17 IV 2009
POSTMODERNIZM W PL LITERATURZE:
Tomasz Burek, Dziennik kwarantanny - wypowiedzi nt. starszych (np. Herbert), ale i młodszych pisarzy (np. Tokarczuk, Stasiuk, Chwin)
Czym postmodernizm jest? Podstawowe wiadomości.
Spór o postmodernizm w PL - czy literatura współczesna jest modernistyczna, postmodernistyczna, czy coś pomiędzy?
Kilka zbliżeń - kogo tu podciągnąć?
Ad. 1. - czym postmodernizm jest? Podstawowe wiadomości
synonim jego to „kultura wyczerpana”
początki to kryzys strukturalizmu, czyli koniec lat 60.
etymologicznie, genetycznie wiąże się z modernizmem (nowoczesność i ponowoczesność)
worek pojęciowy
postmodernizm to jednocześnie kontynuacja i zaprzeczenie:
literatura niemimetyczna - nie opisuje, ale interpretuje rzeczywistość
Mann, Joyce, Proust
literatura jest alternatywną formą poznania
dlatego postmodernizm zaprzecza modernizmowi
na poziomie stylistyki czerpie z modernizmu (eksperyment, groteska, intertekstualność)
pierwsze wzorce to literatura iberoamerykańska (realizm magiczny)
odnosi się oddzielnie do zjawisk społecznych, literatury i sztuki oraz filozofii:
Postmoderna
w odniesieniu do zjawisk społecznych
towarem staje się informacja
zanikowi ulegają więzi międzyludzkie, np. sąsiedzkie, podwórkowe
np. nasza-klasa.pl
hasło: współczesność to „koniec historii” - Francis Fukuyama [fukujama] (teza popularna w prozie Stasiuka, np. Jadąc do Babadag)
hasło: „zderzenia cywilizacji” Samuela Huntingtona [hantinktona] (podział świata na symboliczny Wschód i Zachód dzięki Murowi berlińskiemu. Po upadku Muru: podział na świat McDonald'sa i świat Dżihadu - np. 11 IX 2001, wcześniej zatonięcie Titanica) - wydarzenia, które konstytuują naszą świadomość
Postmodernizm
jako zjawisko literackie
początek 1967 - John Barth, teza o „literaturze wyczerpania” - wyczerpał się model lit. poszukującej
Ponowoczesność
jako zjawisko filozoficzne
Jacques Derrida:
sztandarowy filozof ponowoczesny
sens w tekście jest rozproszony: całość tekstu nie oznacza sensu tekstu (bo taka teza to wizytówka strukturalizmu)
Jean Baudillard:
książka najważniejsza to Symulakry i symulacja
jesteśmy kulturą znaku, kultura europejska opiera się na relacji znak - rzeczywistość
4 etapy naszej cywilizacji:
znak odbija rzeczywistość - starożytność, czczenie obrazów
obraz odkrywa rzeczywistość, ale ją deformuje - średniowiecze, np. b. duże Dzieciątko Jezus przy mniejszych rodzicach (ukazanie w ten sposób, że On jest najważniejszy)
obraz skrywa nieobecność głębokiej rzeczywistości - modernizm, np. Leśmian poszukuje, co się kryje za widzialnym, czy niewidzialne istnieje
oderwanie obrazu od rzeczywistości - ikonka Windowsa: decydują o tym, jak postrzegamy rzeczywistość, np. w trakcie kopiowania, przesyłania plików wysyłamy 1 stronę, a ikonka pokazuje, jakby było ich kilka
symulakry - obraz oderwany od rzeczywistości
nasza kultura jest kulturą symulakrów
Jean-François Lyotard:
Co to jest postmodernizm - 1980
najważniejsze hasło: koniec wielkich narracji
1 z nich to narracja chrześcijańska: historia, która rozwija się linearnie i docelowo (ma pewien nadrzędny sens)
dominującą historią nowoczesną była historia Rozumu i Sensu (historia pozwala osiągnąć wyższy stopień cywilizacji)
książki Teodora Parnickiego: tu historia jest konstruowana, a nie rejestrowana (historia nie jest jednoznaczna)
małe narracje, np. Warunek Eustachego Rylskiego - interpretacja historii zawsze skazana jest na subiektywizm: 2 bohaterów widzi z lodowatej pustyni palącą się Moskwę. 1 mówi, że to cesarz podpalił Moskwę, 2 - że pali się ona w wyniku walki. Obie są błędne: Moskwę podpalił car, żeby odciąć drogę do zapasów dla armii francuskiej. Autor nie wyjaśnia finału, bo ufa, że czytelnik zna podstawowe fakty historyczne; Weiser Dawidek Paweł Huelle
młodsi pisarze „olewają” historię, rezygnują z niej, np. Złoty pelikan, Haneman Chwina, Prawiek i inne czasy Tokarczuk
czym innym jest postmodernizm akademicki, a czym innym kulturowy
czym jest postmodernizm?
1 z wielu orientacji filozoficznych
zespół konwencji artystycznych
formacja kulturowa
wyznaczniki stylistyczne literatury postmodernistycznej:
eklektyzm - elementy sztuki wysokiej i masowej
operowanie kiczem, banałem, tandetą jako świadomą strategią
odrzucenie wymogów oryginalności (wg postmodernizmu jest ona powtórzeniem)
zgoda na mechanizmy rynkowe (pisarz nie jest wieszczem)
świadoma intertekstualność, gra z czytelnikiem
odrzucenie koncepcji zamkniętej struktury utworu (popularność sylw)
nostalgia jako dominująca kategoria estetyczna (modernizm - operowanie groteską i ironią)
Ad. 2. - spór o postmodernizm w PL
pierwsze głosy pojawiły się ok. początku lat 70. w środowisku związanym z czasopismem „Literatura na Świecie” - dyskutowało tylko małe środowisko
wielki boom nastąpił w latach 90. (m.in. koniec cenzury): dyskusja na łamach „Tekstów”, „Czasu Kultury” - postmodernizm jako rewolucja artystyczna
wg Uniłowskiego: rzeczywistość „za oknem” (np. plan Balcerowicza) okazuje się ważniejsza niż tradycja literacka
Bolecki, Polowanie na postmodernistów:
fundamentalna różnica między postmodernizmem a modernizmem dot. traktowania podmiotowości człowieka [BARDZO WAŻNE!!!]
modernistyczni pisarze, np. Gombrowicz, Schulz, Witkacy wciąż poszukują podmiotowości (Gombrowicz pyta, czy coś poza formą jest ważnego)
różnica między wiarą a nie- w istnienie podmiotu - w postmodernizmie człowiek jako idea przestał istnieć
postmodernizm w PL: ci którzy uważają się za postmodernistów są modernistami, np. Weiser Dawidek i jego pytanie: „Kim ja jestem?” jest pytaniem o tożsamość człowieka, o podmiot
postmodernizm jest diagnozą społeczeństwa postindustrialnego (np. Gombrowicz, Witkacy, Schulz tworzyli w społeczeństwie przemysłowym, społecznie uwarunkowanym)
Nasiłowska - w PL postmodernizm jako zjawisko jest szeroki, ale płytki
postmoderniści: Różewicz (żyjemy w świecie postludzkim, idea śmierci człowieka i kutlury, diagnoza społeczeństwa postindustrialnego), Andrzej Sosnowski (świat postrzegamy przez pryzmat świata popkulturowego, nie jesteśmy w stanie zidentyfikować podmiotu lirycznego)
3