Leworęczne dziecko w przedszkolnej zerówce.
"Ręka jest zewnętrznym mózgiem człowieka"
(Immanuel Kant)
Lateralizacja czyli stronność, jest to funkcjonalna dominacja jednej ze stron ciała związana z dominowaniem jednej z półkul mózgowych. Ze względu na fakt krzyżowania się większości szlaków nerwowych, drogi nerwowe z prawej strony ciała docierają do lewej półkuli, a z lewej strony ciała półkuli prawej.
Wyróżnić można lateralizację:
jednorodną prawostronną (dominacja prawego oka, ręki i nogi) lub lewostronną (dominacja lewego oka, ręki i nogi);
niejednorodną - skrzyżowaną (dominujące narządy ruchu i zmysłów znajdują się po obu stronach osi ciała, np. dziecko praworęczne, lewooczne, prawonożne);
nieustaloną (np. oburęczność, prawooczność, lewonożność).
Większość ludzi prezentuje model lateralizacji jednorodnej prawostronnej.W okresie niemowlęcym dochodzi do zróżnicowania czynności półkul mózgowych. Lewa kieruje mięśniami prawej strony ciała i przeważnie zawiera ośrodki mowy. Prawa steruje lewą połową ciała, decyduje też między innymi o wyobraźni przestrzennej i słuchu muzycznym. Ośrodki mowy kształtują się na początku równomiernie w prawej lewej półkuli. Z czasem jedna z nich staje się dominująca i przejmuje całkowitą kontrolę nad mową. Najczęściej „wygrywa” lewa, sterująca między innymi prawą ręką. Tylko u 7 - 10% ludzi jest inaczej. Dominacja prawej półkuli sprawia, że lewa ręka staje się sprawniejsza. O tym, którą ręką dziecko posługuje się lepiej, decydują geny. Pewien wpływ na to ma też płeć (wśród leworęcznych jest więcej chłopców). Leworęczność może być także skutkiem uszkodzenia lub słabszego rozwoju lewej półkuli mózgu we wczesnym dzieciństwie. W pierwszym przypadku prawa półkula staje się dominująca, a w drugim intensywniej się rozwija, kompensując niedobry lewej części mózgu.
Dziecko leworęczne w żadnym wypadku nie jest gorsze od dziecka praworęcznego, a posługiwanie się lewą ręką uważa się za rzecz zupełnie normalną.
Badania nad leworęcznością wykazały, ze u każdego człowieka istnieje przewaga jednej strony ciała nad druga. Owa przewaga nie ujawnia się od razu, lecz w procesie rozwoju dziecka - na przełomie 3 - 4 roku życia. Badania wykazały również, że przewaga jednej strony ciała nad drugą nie ogranicza się tylko do pracy rąk, lecz dotyczy również pracy nóg i oczu. Wszelkie dążenia do zlikwidowania lewostronnej sprawności dziecka mogłoby wywołać wiele komplikacji i zakończyć się niepowodzeniem. Lewostronność bywa najczęściej wrodzona i nie jest wadą. Leworęczność nie powinna wywoływać obaw czy podejrzeń i nieprawidłowości rozwojowe. Dzieci leworęczne mają jedynie trudności techniczne w początkowej fazie nauki pisania. Ogromny wysiłek dziecka nie zawsze uwieńczony jest sukcesem. Należy w związku z tym traktować je ze szczególną wyrozumiałością i dopomóc życzliwą zachętą i pochwałą.
Dzieci wraz z rozwojem doskonalą swoje umiejętności manualne. Uczą się czesać, myć zęby, sznurować buty. Coraz sprawniej posługują się kredkami, rysują, malują, wycinają. Dzieci leworęczne powinny wykonywać wszystkie te czynności po swojemu.
Praca z dzieckiem leworęcznym powinna polegać na usprawnianiu jego lewej ręki koniecznego do wykonania ćwiczeń graficznych. Ćwiczenia takie rozwiną oraz usprawnią współpracę ręki i oka czyli koordynację wzrokowo ruchową. Wykształcą się też i udoskonalą umiejętności wykorzystywane w procesie pisania. Lewa ręka osiągnie taką sprawność ruchową, że dziecko będzie swobodnie rysować i wykonywać różnorodne ćwiczenia graficzne. Nauczy się prawidłowo układać rękę i ołówek (a potem pióro) podczas pisania. Wówczas bez trudu poradzi sobie z opanowaniem umiejętności pisania. Natomiast częste ćwiczenia usprawniające orientację w przestrzeni oraz w schemacie całego ciała zmniejszą prawdopodobieństwo powstania trudności w odwzorowywaniu liter podobnych oraz ułatwią naukę czytania. Tym samym dziecko nie będzie czuło się gorsze od swoich praworęcznych rówieśników, zaakceptuje swoją odmienność, co ułatwi mu naukę w szkole..
W pracy z dzieckiem leworęcznym szczególnie ważne są :
Pozycja dziecka przy pisaniu
dziecko siedzi przy stole mając obie stopy oparte o podłogę i wyprostowane plecy ( prawidłowa postawa ciała ),
dziecko siedząc przy stoliku ma sąsiada po prawej ( lewa ręka musi mieć swobodę ruchów )
zeszyt ułożony jest ukośnie, lecz górny róg zeszytu skierowany jest ku górze ( odwrotnie niż w przypadku osoby praworęcznej ),
dziecko dowolnie reguluje kąt nachylenia zeszytu,
zeszyt znajduje się na lewo od osi ciała dziecka ( lewa ręka podczas pisania zbliża się od strony lewej ku osi ciała ).
Sposób trzymania pióra podczas pisania
najlepiej gdy dziecko pisze chińskim piórem ( ew. długopisem ),
dziecko trzyma długopis w trzech palcach ( między kciukiem, palcem wskazującym i środkowym ),
drugi koniec długopisu skierowany powinien być ku lewemu ramieniu,
palce podczas pisania powinny znajdować się poniżej liniatury zeszytu.
Ćwiczenia usprawniające technikę pisania
Ćwiczenia prawidłowego uchwytu i sposobu trzymania pióra
lepienie kulek z plasteliny, zgniatanie kulek z papieru,
"solenie" tzw. kruszenie i rozsypywanie soli, kaszy, piasku po tacy, przy pomocy drobnych ruchów palców,
rysowanie w pozycji stojącej, w płaszczyźnie pionowej ( na rozpiętym na ścianie lub tablicy papierze ) ręką uniesioną ku górze. Arkusz papieru powinien znajdować się na wysokości głowy i nieco na lewo od osi ciała.
Ćwiczenia zdolności do kontrolowania siły nacisku ręki dziecka w trakcie pisania :
kreślenie na tackach z piaskiem, kaszą,
malowanie palcami farbą na dużych arkuszach papieru,
obrysowywanie konturów rysunków w pozycji stojącej nad stołem, gdy ręka dziecka swobodnie zwisa ku dołowi
wykonanie ćwiczeń graficznych przy użyciu różnych narzędzi: kredy, kredek woskowych, węgla rysunkowego,
pędzla, ołówka, długopisu, pióra, mazaków różnej grubości.
Ćwiczenia relaksacyjne w okresie przerw w ćwiczeniach graficznych
zaciskanie pięści i otwieranie dłoni na przemian wraz z uświadamianiem sobie stanu napięcia mięśniowego i rozluźnienia,
zabawy ruchowe tj. pryskanie wodą, otrzepywanie rąk z wody, wytrzepywanie wody z rękawa, otrząsanie się z wody.
Wytwarzanie nawyków ruchowych związanych z kierunkiem pisania
A - kreślenie linijki z zachowaniem kierunku ruchu
linia pionowa - od góry ku dołowi
linia pozioma - od lewej do prawej
B - rysowanie kół - niezgodnie z ruchem wskazówek zegara ( podobnie jak literę "c" )
C - zachowanie kierunku ruchu od lewej do prawej strony
zaznaczanie kolorowego marginesu na lewo, np. każdej strony zeszytu (ew. rysowanie np. słoneczka, które wskazuje drogę),
rysowanie szlaczków od strony lewej ku prawej,
gry i zabawy rysunkowe wymagają zachowania tego kierunku.
Ćwiczenia precyzji ruchów
ćwiczenia ruchowe usprawniające ruchy ręki, dłoni, nadgarstka i palców jednej lub obu rąk,
kreślenie różnymi technikami: w powietrzu, na tackach z piaskiem i różnymi technikami graficznymi linii (poziomych, pionowych, ukośnych, łamanych),krzywych figur geometrycznych (koło, elipsa, kwadrat, trójkąt),
rysowanie figur, obrysowywanie kształtów geometrycznych, pisanie wyrazów bez odrywania ręki od papieru (por. Wzory ćwiczeń graficznych Hany Tymihovej).
Ćwiczenie współpracy oka i ręki (koordynacja wzrokowo-ruchowa) wg. następujących etapów :
Wypełnianie wykropkowanych linii, obwodzenie konturów rysunków, przekalkowywanie ich przez szkło, kalkę techniczną lub folię, obrysowywanie ich za pomocą szablonów,
Zamalowywanie rysunku konturowego,
Zakreskowywanie pól rysunku (liniami pionowymi, poziomymi, ukośnymi, falistymi, zakratkowywanie),
Wycinanie rysunku,
Wklejanie go do zeszytu.
LITERATURA:
M. Bogdanowicz - Leworęczność u dzieci, WSiP, Warszawa 1989;
D. Siemek - Problemy wychowawcze wieku przedszkolnego, IWZZ, Warszawa 1987.
mgr Janina Frydrych - nauczyciel mianowany
z Przedszkola Miejskiego nr 2 im. Króla Maciusia I w Krośnie
5