17 IV 2009

POSTMODERNIZM W PL LITERATURZE:

Tomasz Burek, Dziennik kwarantanny – wypowiedzi nt. starszych (np. Herbert), ale i młodszych pisarzy (np. Tokarczuk, Stasiuk, Chwin)

1. Czym postmodernizm jest? Podstawowe wiadomości.

2. Spór o postmodernizm w PL – czy literatura współczesna jest modernistyczna, postmodernistyczna, czy coś pomiędzy?

3. Kilka zbliżeń – kogo tu podciągnąć?

Ad. 1. – czym postmodernizm jest? Podstawowe wiadomości

• synonim jego to „kultura wyczerpana”

• początki to kryzys strukturalizmu, czyli koniec lat 60.

• etymologicznie, genetycznie wiąże się z modernizmem (nowoczesność i ponowoczesność)

• worek pojęciowy

1. postmodernizm to jednocześnie kontynuacja i zaprzeczenie:

• literatura niemimetyczna – nie opisuje, ale interpretuje rzeczywistość

• Mann, Joyce, Proust

• literatura jest alternatywną formą poznania

• dlatego postmodernizm zaprzecza modernizmowi

• na poziomie stylistyki czerpie z modernizmu (eksperyment, groteska, intertekstualność)

• pierwsze wzorce to literatura iberoamerykańska (realizm magiczny)

2. odnosi się oddzielnie do zjawisk społecznych, literatury i sztuki oraz filozofii:

Postmoderna

• w odniesieniu do zjawisk społecznych

• towarem staje się informacja

• zanikowi ulegają więzi międzyludzkie, np. sąsiedzkie, podwórkowe

• np. nasza-klasa.pl

• hasło: współczesność to „koniec historii” – Francis Fukuyama [fukujama] (teza popularna w prozie Stasiuka, np. Jadąc do Babadag)

• hasło: „zderzenia cywilizacji” Samuela Huntingtona [hantinktona] (podział świata na symboliczny Wschód i Zachód dzięki Murowi berlińskiemu. Po upadku Muru: podział na świat McDonald'sa i świat Dżihadu – np. 11 IX 2001, wcześniej zatonięcie Titanica) – wydarzenia, które konstytuują naszą świadomość

Postmodernizm

• jako zjawisko literackie

• początek 1967 – John Barth, teza o „literaturze wyczerpania” – wyczerpał się model lit. poszukującej

Ponowoczesność

• jako zjawisko filozoficzne

• Jacques Derrida:

• sztandarowy filozof ponowoczesny

• sens w tekście jest rozproszony: całość tekstu nie oznacza sensu tekstu (bo taka teza to wizytówka strukturalizmu)

• Jean Baudillard:

• książka najważniejsza to Symulakry i symulacja

• jesteśmy kulturą znaku, kultura europejska opiera się na relacji znak – rzeczywistość

• 4 etapy naszej cywilizacji:

1. znak odbija rzeczywistość – starożytność, czczenie obrazów

2. obraz odkrywa rzeczywistość, ale ją deformuje – średniowiecze, np. b. duże Dzieciątko Jezus przy mniejszych rodzicach (ukazanie w ten sposób, że On jest najważniejszy)

3. obraz skrywa nieobecność głębokiej rzeczywistości – modernizm, np. Leśmian poszukuje, co się kryje za widzialnym, czy niewidzialne istnieje

4. oderwanie obrazu od rzeczywistości – ikonka Windowsa: decydują o tym, jak postrzegamy rzeczywistość, np. w trakcie kopiowania, przesyłania plików wysyłamy 1 stronę, a ikonka pokazuje, jakby było ich kilka

• symulakry – obraz oderwany od rzeczywistości

• nasza kultura jest kulturą symulakrów

• Jean-François Lyotard:

• Co to jest postmodernizm – 1980

• najważniejsze hasło: koniec wielkich narracji

• 1 z nich to narracja chrześcijańska: historia, która rozwija się linearnie i docelowo (ma pewien nadrzędny sens)

• dominującą historią nowoczesną była historia Rozumu i Sensu (historia pozwala osiągnąć wyższy stopień cywilizacji)

• książki Teodora Parnickiego: tu historia jest konstruowana, a nie rejestrowana (historia nie jest jednoznaczna)

• małe narracje, np. Warunek Eustachego Rylskiego – interpretacja historii zawsze skazana jest na subiektywizm: 2 bohaterów widzi z lodowatej pustyni palącą się Moskwę. 1 mówi, że to cesarz podpalił Moskwę, 2 – że pali się ona w wyniku walki. Obie są błędne: Moskwę podpalił car, żeby odciąć drogę do zapasów dla armii francuskiej. Autor nie wyjaśnia finału, bo ufa, że czytelnik zna podstawowe fakty historyczne; Weiser Dawidek Paweł Huelle

• młodsi pisarze „olewają” historię, rezygnują z niej, np. Złoty pelikan, Haneman Chwina, Prawiek i inne czasy Tokarczuk

3. czym innym jest postmodernizm akademicki, a czym innym kulturowy

• czym jest postmodernizm?

1. 1 z wielu orientacji filozoficznych

2. zespół konwencji artystycznych

3. formacja kulturowa

• wyznaczniki stylistyczne literatury postmodernistycznej:

• eklektyzm – elementy sztuki wysokiej i masowej

• operowanie kiczem, banałem, tandetą jako świadomą strategią

• odrzucenie wymogów oryginalności (wg postmodernizmu jest ona powtórzeniem)

• zgoda na mechanizmy rynkowe (pisarz nie jest wieszczem)

• świadoma intertekstualność, gra z czytelnikiem

• odrzucenie koncepcji zamkniętej struktury utworu (popularność sylw)

• nostalgia jako dominująca kategoria estetyczna (modernizm – operowanie groteską i ironią)

Ad. 2. – spór o postmodernizm w PL

• pierwsze głosy pojawiły się ok. początku lat 70. w środowisku związanym z czasopismem „Literatura na Świecie” – dyskutowało tylko małe środowisko

• wielki boom nastąpił w latach 90. (m.in. koniec cenzury): dyskusja na łamach „Tekstów”, „Czasu Kultury” – postmodernizm jako rewolucja artystyczna

• wg Uniłowskiego: rzeczywistość „za oknem” (np. plan Balcerowicza) okazuje się ważniejsza niż tradycja literacka

• Bolecki, Polowanie na postmodernistów:

• fundamentalna różnica między postmodernizmem a modernizmem dot. traktowania podmiotowości człowieka [BARDZO WAŻNE!!!]

• modernistyczni pisarze, np. Gombrowicz, Schulz, Witkacy wciąż poszukują podmiotowości (Gombrowicz pyta, czy coś poza formą jest ważnego)

• różnica między wiarą a nie- w istnienie podmiotu – w postmodernizmie człowiek jako idea przestał istnieć

• postmodernizm w PL: ci którzy uważają się za postmodernistów są modernistami, np. Weiser Dawidek i jego pytanie: „Kim ja jestem?” jest pytaniem o tożsamość człowieka, o podmiot

• postmodernizm jest diagnozą społeczeństwa postindustrialnego (np. Gombrowicz, Witkacy, Schulz tworzyli w społeczeństwie przemysłowym, społecznie uwarunkowanym)

• Nasiłowska – w PL postmodernizm jako zjawisko jest szeroki, ale płytki

• postmoderniści: Różewicz (żyjemy w świecie postludzkim, idea śmierci człowieka i kutlury, diagnoza społeczeństwa postindustrialnego), Andrzej Sosnowski (świat postrzegamy przez pryzmat świata popkulturowego, nie jesteśmy w stanie zidentyfikować podmiotu lirycznego)

3