Wprowadzenie do programu pracy wychowawczo – dydaktycznej z sześciolatkami początków nauki czytania jest odpowiedzią na spontaniczne zainteresowanie zapisem graficznym, z którym spotykają się na co dzień. Sześciolatek chętnie podejmuje próby czytania, ale tylko wtedy, gdy są one dla niego przyjemnością i radosnym przeżyciem, a nie nudnym mechanicznym rozpoznawaniem i składaniem liter.

Biorąc pod uwagę rozwój psychofizyczny dziecka 6 – letniego, jego możliwości i potrzeby, a także swoistość systemu pracy przedszkola i jego funkcje podstawowe należy pamiętać, że nauka czytania na tym etapie ma nieco inny charakter niż nauka czytania w szkole.

Organizując zatem zajęcia, w których występują elementy nauki czytania, należy pamiętać, aby zachować w nich przedszkolny charakter pracy, który jest systemem pracy całościowej. Zajęcia nie mogą być oparte na martwym przekazie i mechanicznym odbiorze. Powinny wynikać z zainteresowań wychowanków i ich wewnętrznej motywacji. Kształtowanie umiejętności czytania powinno łączyć się z tematyką wszystkich działów programowych

i z różnymi rodzajami działalności dziecięcej. Tylko taka forma nauki na tym poziomie jest poprawna i stanowi podstawowy element wszechstronnego rozwoju dziecka.

Dziecko sześcioletnie może i chce się uczyć, ale efekty w tym zakresie osiąga wtedy, gdy nauce towarzyszy radosna bardzo potrzebna zabawa. Dlatego tak ogromnie ważne jest zapewnienie wszystkim sześciolatkom warunków do zabaw charakterystycznych dla tego wieku. Tylko w atmosferze radosnej

i twórczej zabawy wyzwala się dobre samopoczucie dziecka, jego różnorodna aktywność i zainteresowanie kształtowaniem umiejętności czytania, wychodzenia naprzeciw poczynaniom nauczyciela i aktywnego uczestniczenia

w nich.

Zwracając uwagę na przewagę działalności zabawowej w wieku przedszkolnym nauczyciel musi wybrać i stosować właściwe metody pracy

w zakresie elementarnej nauki czytania.

Przez metodę rozumiemy systematycznie stosowany sposób postępowania nauczyciela, zmierzającego do zrealizowania ściśle określonego efektu. Ważne jest, aby zamierzony efekt, w tym przypadku przyswojenie umiejętności początkowego czytania, osiągnąć według wytyczonych celów z tego zakresu – tzn. szybko i skutecznie.

Naczelną metodą wykorzystywana w pracy dydaktyczno – wychowawczej z dziećmi sześcioletnimi jest metoda czynna polegająca na organizowaniu wielostronnego działania dziecka.

Wyróżniamy kilka odmian tej metody, które różni typ aktywności

i źródło jej motywacji. Do metod tych zaliczamy:

- metoda samodzielnych doświadczeń dziecka,

- metoda zadań stawianych mu do wykonania,

- metoda ćwiczeń utrwalających wcześniej nabyte umiejętności.

Omawiając metodę pracy nauczyciela z dzieckiem w wieku przedszkolnym w zakresie elementarnej nauki czytania należy wykorzystywać następujące propozycje działań wychowawczo – dydaktycznych:

1) Zabiegi o charakterze ogólnorozwojowym:

- wzbogacanie wiadomości dziecka o otaczającym świecie,

- wzbogacanie słownictwa dziecka,

- kształtowanie poprawnej wymowy,

- rozwijanie spostrzegawczości wzrokowej,

- rozwijanie wrażliwości słuchowej,

- rozwijanie koncentracji uwagi,

- kształtowanie i rozwijanie pamięci słuchowej i wzrokowej,

- rozwijanie sprawności manualnych.

2) Wzbudzanie zainteresowania dziecka książką i kształtowanie jego motywacji do samodzielnego czytania.

3) Podjęcie z dzieckiem próby globalnego odpoznawania wyrazów.

4) Kształtowanie umiejętności analizy i syntezy:

- słuchowej wyrazów (wyłącznie na materiale dźwiękowym)

- słuchowo – wzrokowej wyrazów (na materiale dźwiękowym

i literowym)

- wzrokowej wyrazów (na materiale literowym)

5) Doskonalenie sprawności ręki i umiejętności odtwarzania różnych form

i kształtów.

6)Wstępne ćwiczenia kształtujące technikę czytania prostych wyrazów, zdań, krótkich tekstów.

7) Kształtowanie umiejętności odtwarzania znaków literopodobnych.

8) Kształtowanie umiejętności czytania ze zrozumieniem, czytania krytycznego i twórczego.

Wyodrębnienie i uszeregowanie powyższych działań ułatwia nauczycielowi realizację celów z zakresu przygotowania dziecka

w wieku przedszkolnym do nauki czytania oraz ukierunkowuje jego działalność wychowawczo – dydaktyczną.

Konsekwencją zabiegów o charakterze ogólnorozwojowym powinno być wzbogacenie słownictwa i wiadomości dziecka o otaczającym świecie. Powyższe zajęcia powinny być wspomagane działalnością dziecka o charakterze manualnym jak: lepienie z plasteliny, wycinanie kształtów związanych z treścią książek i obserwacji przyrodniczych, malowanie, rysowanie, układanie klocków i tworzenie z nich określonych całości.

Wynikiem przedstawionych działań powinno być wyzwolenie zainteresowania słowem drukowanym, by tworzyć podstawy

do kształtowania motywacji dziecka do samodzielnego czytania. Realizacji tego zadania będzie służyło zorganizowanie przez nauczyciela „kącika książki” oraz kształtowanie umiejętności samodzielnego oglądania książek i odkładania ich na ustalone miejsce. Ważna sprawą jest stosowanie bardziej celowych metod prowadzania dziecka w świat literatury pięknej, a więc np.: poszukiwanie ilustracji odpowiednich do wybranego tematu, omawianie ich treści i związków między faktami, doskonalenie umiejętności uważnego słuchania tekstu mówionego

i słuchanego, zachęcanie do wypowiadania się na temat poznawanego utworu oraz podejmowanie prób przewidywania zakończenia akcji.

Dziecko, chociaż jeszcze nie potrafi czytać, stopniowo zaczyna rozpoznawać i zapamiętywać całościowo proste wyrazy w tekście. Jest to efekt obcowania z tekstem drukowanym oraz rozwoju spostrzegawczości i pamięci wzrokowej. Wskazane jest, aby nauczyciel stwarzał możliwości rozpoznawania i odszukiwania w tekście różnych prostych wyrazów poprzez odpowiednio dobrane ćwiczenia. Próby globalnego odpoznawania wyrazów będą wzbudzały u dzieci chęć do samodzielnego czytania, a równocześnie przyczynią się

do zainteresowania się głoską i literą.

Podstawę do wydzielania głosek w wyrazach stanowi odpowiedni poziom wrażliwości słuchowej. Dlatego tez niezmiernie ważną rolę spełniają działania nauczyciela, których celem jest uwrażliwienie dziecka na dźwięki mowy ludzkiej. Warunkiem efektywności działań w zakresie kształtowania u dziecka umiejętności analizy i syntezy słuchowej wyrazów jest atrakcyjność ćwiczeń, ich odpowiednie rozłożenie w czasie oraz odpowiedni dobór wyrazów do ćwiczeń (tzn. muszą być proste i łatwe pod względem budowy fonetycznej, a ich treść bliska i znana dziecku).

Kolejne działania wychowawczo – dydaktyczne sprowadzają się do kształtowania analizy i syntezy słuchowo – wzrokowej.

Chodzi tu o podporządkowanie każdej głosce jej odpowiednika graficznego – litery. Toteż ważne jest, aby nauczyciel w czasie ćwiczeń dobierał tylko takie wyrazy, których pisownia jest zgodna z budową fonetyczną. Dobór ten uwarunkowany jest faktem, iż na poziomie wychowania przedszkolnego nie wprowadzamy dwuznaków i zmiękczeń, samogłosek i liter: ó, ż, h. W ten sposób kształtowane są podstawy do opanowania języka pisanego.

W toku pracy wychowawczo – dydaktycznej nauczycielowi powinny bez przerwy towarzyszyć działania w zakresie doskonalenia sprawności ręki

i umiejętności odtwarzania kształtów przez dziecko. Sprawności i umiejętności te zdobywa dziecko poprzez rysowanie, malowanie, lepienie i wycinanie. Zadaniem nauczyciela jest, aby ta forma zajęć nie była zawsze ściśle określona

i zorganizowana ale była też realizowana przez dziecko w czasie przeznaczonym na samorzutne zabawy w trakcie podejmowania czynności plastycznych z własnej inicjatywy.

Od momentu, kiedy dzieci poznają kilka pierwszych liter

i zaczynają czytać tworzone z nich wyrazy, należy organizować zabawy

i zajęcia prowadzące do opanowania przez dziecko techniki czytania ze zrozumieniem. Środkiem ułatwiającym naukę czytania ze zrozumieniem są teksty ilustrowane. Pierwsze próby czytania nauczyciel podejmuje wspólnie

z dziećmi, zaczynając naukę w tym zakresie od odczytywania prostych podpisów pod obrazkami, bliskimi dzieciom pod względem treści i uprzednio omówionymi.

Wstępne ćwiczenia kształtujące technikę czytania wymagają różnicowania

i urozmaicania ich form. Powinny być realizowane na materiale z otaczającej rzeczywistości, bliskim zainteresowaniom dzieci, pobudzającym do mówienia.

Celem tych ćwiczeń powinno być opanowanie nowego dla dziecka sposobu poznawania rzeczywistości i zdobywania informacji.

Aby dziecko nauczyło się czytać, musi mieć okazję do wielokrotnego powtarzania tych samych czynności, czyli czytania wyrazów i tekstów

z poznanych liter. Kilkakrotne powtarzanie tego samego, powinno być realizowane w sposób ciekawy i działający na wyobraźnię dziecka.

Realizowane metody pracy z dzieckiem w wieku przedszkolnym

w zakresie elementarnej nauki czytania, zmierzają do tego, aby dzieci uczyły się przez działanie, przeżywanie i samodzielne poszukiwanie, aby „uczyły się

w czasie zabawy i bawiły się podczas nauki”.

Tylko systematyczne i konsekwentne stosowanie różnorodnych metod na poziomie wychowania przedszkolnego zapewni wszystkim sześciolatkom warunki do wielostronnej aktywności twórczej, przyśpieszy rozwój dziecka

i umożliwi podjęcie dalszej, coraz bardziej samodzielnej nauki w szkole.

Zabawy słuchowe. Odróżnianie nagranych dźwięków z otoczenia, dźwięków pojazdów, przyrody, instrumentów muzycznych itp

2. „Zgadnij czyj to głos?”- rozpoznawanie kolegów po głosie.

3. „Co robię?”- dziecko z zamkniętymi oczami odgaduje jakie czynności wykonywane przy użyciu różnych przedmiotów mogą wydawać określone dźwięki np. darcie gazety, przelewnie wody, stukanie łyżeczką o filiżankę itp. Musimy pamiętać, że dziecko może nie mieć doświadczeń słuchowych z określonymi dźwiękami, dlatego wcześniej możemy zaprezentować dźwięki wydawane przez poszczególne przedmioty.

4. Do ćwiczeń rozwijających słuch fonematyczny należą również ćwiczenia rytmizujące. Polegają one na odtwarzaniu usłyszanego rytmu. Można go wyklaskać, wytupać, ale można również odtworzyć za pomocą rysowania znaków graficznych.

   1„Wędkowanie”. Cel: rozwijanie słuchu fonematycznego dzieci, ćwiczenia w odpoznawaniu tego samego dźwięku w różnych pozycjach w słowie, rozwijanie analizy głoskowej. Pomoce: wędka z magnesem, obrazki z magnesami zawierające interesującą nas głoskę np s. Przebieg zabawy: podczas zabawy dzieci łowią kolejno za pomocą wędki słowa zawierające głoskę s. Dziecko bierze wędkę z magnesem i zaczyna „wędkować”. „Złowioną” rybkę pokazuje innym uczniom, którzy nagradzają oklaskami właściwy wybór. To samo dziecko, lub inne, nazywa przedmiot na obrazku i określa pozycję głoski s w tej nazwie.

   2. „Telewizor”. Cel: rozwijanie słuchu fonematycznego, rozwijanie syntezy i analizy głoskowej, zapobieganie dysleksji na tle zaburzeń słuchu fonematycznego, kształtowanie umiejętności czytania. Pomoce: kartoniki z wyrazami, obrazki, telewizor z kartonu. Liczba uczestników: dowolna. Przebieg zabawy: na ekranie telewizora ukrywa się słowo. Na tablicy wyeksponowane są obrazki w odpowiednim porządku, rozpoczynające się na każdą kolejną głoskę wchodzącą w skład ukrytego słowa słowa. Dziecko (dzieci) powinny z wyodrębnionych głosek utworzyć ukryte słowo. Jeśli dziecko prawidłowo nazwie słowo – ekran telewizora odsłania się i dzieci sprawdzają zgodność swojej odpowiedzi z ukrytym słowem. Na przykład: Ukryte słowo – rok Obrazki: rakieta, obraz, koń

3. „Kto gdzie mieszka?” Cel: rozwijanie umiejętności różnicowania głosek opozycyjnych w różnych pozycjach w słowie, rozwijanie słuchu fonematycznego, rozwijanie analizy i syntezy głoskowej, utrwalanie prawidłowej artykulacji głosek s i ś, rozwijanie umiejętności czytania. Pomoce: dwa domki z kartonu okienkami w trzech szeregach (piętrach), obrazki ze zwierzętami, kartoniki z podpisami obrazków. Liczba uczestników: dowolna; klasę można podzielić na dwie grupy. Przebieg zabawy: dwa domki z wypisanymi na dachach literami przyczepiamy do tablicy magnetycznej. Na stole układamy rzędem obrazki, na których przedstawione są zwierzęta. Dzieci podchodzą po kolei i przymocowują do domku te obrazki, w nazwie których jest głoska odpowiadająca literze na dachu. Na przykład: domki z literami s i ś. Układamy następujące obrazki: słoń, sarna, sowa, osa, pstrąg, borsuk, tygrys, pies, opos, lis, mors, świnia, ślimak, świerszcz, osioł, ośmiornica, łoś, gęś, ryś. Zanim dzieci rozpoczną klasyfikację obrazków należy je wszystkie nazwać. Zabawę można urozmaicić poprzez dodanie zadania lokowania zwierząt nie tylko w określonych domkach, ale i na określonych piętrach – na parterze mogą mieszkać zwierzęta, których nazwa rozpoczyna się na głoskę s (ś), na pierwszym piętrze te, których nazwa zawiera daną głoskę w śródgłosie, a na drugim te, których nazwa kończy się tą głoską. Wprowadzając ten element zabawy realizujemy dodatkowo cel rozwijania analizy głoskowej oraz odpoznawania tej samej głoski w różnych pozycjach w słowie. Po rozmieszczeniu zwierząt w ich mieszkaniach możemy zaproponować dzieciom przymocowanie do ich okien wizytówek, wykorzystując przygotowane kartoniki z podpisami. Dzieci podchodzą kolejno do domków i przymocowują podpisy przy obrazkach. Realizujemy wtedy dodatkowo cel doskonalenia umiejętności czytania.

4.„Łańcuch”. Cel: rozwijanie słuchu fonematycznego, rozwijanie umiejętności różnicowania dźwięków, rozwijanie analizy głoskowej. Pomoce: obrazki . Liczba uczestników: dowolna. Przebieg zabawy: na stole lub podłodze rozłożone są obrazki a na środku leży jeden, który będzie początkiem łańcucha. Dzieci dokładają kolejno obrazki w takim porządku, aby nazwa każdego kolejnego obrazka rozpoczynała się ostatnią głoską nazwy poprzedniego. W ten sposób obrazki utworzą łańcuch. Do zabawy można także wykorzystać wcześniej przygotowane plansze z obrazkami w ilości wystarczającej wszystkim dzieciom. W tym przypadku dzieci łączą na swoich planszach w określonym porządku obrazki przy pomocy strzałek, po czym kolejno nazywają elementy łańcucha.

5. „Ułóż kwiatek” Cel: rozwijanie umiejętności różnicowania głosek, rozwijanie słuchu fonematycznego, rozwijanie analizy i syntezy słuchowej uczniów. Pomoce: kartonowe kółka uczestników z wypisanymi literami, kartonowe„płatki” kwiatka z obrazkami. Liczba uczestników: dowolna; klasę można podzielić na dwie grupy. Przebieg zabawy: na stole leży „środek” kwiatka, na którym jest napisana litera (na przykład s). Obok w szeregu leżą „płatki” z obrazkami, w nazwie których znajdują się głoski s, sz, z, c. Dziecko powinno wybrać spośród płatków te, których nazwy zawierają głoskę s. Jeśli podzielimy klasę na dwie grupy to należy wykorzystać dwa „środki” kwiatków z różnymi literami.