Egzamin z Pedagogiki specjalnej 11.06.2005 r. – 1 termin

Materiały które tu widzicie zostały przezemnie opracowane na podstawie zagadnień podanych przez Panią doktor z których zresztą w czasie zerówki wybierała pytania i nie dawała nic poza tym. Miejmy nadzieję że teraz będzie też taka miłą bo jak nie to klops…

12 zgadnień z kartki opracowałem z notatek z wykładów (ksero) oraz książek z pedspe a właściwie to jednej (O.Lipkowski „Pedagogika Specjalna”) Co zaś się tyczy działów pedagogiki czyli pytań z poza tej 12 to posiliłem się materiałami ze strony II roku wybierając te zagadnienia które według mojej wiedzy były (lub podobne) na egzaminie zerówkowym i mają szanse znaleźć się także na pierwszym terminie. Oczywiście pogrupowałem je działami. Paru rzeczy jak widać brakuje więc proszę osoby które by mogły uzupełnić o zrobienie tego. Szczególnie zależy mi na zagadnieniu pierwszym dotyczącym metod badań bo nikaj nie umiałem tego znaleźć. Pozdrawiam i życzę miłej lektury i udanej Soboty 

1. Pedagogika specjalna jako przedmiot (metody badań): Aktualnie brak.

2. Z jakimi naukami spokrewniona jest pedagogika specjalna:

1. Medycyna a szczególnie psychopatologia i psychiatria dziecięca ustalają lub współdziałają przy ustalaniu diagnozy upośledzenia. W zależności od rodzaju upośledzenia współdziałają ze sobą otolaryngolog, ortopeda, okulista, pediatra, chirurg i inni .

2. Nauki prawne, szczególnie prawo i sądownictwo dla nieletnich. Określają one sytuację prawną jednostek upośledzonych, zapewniają im warunki opiekuńcze.

3. Psychologia kliniczna, rozwojowa, wychowawcza, psychologia dzieci z odchyleniami od normy.

4. Także filozofia, etyka, biologia, chemia, patosocjologia itp.

Źródło: O.Lipkowski „Pedagogika Specjalna” , notatki

3. Rodzaje niepełnosprawności (klasyfikacja: Sękowskiej i Grzegorzewskiej)

1. Sękowska:

- jednostki posiadające trudności w poznawaniu świata na skutek uszkodzenia analizatora (głusi, niewidomi).

- jednostki u których procesy poznawcze przebiegają nieprawidłowo w wyniku czego mają trudności i ograniczone zdolności (upośledzenia umysłowe i z pogranicza normy intelektualnej)

- jednostki które na wskutek uszkodzenia narządu ruchu mają problemy w poruszaniu się i poznawaniu świata.

- jednostki które na skutek zaniedbań i uszkodzeń centralnego układu nerwowego charakteropatii lub psychopatii mają trudności w dostosowaniu się do norm moralnych

Nie uwzględniała dzieci wybitnie zdolnychh

2. Grzegorzewska

- dzieci anormalne które wskutek mniejszych lub większych upośledzeń mają trudności w poznawaniu świata, porozumiewaniu się ze światem i wymagają stałej opieki (głusi, niewidomi, przewlekle chorzy, upośledzeni umysłowo, niedostosowani społecznie

- dzieci anormalne które w pewnym okresie wymagają specjalnej opieki (dzieci chore, niedostosowane społecznie)

Źródło : notatki z wykładów

4. Ortodydaktyka i jej zasady:

Ortodydaktyka z punktu widzenia leksykalnego to dydaktyka wyprostowująca, wyrównująca.

Według notatek:

1. Zasada kształcenia pozytywnej atmosfery pracy

2. Zasada pomocy w nauce

3. Zasada aktywizacji w nauce ( skierowana jest na dziedziny najbardziej ograniczone np. niewidomych uczy się orientacji, chodzenia z laską)

4. Zasada dominacji wychowania nad nauczaniem

5. Zasada indywidualizacji (każde dziecko odchylone od normy jest inne i wymaga indywidualnej opieki)

6. Zasada treści kształcących ( dobór takich treści które będą przydatne w życiu, dostosowanie ich do typu psychicznego)

7. Zasada poglądowości (kontakt ze środowiskiem o którym mówimy, nie mówimy o rzeczach których dziecko nie może zobaczyć)

8. Zasada systematyczności

9. Zasada łączenia teorii z praktyką

Według O. Lipkowskiego:

1. Zasada życzliwej pomocy

2. Zasada kształtowania pozytywnej atmosfery pracy

3. Zasada aktywności w nauce

4. Zasada dominacji wychowania

5. Zasada indywidualizacji

6. Zasada treści krztałcących

Źródło: O. Lipkowski „Pedagogika Specjalna” , notatki Co to jest rewalidacja ?

Rewalidacja – kształcenie jednostek odchylonych od normy z punktu widzenia przygotowania ich do życia.

Trzy kierunki działalności rewalidacyjnej:

1. kształtowanie i rozwijanie tych cech i zdolności które u danej jednostki są najmniej uszkodzone, dążymy do maksymalnego rozwinięcia zdolności manualnych.

2. Wzmocnienie i usprawnienie uszkodzonych zakresów fizycznych fizycznych psychicznych

3. Wyrównywanie braków przez kompensację i zastępowanie deficytów innymi wartościami

Źródło: O. Lipkowski „Pedagogika Specjalna” , notatki

5. Zasady rewalidacji:

1. Zasada akceptacji (akceptuje się dziecko upośledzone nie jako dziecko specjalne ale jako dziecko które obarczone jest większymi trudnościami rozwojowymi.

2. Zasada pomocy (aktywizacja tych sił lbiologicznych które zachowały się jeszcze u dziecka, pomoc w rozwiązywaniu trudności, stworzenie odpowiednich warunków pracy i atmosfery.

3. Zasada indywidualizacji

4. Zasada terapii pedagogicznej

- poznanie dziecka

- oddziaływanie na środowisko

-terapia właściwa

e) Współpraca z rodziną (pedagog musi stworzyć odpowiednią atmosferę pracy z rodzicami, wtedy to poprawia się sytuacja emocjonalna dziecka. Zwiększa się poziom rodziców wiedzy o pracy rewalidacyjnej i jej efektach.

Źródło: O. Lipkowski „Pedagogika Specjalna” , notatki

6. Nazwiska w pedagogice specjalnej:

Oligo: Janina Wyczesany, Halina Bożyszkowska, Władysław Dykcik

Surdo: Skarżyski ,Klaczak

Tyflo: Zofia Sękowska, Aleksander Hulek, Emanuela Jezierska, Zofia Polak, Tadeusz Majewski

Reso: Jan Konopnicki, Bronisław Urban, Otton Lipkowski, Han Ilgiewicz

Terapia: Janina Doroszewska, Aleksandra Macian

7. Sylwetka Marii Grzegorzewskiej

Maria Grzegorzewska urodziła się 18 kwietnia 1888 r. we wsi Wołuczy koło Rawy Mazowieckiej, na terenach wchodzących w skład ówczesnego Królestwa Polskiego. Była najmłodszym, szóstym dzieckiem Adolfa i Felicji z Bohdanowiczów Grzegorzewskich. Rodzina, co wielokrotnie podkreślała Grzegorzewska, połączona była głębokimi, serdecznymi więzami. Więzy te mogły wytworzyć się dzięki rodzicom, których wspominała jako ludzi prawych i szlachetnych. W roku 1900 została wysłana przez rodziców do Warszawy. Początkowo uczyła się na pensji prowadzonej przez panią Kotwicką. Tu ukończyła cztery klasy. Następnie przeniosła się do szkoły Pauliny Helweke, którą to szkołę ukończyła w roku 1907. Rok później uczęszczała już na Wydział Matematyczno-Przyrodniczy rocznego kursu przygotowującego do studiów uniwersyteckich w Warszawie. Tam zdobywała systematyczną, uporządkowaną wiedzę. W roku 1909 wyjechała do Krakowa i podjęła naukę na Uniwersytecie Jagiellońskim, rozpoczynając studia przyrodnicze. W Krakowie spędziła dwa lata. Chłonęła atmosferę miasta. Sztuki piękne były bardzo bliskie jej zainteresowaniom. Pełne uczestnictwo w kulturalnym życiu Krakowa utrudniała jej zła sytuacja materialna. Była zmuszona do podjęcia pracy zarobkowej. Studiowała z pasją, a jednocześnie kleiła koperty, udzielała korepetycji, podejmowała wykłady w Uniwersytecie Ludowym im. Adama Mickiewicza, popularyzującym wiedzę wśród robotników i rzemieślników. W ten sposób zyskiwała nowe doświadczenia, nowe prawdy życiowe. Mimo wielu trudności Grzegorzewska uznała „okres krakowski” za bardzo szczęśliwy. Zdobyła wiedzę w świetnym uniwersytecie, pod kierunkiem świetnych uczonych. Była lubiana, z tego okresu wywiodło się wiele jej przyjaźni. Zyskała dużo ciekawych spostrzeżeń i doświadczeń. Niestety choroba płuc zmusiła ją do przerwania studiów, podjęcia leczenia i w konsekwencji wyjazdu z Krakowa do Zakopanego. W trakcie leczenia popadła w głęboką depresje psychiczną. Z pomocą w tych trudnych dla niej chwilach przyszedł jeden z profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego, który opowiedział jej o działalności Józefy Joteyko i jej brukselskim Fakultecie Pedagogicznym. Grzegorzewska zapragnęła bliżej zapoznać się z działalnością tego Fakultetu, w rezultacie czego w roku 1913 wyjechała do Brukseli. Najistotniejszym faktem z lat 1913 – 1919, faktem, który miał konsekwencję w całym jej życiu zawodowym była znajomość i późniejsza wieloletnia przyjaźń z profesor Józefą Joteyko. W chwili przyjazdu Grzegorzewskiej do Brukseli Józefa Joteyko przebywała tam już 15 lat. Była uczoną znaną i powszechnie cenioną. Profesor Joteyko od początku zawładnęła Grzegorzewską. Wskazała nowe obszary wiedzy, tematy i zagadnienia, które pochłonęły Grzegorzewską na długie lata. Z chwilą wybuchu wojny Fakultet został zamknięty. W tym czasie Grzegorzewska przebywała na wakacjach w Polsce. Udało jej się jednak przedostać do Londynu, skąd razem z profesor Joteyko wyjechała do Paryża. Tam rozpoczęła studia na Sorbonie, gdzie w 1916 r. uzyskała tytuł doktora filozofii za rozprawę: Studium na temat rozwoju uczuć estetycznych – badania z zakresu estetyki eksperymentalnej przeprowadzone wśród uczniów szkół brukselskich. Wkrótce jednak zapadła w jej życiu niezwykle istotna, zupełnie niespodziewana decyzja. Grzegorzewska pod wrażeniem oddziału-muzeum dla upośledzonych umysłowo w szpitalu Bicetre, porzuciła swoje zainteresowania sztuką, pięknem, estetyką i postanowiła poświęcić się pracy z upośledzonymi. Być może w Bicetre zrozumiała, że praca z upośledzonymi jest najszlachetniejszą ze służb ludziom i że właśnie w tej służbie będzie się najbardziej realizować.

Od zdarzenia w szpitalu Bicetre całą swoją aktywność poświęciła problematyce upośledzonych. Poznawała dzieci upośledzone umysłowo, tworzyła metodę pracy z nimi. Zbierała doświadczenia, uczyła się, myślała już o organizacji tego typu szkolnictwa w odrodzonej Polsce. W maju 1919 roku wróciła do Polski. 1 listopada tego roku podjęła pracę w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, na stanowisku referenta do spraw szkolnictwa specjalnego, które ustanowiono po raz pierwszy właśnie dla niej. Referat szkolnictwa specjalnego wkrótce przekształcono w wydział. Do zadań Grzegorzewskiej w tym wydziale należało wizytowanie oraz organizowanie szkół specjalnych, a także przygotowywanie nauczycieli i wychowawców do pracy w tych szkołach. W 1922 r. zorganizowała jeden z pierwszych w świecie Instytut Pedagogiki Specjalnej, który mieścił się w Warszawie i od tamtego czasu zajmowała się działalnością naukową z zakresu pedagogiki specjalnej, a także kształceniem nauczycieli. W Instytucie Pedagogiki Specjalnej pracowała przez 45 lat – do 1967 r.

Maria Grzegorzewska przyjęła od początku swojej działalności określenie pedagogika specjalna i wyrażała pogląd, że zakresem działalności pedagogiki specjalnej jest wychowanie wszystkich „dzieci anormalnych”.

Statut Państwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej z 15.VII. 1922 r. oznajmiał, że zadaniem Instytutu jest: „prowadzenie badań naukowych w różnych dziedzinach szkolnictwa specjalnego” oraz „(...) kształcenie nauczycieli-wychowawców wszystkich tych kategorii dzieci, które nie mogą być wychowywane w szkole razem z dziećmi normalnymi, a więc dzieci głuchych, niewidomych, upośledzonych umysłowo, moralnie i kalekich”.

W roku 1928 spotkał Grzegorzewską bolesny cios: umarła jej najbliższa przyjaciółka i mistrzyni, Józefa Joteyko. W tym czasie w Polsce w całej oświacie panowała katastrofalna sytuacja: niski poziom nauczania spowodowany trudnościami organizacyjnymi, brak szkół, przepełnione klasy, niskie uposażenie nauczycieli. Grzegorzewska nie mogła pogodzić się z takim stanem rzeczy. Postanowiła poważnie poruszyć ten problem w bezpośredniej rozmowie z ministrem WRiOP, Wacławem Jędrzejewiczem. Ta rozmowa kosztowała ją utratą stanowiska dyrektora Instytutu Nauczycielskiego, powołanego w 1930 roku właśnie przez nią i Władysława Radwana. Zwolnienie Marii Grzegorzewskiej wywołało burzę wśród wykładowców i nauczycieli polskich. Swój protest w postaci rezygnacji z pracy wyrazili m.in. St. Baley, J. Korczak, H. Radlińska, J. Zawieyski, T. Kotarbiński, F. Znaniecki, B. Nawroczyński.

Wybuch II wojny światowej zastał Marię Grzegorzeską w Warszawie. Od roku 1939 do 1944 pracowała jako nauczycielka szkoły specjalnej.

W latach 1958-1960 Maria Grzegorzewska, przy pomocy J. Doroszewskiej, kierowała pierwszą w Polsce Katedrą Pedagogiki Specjalnej, utworzoną na Uniwersytecie Warszawskim. Otrzymała tytuł naukowy profesora zwyczajnego.

Maria Grzegorzewska jako pierwsza w Polsce podjęła systematyczne badania nad zagadnieniami pedagogiki niepełnosprawnych, stworzyła jej podstawy. Wychodząc z założenia, że człowiek jest psychofizyczną jednością, wysunęła tezę całościowego ujęcia odchyleń od normy; rozwijała zagadnienia kompensacji w rewalidacji niepełnosprawnych (teoria dynamicznych układów strukturalnych). Szczególnie interesowały ją zagadnienia związane z tyflopedagogiką i tyflopsychologią, a także zagadnienia pracy z osobami głuchoniewidomymi (głuchociemnymi), była m.in. opiekunką rewalidacji głuchoniewidomej Krystyny Hryszkiewicz. Interesowała się problemami wszystkich subdyscyplin pedagogiki specjalnej. Wyniki tych prac znalazły uogólnienie w pierwszych polskich próbach pełnego wykładu na temat teorii i praktyki pracy z niepełnosprawnymi (Szkolnictwo specjalne, w: Encyklopedia wychowania, 1938 oraz Pedagogika lecznicza. Skrypt wykładów, 1952/1953).

W roku 1961 Polskie Towarzystwo Psychiatryczne, pragnąc uczcić zasługi Marii Grzegorzewskiej dla swego środowiska, nadało jej godność członka honorowego.

Maria Grzegorzewska umarła w nocy z 6 na 7 maja 1967 roku w Warszawie w czasie ataku serca.

8. Działy pedagogiki specjalnej:

Działy pedagogiki specjalnej wg Grzegorzewskiej:

1. oligofrenopedagogika - upośledzenia umysłowe wszystkich stopni

2. surdopedagogika – niedosłyszący, osoby z resztkami słuchu, głusi, głusi upośledzeni umysłowo

3. tyflopedagogika – niewidomi z resztkami wzroku, niedowidzący, niewidomi upośledzeni umysłowo

4. resocjalizacyjna - bez zaburzeń wyższych czynności nerwowych, umysłowych i zaburzeń charakterologicznych, z zaburzeniami wyższych czynności nerwowych, zaburzenia neurologiczne i psychopatyczne

5. terapeutyczne – kalecy w zakresie narządów ruchu – niedowładem, uszkodzeniami, przewlekle chorzy, chorzy psychiczne

9. Ewolucja stosunku do niepełnosprawnych

Stosunek do ludzi niepełnosprawnych kształtował się w oparciu o nurty filozoficzne:

starożytność – ideał człowieka doskonałego, nie interesowano się tym problemem, w Sparcie jednostki takie likwidowano. Negacja niepełnosprawności.

1. Średniowiecze – zajmowano się nimi przy klasztorach. Czasem pełnili pomocnicze funkcje.

2. Okres filantropijny (okres opieki) niepełnosprawny traktowany jak chory więc niezdolny od pracy

3. Etap tworzenia dobroczynności – niepełnosprawny skazany na pomoc i opiekę instytucji charytatywnych

4. Etap podstawowych praw – człowiek niepełnosprawny jest również członkiem społeczeństwa więc powinien posiadać prawa

5. Etap prawa w zakresach różnych możliwości – wzrost zainteresowania niepełnosprawnymi, przygotowanie niepełnosprawnych do wykonywania poszczególnych zawodów.

6. Etap prawa do integracji – uznanie istnienia grupy osób niepełnosprawnych i stworzenie im warunków do życia z pełnosprawnymi, przygotowanie do zawodu i życia w społeczeństwie

10. Integracja edukacyjna i społeczna

Integracja – włączenie niepełnosprawnych w normalne środowisko społeczne przez różne formy kształcenia i przygotowania do pracy zawodowej oraz aktywny udział w życiu społecznym

Założenia integracji:

1. Niepełnosprawni mają takie same potrzeby usankcjonowane prawami człowieka. Różnice dotyczą jedynie metod i środków zaspakajania tych potrzeb a także zakresu i form.

2. Jednostki niepełnosprawne są członkami społeczeństw w którym żyją i w którym muszą w odpowiedni sposób funkcjonować

3. Niepełnosprawność może być nabyta w trakcie życia w związku z czym pojawienie się jej nie może eliminować jednostki z życia społecznego.

4. Specjalny system kształcenia i przygotowania do zawodu może i powinien dać jednostką niepełnosprawnym możliwość pracy i życia w środowisku naturalnym jaką jest rodzina, zakład pracy…

11. Twórca integracji w Polsce

W latach siedemdziesiątych dwudziestego wieku Aleksander Hulek upowszechnił pojęcie integracyjnego systemu kształcenia i wychowania, który polega na „maksymalnym włączeniu dzieci i młodzieży z odchyleniami od normy do zwykłych szkół i innych placówek oświatowych, umożliwiających im – w miarę możliwości – wzrastanie w gronie zdrowych rówieśników. Jednostkom zaś przebywającym w zakładach opiekuńczych stara się zapewnić jak najczęstsze kontakty z zewnętrznym środowiskiem społecznym”. Pojęcie integracja „wyraża się w takim wzajemnym stosunku pełno i niepełnosprawnych, w którym respektowane są te same prawa i w którym stwarzane dla grup identyczne warunki maksymalnego, wszechstronnego rozwoju”. 

Działy:Surdopedagogika:

Przyczyny głuchoty, klasyfikacje jednostek z wadą słuchu

Surdopedagogika – dział pedagogiki specjalnej zajmujący się nauczaniem i wychowaniem jednostek z wadami słuchu i zaburzeniami mowy wynikającymi z wad słuchu.

Głuchota – całkowite zniesienie czynności narządu słuchu (słyszenia) lub głębokie ich uszkodzenie, które pomimo korekcji przy pomocy aparatów wzmacniających (słuchowych) utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia orientację w otoczeniu i porozumiewaniu się z osobami słyszącymi.

Niedosłuch – uszkodzenie słuchu, które można skorygować przy pomocy aparatu wzmacniającego (słuchowego), nie powodujące większych trudności i ograniczeń w orientacji w otoczeniu i porozumiewaniu się z osobami słyszącymi. Są to osoby z lekkim i umiarkowanym uszkodzeniem.

Klasyfikacja BIAP (Międzynarodowe Biuro Audiofonologii)

Ubytek słuchu w decybelach	Uszkodzenie słuchu w stopniu
pow. 20 dB do 40 dB	lekkim
pow. 40 dB do 70 dB	umiarkowanym
pow. 70 dB do 90 dB	znacznym
pow. 90 dB	głębokim

Klasyfikacja:

ze względu na przyczyny:

1. dziedziczne – (przekazanie w genach). Gdy w rodzinie są przypadki głuchoty, można mówić o dziedziczeniu

2. wrodzone – spowodowane w życiu płodowym (różyczka, kiła, zażywanie leków ototoksycznych, niedożywienie matki, grypa o ciężkim przebiegu), powstaje w życiu płodowym dziecka

3. okołoporodowe – nabyte w życiu osobniczym (długi poród, zamartwica, niedotlenienie, pobyt w inkubatorze, choroby: zapalenie opon mózgowych, choroby wieku dziecięcego, przedawkowanie antybiotyków, zapalenie ucha środkowego).

ze względu na miejsce uszkodzenia słuchu:

1. głuchota przewodzeniowa – niedosłuch – uszkodzenie ucha zewnętrznego, środkowego, nie wykształcenie małżowiny usznej, uszkodzenie błony, zrośnięte kosteczki – typ lżejszej głuchoty.

Kiedy przewodnictwo kostne jest w normie – słyszą swój własny głos przez kości czaszki, korzystają z aparatów, ich głos nie zmienia natężenia, jest miły.

Niedosłuch może dotyczyć – wszystkich częstotliwości drgań słyszalnych przez człowieka lub niektórych zakresów częstotliwości. Stanowi cenną wskazówkę – ułatwia lokalizację uszkodzenia.

głuchota odbiorcza – uszkodzenie zakończeń nerwu słuchowego w uchu wewnętrznym lub pnia nerwu.

głuchota nabyta – działanie czynników uszkadzających narząd słuchu w życiu pozapłodowym.

2. percepcyjne – uszkodzenie w uchu wewnętrznym, przewodnictwo kostne słabe, słyszy tylko niskie dźwięki, głos jest niemiły, mowa niezrozumiała, zmiana natężenia głosu.

3. centralna – zniszczenie centralnego ośrodka słuchu – głęboka głuchota – uszkodzenie narządu odbiorczego, uszkodzenie szlaków i ośrodków słuchowych w mózgu.

4. mieszane – zniszczenie centralnego ośrodka wewnętrznego środkowego, uszkodzenie aparatu przewodzącego, odbierającego dźwięki.

Słuch – zdolność odbierania, kodowania, przesyłania, integracji informacji słuchowej

Ucho ludzkie – dźwięk o częstotliwości 16 Hz – 20 000 Hz od 0,016 do 20 dB, najlepiej odbierane częstotliwości 1000 – 3000 Hz od 1- 3 dB.

ze względu na czas utraty słuchu:

• od urodzenia lub pierwsze miesiące życia – brak rozwoju mowy

• pierwsze lata życia – zaniknięcie mowy – do 5 r.ż.

• ogłuchli – po 5 r.ż.

Grzegorzewska, Benni, Geppert, Kirejczyk, Baran, Góralówna, Krakowiak

Zaburzenia słuchu powstają jako:

1. Upośledzenie ostrości – średni stopień (do ok. 60 dB), utrudnione przewodzenie dźwięku spowodowane – niedrożność przewodu słuchowego, uszkodzenie błony bębenkowej, ciągłości lub ruchomości łańcucha  kosteczek słuchowych (ucho zewnętrzne i środkowe).

Upośledzenie ostrości znacznego stopnia aż do całkowitej głuchoty – uszkodzenie narządu odbiorczego – ucho wewnętrzne.

Niedosłuch może dotyczyć wszystkich częstotliwości drgań słyszalnych przez człowieka lub niektórych zakresów częstotliwości – cenna wskazówka ułatwiająca lokalizację uszkodzenia słuchu.

Głuchota psychiczna – choroby lub wady ośrodkowego układu nerwowego: niemożność interpretacji wrażeń słuchowych, powiązania ich ze świadomością w prawidłowy sposób.

2. Szumy uszne – szmery i wrażenia dźwiękowe odczuwalne w uchu bez uchwytnego źródła dźwięku; czasem źródła dźwięku znajdują się w organizmie ludzkim. Mogą być objawem chorób uszu, układu krążenia, układu nerwowego, chorobach z gorączką. Sz.u. przykro odczuwalne, przeszkadzają w pracy i odpoczynku.

Leczenie: przyczynowe, objawowe, operacyjne, także psychoterapia.

3. Zboczenia słuchowe – zjawiska paradoksalne w dziedzinie słuchu:

otoskleroza – rozmowa łatwiejsza w jadącym autobusie, wśród hałasu ulicznego

podwójne słyszenie – (choroby aparatu przewodzącego) dwukrotne słyszenie tych samych dźwięków w pewnym odstępie czasu.

utrata zdolności określenia miejsca skąd słyszany dźwięk pochodzi.

4. Nadmierna ostrość – nadwrażliwość na dźwięki (początki zapalenia ucha środkowego, usunięcie czopów woskowinowych, u osób, które dłuższy czas przebywały w zupełnej ciszy.

DECYBEL dB – jednostka natężenia dźwięku: ilość energii akustycznej, która w jednostce przepływa przez jednostkę powierzchni prostopadłej do kierunku rozchodzenia się fali. dB jest jednostką względną w stosunku do poziomu odniesienia, jakim jest dźwięk o natężeniu odpowiadającym dolnej granicy słyszalności tonu o częstotliwości 1000 Hz.

Pojęcie dziecka głuchego – konsekwencje psychologiczno – pedagogiczne braku słuchu

Głuchy – pozbawiony słuchu, a więc i treści słuchowych płynących ze świata, wskutek tego w pracy poznawczej, w przygotowaniu do życia społecznego jest w gorszej sytuacji. Uszkodzenie słuchu powoduje, że rozumienie mowy ludzkiej jest tą drogą niemożliwe. W konsekwencji poznanie rzeczywistości jest ograniczone. Wrażenia, doświadczenia, wiadomości zdobywane są w oparciu o: słuch, dotyk, smak.

Mniejsza ilość bodźców docierających do kory mózgowej powoduje powolniejsze jej działanie. Dziecko głuche odbierając inne bodźce, nie łączy ich z nazwą, nie rozumie ich znaczenia i związku. Brak słuchu upośledza myślenie, klasyfikowanie i uogólnianie. Poznanie i myślenie jest konkretno-obrazowe, a nie logiczno-pojęciowe. Późne myślenie logiczne z powodu braku pojęć. Trudności i zaburzenia uczuć wyższych od urodzenia, myślenie prymitywne, niewyrażanie i nierozpoznawanie uczuć, pojęcia abstrakcyjne – niezrozumiałe. Wyostrza się wzrok, smak, dotyk, zmysł wibracji, pamięć motoryczna, pamięć ruchu. Słowo zrasta się z pierwszym znaczeniem, problem ze zrozumieniem przysłów, idiomów, brak realizmu myślenia, kierowania popędami, uczuciami, są bardzo ruchliwi.

Synkretyzm – wybiórcze traktowanie treści, asymilowanie bezkrytyczne.

Egocentryzm dziecięcy – własny obraz świata.

Ubogie słownictwo, artykulacja, niewyraźna mowa, słabe odpieranie bodźców.

Głusi – najbardziej tajemnicza, nieprzenikniona osoba.

Zmysł wibracyjny pozwala na zrozumienie pewnych elementów muzyki. Dotyk pozwala wyczuć kroki, samochody. U ludzi głuchych ważna jest sprawność pozostałych zmysłów i procesy kompensacji: od nich zależy adekwatność wrażeń, spostrzeżeń, wyobrażeń, na podstawie których dziecko myśli, wydaje sądy, przyjmuje wartości i zasady postępowania. Głusi są bezkrytyczni wobec własnego postępowania. Rozwój moralny ludzi bazuje na pojęciach dobra i zła, ale te wartości są mało komunikatywne dla głuchych. Są wrażliwi na przykrości, lekceważenie, na niezaspokajanie potrzeb. Głuchota powoduje niestałość uczuć, złe przystosowanie, wybuchy złego nastroju.

Najdotkliwszą konsekwencją głuchoty jest izolacja społeczeństwa, osamotnienie w potrzebach współżycia – niemożność komunikowania się blokuje te potrzeby.

W rewalidacji głuchych – nauczenie mowy, wprowadzenie w środowisko słyszących; nauczenie czytania, pisania, odczytywania mowy z układu ust mówiącego.

Geppert, Kirejczyk, Baran

Rewalidacja głuchoniewidomych, sposoby komunikowania się, wybitne jednostki

Brak wrażeń słuchowych i wzrokowych.

Pierwszy układ sygnałowy nie zapewnia kontaktu z rzeczywistością, nie stwarza warunków do funkcjonowania drugiego układu (podkora, kora mózgowa)

Wobec ograniczenia bodźców zewnętrznych, rozszerza się zakres recepcji bodźców pochodzących z wewnątrz – stany silnego pobudzenia w podkorze. Naturalną konsekwencją są zmiany charakterologiczne (podniecenie, wybuchowość, niepohamowanie, niecierpliwość, agresywność). Jednocześnie kora jest stale pobudzona – stały odruch poznawczy; nie dochodzi jednak do usystematyzowania w postaci włączania się w utrwalone zespoły poznawcze.

Ich stan upośledzenia jest jedynie wynikiem wielkiego ograniczenia do wrażeń zmysłowych. Maja oni jednak warunki rozwojowe, które pozwalają im pokonać te trudności.

Rehabilitacja idzie w 2 kierunkach:

• podstawowym: komunikowanie się z otoczeniem, orientację przestrzenną, poruszanie się, samoobsługą

• zawodowym: przygotowanie do pracy

Metody komunikowania się:

• uniwersalne

• doręczny alfabet dla głuchoniemych (pisanie dużych liter na dłoni)

• tabliczka z wypukłym alfabetem

• rękawiczki z alfabetem

• deseczka z brajlowskim alfabetem (mają być to

• dotykowe czytanie z ust lub krtani

• maszyna do pisania

• specjalne

• alfabet palcowy dla głuchych

• alfabet

• dotykanie lub pociąganie (litery i znaki na dłoni)

• E. Jezierska – rz, cz – jako jeden znak, alfabet morsa

Dla głuchoniewidomych utworzono ośrodek w Bydgoszczy: zajęcia indywidualne, kontakt fizyczny z nauczycielem, rehabilitacja tak, jak niewidomych.

Wybitne jednostki:

W Polsce – Krysia Hryszkiewicz – rehabilitowana przez siostrę

Emanuelę Jezierską

w Rosji –Olga Skorochodowa – napisała książkę pt. „Jak postrzegam

świat”

Maria i Marta Heurlin

Laura Bridgemen

Oliver Caswell

Ameryka – Helen Keller (1880-1968) amerykańska pisarka, pedagog, i działaczka społeczna; pozbawiona wzroku, słuchu i częściowo mowy zajmowała się działalnością naukową i społeczną wśród nieuleczalnie chorych – „Historia mego życia”

Metody i środki porozumiewania się ludzi głuchych

Podstawowym zadaniem szkół jest nauczenie mowy. Dziecko głuche opanowuje mowę nie za pomocą percepcji słuchowej, percepcji wzrokowej, dzięki tzw. zdolności odczytywania mowy z ust i korzystaniu z możliwości odbioru wrażeń dotykowych, kinestetycznych. Zdolność odczytywania mowy z ust nie ma charakteru wrodzonego. Jest rezultatem długotrwałej i żmudnej realizacji specjalnie zaprogramowanego zestawu ćwiczeń w zakresie uwagi i postrzegania wzrokowego.

Postrzeganie wzrokowe – ogromne znaczenie w obcowaniu z otoczeniem, nauce mowy, rozwoju wyobrażeń, praktycznej działalności. Powinno przebiegać równocześnie z postrzeganiem o znaczeniu kompensacyjnym.

Optyczną wyrazistość posiada tylko część ruchów narządów mowy, przy percepcji fonetycznej – wrażliwość wibracyjna może zastąpić słuch.

Wychowanie słuchowe – wrażliwość słuchowa na dźwięki muzyczne. Brak tej wrażliwości powoduje monotonię głosu, brak ekspresji w mowie, niezdolność odróżnienia formy pytającej od twierdzącej.

Kształtowanie mowy ustnej

Opanowanie bądź na drodze słuchowo-wzrokowej, wzrokowo-słuchowej, tylko wzrokowej. Warunkiem rozwoju mowy czynnej u dziecka jest opanowanie w pewnym stopniu mowy biernej. Zanim dziecko zacznie wymawiać – musi rozumieć mowę innych. W początkowym okresie nauki – ważniejsza jest spontaniczność niż poprawność. Trzeba podjąć jak najwcześniejszą rehabilitację: specjalne ćwiczenia głosowe i oddechowe, ćwiczenia doprowadzające do maksymalnego wyzyskania mechanizmu głosowego przez prawidłowe oddychanie: ćwiczenia foniatryczne.

Dziecko musi chcieć, mieć do kogo i o czym mówić.

Etapy rozwoju są takie same jak u dzieci słyszących:

• rozwój mowy biernej poprzedza rozwój mowy czynnej

• mowa mimiczno-gestykulacyjna – konieczny warunek rozwoju wyższych form mowy – ustnej i pisemnej.

Język dźwiękowy – ważny czynnik integrujący.

Mowa ustna

Dzieci uczą się jej w sposób sztuczny. Obejmuje specjalne ćwiczenia oddechowe, usprawniające narządy mowy (język, wargi, szczęka dolna, podniebienie miękkie) – ćwiczenia głosowe i artykulacyjne; ćwiczenia poświęcone nauce wyraźnej wymowy.

Rola pedagoga polega na kontrolowaniu i korygowaniu wyrazistości by doprowadzić do automatyzacji ruchów narządów mowy.

• wczesna praca rehabilitacyjna

• wczesne zaopatrzenie w aparat słuchowy

Góralówna, K. Krakowiak, Geppert, Kirejczyk, Stawowy-Wojanrowska, Baran, Pietrzak

Wychowanie słuchowe

Wprowadzenie aparatu – co ma ogromne znaczenie w procesie komunikacji:

• przy nadaniu informacji przez głuchego

• przy odbiorze informacji – wzrokowo-słuchowy, słuchowo-wzrokowy.

Wychowanie słuchowe ma na celu także eliminowanie głośnych zachowań.

Język migowy

Znaki gestykulacyjne określające całe słowa.

Głusi posługujący się tylko mową migową nie dochodzą w rozwoju myślenia do fazy abstrakcyjnej, myślenie jest wtedy uzależnione tylko od spostrzeżeń (L. Geppertowa).

Mowa migowa utrudnia opanowanie języka dźwiękowego i rozumienie sensu zdań wypowiadanych werbalnie. Mowę słowną ujmują globalnie – tłumaczą sens zdania na podstawie niektórych znanych im słów lub domysłu. Dlatego często rozumienie zdań mowy dźwiękowej jest przez nich często fałszywe, nieadekwatne do treści. Posługujący się mową migową próbują sens zdania, mowy dźwiękowej tłumaczyć strukturą języka migowego, która jest zupełnie różna.

Język migowy :

• ubogi w znaki (określenia stosunków i zależności)

• nie zróżnicowanie wyobrażenia

• powierzchowność wyobrażeń pośrednich

powodują osłabienie pewnych rodzajów pamięci (słownej), częściowy lub całkowity brak zdolności do abstrakcji, nieudolność myślenia, rozumowania i wnioskowania, tworzenia pojęć ogólnych.

Daktylografia – alfabet palcowy (wg S.A. Zykowa)

może być czynnikiem przyśpieszającym rozwój mowy u dz. głuchego. Wg Zykowa – szczególna wartość w początkowym okresie zapoznawania dziecka głuchego z językiem. Przyśpiesza opanowanie fonetycznej struktury języka, utrwalenie obrazów słów w pamięci, wzbogacenie zasobów słownictwa, szybsze przechodzenie do analizy i syntezy. Pomaga w dokładnej i wyraźnej artykulacji oraz opanowaniu poprawnego pisma. Im bardziej rozwija się mowa dźwiękowa – rola daktylografii maleje. (Związek Radziecki, NRD, Jugosławia).

Polska: nie zabrania się stosowania daktylografii, ale też jej nie zaleca. System znaków oparty na ruchach palców i układach.

Fonogesty (opracowała Kazimiera Krakowiak dla polskich potrzeb) są to umowne ruchy dowolnej ręki zharmonizowane z głośnym i wyraźnym mówieniem. Fonogesty nie zastępują mowy, bo bez mówienia nic nie znaczą. Liczba układów palców wynosi 9 przy 5 miejscach blisko twarzy.

Tyflopedagogika:

Zasady rewalidacji niewidomych

Istotą rehabilitacji niewidomych jest przygotowanie ich do samodzielnego życia, a warunkiem tego jest wszechstronny rozwój umysłowy, moralny, społeczny itp.

Rehabilitacja musi iść w dwóch kierunkach:

1. Rehabilitacja podstawowa – elementy fizyczne, psychiczne, społeczne

2. Rehabilitacja zawodowa – preorientacja zawodowa, nauka zawodu, praca zawodowa.

W rehabilitacji kładzie się nacisk na to, co łączy niewidomych z widzącymi, a nie na ich inności grożącej wyobcowaniem.

Zasady nauczania wg Löwenfelda:

1. Zasada indywidualizacji – każde dziecko ma inne możliwości poznawcze ze względu na stopień utraty wzroku, dodatkowe uszkodzenia, postawy rodzicielskie, potrzeby rehabilitacji.

2. Zasada konkretności w nauczaniu – zaangażowanie pozostałych zmysłów w zdobywaniu wiedzy (zmysł, dotyk), w kontaktach społecznych (słuchu).

3. Zasada mobilizacji do zbierania doświadczeń – polega na uruchomieniu wszystkich pozostałych zmysłów, co wzbogaca wiedzę, orientację w otoczeniu. Zadaniem nauczyciela jest przełamanie oporów przed zbieraniem doświadczeń.

4. zasada samoaktywności – warunkiem jest umiejętność pokonywania przestrzeni i orientacja w przestrzeni.

Zasady wg T. Majewskiego:

1. Zasada pełnej rehabilitacji – przygotowanie do życia osobniczego, społecznego. Nie jest zrehabilitowanym ten, kto nie ma orientacji w przestrzeni.

2. Zasada wykorzystania zahamowanych funkcji i zachowania funkcji sprzed utraty wzroku.

3. Zasada kompensacji – zjawisko kompensacji jest skutkiem działania całego zespołu zmysłów i polega na pobudzaniu części korowej, kompensacja możliwa jest też przez pamięć, uwagę, wyobraźnię i myślenie.

4. Zasada stosowania środków technicznych – okulary, osiągnięcia techniczne: zegarki brajlowskie, białe laski, nawlekacze do igieł, notesy brajlowskie, maszyny do pisania itp.

5. Zasada przystosowania otoczenia fizycznego i środowiska społecznego umożliwiające niewidomym poruszanie się; samodzielne oznaczanie pierwszego i ostatniego stopnia schodów, ład i porządek w rzeczach osobistych.

Ludzie widzący muszą przestrzegać zasad ułatwiających życie niewidomym.

Hulek, Spionek

Pojęcie i klasyfikacja dzieci niewidomych, konsekwencje psychologiczno-pedagogiczne braku wzroku

Tyflopedagogika – dział pedagogiki specjalnej, zajmujący się nauczaniem i wychowaniem jednostek z wadami wzroku.

niewidomi od urodzenia lub przed 5 r.ż.

ociemniali – po 5 r.ż.

niewidomi i ociemniali z dodatkowym kalectwem

niedowidzący – słabo widzący w wysokim stopniu

Brak wzroku powoduje poważne zmiany w psychice z powodu ograniczenia w zakresie percepcji, dlatego trzeba zwiększyć możliwości poznania otaczającego świata poprzez kompensację zmysłów – wykorzystanie słuchu i dotyku.

Międzynarodowa klasyfikacja obniżenia ostrości wzroku

KATEGORIA	Stopień uszkodzenia ostrości wzroku	Ostrość wzroku po korekcji	TERMINOLOGIA
Wzrok w granicach normy		od 0,8-1,0	normalny wzrok
	lekki	poniżej 0,8	prawie normalny
Słabowzroczność	umiarkowany	poniżej 0,3	słabowzroczność umiarkowana
	znaczny	poniżej 0,1	słabowzroczność znaczna
Ślepota	głęboki	poniżej 0,05	słabowzroczność głęboka lub ślepota umiarkowana
	prawie całkowity	poniżej 0,02	ślepota prawie całkowita poczucie światła
	całkowity	0,00	ślepota całkowita

Brak wzroku – najważniejszego zmysłu – powoduje:

• niemożność odbierania wrażeń wzrokowych , które są podstawą przebiegu spostrzeżeń i postępu myśli,

• ograniczenie możliwości uczestniczenia w przyjemnościach i możliwościach życiowych,

• ograniczenie samodzielności, osiągnięcia celu,

• zawężenie możliwości rozwinięcia własnej osobowości w życiu zawodowym i społecznym,

• utrudnia orientację przestrzenna i społeczną,

• zuboża doznania uczuciowe, ogranicza uczenie się i przystosowanie społeczne przez naśladownictwo,

• ogranicza zaspokojenie potrzeb psychicznych, jak – poznawanie nowych doświadczeń, wrażeń, co powoduje nudę i monotonię,

• powoduje uczucie osamotnienia,

• blokuje potrzeby poznania, samodzielności, niezależności,

• ogranicza swobodę ruchu, możliwości uniknięcia bólu,

• wywołuje stany frustracyjne – wobec tego, że dziecko nie może działać tak, jak inni, czuje się odrzucone,

Niewidomi reagują różnie – jedni nie poddają się, inni popadają w rezygnację: obwiniają się, co obniża ich wartość.

Przyczyny i klasyfikacje ślepoty

Ślepota – znaczne upośledzenie widzenia lub utrata wzroku spowodowana zmętnieniem układu optycznego oka (rogówki, soczewki, ciała szklistego), zapalnym, urazowym lub zanikowym uszkodzeniem siatkówki, nerwu wzrokowego, dróg nerwowych.

Ślepota może być:

• dziedziczna – czynniki genetyczne (wskutek barwnikowego zwyrodnienia siatkówki)

• wrodzona – niedorozwój siatkówki, zapalenie rogówki spowodowane kiłą wrodzoną, ubytek wrodzony tęczówki, soczewki lub nerwu wzrokowego, zaćma, stany degradacyjne siatkówki, rogówki, soczewki, niedożywienie matki, zatrucia ciążowe, różyczka, inkubator, gospodarka tlenowa.

• nabyta (ociemniały) – w następstwie urazu oka, nowotwór oczu i mózgu, jaskra, jaglica, choroby wieku dziecięcego, ciężki przebieg goścca, zapalenie opon mózgowych, czarna ospa, zatrucie alkoholowe, zatrucie jadem kiełbasianym, grzybami, promienie rentgena, urazy mechaniczne.

Przyczynami mogą być także – uszkodzenia kory mózgowej, prowadzące do upośledzeń umysłowych, upośledzenia pozorne wskutek zaniedbań wychowawczych.

Z przyczyną łączy się także wiek oraz okoliczności utraty wzroku. Najtrudniej rehabilitują się niewidomi z wrodzoną ślepotą z prymitywnych rodzin.

Człowiek dotknięty ślepotą od urodzenia (niewidomy) różni się od ociemniałego, który utracił wzrok po pewnym okresie normalnego widzenia. Przystosowanie ich do życia jest różne.

Ślepota całkowita – brak poczucia światła

Ślepota praktyczna – ostrość wzroku nie jest większa od 3/60 normy lub gdy pole widzenia uległo zwężeniu do 20.

Ślepota dzienna – może być spowodowana chorobą czopków  wrodzona lub nabytą albo niedostatecznym przystosowaniem do światła (np. ślepota sowy – w dzień – siatkówka – brak czopków)

Ślepota psychiczna (agnozja wzrokowa) – chory widzi przedmiot, ale nie jest w stanie go rozpoznać. Może go rozpoznać posługując dotykiem, węchem, smakiem itp. Powstaje w wyniku uszkodzeń kory wzrokowej – płaty potyliczne mózgu.

Ślepota zmierzchowa (kurza ślepota)- upośledzenie wzroku o zmierzchu lub przy przejściu z jasnego do ciemnego pomieszczenia. Upośledzenie adaptacji oka do ciemności, wskutek uszkodzenia czynności pręcików siatkówki. Przyczyna – długotrwały niedobór witaminy A; dziedziczność – zwyrodnienie barwnikowe siatkówki, zanik nerwu wzrokowego, krótkowzroczność znacznego stopnia, odwarstwienie siatkówki, jaskra.

Leczenie – rozpoznanie, przyczyny.

Badanie adaptacji do ciemności – adaptometr.

Agnozja – upośledzenie lub utrata zdolności rozpoznawania przedmiotów i zjawiska, spowodowana nieprawidłowym pojmowaniem i przetwarzaniem wrażeń odbieranych za pośrednictwem jakiegokolwiek zmysłu – wrażenia wzrokowe, słuchowe, dotykowe. Objaw zaburzenia czynności kojarzeniowych kory mózgowej (choroby, urazy)

Jaglica – (egipskie zapalenie spojówek) wirusowa choroba zakaźna spojówek i rogówek, pojawiają się zmiany w rogówce, wrastanie naczyń od strony spojówek – łuszczka jaglicza; następstwa: bielmo, podwinięcie powiek (ok. 20 mln ludzi na świecie jest ślepych z powodu jaglicy). Leczenie: antybiotyki, sulfonamidy, usuwanie mechaniczne nacieków jagliczych.

Jaskra – zespół chorób oka – podwyższone ciśnienie śródoczne (wewnątrzgałkowe), zaburzenia w krążeniu krwi w oku, zanik elementów nerwowych siatkówki, narastające ograniczenie pola widzenia, obniżenie ostrości wzroku. Leczenie – długotrwałe stosowanie środków farmakologicznych (obniżenie ciśnienia), zabieg operacyjny – dodatkowy odpływ cieczy. Bardzo ważne – wczesne rozpoznanie i leczenie jaskry.

Zaćma – (katarakta) zmętnienie soczewki oka (proces normalnego starzenia się organizmu, następstwo urazu mechanicznego, chemicznego lub energią promienistą, chorób ogólnoustrojowych lub miejscowych oka); może powstać w życiu płodowym. Może obejmować całą soczewkę lub jej część. Całkowita – uniemożliwia widzenie (nie przepuszcza promieni do wnętrza oka). Zmętnienie soczewki nieodwracalne. Leczenie farmakologiczne powstrzymuje w niektórych przypadkach rozwój zaćmy. Skuteczne leczenie operacyjne – usunięcie zmętniałej i nieprzejrzystej soczewki – zastąpienie odpowiednim szkłem okularowym lub soczewką kontaktową.

Specyfika nauczania niewidomych, organizacja szkolnictwa

Specyfika kształcenia przejawia się najbardziej w pierwszych latach nauki. Charakterystyczną cechą jest przedmiotowość, a więc poznawanie świata w bezpośredni sposób (dotyk, słuch). Kładzie się nacisk na wytworzenie stałych związków czasowych, przez powtarzanie, porównywanie, łączenie słów z konkretami.

Ważną rolę odgrywają ćwiczenia kompensacyjne:

• mowa jest czynnikiem instruującym, wyjaśniającym,

• ćwiczenia korekcyjne – obejmują resztki wzroku,

• ćwiczenia orientacyjne – jeżeli dziecko orientuje się w przestrzeni, to znaczy, że jest zrehabilitowane.

1. Orientacja w zakresie poznawania przedmiotu

2. Orientacja w przestrzeni roboczej

3. Orientacja w dużej przestrzeni

Dużą rolę w orientacji przestrzennej odgrywają zmysły: resztki wzroku, słuch, dotyk, węch; cenna jest pamięć mięśniowa, wrażliwość na temperaturę, wrażliwość wibracyjna, liczenie kroków itp.

Specyficzny charakter szkolnictwa wynika wyłącznie ze stosowania odrębnych metod i technik nauczania, a więc pismo, a nie z ograniczonego rozwoju umysłowego.

Warunkami dla adekwatnego poznawania rzeczywistości, przystosowania i operatyzowania:

• normalny poziom inteligencji umożliwia normalny rozwój mowy i logiczne myślenie,

• prawidłowa działalność pozostałych analizatorów,

• sprzyjające warunki środowiskowe i kontakty społeczne,

• prawidłowe oddziaływanie wychowawczo-dydaktyczne uwzględniające potrzeby poznawcze ucznia.

Szkoła dla niewidomych realizuje program szkoły masowej, na szczeblach podstawowych dzieci mogą uczęszczać do masowych szkół, studiować na wyższych uczelniach, korzystać z wiedzy i pomocy technicznych, nagrań oraz pomocy udzielanej przez PZN.

Specyficzne cechy zachowania jednostek niewidomych, niedowidzących i ich potrzeby psychiczne

Człowiek dotknięty ślepotą od urodzenia nie rozporządza substratami pojęciowymi, ma trudności w wytworzeniu sobie surogatów pojęć odnoszących się do treści informacyjnej zawierającej subiektywne odczucia wzrokowe, proces kształcenia oparty na odbieraniu treści edukacyjnych innymi zmysłami – słuch, dotyk, węch, smak. Czytanie dotykiem pisma – system Braile`a – dostarcza niezbędnego dla rozwoju bogactwa kulturowego.

Orientacja w przestrzeni opiera się na ocenie kinestetycznej nóg ślepego, wspomaganej laską. Rehabilitacja psychiczna – afirmacja własnego kalectwa, rehabilitacja społeczna – zdobycie zawodu i względnej samodzielności.

U niewidomych występują obawy przed zbieraniem własnych doświadczeń. Człowiek niewidomy jest w trudnej sytuacji, ponieważ ma problemy w orientacji przestrzennej. Brak wzroku uniemożliwia wykonywanie prostych czynności życiowych – czesanie, ubieranie się, malowanie, gotowanie, sprzątanie. Dlatego nie wolno niczego przestawiać w pomieszczeniach, ponieważ niewidomy uczy się (jakby na pamięć) położenia przedmiotów w przestrzeni. Niewidomy musi dotknąć, by poznać kształt i wielkość danego przedmiotu. Specyficzne jest dotykanie twarzy człowieka, którego chcą poznać. Ważną rolę odgrywa również słuch, więc gdy poruszają się w przestrzeni poza dotykiem kierują się słuchem lub węchem. Poprzez dotyk poznają podłoże, po którym się poruszają, idąc po nieznanym terenie pomagają sobie białą laską.

Ich potrzeby psychiczne są znacznie większe niż ludzi sprawnych. Przede wszystkim potrzebują akceptacji, pomocy, traktowania jak normalnych ludzi, tyle, że z utrudnioną sytuacją życiową.

Może dojść do frustracji spowodowanej utratą wzroku, z powodu niemożności zrealizowania swoich ambicji życiowych, niemożności dostarczenia wizualnych wrażeń, swobodbego poruszania się, uzależnienia od innych ludzi – widzących.

Orientacja niewidomych w przestrzeni „zmysł przeszkód”

U niewidomych od urodzenia istnieje potrzeba pobudzania innych zmysłów i mechanizmów umożliwiających opanowanie samodzielnego poruszania się. Niewidomy swoje doznania organizuje wokół wrażeń słuchowych i dotykowych.

W kontaktach społecznych najważniejszą wartością niewidomego jest słuch, jako źródło opisowej informacji i tego wszystkiego, co dotyczy obecności i lokalizacji przedmiotów. Mimo wszystko jednak aktualna wiedza o świecie przedmiotów może być zbierana tylko przez konkretną, dotykową obserwację (mimo, że nie zawsze jest to możliwe – góry, wielkie przedmioty).

Czynnikiem pomagającym w rozwijaniu zdolności jest pozostawienie dziecku jak najwięcej swobody. Musi być swobodne w poruszaniu się, ale jednocześnie czujne i ostrożne.

Na zdolność poruszania się niewidomych w przestrzeni wpływają dwa czynniki:

• umysłowa orientacja: wykorzystanie wszystkich zmysłów przy poruszaniu się, ciągle jest aktywny – słucha, zauważa zmiany temperatury powietrza, stopą wyczuwa rodzaj podłoża, każda otrzymana wskazówka wykorzystywana jest do bezpiecznego pokonywania przestrzeni i orientacji.

• fizyczne poruszanie się: jeśli dziecko nie było uczone, w jaki sposób trzeba się poruszać, staje się uzależnione od innych i niesamodzielne.

Niewidomi uczą się przez próby i błędy. Samodzielne poruszanie się to ciągły strach przed nieznanym. Orientacja w przestrzeni to umiejętność rozeznania się w otaczającym środowisku, umiejętność określania wielkości i kształtu wypełniających przestrzeń przedmiotów. Biorą w tym udział – słuch, dotyk, wzrok – jego resztki, węch, wrażliwość na temperaturę, wibracje, liczenie kroków, kroki dla poznania podłoża.

Zmysł przeszkód

Gdy niewidomi napotykają na swej drodze szeroką przeszkodę (mur, dom, płot itp.) czują mrowienie lub muśnięcie w okolicy czoła, skroni oraz policzków. Zmysł ten nie posiada specyficznego receptora. Jest to zjawisko strukturalne, powstałe na tle specyficznych bodźców dotykowo-wibracyjno-słuchowych. Jest to zmysł na niewielką metę i nie posiada wariantów poznawczych. Powoduje:

• wrażenia dotykowo-słuchowe

• zrozumienie grożącego niebezpieczeństwa

• niepokój, obawa, strach

• zatrzymanie się lub ominięcie przeszkody

Zjawisko stereognozy - umiejętność wytwarzania sobie obrazu całości danego przedmiotu na podstawie oglądu jego fragmentu.

Percepcja przeszkód – „zmysł przeszkód” – niewidomy umie się zatrzymać tuż przed zderzeniem ze ścianą.

Badania: Dolański, Grzegorzewska, Supa, Cotzin

Wg Dolańskiego:

to mechanizm strukturalny, którego podstawą jest instynkt obronny, głównie bodźce natury słuchowej, natomiast czucie muśnięcia na twarzy pojawiającego się po otrzymaniu ostrzegawczych sygnałów dźwiękowych, jest wynikiem odruchowego procesu fizjologicznego.

Badania wykazały, że zdolność spostrzegania przeszkód można znacznie udoskonalić przez systematyczne ćwiczenia.

Dolański z Grzegorzewską opracowali „zmysł przeszkód”

Pedagogika terapeutyczna:

Wpływ choroby na rozwój i funkcje dziecka

Nieprawidłowe zaspokajanie powoduje zaburzenia w zachowaniu, co pociąga konflikty, może być powodem nerwic.

Są to potrzeby fizjologiczne, bezpieczeństwa, miłości, uznania, szacunku, poznawania, sensu życia.

Choroba utrudnia zaspokajanie tych potrzeb, ogranicza czynności życiowe. Wpływa to na powstanie stanów frustracji oraz wytworzenia mechanizmów obronnych. Inaczej reaguje pacjent mający opiekę, inaczej skazany sam na siebie. Niekiedy łatwo się załamują i im trzeba pomóc przez wskazanie celu w życiu możliwego do zrealizowania w danym stanie choroby. Potrzeby pacjenta trzeba zaspokoić przez rehabilitację leczniczą i oprócz leczenia farmakologicznego – poprzez psychoterapię.

Choroba ogranicza ruch, co jest sprzeczne z naturą dziecka. Izolacja od środowiska – stwarza trudne warunki poznawania rzeczywistości, dziecko pozbawione jest możliwości obserwacji, osobistych doświadczeń, zdobywania praktycznej orientacji w codzienności. Jego wiedza wykazuje luki i wymaga zabiegów wyrównawczych. Przymusowe leczenie ogranicza zabawy ruchowe, przeżywanie przygód. Monotonia, osamotnienie sprawiają, że intensywniej przeżywają radości i smutki. Brak wrażeń, zależność od otoczenia wraz z cierpieniem wywołują objawy nerwicowe, poczucie mniejszej wartości, skłonności do smutku, nadmierną pobudliwość, zmienność nastroju, dużą męczliwość, zaburzenia snu. Z drugiej strony dziecko chore, od którego nikt nic nie żąda, tylko ono wymaga, staje się tyranem: uważa, że jest najważniejsze, chorobę traktuje jako przywilej, może żądać, a nie musi nic dawać.

Choroba ma niekorzystny wpływ na rozwój umysłowy.

Cele i zadania rewalidacji dzieci przewlekle chorych i kalekich

Pedagogika terapeutyczna

Rewalidacja  Rehabilitacja

Proces koordynacyjny i integrujący wzajemne problemy lecznicze, socjalne, zawodowe; w celu przywrócenia człowieka kalekiego do życia w społeczeństwie. Zespołowe działanie lekarzy specjalistów, psychologów, asystentów socjalnych, techników fizjoterapii, instruktorów gimnastyki leczniczej, logopedów, instruktorów terapii zajęciowej, ortopedów.

Dzieci w wieku szkolnym objęte są specjalnym nauczaniem adekwatnym do ich możliwości fizycznych i psychicznych.

Rehabilitacja – lecznicza, społeczna, zawodowa.

Celem jest wykrywanie czynników zaburzających wychowanie, pożądany rozwój, zagrożony stanem zdrowia chorego lub kalekiego dziecka oraz ustalenie metod i środków oddziaływania.

Cele szczegółowe zależą od stanu zdrowia, rodzaju schorzenia, potrzeb kompensacji i usprawnienia, od wskazań lekarza.

1. Cele terapeutyczno – rehabilitacyjne – harmonizowanie czynników psychofizycznych na odpowiedni poziom wydolności.

2. Cele dydaktyczno-wychowawcze – aktywny rozwój osobowości, program nauczania.

3. Cele profilaktyczne – zapobieganie powstawaniu zaburzeń w rozwoju.

Cele wpływają na realizację zadań:

• ochrona jednostki przed ujemnymi skutkami psychicznymi spowodowanymi długotrwałym pobytem w zakładzie leczniczym

• współdziałanie w terapii medycznej

• udzielenie jednostce pomocy w akceptowaniu sytuacji, w jakiej się znalazła

• organizowanie procesu szkolenia

• współdziałanie w zabezpieczeniu jednostce podstawowych potrzeb psycho-fizycznych

• udzielenie pomocy po opuszczeniu zakładu

Zasady:

• podmiotowości i indywidualizacji

• oszczędzania zbytecznego wysiłku i aktywizacji terapeutycznej

• wyzwalanie ekspresji, wzmacniania procesu samorealizacji

• reintegracji funkcjonalnej i społecznej

• plastyczności i kompleksowości oddziaływań

L₂ Specyfika nauczania w szkole szpitalnej i sanatoryjnej

Realizacja założeń pedagogiki terapeutycznej przyczynia się do pomyślnego przebiegu procesu leczenia i prawidłowej organizacji warunków rekonwalescencji.

Oddziaływania pedagogiczne idą w dwóch kierunkach:

1. Zwiększają efektywność procesu leczenia

2. Chronią jednostkę przed zbyt drastycznymi skutkami społecznymi danej choroby czy kalectwa.

Przedmiotem pedagogiki terapeutycznej jest jednostka chora, która została pozbawiona normalnych warunków życia, jednostka kaleka. Czyli nie jest podmiotem jednostka zrehabilitowana, która jest w stanie optymalnie się rozwijać – ale z drugiej strony podmiotem są te jednostki, które już po wyleczeniu nie spełniają kryterium rehabilitacji.

Problem rehabilitacji jednostek w zakładach leczniczych jest o tyle złożony, gdyż mają oni często obniżony poziom wydolności wysiłkowej i zaburzone funkcje samoregulacyjne osobowości.

Celem pedagogiki terapeutycznej jest wykrywanie praw rządzących czynnikami zaburzającymi wychowawczo porządny rozwój człowieka z zagrożonym stanem zdrowia, chorego lub kalekiego; ustalenie metod i środków oddziaływań pedagogicznych.

Pedagog realizuje trzy rodzaje celów:

1. Terapeutyczno-rehabilitacyjne

2. Dydaktyczno-wychowawcze

3. Profilaktyczne

Hierarchia celów w danej sytuacji zależy od stanu zdrowia, rodzaju schorzenia, od zadań korektury pedagogicznej, od potrzeb kompensacji i usprawniania, od wskazań lekarskich.

Szpital – karty pracy, nauka indywidualna

Resocjalizacja:

Pojęcie dziecka niedostosowanego społecznie

W twierdzeniu – dziecko trudne – uważano, że winne jest samo dziecko, że nie potrafi nawiązać poprawnych kontaktów z ludźmi, popada w różne konflikty, nie wie czego właściwie chce, ma do innych pretensje, przeżywa wewnętrzne konflikty, odbijające się na jego zachowaniu, rodzice i nauczyciele nie mogą dać sobie z nim rady, mimo zdolności – źle się uczy. Lipkowski

Dziecko społecznie niedostosowane jest jednostką, która ze względu na zaburzenia charakterologiczne, spowodowane zewnętrznymi lub wewnętrznymi warunkami rozwoju wykazuje wzmożone trudności z dostosowaniem się do uznanych norm społecznych.

Cechy dziecka niedostosowanego społecznie:

• negatywne tendencje społeczne, cynizm, brawura, nieżyczliwość, stałe konflikty, niechęć do nauki i pracy, kłamstwa, brak krytycyzmu, brak poczucia odpowiedzialności, włóczęgostwo.

Za dziecko niedostosowane społecznie należy uznać takie dziecko, które rozwija się w taki sposób, że odbija się to źle na nim samym albo na jego kolegach. Dziecko bez pomocy zewnętrznej nie potrafi poprawić swoich stosunków z otoczeniem.

i wg niego dziecko niedostosowane społecznie nie działa w swoim interesie. Motywacja jego działania „jest nierealistyczna i jest dowodem frustracji”. Reakcje takiego dziecka są bardzo skomplikowane, trudne do przewidzenia i nieadekwatne do bodźca. Konopnicki nie zalicza do niedostosowanych społecznie: psychopatów, bezuczuciowców, jednostki pozbawione sumienia, te, które nie cierpią z powodu swoich antyspołecznych czynów.

Rodzaje niedostosowania społecznego

Dzieci niedostosowane społecznie to dzieci, u których występują zaburzenia w zachowaniu, tak, że utrudnia im to normalne współżycie z innymi ludźmi. Dziecko przestaje uznawać normy i zasady postępowania w danej kulturze i środowisku.

Cechy:

• agresja

• reakcje nieadekwatne do bodźca

• działanie skierowane na cele destruktywne (dążenia podporządkowane prymitywnym emocjom)

• brak kontaktu uczuciowego z drugą osobą

• brak uczuć wyższych

• brak wrażliwości, oschłość uczuciowa

• nieumiejętność przeżywania pozytywnych uczuć i przywiązywania się do kogoś

Grupy dzieci niedostosowanych dzielimy na:

• psychopatów – zaburzenia o podłożu środowiskowym

• charakteropatów zaburzenia o podłożu organicznym

• osoby z zaburzeniami osobowości, które nie są ani charakteropatami ani psychopatami

4 typy niedostosowania wg Konopnickiego:

• zachowania agresywne

• zachowania zahamowane – wycofywanie, depresja, lęk, rezygnacja z życiowych celów, rozwija się zależność od innych

• aspołeczność – wrogość, nieposłuszeństwo, łamanie norm współżycia (przestępczość)

• zachowania niekonsekwentne – reakcje nieadekwatne do bodźca

Psychopatia – stała i wyraźna nieprawidłowość osobowości w zakresie jej pewnych cech, nie naruszająca inteligencji, lecz utrudniająca adaptację społeczną

osobowość antysocjalna – nieprzyjmowanie podstawowych norm

moralnych, często rezultat wychowania w źle funkcjonują-

cej rodzinie, nie zaspokajającej podstawowych potrzeb

dziecka (margines społeczny, skrajne ubóstwo), określa in-

dywidualny proces nabywania cech

Charakteropatia – chorobowe zmiany charakteru wskutek organicznego uszkodzenia mózgu (po urazach, w padaczce, zatruciach, miażdżycy naczyń mózgowych). Stwierdza się jednocześnie (oprócz psychopatii) odchylenia od normy w funkcjach mózgu (zmiany w zapisie EEG, nieprawidłowy rysunek komór mózgu.

Osobowość antysocjalna – psychopatia, socjopatia, osobowość asocjalna – nieprzemyślane impulsywne czyny, normalny poziom inteligencji, trudności w podjęciu normalnych ról społecznych, kierowanie się własnymi zasadami, czyny nie wywołują poczucia winy. Ludzie określani jako: agresywni, kłamliwi, pozbawieni skrupułów moralnych, podejrzliwi, pełni wrogości do otoczenia, skrajnie egoistyczni, niecierpliwi, niezdolni do długotrwałego systematycznego działania, bezkrytyczni względem własnego postępowania.

Skuteczny sposób oddziaływania – profilaktyka społeczna – interwencja już w dzieciństwie.

Charakter:

względnie stałe cechy psychiczne, tworzące całość i rozstrzygające o postępowaniu wobec samego siebie i innych, właściwości woli, sposoby reagowania na sytuacje – wiąże się z przyjętym systemem wartości. Charakter nie obejmuje zdolności wykonawczych, nie związanych z motywacją (temperament).

Konopnicki

Diagnoza niedostosowania społecznego

Wobec niedostosowanych społecznie odnosi się termin resocjalizacja. Jest to proces przyswajania norm społecznych, wzorów kulturowych, wartości.

Resocjalizacja jest trudniejsza od rehabilitacji, ponieważ często odbywa się wbrew niedostosowanemu i jego środowisku.

Diagnozę dzieci niedostosowanych należy jak najwcześniej postawić. Bierze tutaj udział wielu specjalistów – lekarz, pedagog, psycholog. Diagnozę stawia się na podstawie obserwacji – poznać dokładnie każdą jednostkę, warunki rozwoju, życia, historię życia, charakteru, brać pod uwagę zahamowania, potrzeby, brak nawiązywania kontaktów.

Diagnoza obejmuje:

• stopień demoralizacji,

• czas wystąpienia, przyczyny (lepiej, gdy rodzice wspierają proces resocjalizacji),

• właściwości rozwojowe danej jednostki, typ układu nerwowego, jej dynamizm, cechy osobowości,

• płeć, wiek (gorzej dziewczęta – bunt, ucieczki).

Czynniki warunkujące efekty działalności resocjalizacyjnej

1. Stopień demoralizacji niedostosowanego społecznie.

2. Czas wystąpienia i przyczyny.

3. Lepiej resocjalizuje się dziecko, gdy rodzina jest normalna i wspiera ten proces.

4. Właściwości rozwojowe danej jednostki, typ układu nerwowego, jej dynamizm, cechy osobowości (najlepiej, gdy hamowane procesy są na tym samym poziomie, co pobudzane).

5. Płeć, wiek – lepiej resocjalizuje się chłopców, dziewczęta trudniej – uciekają z zakładu, są histeryczne, wywołują bunty.

6. Stosunek ludzi do resocjalizacji.

7. Metody pracy resocjalizacyjnej.

8. Od osobowości pedagoga specjalnego, który resocjalizuje.

Metody pracy resocjalizacyjnej z młodzieżą społecznie niedostosowaną

Antropotechnika – wykorzystanie obcowania wychowawcy z wychowankiem dla celów resocjalizacyjnych.

Metody ukierunkowujące aktywność wychowanka – u podstaw leżą procesy informacyjne: przekazywanie informacji, doradzanie i przekonywanie.

Metody podtrzymujące i intensyfikujące aktywność wychowanka, u podstaw których leżą procesy emocjonalne:

organizowanie doświadczeń (zadania na miarę możliwości)

• oddziaływanie dyscyplinujące (właściwe kary i nagrody)

• wpływu osobistego (identyfikowanie się z wychowawcą)

Socjotechnika – wykorzystanie wpływu grupy

bezpośredni – grupy, której jest członkiem

pośredni – grupy, której chciałby być członkiem

Metody ukierunkowujące - zarządzanie, samorząd, (styl autokratyczny – rozkaz; styl demokratyczny – samorząd) – kształtowanie celów, norm i struktury grupy, przekształcenia wewnętrzne grupy (wysuwanie na pierwszy plan pozytywnych, na drugi destruktywnych cech wychowanków).

Metody podtrzymujące – intensyfikujące – podnoszenie prestiżu grupy, poziomu swoistości grupy, organizacja relacji grupy na pozytywne wysiłki członków, wprowadzenie atrakcyjnych zadań, włączanie do podejmowania zadań, integrowanie grupy.

Kulturotechnika – operowanie kulturą

• nauka szkolna – zainteresować, ciekawe metody, dobre przygotowanie lekcji

• kulturotechnika – czytelnictwo, radio, telewizja, kółka zainteresowań, rekreacja

rekreacja ruchowa (zaspokaja potrzebę ruchu)

• kulturotechnika – poprzez higienę, przez działalność rozrywkową (imprezy, występy, zabawy z dziećmi), przez pracę

Warunki skuteczności pracy resocjalizacyjnej

1. System dyscyplinarno-izolacyjny

Metodą wychowawczą jest kara i moralizowanie, pokazywanie życia na zewnątrz a nie uczestnictwo w nim.Oddziaływanie polega na łamaniu woli wychowanka, oczekując natychmiastowej poprawy. Kara przestaje działać, rodzi się nienawiść, bunt, stany frustracyjne.

System progresywny

Dyscyplina na pierwszym planie.

Nowo przybyły w najniższej grupie, w miarę poprawy przechodzi do wyższej o większych przywilejach. Istnieje niebezpieczeństwo, że poprawa jest pozorna. Przenoszenie do innej grupy powoduje zrywanie więzi koleżeńskich z grupą, z którą się zżył. Sprytni – udają poprawę.

2. System socjopedagogiczny

Wychowanie przez grupę dla grupy. Główny nacisk na samorządność grupy, twórcze działania wychowawcze idą dyskretnie od wychowawcy. Wychowanie przez pracę dla grupy, środowiska, zakładu. Dobre wyniki w stosunku do młodzieży normalnej, nieupośledzonej.

3. System indywidualny

W centrum zainteresowania osobowość wychowanka, znajomość jego reakcji obronnych. Główną zasadą jest bliski kontakt wychowawcy z wychowankiem. Wraz z terapią indywidualną ważna jest terapia grup, tak, by wychowanek stawał się stopniowo jej członkiem i w niej znalazł poczucie bezpieczeństwa. Ważna jest znajomość środowiska rodzinnego wychowanka.

Metoda wymaga doskonałego wychowawcy umiejącego nawiązać i utrzymać bliski kontakt z wychowankiem, umiejącego rozładować jego frustracje.

4. System homogeniczny

Kompletuje się grupy o zbliżonym rodzaju osobowości i stopnia wykolejenia dla zastosowania odpowiednich metod i środków oddziaływania resocjalizacyjnego.

Wadą tej metody jest to, że nie pozwala na zorganizowanie grupy przypominającej normalną grupę społeczną. Nie powinno się go stosować przez cały pobyt w zakładzie.

5. System komplementarny

Z każdego systemu należy wybrać to, co najlepsze.