Tematy zajęć z HME:
Jaką rolę spełniają w życiu społeczno-ekonomicznym, politycznym ideologie, doktryny, program polityczny
Jakie są kryteria klasyfikacji współczesnych ideologii i doktryn
Merkantylizm
Kameralizm w Europie Środkowo - Wsch.
Fizjokratyzm
Liberalizm
Klasyczna szkoła angielska
Konserwatyzm
Socjalizm i marksizm
Źródła współczesnej chadecji
Ruch socjaldemokratyczny
Keynesizm. Neokeynesizm
Państwo dobrobytu.
Współczesne teorie ekonomiczne.
Współczesne teorie ekonomiczne na temat roli państwa w gospodarce.
Literatura:
Bartkowiak „Historia myśli ekonomicznej”
Olszewski „Historia doktryn prawnych i politycznych”
Tokarczyk „Współczesne doktryny polityczne”
Polecane strony:
http://www.nbportal.pl/pl/np/zbiory-wiedzy/historia - super wszystko opracowane
IDEOLOGIA I DOKTRYNY
Ideologia - definicja pojęcia oraz funkcje:
Ideologia to system idei i przekonań odwołujących się do systemu wartości, która wpływa na życie polityczne
Ideologia to całokształt i ogół poglądów na temat funkcjonowania struktur państwa i społeczeństwa (zachowanie społeczne, wyznania wartości)
Ideologia to zbiór idei i poglądów i przekonań opisujących rzeczywistość oraz zawierają jej ocenę i zasady postępujących grup, ruchów społecznych i partii politycznych.
Ideologia tworzy obraz świata istniejącego i prezentuje wizję przyszłości (bardzo ważna jako osobna dziedzina)
Ideologia to usystematyzowany zbiór poglądów, który jest wyrazem interesów jakiejś grupy społecznej stanowiący zespół dyrektyw działania zmierzających do utrwalenia lub zmiany określonych stosunków społecznych (E. Zieliński)
Ideologia określa cele i wartości, które mają uzasadnić działania politycznego. Nie zawiera wskazań teoretycznych i praktycznych jak osiągnąć cel to bowiem znajdują się w doktrynach i programach politycznych.
Ideologia jako zjawisko społeczne oznacza to:
Podobnie jak inne zjawiska ze sfery świadomości, że ideologia jest produktem rozwoju społeczeństw ludzkich ich praktyk.
Poszczególne ideologie są wyrazem świadomości i interesów wielkich grup społecznych, przede wszystkim klas społecznych. Dlatego każda ideologia w dotychczasowym biegu dziejów była i jest ideologią klasową
Za ideologię należy uznawać tylko taki system poglądów, który wyraża interesy określonej grupy społecznej i jest jako taki uznawany co najmniej uświadomioną część tej klasy.
W skład ideologii wchodzą koncepcje: - filozoficzne - ekonomiczne - prawne -etyczne - religijne
Cechy ideologii:
Uporządkowany obraz świata istniejącego i pożądanego w przyszłości
Duży stopień ogólności celów i sposobów działania
Składa się z sądów prawdziwych
W mniejszym lub większym stopniu upiększa zakładany cel
Najczęściej uzasadnia całokształt działań politycznych określa cele, które mają zakończyć pewien etap działań np. zdobycie władzy i dalej je rozwijać
Występują w ideologii ogólne sądy wartościujące, które określają wartości przyjmowane w ramach danej ideologii za punkt wyjścia oceny zjawiska społecznego
Funkcje ideologii:
Funkcja programowa - polega na tworzeniu wizji innego, lepszego społeczeństwa i państwa, pobudzeniu do działania, kształtowania podstaw organizacyjnych partii czy ruchów politycznych, określa ogólny obraz świata dla dalszej konkretyzacji przez doktryny i program polityczny
Funkcja motywacyjna - polega na wyróżnieniu interesów danej grupy
Funkcja legitymizacyjna - polega na tworzeniu przychylnej atmosfery społecznej i ugruntowania przekonania, że istnieje ustrój i władze są prawowite, a poprzednie władze - elity a niekiedy totalnie je dyskredytują działania negatywne w świetle działań nowej aktualnej władzy
Główne idee współczesnych światopoglądów:
Ideologia prawicy - konserwatyzm, liberalizm
Ideologia centrum - chrześcijańska demokracja, agraryzm
Ideologia lewicy - socjaldemokracja, socjalizm, komunizm
Doktryna to konkretyzacja ideologii, określa cele pośrednie umożliwiające w danych warunkach osiągnięcie celów perspektywistycznych ideologii charakteryzujących politykę, ekonomię
Doktryna polityczna - to wynikający z ideologii uporządkowany zbiór poglądów na temat życia politycznego danego społeczeństwa i połączony jest ściśle z zagadnieniami władzy i ustroju państwa na czele.
Typy doktryn politycznych: 1) rewolucyjne - konieczność przeprowadzania zmian poprzez drogę rewolucyjną to znaczy gwałtowane przemiany, dokonane najczęściej przez użycie siły; 2)konserwatywne - nie chęć do jakichkolwiek zmian, utrzymanie takiego stanu jak jest; 3) reformistyczne - głoszą ewolucyjny sposób wprowadzania reform społecznych, gospodarczych i politycznych; 4) reakcyjne - chęć do powrotu do stanu przed rewolucją i podkreślenie wartości porządku jaki wtedy istniał.
Funkcje doktryn politycznych: a)funkcja wyjaśniająca, b) funkcja krytyki, c) funkcja określania, d) funkcja integracji postaw
Program polityczny - jest to zbiór celów i zamierzeń partii i ruchów społecznych, organów władzy i administracji państwowej oraz jednostek i grup społecznych, które chcą zdobyć władzę lub uzyskać na nią wpływ. Na treść programu składa się wiele różnych zagadnień społecznych. Poglądy, zagadnienia dotyczą życia politycznego, gospodarczego, kształtowania się stosunków narodowych, rozwiązań ustrojowych, wspólnoty państwowej i mechanizmów jej funkcjonowania, rozwiązania sposobów bytowania.
Klasyczna szkoła angielska
Początek ekonomii - rozwój gospodarki towarowo-pieniężnej, rozwój kapitału przemysłowego, który był jeszcze kapitałem manufakturowym stwarzając stale rosnące zapotrzebowanie na siłę roboczą i w konsekwencji to zapewniało wzrost dobrobytu mas pracujących i zysk sfer przemysłowych.
Adam Smith - ekonomia jako samodzielna nauka
Praca A. Smitha -„ Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów”
Praca D. Ricarda - „Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania”
Kontynuatorzy: Mill, Malthus, Say.
Klasyczna szkoła angielska: 1) sformułowała pierwszy zwarty system naukowy, 2) za źródło bogactwa uważano pracę, formułując teorię wartości opartej na pracy, 3) sformułowała teorię wartości i podziału, 4) ekonomia jako nauka
Z punktu widzenia ideologicznego klasyczna szkoła angielska jest zbudowana na ideologii liberalnej, popierała wolny handel międzynarodowy. Sformułowała pojęcie „homo oeconomicus”, teorie: kosztów komparatywnych i ilościowej teorii pieniądza.
Adam Smith wyodrębnił dwie części w systemie ekonomicznym: 1) polityka ekonomiczna (aplikacyjna) oraz 2) ekonomia polityczna (teoretyczna)
Teoria ekonomiczna Smitha składa się z 3 części:
Teorii produkcji - znaczenie podziału i specjalizacji pracy; definicja kapitału jak źródło ponoszenia i pomnażania wartości. Kapitał stały i obrotowy; w warunkach wolnej konkurencji dokonuje się optymalna alokacja sił i środków między poszczególnymi gałęziami produkcji i gospodarka rozwija się zgodnie z potrzebami społecznymi.
Teorii wymiany - o wartości wszystkich dóbr materialnych decyduje praca jaka została zużyta do ich wykonania. Smith wymienił dwa rodzaje wartości: użytkowe oraz wymienne.
Teorii dystrybucji- podziału, podział produktu społecznego odbywa się między robotnikami, przedsiębiorcami a właścicielami ziemskimi tworząc ich dochody: 1) płacę - robotnicy, 2)zysk- przedsiębiorcy, 3)rentę gruntową - właściciele ziemscy.
Część aplikacyjna w systemie ekonomicznym według Smitha (zwolennika liberalizmu gospodarczego) wskazania pod adresem polityki gospodarczej państwa.
Zadania państwa według Smitha:
Troska o bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne i ustawodawstwo
Wykształcenie obywateli
Prowadzenie dziedzin, działalności nierentownych a potrzebnych całemu społeczeństwu (budowanie dróg itp.)
Pełnienie funkcji „nocnego stróża”
David Ricardo - współtwórca szkoły angielskiej, krytyk prac A. Smitha, zwolennik liberalizmu gospodarczego.
Według Ricardo: teoria wartości opartej na pracy wydatkowanej na wytworzeniu towaru w procesie produkcji; wartość ta podlega podziałowi pomiędzy właściwymi trzema czynnikami wytwórczymi tworząc ich dochody (robotnicy, przedsiębiorca, właściciel ziemski).
„Prawo Ricarda” - wartość wymienna towarów jest wprost proporcjonalna do ilości pracy wydatkowanej na ich wytworzenie, a odwrotnie proporcjonalna do wydajności pracy. W związku z tym Ricardo rozróżnia pojęcia wartości bogactwa społecznego.
Teoria kosztów komparatywnych według Ricarda - teoria ta mówi, że kraje, nawet jeśli produkują jakiś produkt efektywnie, to często nie doceniają wyższych zysków płynących z wyspecjalizowania się w tym, co produkują najlepiej, a co mogą sprzedać innym krajom korzystniej. Ricardo wierzył, że płace winny być poddane grze rynkowej, w wyniku czego nie trzeba wprowadzać restrykcji na sprowadzane z zagranicy towary, zwłaszcza produkty rolne.
Jean - Baptiste Say - francuski ekonomista i przedsiębiorca, jego słynne dzieło to „ Traktat o ekonomii politycznej”
Stworzył własny system poglądów ekonomii, który składał się z 3 części:
Teorii wytwarzania bogactwa - Say za praźródło wartości i bogactwa uznaje użyteczność, a produkcja jest dla niego tworzeniem użyteczności. Wartość rzeczy to wartość, która opiera się na dwóch podstawach: użyteczności (ta decyduje o popycie na towar) i kosztach produkcji (ogranicza popyt). Say dostrzega w procesie produkcji wartości czynniki ludzki i przedmiotowy, gdzie ten pierwszy to przedsiębiorcy jako „przemysłowcy”, a drugi to narzędzia. Przemysłowcy to między innymi robotnicy, organizatorzy działalności. Nie ma tu podziału na robotników, kupców itp. Przemysł u Say'a to działalność sił fizycznych i umysłowych człowieka związana z wytwarzaniem użyteczności. Przemysł to handel, rzemiosło i itp.
Teorii podziału - (teoria dochodów czyli teoria płacy, procentu i renty)
Teorii konsumpcji - konsumpcja to niszczenie wartości to jest użyteczności rzeczy w całości lub częściowo. Konsumuje się usługi - pracy, kapitału, gruntu, a nie samą zdolność do pracy itp. Głosił, że wartość można skonsumować dwukrotnie, ale nie może odradzać się w innej wartości co prowadzi do podziału konsumpcji na nieprodukcyjną i reprodukcyjną (tworzą się różne kapitały). Natomiast całość konsumpcji narodu podzielił na konsumpcję indywidualną czyli dokonywaną przez jednostkę lub ich rodziny oraz konsumpcję publiczną czyli dokonywaną przez społeczeństwo.
Sformułował teorię „prawa rynku”, która brzmi następująco: podaż sama generuje popyt zatem w warunkach wolnej konkurencji nie może istnieć kryzys.
James Mill - szkocki ekonomista, polityk, jego dzieło to „Elementy ekonomii politycznej”, zwolennik liberalizmu.
Zaprezentował dość specyficzną koncepcję teorię wartości - wartość tworzy nie tylko praca żywa, ale i uprzedmiotowiona. Do tego opowiedział się za oryginalną koncepcją podziału wartości na płacę i zysk. Robotnik otrzymuje wynagrodzenie za pracę zanim produkt zostanie wytworzony i sprzedany, a do tego momentu jest kredytowany przez kapitalistę, a więc obaj są współwłaścicielami nie wytworzonego produktu.
Także wprowadził teorię podziału produktu społecznego i handlowego.
Przed Say'em, James Mill sformułował teorię, że podaż sama generuje popyt.
John Stuart Mill - syn Jamesa Milla, reprezentował schyłkowe fazy rozwoju angielskiej szkoły ekonomii, jego słynne dzieła to: „Zasady ekonomii politycznej i niektóre zastosowania do filozofii społecznej” oraz „Szkic o pewnych nie rozwiązanych kwestiach ekonomii politycznej”.
Rozumiał wartość jako ilość pracy zawartej w innych towarach, którą dany towar może rozporządzać. Uważał cykl gospodarczy jako przejściowe zjawiska gospodarcze, to znaczy naruszenie równowagi między popytem a podażą może prowadzić do kryzysu, ale jest to zjawisko przejściowe na fali długookresowego wzrostu gospodarczego.
J.S. Mill - odnosił się do kwestii podziału produktu społecznego, teorii popytu, bronił prawa do indywidualizmu, był zwolennikiem ingerencji państwa w stosunki podziału, w gospodarkę.
Wyróżnił dwa rodzaje kapitału (służy za wymianę za pracę)
Kapitał kooperatywny - maszyny, narzędzia
Kapitał enumeratywny - żywność, ubrania
W zależności od ilości jednego kapitału i drugiego kształtują się określone płace.
R.T. Malthus - angielski ekonomista, jego słynne dzieło z zakresu ekonomii to „Zasady ekonomii politycznej z przeglądem możliwości praktycznego zastosowania”.
Wysunął następujące koncepcje teorii - teorię wartości czyli wartość mierzy się ilością pracy otrzymanej w wymienianym towarze (tak jak Smith), praca nabywana stanowi wartość towaru.
Sformułował teorię efektywnego popytu i jego pobudzania przez państwo - uważał, że w gospodarce może wystąpić nadprodukcja, powodem tego jest niedostateczny popyt robotników i kapitalistów, aby wykorzystać całość wytworzonego produktu. Kapitaliści nie mogą wydać całego zysku, ponieważ aby akumulować i inwestować muszą oszczędzać. Robotnicy z kolei „przejadają” swoje pensje, które są na poziomie minimum kosztów utrzymania.
Jego poglądy dotyczące teorii prawa ludności (oparte prawo na 2 przesłankach: pierwsza z nich to taka, że żywność jest niezbędna do życia każdego człowieka, a druga to pociąg płciowy jest czymś koniecznym i niezmiennym. Natomiast różnie kształtujące się przyrosty ludności i środków utrzymania prowadzą do sprzeczności. Tak pisał: „Ludność wzrasta w postępie geometrycznym, a środki utrzymania w postępie arytmetycznym”. Prawdziwa przyczyną nędzy jest brak środków utrzymania dla rosnącej liczby ludności ), a to zaowocowało powstanie nauki demografii.
Kierunek maltuzjanizm - nadmierny wzrost gospodarczy prowadzi do bezrobocia i zubożenia społecznego.
Kierunek neomaltuzjanizm - przyrost naturalny to przyczyna problemów ekonomicznych i społecznych w państwie.
Rentę gruntową podzielił na rentę różniczkową (różnica między normalną stopą dochodów na ziemiach zwykłych, a wyższą stopą na ziemiach bardziej urodzajnych) i na rentę absolutną (różnica między ceną produktu a kosztami jego produkcji).
Klasyczna szkoła angielska stała się podstawą powstania 3 kierunków myśli ekonomicznej: historycznego, marksistowskiego i subiektywistycznego.
Współczesne teorie ekonomiczne
Główne kierunki teoretyczne ekonomii
Od powstania ekonomii jako nauki do połowy XX wieku |
Ekonomia klasyczna (Smith)
Ekonomia neoklasyczna (Marshall) |
Keynesizm (Keynes)
Instytucjonalizm (Velben) |
Ekonomia marksowska (Marks)
Ekonomia marksistowska (Lenin) |
Współczesne kierunki teoretyczne powstałe w II połowie XX wieku. |
Ekonomia podaży (Laffer, Mundell)
Monetaryzm (Friedman)
Hipoteza racjonalnych oczekiwań (Muth)
Nowa ekonomia klasyczna (Lucas, Sargent)
Szkoła neoaustriacka (Hayek, Mises)
Nowa ekonomia polityczna (Arrow, Buchanan)
|
Ekonomia popytu (Hicks, Solov)
Neokeynesizm (Hicks, Samuelson, Tobin)
Ekonomia dobrobytu (Galbraith)
Postkeynesizm (Robinson, Kalecki)
Neoinstytucjonalizm (Galbraith, Myrdal, Aynes)
Nowa ekonomia keynesistowska (Stiglitz)
|
Ekonomia polityczna (Sweezy)
Ekonomia polityczna socjalizmu (Lange, Kantorowicz)
|
Ekonomia podaży - działania interwencyjne państwa nie zdołają przezwyciężyć kryzysu, a jedynie zakłócają mechanizm rynkowy. Koncepcja polityki gospodarczej w połowie lat 70 XX wieku w USA realizowana przez prezydenta Reagana i Busha.
Twórcy to Mundell, Laffer, Wanniski.
Ekonomia podaży to powrót do kapitalizmu opisywanego przez Smitha i Say to jest gospodarki rynkowej i wysokiej akumulacji, której źródłem były oszczędności. W gospodarce przypisywali większe znaczenie podaży dóbr niż popytu. Poszukiwali motywów ludzkiej aktywności w gospodarce. Nie obawiali się deficytu budżetowego.
Nad krótkookresowe wahania koniunktury przedkładali długookresowy wzrost gospodarczy.
Ekonomia podaży to antidotum na Keynesizm. Zwolennicy ekonomii podaży krytycznie oceniali politykę podatkową, która w ich ocenie obniżyła aktywność gospodarczą Amerykanów.
Przez oddziaływanie w sferze mikroekonomicznej osiągnie się cele makroekonomiczne: wzrost PKB, spadek bezrobocia i obniżenie poziomu inflacji. Odrzucali to, że obniżka podatków, powiększając dochody rozporządzalne ludności wywoła inflację.
Sukces makroekonomiczny podaży był krótkookresowy (1981-1988). Po 12 latach ekspansywnej ekonomii podaży w USA pojawił się deficyt budżetowy i inflacja.
Osiągnięciem ekonomii podaży było uporządkowanie amerykańskiego systemu podatkowego i zahamowanie wzrostu obciążeń podatkowych.
Monetaryzm - powstał koło roku 1956 jako współczesna szkoła ekonomii. Przedstawiciel - Friedman - teoria ilościowa pieniądza - dowodził, że popyt na pieniądz jest ściśle zależny od kilkunastu zmiennych ekonomicznych i może być na ich podstawie stosunkowo łatwo obliczalny.
Państwo zwiększy sztucznie emisję pieniądza na tę obliczoną wartość, to spowoduje szybki nadmiar pieniędzy w bilansach poszczególnych ludzi, który oni spożytkują, w większości na dodatkowej konsumpcję.
Dodatkowa konsumpcja równa się wzrost standardu życia. Chwilowy wzrost standardu życia nie będzie miał jednak pokrycia w podaży dóbr, która jest tylko zależna od potencjału wytwórczego, przez sam fakt emisji pieniądza się nie zmienia.
Wzrost spożycia powoduje na dłuższą metę stały wzrost potrzeb, co pociąga za sobą stały nacisk na wzmożoną podaż pieniądza. W te sytuacji państwo lub nad zwiększy podaż pieniądza wywołując inflację albo wywołuje niezadowolenie społeczeństwa obcinając jego dochód.
Wzrost popularności monetaryzmu i spadek popularności keynesizmu wynikał z teoretycznej niemożności wyjaśnienia przez keynesizm fenomenu jednostki inflacji i wzrostu bezrobocia. W wielu krajach w latach 60 i 70 XX wieku.
We wszystkich przypadkach kryzysu, które miały miejsce w USA inflacja i deflacja były zawsze powodowane polityką monetarną, a nie samym wzrostem lub spadkiem popytu.
W latach 80-tych monetaryzm to wiodąca szkoła ekonomiczna. Dobra podbudowa dla przeprowadzenia reform gospodarczych idących w kierunku zmniejszania interwencjonizmu, prywatyzacji i stabilnej polityki pieniężnej.
Przedstawiciel Friedman - dzieła: „Kapitalizm i wolność”, „Wolny wybór”,