Jak skonstruować ankietę w procesie ewaluacji?

Opracowała: Jolanta Smuniewska, st. wizytator KO w Warszawie, nauczyciel akademicki WSSE w Gdańsku

Ankieta jest zestawem pytań, na które odpowiadają respondenci w czasie przeprowadzania wywiadu pisemnego. Ankieta służy do tego, by zapisywać odpowiedzi w celu zebrania informacji - faktów - opinii, tzw. surowych danych, które pomagają weryfikować hipotezy, czyli założenia badawcze.

Funkcje ankiety:

           - pozwala na prowadzenie wywiadu w zaplanowanym kierunku zebrania danych,
           - ułatwia prowadzenie dialogu przez nadanie mu kształtu i struktury,
           - jest inną formą zebrania informacji,
           - wymusza dyscyplinę w zakresie ustalonej logicznej całości,
           - nie pozwala na fałszowanie danych,
           - pozwala na szybkie zebranie danych w krótkim czasie,
           - ułatwia wyciąganie wniosków.

Etapy konstruowania ankiety:

           - Postawienie problemu;
           - Formułowanie pytań;
           - Ułożenie instrukcji;
           - Badania próbne;
           - Przygotowanie ostatecznej wersji ankiety.

Ad1 Postawienie problemu - Przed doborem pytań należy w pierwszej kolejności wyznaczyć cel zamierzonych badań. Powinien on  dotyczyć informacji o preferencjach badanych osób. W przypadku uczniów powinien odnosić się do zainteresowań, upodobań, planów życiowych, zawodowych, różnic społecznych, warunków życia, poglądów, opinii, uwag. Informacje, które się zdobędzie,  stanowią realizację podstawowego celu, czyli określają główny problem, który planuje się rozwiązać.
Ad 2 Formułowanie pytań - Sformułowanie pytań w ankiecie jest zasadne, jeśli dany problem został sprecyzowany i adekwatnie uszczegółowiony. Nie powinno się formułować pytań zbyt ogólnikowych i wieloznacznych. Pytania powinny być proste. Pomocą przy formułowaniu pytań mogą być badania pilotażowe - wstępne, które polegają na stawianiu pytań otwartych. Uzyskane na nie odpowiedzi są podstawą przygotowania pytań zasadniczych. Oprócz badań związanych z problematyką można wprowadzić pytania o osobę badaną: wiek, płeć itp., wtedy, gdy te informacje są nam potrzebne.
Ad 3Ułożenie instrukcji - W instrukcji przygotowujemy wyjaśnienia wstępne, poprzedzające odpowiedzi osób badanych na postawione im pytania, mogą być tam również informacje zawierające gwarancję pełnej anonimowości, zachęcające do szczerej wypowiedzi. Instrukcja może zawierać też informacje, kto przeprowadza badania, jaki jest cel tych badań, jak należy odpowiadać na poszczególne pytania.
Ad 4 Badania próbne - Są rodzajem badań kontrolnych, które dają potwierdzenie, że skonstruowane pytania stanowią zobiektywizowane narzędzie badań, czyli zamieszczone w ankiecie pytania są jasne i jednakowo rozumiane, czy też tego, że instrukcja umożliwia udzielanie poprawnych odpowiedzi. Badania próbne przeprowadza się na niewielkiej grupie osób z tego samego środowiska, z którego wywodzą się osoby objęte badaniem zasadniczym.
Ad 5 Przygotowanie ostatecznej wersji ankiety - Przygotowanie ostatecznej wersji ma miejsce przy oparciu się na analizie wyników otrzymanych badań próbnych.

Każdej ankiecie stawia się wymagania, które dotyczą:

            a) celowości badanych zagadnień,
            b) odpowiedniej formy i treści pytań,
            c) prawidłowej kolejności pytań,
            d) właściwego sposobu przeprowadzenia badań,
            e) krytycznej oceny zebranego materiału.

Celowość badanych zagadnień: badający zdaje sobie sprawę, dlaczego je wybrał, a w szczególności, w jakim stopniu i zakresie mogą przyczynić się one do rozwiązania badanego problemu.
Odpowiednia forma i treść pytań związana jest z komunikatywnością, czyli zapewnieniem wzajemnego porozumienia między badającym a badanym.

Pytania powinny:

           - zostać sformułowane w sposób całkowicie zrozumiały dla osób badanych,
           - być niezbyt trudne,
           - nie sugerować odpowiedzi,
           - być związane z zasadniczą problematyką,
           - zostać wyrażone w grzecznościowej formie,
           - dawać respondentom możliwość wypowiedzenia się na dany temat.

Prawidłowa kolejność pytań: na początku zadajemy pytania najbardziej ogólne, dotyczące danego zagadnienia, a następnie pytania coraz bardziej zawężające zakres badanego problemu. Przy szeregowaniu pytań stosujemy stopniowanie trudności, poczynając od łatwych, a kończąc na trudnych. Na koniec możemy sformułować pytanie otwarte, niezwiązane z poruszanym problemem, ale umożliwiające respondentowi wypowiedzenie się na temat intrygującego go problemu.
Właściwy sposób przeprowadzenia badań: jest to wymaganie odnoszące się często do technicznej i organizacyjnej procedury zebrania materiału badawczego za pomocą ankiet; dotyczy: starannego wydrukowania ankiet, rozdania ich, podania instrukcji. Pamiętajmy o poprawności językowej i ortograficznej.
Krytyczna ocena zebranego materiału - Zebrany materiał stanowi interpretację ilościową, jak i jakościową, ze szczególnym uwzględnieniem psychologicznej analizy. Wnioski, jakie wypływają z ankiet, należy traktować jako twierdzenia hipotetyczne, wymagające dalszej weryfikacji. Pamiętajmy, są to tylko opinie badanych osób, niekoniecznie zgodne z rzeczywistością i zawiera się w nich nie zawsze poprawna ocena danej sytuacji.

---