sygn. IPN BU MSW II 3948 k. 170 oraz Jan Żaryn ”Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944-1989)”, Warszawa 2003 s. 537.