BIOGRAFIA
Michaił Wasilijewicz Łomonosow ur. 8 (19) listopada 1711 r. w Denisówce (potem Łomonosowo) koło Archangielska, zmarł 4 (15) kwietnia 1765 r. w Petersburgu. Był rosyjskim przyrodnikiem, filozofem, filologiem i poetą, a także profesorem chemii Uniwersytetu w Petersburgu, współzałożycielem Uniwersytetu w Moskwie, członkiem Szwedzkiej Akademii Nauk i Bolońskiej Akademii Nauk. Prowadził badania w zakresie fizyki, chemii, metalurgii, meteorologii, geografii, historii, filozofii, biologii, astronomii, prawa i filologii.
Łomonosow był synem zamożnego chłopa państwowego, trudniącego się rybactwem i handlem. Od jednego z sąsiadów nauczył się czytać, a do jego pierwszych lektur należał „Psałterz rymowany” Symeona Potockiego. Nie został przyjęty do szkoły w Chołmogorach. Udał się do Moskwy (1730), gdzie zataił swe pochodzenie i kształcił się w Akademii Słowiańsko-Grecko-Łacińskiej, następnie zaś z grupą najzdolniejszych słuchaczy został skierowany (1736) na dalsze studia do Akademii Nauk w Petersburgu, a stamtąd na uczelnie niemieckie (Marburg, Fryburg), gdzie prócz nauk ścisłych poznawał filozofię i filologię. Po powrocie do kraju pracował w Akademii Nauk, najpierw jako adiunkt (od 1742), potem objął stanowisko profesora chemii (od 1745r.). Dzięki jego staraniom w 1748 roku przy Akademii Nauk powstało nowoczesne, doskonale wyposażone chemiczne laboratorium badawcze, a w 1755r. z jego inicjatywy utworzono Uniwersytet w Moskwie. Łomonosow był promotorem utalentowanych ojczystych uczonych (w tym czasie w Akademii Nauk prym wiedli niemieccy profesorowie i uczeni). Jego uczniami byli przyszli filolodzy Nikołaj Popowski i Anton Barsow, przyrodnicy Iwan Lepiechin i Nikołaj Ozierieckij, etnograf Wasilij Zujew, astronom Pietr Inochodcew, chemik Nikita Sokołow.
Poraża wielokierunkowość zainteresowań Łomonosowa. Doświadczalne udowodnił prawo zachowania się masy, zajmował się teorią cząsteczek, zapoczątkował nową gałąź wiedzy - chemię fizyczną, badał zjawiska związane z elektrycznością atmosferyczną, kierował budową fabryki produkującej szkło kolorowe - smalt, sam wytworzył kilka mozaikowych portretów i panno (płaszczyzna dekoracyjna lub dekorowana), pierwszy zaczął mówić o możliwości żeglugi po Oceanie Arktycznym (najmniejszy i najpłytszy ocena na Ziemi, rozciąga się wokół Bieguna Płn. w Arktyce). Łomonosow stosował zasadę, że „każdy chemik winien być zarazem teoretykiem i praktykiem” i dlatego najpierw przeprowadzał próby w laboratorium, a następnie budował huty szkła, garbarnie, kopalnie rud, piece hutnicze, prochownie, gdzie wykorzystywał wyniki swoich doświadczeń. Miał również i inne zainteresowania. Kierował pracami kartograficznymi, pisał podręczniki, organizował szkolnictwo. Był „Piotrem Wielkim rosyjskiego piśmiennictwa/literatury” (słowa rosyjskiego krytyka, pisarza i publicysty Wissariona Bielinskiego).
Zasługą Łomonosowa jest doprowadzenie do końca zapoczątkowanej przez Triediakowskiego reformy wersyfikacji i stworzenie odpowiadającego strukturze fonetycznej języka rosyjskiego sylabotonicznego systemu wierszowania. Przestudiowawszy podczas pobytu za granicą „Nowy a krótki sposób składania wierszy rosyjskich” Łomonosow posłał do Akademii Nauk traktat zatytułowany „List o regułach rymotwórstwa rosyjskiego”, w którym ostatecznie zerwał z sylabizmem, rozszerzając zasadę sylabotonizmu (zastosowaną przez Triediakowskiego tylko do jedenasto- i trzynastozgłoskowca) także na wiersze krótkie, prócz tego wprowadził do wiersza jamby i stopy trzysylabowe (daktyle i anapesty - stopy wierszowane złożone z trzech sylab - w anapeście akcent pada na końcu, a w daktylu na poczatku) oraz wyraźnie sprzeciwił się zakazowi przeplatania rymów męskich i żeńskich.
Łomonosow zapoczątkował normalizację języka literackiego, w którym w pierwszej połowie XVIII w. panował chaos wynikający z pomieszania wyrazów, form i konstrukcji składniowych żywego języka rosyjskiego z niezróżnicowaną stylistycznie archaiczną cerkiewnosłowiańszczyzną i wielka liczbą barbaryzmów, które wraz z nowymi pojęciami wtargnęły do Rosji z Zachodu. Za punkt wyjścia swej reformy stylistycznej, która miała decydujący wpływ na kierunek rozwoju rosyjskiego języka literackiego XVIII w., przyjął Łomonosow tradycyjną, stworzoną przez starożytnych retoryków, wykładaną w szkołach Teorię Trzech Stylów, wkładając w nią nową treść, polegającą na ścisłym rozgraniczeniu elementów językowych rosyjskich i cerkiewnosłowiańskich oraz na nadaniu tym ostatnim określonej funkcji stylistycznej. Zasady te ukazały się w „Przedmowie o pożytku ksiąg cerkiewnych w języku rosyjskim” w 1757r. Łomonosow wyróżnia w języku rosyjskim trzy kategorie wyrazów:
wyrazy wspólne dla języka rosyjskiego i cerkiewnosłowiańskiego - bog, sława, ruka, poczitaju;
wyrazy cerkiewnosłowiańskie - używane rzadko, ale zrozumiałe dla ludzi piśmiennych ówczesnej Rosji - otwierzaju, gospodiesz, nasażdiennyj, wzywaju, za wyjątkiem przestarzałych i nie będących w użyciu, np. obawaju (oczarowuję), riasny (naszyjnik), owogda (niekiedy), swienie (oprócz);
wyrazy żywego języka rosyjskiego, których nie zna cerkiewnosłowiańszczyzna - goworju, ruczej, kotoryj, poka, lisz.
Odpowiednio do nich Łomonosow wyróżnia trzy style:
styl wysoki - składa się z wyrazów I i II kategorii, tzn. nie można w nim używać wyrazów żywego języka rosyjskiego nieznanych cerkiewnosłowiańszczyźnie;
styl średni - składa się z wyrazów I i III kategorii, tzn. używanych w języku rosyjskim, do których z umiarem można dodawać wyrazy z kategorii II;
styl niski - wyklucza całkowicie wyrazy II kategorii, dopuszcza natomiast wyrazy „niskie i gminne”, których należy używać ostrożnie, „po rozważeniu potrzeby”.
Zgodnie z zasadami poetyki klasycystycznej Łomonosow wiąże style z hierarchią gatunków literackich i tak:
styl wysoki służy do pisania poematów bohaterskich, ód i uroczystych mów „traktujących o ważnych sprawach”
styl średni używany jest przy pisaniu sztuk teatralnych, listów poetyckich, satyr, eklogii - drobne utwór poetyckie o charakterze sielanki pasterskiej, pastorałka, idylla, bukolika, i elegii - utwór liryczny o treści poważnej, refleksyjny, utrzymany w tonie smutnego rozpamiętywania, rozważania lub skargi, oraz utworów prozaicznych traktujących o „wiekopomnych czynach”, „szlachetnych naukach”;
styl niski wykorzystuje się do tworzenia komedii, epigramów, pieśni; z kolei prozą pisać można listy do przyjaciół i opisy „powszednich spraw”.
System stworzony przez Łomonosowa stanowi jeden z najważniejszych etapów w procesie kształtowania się rosyjskiego języka literackiego. Został przyjęty bez sprzeciwu, jako norma obowiązująca. Najbardziej znaczącymi pracami filologicznymi Łomonosowa są „Krótki podręcznik retoryki” (Kratkoje rukawodstwo k krasnorjeciju, 1748) i „Gramatyka rosyjska” (Rossijskaja gramatika, 1755)
Najważniejszym wyrazem talentu Łomonosowa były jego ody, którym to w głównej mierze zawdzięcza poeta swą sławę u współczesnych. Ody Łomonosowa cechuje tematyka obywatelska, państwowa, filozoficzna, zupełnie obce są w nich motywy intymne, osobiste.
Najjaskrawszym przykładem powyższego jest oda „Rozmowa z Anakreontem” [«Разговор с Анакреоном» 1756 - 1761].
Anakreont z Teos żyjący w VI w. p.n.e. to liryczny poeta grecki, który był piewcą wina i miłości, bawił swoimi utworami możnych władców. Jego wiersze, wykwintne i melodyjne, znalazły wielu naśladowców wśród poetów doby aleksandryjskiej i rzymskiej, a także poetów nowożytnych. Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk określający poetycki utwór, którego głównym tematem jest pochwała zabawy, wina, biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali J. Kochanowski, J. Morsztyn, A. Naruszewicz. W utworach Anakreonta pojawia się często motyw miłości, symbolizowanej przez Erosa oraz motyw walki z bożkiem miłości.
„Rozmowa z Anakreontem” składa się z czterech par wierszy. Łomonosow przetłumaczył ody I, XXII, XI i XXVIII Anakreonta i do każdej z nich napisał poetycką odpowiedź, tworząc w ten sposób poetycki cykl zatytułowany „Rozmowy z Anakreontem”. Spojrzenia Łomonosowa czasem zgadzają się z myślami Anakreonta, czasem są rozbieżne, przez co „Rozmowa” przechodzi w polemikę. Łomonosow bardzo dobrze przemyślał kompozycję tej suity - wybrał i rozlokował ody w taki sposób, by w swoich odpowiedziach miał możliwość rozwinięcia własnych poglądów i po bezpośredniej polemice z greckim poetą mógł umocnić swoje idee.
W pierwszej parze wierszy wyłonione zostaje zagadnienie dotyczące wyboru przedmiotu/podmiotu, który godny byłby opiewania. Anakreont pisze o tym, że śpiewać/sławić powinien czyny greckich bohaterów z Troi i Kadmie (legendarny założyciel Teb - Kadmei), wyczynach Herkulesa, lecz gęśle jego rozkazują mu miłość sławić i za każdym razem wraca do pieśni miłosnych.
Мне петь было о Трое, //О Кадме мне бы петь, // Да гусли мне в покое // Любовь велят звенеть...
Łomonosow wyraziście i ostro rozdziela prywatne życie poety i jego twórczość poetycką - poecie znajome są radości miłosne, lecz w wierszach on może wychwalać tylko heroiczne wyczyny.
Хоть нежности сердечной // В любви я не лишен, // Героев славой вечной // Я больше восхищен.
W drugiej odsłonie pary wierszy hedonistyczne spojrzenia Anakreonta (mówi o tym, że życie ludzkie jest krótkie i nie warto zabiegać o gromadzenie skarbów, rzeczy materialnych, ponieważ nimi od śmierci wykupić się nie da) zderzają się z naukami starorzymskiego stoika - Seneki, wzywającego do odrzucenia radości życia, gardzenia nimi i tym samym zapobiegawczo przygotowywać się zawczasu do strat i niewygód, jakie ze sobą niesie. Łomonosowowi nie podobają się surowe zasady Seneki i przyjmuje się, że właśnie w tej kwestii oddaje rację Anakreontowi:
Возьмите прочь Сенеку, // Он правила сложил // Не в силу человеку, // И кто по оным жил?
Odpowiedź Łomonosowa, którą traktuje się jako oddanie szacunku Anakreontowi i w jego osobie wszystkim, których poczynania/działania były tożsame z tym, co głosili, czyli do tych, których słowa nie były rozbieżne w stosunku do czynów, w istocie brzmi ironicznie. On nazywa Anakreonta „wielkim filozofem” za miłość do śpiewu i tańca, za kierowanie się własnymi zasadami, które pozwalają na branie z życia tylko radość, i w finale woła:
Возьмите прочь Сенеку, // Он правила сложил // Не в силу человеку, // И кто по оным жил?
W trzeciej odzie Anakreont pisze o tym, że okrążą go rój swawolnych dziewcząt, które dają mu do ręki lustro, by mógł zobaczyć, jak jest starym człowiekiem, mówią «Смотри, ты лыс и сед». Te stwierdzenia Anakreonta nie peszą - zapewnia, że starość nie stanowi przeszkody dla czerpania z życia pełnymi garściami.
Лишь в том могу божиться, (zaklinać się, przysięgać na Boga) // Что должен старичок // Тем больше веселиться, // Чем ближе видит рок. (zły los, fatum)
Łomonosow w swojej ripoście ponownie ucieka się do porównania. Tym razem przeciwstawia poglądom Anakreonta poglądy republikanina - Katona, który po zwycięstwie Cezara popełnił samobójstwo (śmiertelnie ugodził się kindżałem), chcą pokazać w ten sposób swoją ideologiczną przynależność do obozu republikanów. Łomonosow uściśla i pogłębia swój stosunek do poglądów Anakreonta. Przyjmując umiłowanie życia greckiego poety zarazem z jawną dezaprobatą pisze o jego bezmyślnym egoizmie. Jak surowy wyrok brzmią słowa, którymi zwraca się do Anakreonta: «Ты век в забавах жил и взял свое с собой». Zdecydowanie bardziej imponują Łomonosowowi obywatelskie cnoty Katonam i jego bezgraniczne oddanie interesom Rzymu. Jednakże samobójstwo Katona nie wywołują u Łomonosowa współczucia: «Его угрюмством в Рим не возвращен покой». Dlatego nie oddaje palmy pierwszeństwa ani Anakreontowi ani Katonowi:
Несходства чудны вдруг и сходства понял я, // Умнее кто из вас, другой будь в том судья.
Anakreont, Seneka Młodszy, Katon - wszystkie te historyczne przykłady i etyczne koncepcje potrzebne były Łomonosowowi dlatego, żeby w ostatnie, czwartej parze wierszy na koniec objawić swoje własne poglądy dotyczące obowiązków człowieka i obywatela. Obydwaj poeci zwracają się do sławnego greckiego artysty malarza - Apellesa, z prośbą o namalowanie portretów ich ukochanych. Anakreont chciałby zobaczyć na obrazie ścisłe podobieństwo do jego ukochanej ze wszystkimi jej wdziękami, dlatego z pieczołowitą starannością wylicza jej przymioty:
Дай из роз в лицо ей крови
И, как снег, представь белу,
Проведи дугами брови
По высокому челу...
Надевай же платье ало
И не тщись всю грудь закрыть,
Чтоб, ее увидев мало,
И о прочем рассудить.
W odpowiedzi Łomonosow prosi Apellesa o namalowanie portretu nie kochanki, a matki, którą w następnej strofie nazywa Rosją:
О мастер в живопистве первой,
Ты первой в нашей стороне...
Изобрази Россию мне.
W opisie Łomonosowa nie występują atuty zewnętrznej urody, lecz jakości duchowe:
Изобрази ей возраст зрелый
И вид в довольствии веселый,
Отрады ясность по челу
И вознесенную главу.
Z portretu kobiety doświadczonej, mądrej, zdrowej i silnej powstaje alegoryczny portret Rosji. Każdy szczegół opisu tego majestatycznego obrazu posiada szczególny sens i tak: kędzierzawe włosy oznaczają dziarskość/rześkość, wygięte w łuk brwi - pokój, jaki nastąpił po wojennych trudach i troskach, pełne życia usta - potęgę konwersacji/pertraktacji/rozmów, dojrzały wiek - duchowe bogactwo ojczyzny. Spersonifikowana Rosja otrzymuje atrybuty władzy carskiej - purpurę, berło i koronę. Rosja dla Łomonosowa jawi się potężnym państwem, mogącym dać światu mądre prawa i zakończyć spory. Utwór nasycony jest antywojennymi ideami. Monumentalność stworzonego portretu rozwiązała spór z Anakreontem na rzecz poezji ogólnonarodowej, a zarazem obnażyła główny temat/cel poetyckiej twórczości Łomonosowa - rozsławienie Rosji.
Великая промолви Мать
И повели войнам престать. (aluzja do wojny siedmioletniej 1756 - 1763)
Charakterystyczne jest to, ze Łomonosow czwartą odpowiedź napisał czterostopowym jambem (jamby są dwustopowe ), którym układał swoje ody. Żądania prezentowane przez Łomonosowa w stosunku do ojczystej poezji urzeczywistniły się przede wszystkim w jego własnej praktyce poetyckiej, a przede wszystkim w odach.
Łomonosow prezentuje postawę zwolennika poezji zaangażowanej, obywatelskiej, głoszącej chwałę wielkich bohaterów narodowych. Ody Łomonosowa dzielą się na panegiryczne i religijne. Od czasów odrodzenia ody panegiryczne sławiące monarchów stanowiły część europejskiej etykiety dworskiej. Akademia Nauk zlecała pisanie Łomonosowowi ód związanych z różnymi okazjami życia dworskiego lub wydarzeniami o znaczeniu ogólnopaństwowym (opiewano traktaty pokojowe, zwycięstwa etc). Do tego rodzaju ód należy «Ода на день восшествия на Всероссийский престол Ее Величества Государыни Императрицы Елизаветы Петровны, ноября 25 дня, 1747 года»
Kompozycja ody, zgodnie z założeniami klasycyzmu, odznacza się logiczną zwięzłością. Każdy z podstawowych tematów otrzymuje swoje uzasadnienie i szczegółowe rozwinięcie, każda nowa myśl jest logicznym ciągiem poprzedniej. Jak każda uroczysta oda epoki klasycyzmu zaczyna się majestatycznym rozsławieniem świata:
Царей и царств земных отрада, // Возлюбленная тишина, // Блаженство сел, градов ограда, // Коль ты полезна и красна!
Dalej poeta wychwala Elżbietę Pietrowną, która zapewniła rozwój/rozkwit kraju dzięki zapewnieniu mu pokoju - za jej panowania zakończyły się wojny, które Rosja prowadziła wiele lat.
Когда на трон она вступила, // Как Высший подал ей венец, // Тебя в Россию возвратила, // Войне поставила конец.
Sławetne czyny Elżbiety przypominają autorowi o jej ojcu - Piotrze I, którego następczynię wyobrażał sobie nową carycą:
Послал в Россию Человека, // Каков неслыхан был от века. // Сквозь все препятства он вознес // Главу, победами венчанну, // Россию, варварством попранну, // С собой возвысил до небес.
Dla Łomonosowa Piotr I był wielkim reformatorem, monarchą oświeconym i genialnym wodzem - oryginalnym bohaterem narodowym. Opowiadając o nim poeta posługuje się personifikacją/uosobieniami związanymi z mitologią grecką (Mars i Neptun). Taka obrazowość wraz z szerokim zastosowaniem słowianizmów, pytań retorycznych, wykrzyknień i apeli świadczy o wysokim stylu ody, odpowiednim do podmiotu, który jest w niej sławiony. Szczególnie widoczne jest to w opisie Piotra I , jego wojennych zwycięstw, które umocniły potęgę Rosji:
В полях кровавых марс страшился, // Свой меч в Петровых зря руках, // И с трепетом Нептун чудился, // Взирая на Российский флаг.
Dla Łomonosowa Piotr I jest wielkim założycielem północnej stolicy, która stworzyła dla Rosji nowe drogi rozwoju:
В стенах внезапно укрепленна // И зданьями окружения, // Сомненная Нева река: // «Или я ныне позабылась // И с онаго пути склонилась, // Которым прежде я текла?»
Całkowicie logicznym następstwem tego opisu jest przedstawienie tego, co działo się przy Piotrze I:
...божественны науки // Чрез горы, реки и моря, // В Россию простирали руки...
Kończąc opowiadanie o Piotrze I opisem jego tragicznego zgonu, Łomonosow przechodzi do następnej części utworu - ponownie zwraca się do współczesności i wyraża nadzieję, że Elżbieta będzie kontynuować tradycje ojca, będzie iść jego śladem, a więc kultywować naukę, działać na rzecz umocnienia i rozkwitu Rosji. Chce postrzegać Elżbietę w roli wykształconej carycy, troszczącej się o dobro ojczyzny, w dalszej części proponując jej osobliwy „program działań”, który powinien zapewnić dalszy rozwój kraju. Wzywa Elżbietę do bycia opiekunką oświaty, nauk i rzemiosła. Łomonosow pokazuje, że kraj, w którym ona panuje, jest zdumiewająco piękny i posiada liczne bogactwa naturalne:
Воззри на горы превысоки, // Воззри в поля твои широки, // Где Волга, Днепр, где Обь течет; // Богатство, в оных потаенно, // Наукой будет откровенно, // Что щедростью твоей цветет.
W kolejnych strofach autor ukazuje oczom czytelnika wspaniały pejzaż ogromnego mocarstwa, okalanego morzami i oceanami, rozpościerającego się od dalekiej Północy, przez góry Ural - «верьхи Рифейски», przestworza syberyjskiej tajgi do Dalekiego Wschodu i rzeki Amur, która «в зеленых берегах крутится». Ukazując ten krajobraz stwierdza, że kraju takiego nie można zostawić w ciemnocie i ignorancji. Dla opanowania bogactw naturalnych mocarstwa potrzebni są wykształceni ludzie, dlatego wzywa:
О, вы, которых ожидает
Отечество от недр своих,
И видеть таковых желает,
Каких зовет от стран чужих!
Дерзайте, ныне ободренны,
Реченьем вашим показать,
Что может собственных Платонов
И быстрых разумом Невтонов
Российская земля рождать.
Taka logika rozwinięcia myśli poetycznej umożliwia autorowi zakończyć swój utwór nie tylko tradycyjnym dla ody wysławieniem/wychwaleniem Elżbiety, ale też swoistym hymnem ku chwale nauki:
Науки юношей питают.
Отраду старым подают,
В счастливой жизни украшают,
В несчастный случай берегу!,
В домашних трудностях утеха
И в дальних странствах не помеха.
Науки пользуют везде, —
Среди народов и в пустыне,
В градском шуму и наедине,
В покое сладки и в труде.
Autor zaznacza, że Rosja wydała wielkich uczonych „... может собственных Платонов // И быстрых разумом Невтонов // Российская земля рождать.
Praktycznie każda oda pisana na czyjąś cześć skonstruowana jest w oparciu o analogiczny szablon: zachwyt poety, apostrofa do muz, obraz szczęśliwego życia Rosjan, pochwała aktualnie panującego monarchy, wizja potęgi i wielkości kraju tryumfującego nad wrogami zewnętrznymi. W głoszące - często w superlatywach do granic absurdu - chwałę Elżbieta Pietrowny czy Katarzyny II, ody autor wplatał własne idee - stały się one swoistym miejsce propagandowym dla głoszonych przez Łomonosowa poglądów. Można w nich znaleźć patriotyczny podziw dla rosnącego w siłę imperium, wiarę w przyszłość Rosji, entuzjastyczny kult do Piotra I (dla Łomonosowa ideał oświeconego absolutyzmu), pochwałę nauki połączoną z jej krzewieniem w kraju, praktyczne uwagi na temat eksploatacji bogactw naturalnych.
Naukowe zainteresowania Łomonosowa były ściśle związane z jego praktyczną działalnością naukową - dowodem tego są utwory «Письмо о пользе стекла» oraz «Утреннее» и «Вечернее размышление о Божием величестве». Szczyt artyzmu osiąga Łomonosow w odach religijnych (sam nazywał „duchownymi”), w których poza formą inspirowaną przez Psalmy Dawida i Psałterz rymowany Symeona Potockiego, nie znajdziemy elementów kościelnych, prawosławnych, religijności, lecz typową dla Oświecenia deistyczną koncepcję Boga przejawiającego się w prawach rządzących przyrodą. Podwalinami utworów «Утреннее» и «Вечернее размышление о Божием величестве» były hipotezy naukowe Łomonosowa. W pierwszym utworze znalazł się natchniony opis budowy słońca, w drugi (1743) - opisane zostało zjawisko zorzy polarnej. Intencją ody «Вечернее размышление о Божием величестве» jest obrona światopoglądu naukowego, a w szczególności systemu heliocentrycznego. W odzie tej Łomonosow pisze o nieskończoności wszechświata, w której człowiek wygląda jak ziarnko piasku w bezdennym oceanie. Zadaje ironiczne pytania odnoszące się do mało przekonujących teorii uczonych na temat powstawania zorzy polarnej:
Как может быть, чтоб мерзлый пар // Среди зимы рождал пожар? - Christian Wolf - nauczyciel Łomonosowa postawił hipotezę, że przyczyn powstania zorzy polarnej należy szukać w powstających we wnętrzu ziemi procesach wyparowań saletrowych i siarczanych i potem płonących na niebie.
Иль тучных гор верхи горят - po mającej miejsce 17 marca 1716 r. zorzy polarnej grupa uczonych wystąpiła z hipotezą, że zorza to nic innego, jak odbicie ogi islandzkiego wulkanu Hekla w morskich północnych lodach przy ich przemieszczaniu się.
Dla współczesnych mu czytelników, którzy swoje poglądy opierali na Piśmie Świętym, postrzegając Ziemię w kategoriach centrum świata, utwór był niemałym zaskoczeniem. Łomonosow porusza nawet kwestie dotyczące życia na innych planetach:
Łomonosow wysunął hipotezę, w której siłą sprawczą przy powstawaniu zjawiska zorzy polarnej staje się elektryczność/wyładowania elektryczne w atmosferze, która została potwierdzona w końcu XIX w.:
W odzie tej odnaleźć można nawiązania do filozofii Leibnitza, który głosił optymistyczny pogląd na świat, jako harmonijny zespół substancji rozwijających się wedle stałych praw.