Praca z dzieckiem leworęcznym W przypadku, gdy zaobserwujemy u dziecka tendencję do posługiwania się lewą ręką, należy ją wzmocnić poprzez usprawnienie tej ręki. Leworęczności nie traktujemy jako stanu patologii, musimy jednak wziąć pod uwagę, że dziecko leworęczne ma początkowo trudności techniczne z opanowaniem umiejętności pisania. Dlatego pracując z takim dzieckiem, należy przestrzegać pewnych zasad, które ułatwią opanować mu tę umiejętność. Zasady pracy z dzieckiem leworęcznym: 1. Wczesna diagnoza leworęcznego dz. (obserwacja w wieku poniemowlęcym i przedszkolnym, badanie diagnostyczne w 5 - 6 roku życia). 2. Prób przeuczenia na prawą rękę nie podejmujemy w przypadku dzieci: - lewostronnie zlateralizowanych - oburęcznych i lewoocznych, - o wczesnych przejawach lateralizacji i silnym stopniu przewagi lewej ręki, - mało sprawnych motorycznie, - opóźnionych w rozwoju umysłowym, - u których występują zaburzenia towarzyszące (jąkanie, objawy nerwicowe, itp.), - nie akceptujących prób przeuczenia. Próby takie mogą być podejmowane w przypadku dzieci oburęcznych i dzieci o słabej przewadze ręki lewej, jednak ostateczne decyzje powinny być podejmowane z uwzględnieniem indywidualności dziecka. 3. Prawidłowa postawa dziecka leworęcznego podczas pisania. a) Podczas pisania i rysowania dziecko siedząc przy stole powinno mieć obie stopy oparte o podłogę, przedramiona o stół, plecy zaś wyprostowane tak, aby centralna oś ciała (linia kręgosłupa) była pionowa. Należy dbać, aby głowa i górna część tułowia nie odbiegały od tej osi. b) Tułów nie powinien opierać się o ławkę, lecz znajdować się w pewnej odległości od niej, zapewniając swobodę ruchów ręki. c) Dziecko leworęczne siedząc w ławce szkolnej powinno mieć sąsiada po swojej prawej stronie. W ten sposób ręka, którą pisze każde dziecko znajduje się po zewnętrznej stronie ławki. d) Najlepiej, gdy światło pada na zeszyt leworęcznego dziecka z przodu lub od strony prawej. Z tego powodu w klasie należy posadzić takie dziecko w środkowym rzędzie, gdzie światło jest najbardziej rozproszone i nie daje zbyt widocznego cienia. 4. Właściwe położenie zeszytu. a) Zeszyt w czasie pisania powinien znajdować się w pewnej odległości od ciała osoby piszącej, a tym samym od dolnego brzegu ławki. Dzięki temu możliwe jest oparcie na ławce całego przedramienia piszącej ręki. b) Zeszyt leworęcznego dziecka powinien być ułożony na ławce ukośnie, nachylony w prawą stronę (lewy górny róg jest skierowany ku górze). Dziecko powinno dowolnie regulować kąt nachylenia zeszytu, nawet może on znajdować się w położeniu niemal pionowym od krawędzi ławki. Przy takim położeniu zeszytu dziecko kreśli litery w liniaturze w kierunku z góry ku dołowi. Pozwala mu to śledzić zapis i nie-zamazywać tekstu. c) Zeszyt powinien znajdować się nieco na lewo od osi ciała leworęcznego dziecka. 5. Prawidłowy sposób trzymania długopisu. a) Zanim dziecko leworęczne zacznie posługiwać się długopisem byłoby dobrze, aby naukę pisania rozpoczynało od ołówka. Ołówek bowiem nie wymaga określonego kąta nachylenia w stosunku do kartki, ani regulowania nacisku, nie robi plam i nie stwarza problemu zamazywania tekstu. Ołówek jest więc dobrym narzędziem w okresie adaptacji do pisania i okres ten u dzieci leworęcznych może być wydłużony. b) Chwyt ołówka (długopisu) powinien być prawidłowy. Podobnie jak u osób praworęcznych, leworęczne dziecko trzyma ołówek i długopis w trzech palcach: między kciukiem i lekko zgiętym palcem wskazującym, opierając go na palcu środkowym. Jest to bardzo ważne. c) Ręka trzymająca długopis powinna znajdować się w odległości około 2 cm. od papieru. Trzymanie długopisu zbyt nisko sprawia, że dziecko ma trudności ze śledzeniem napisanego tekstu, pisze wiec z głową zwieszoną nad zeszytem, a nierzadko przekrzywioną w bok. 6. Prawidłowy układ dłoni, nadgarstka i przedramienia. a) Dłoń wraz z nadgarstkiem stanowi przedłużenie przedramienia (układ liniowy). b) Brzeg dłoni, nadgarstka i ramię opierają się cały czas o stół i zeszyt i przesuwają podczas pisania. c) Koniec długopisu powinien być skierowany ku lewemu przedramieniu, a dokładniej znajdować się w połowie odległości między ramieniem a łokciem. d) Podczas pisania przedramię lewej ręki powinno być mniej więcej prostopadłe do liniatury zeszytu. e) Dłoń i palce trzymające długopis powinny znajdować się poniżej liniatury zeszytu, gdyż wówczas nie zasłaniają tekstu. Często dzieci leworęczne, aby widzieć tekst wyginają rękę w nadgarstku zamiast zmienić położenie zeszytu. W takiej sytuacji następuje szybkie męczenie się ręki, zniechęcenie do pisania. 7. Organizacja ruchów pisania. Progresja - postępujący ruch piszącej ręki, Progresja mała - płynne przesuwanie dłoni po papierze podczas pisania kolejnych wyrazów, obserwowana jest u wprawnie piszących osób, Progresja duża - przenoszenie podczas pisania ręki z lewej strony linijki ku prawej. Czasami zamiast ręki dzieci przesuwają zeszyt w lewo, co nie jest właściwe. W procesie wdrażania prawidłowych ruchów podczas nauki pisania dzieci leworęcznych jest wskazane: a) Dbanie o prawidłowe zapisywanie liter, ważne tu jest wcześniejsze utrwalanie nawyków ruchowych, polegających na kreśleniu linii pionowych i poziomych. b) Trening w zakresie progresji dużej i małej. W przypadku dzieci leworęcznych należy prowadzić zajęcia stymulacyjno - korekcyjne. Należą do nich: 1. Ćwiczenia rozwijające motorykę rąk. Można tu wykorzystać zestaw ćwiczeń ruchowych do metody dobrego startu (M. Bogdanowicz: Metoda dobrego startu w pracy z dzieckiem w wieku od 5 do 10 lat) np.: a) wymachy kończyn, dłoni, b) krążenie kończyn, dłoni, c) ruchy obu kończyn na przemian, obu dłoni, pięści, d) ćwiczenia palców: krążenie palców, pocieranie o siebie palcami, przebieranie palcami, stukanie palcami, e) zabawy manipulacyjne, konstrukcyjne - rozkruszanie palcami grudek piasku, - nawlekanie koralików, - ugniatanie palcami kuleczek z plasteliny, - wycinanie papieru, f) zabawy dydaktyczne (układanki, puzzle), g) zajęcia plastyczne (malowanie palcem). 2. Ćwiczenia pobudzające motywację do czynności grafomotorycznych: a) malowanie palcami, pędzlem, b) obrysowywanie dłoni i stóp, konkretnych przedmiotów, c) rysowanie według szablonów, d) kalkowanie rysunków, e) rysowanie po śladzie ("połącz kropki"). 3. Ćwiczenia kształcące nawyki ruchowe związane z kierunkiem pisania. a) Uświadomienie dziecku kierunku: lewy - prawy we własnym schemacie ciała i w przestrzeni oraz nauczenie go wyznaczania lewej strony. b) Utrwalenie kierunku ruchu lewej ręki od lewej do prawie strony: - rysowanie szlaczków rozpoczynających się od lewej strony, - ćwiczenia utrwalające kontynuowanie linii i rysunków zaczynających się od lewej strony. c) Utrwalanie kierunku kreślenia okręgów niezgodnie z ruchem wskazówek zegara, a więc z góry w lewo, tak jak podczas kreślenia litery "c". 4. Ćwiczenia rozwijające orientację w schemacie ciała i przestrzeni. a) wskazywanie dziecku części ciała i nazywanie ich, b) obrysowywanie różnych części ciała z wyodrębnieniem i nazwaniem ich części: stóp, dłoni, nadgarstka, poszczególnych palców, c) ćwiczenia ruchowe pozwalające poznać budowę swojego ciała: - rytmiczne stukanie piętami o podłogę, - klepanie dłońmi o kolano, - przeciskanie się przez tunel, - odpychanie się plecami itp. d) zwracanie się do dziecka w ciągu dnia z poleceniem: podaj prawą rękę, opuść głowę w dół, podnieś lewą nogę do góry, popatrz do tyłu, gdzie mam lewe ucho? itd. odpowiednio do wieku. e) Utrwalenie różnicowania kierunków przestrzennych poprzez zabawy ruchowe, które polegają na wykonywaniu poleceń typu: zrób krok do tyłu, obejrzyj się w tył, podskocz do góry. f) Ćwiczenia graficzne kształtujące orientację w przestrzeni: - zaznaczanie na kwadracie np. lewego górnego rogu, - rysowanie "pod dyktando" - polega na wykonywaniu poleceń uzupełniania rysunku, np. obok domku po prawej stronie narysuj drzewo. g) zabawy dydaktyczne: układanki, labirynty Pod koniec ćwiczeń można zacząć pracować z dzieckiem na materiale literowym, zaczynając od zabaw z literami mylonymi przez dziecko. Ćwiczenia należy stosować z zachowaniem umiaru i higieny pracy, aby nie doprowadzić do zmęczenia i znużenia. LITERATURA: 1. M. Bogdanowicz, "Metoda dobrego startu w pracy z dzieckiem w wieku od 5 do 10 lat" WSiP Warszawa 1985. 2. M. Bogdanowicz. "Leworęczność u dzieci" WSiP Warszawa 1992. Opracowanie: Iwona Muszyńska