Janusz Sławiński Słownik terminów literackich
dramat: jeden z trzech podstawowych rodzajów literackich obejmujący utwory przeznaczone zasadniczo do realizacji scenicznej
najczęściej mają charakter fabularny
w płaszczyźnie językowej odznaczają się zdecydowaną dominacją dialogu
dzieło dramatyczne należy do literatury tylko w takim zakresie w jakim jest tworem słownym porównywalnym z tekstami epickimi lub lirycznymi, natomiast w swoim urzeczywistnieniu widowiskowym należy do sztuki teatru
literacka teoria dramatu: |
teatralna teoria dramatu: |
|
|
|
|
przeznaczenie teatralne w znacznej mierze określa strukturę dzieła dramatycznego, zarówno kompozycję (która musi się dopasować do wymogów techniki inscenizacyjnych i możliwości percepcyjnych widzów), jak i jego słowne ukształtowanie (powinno spełniać warunki mowy dającej się wygłaszać)
widowisko teatralne jest dostępne bezpośrednio obserwacji odbiorcy → ta właściwość jest z góry założona w strukturze utwory dramatycznego, który eliminuje filtr podmiotu literackiego, uzewnętrzniając bezpośrednio swój świat przedstawiony
nieobecność nadrzędnego podmiotu wypowiadającego i pełne usamodzielnienie wypowiedzi oraz działań postaci jest podstawową cechą różniącą dzieło dramatyczne od epickiego i lirycznego, a zarazem czynnikiem umożliwiającym przekształcenie świata przedstawionego takiego dzieła w rzeczywistość sceniczną
przeznaczenie sceniczne wymaga bardziej szczegółowych założeń kompozycyjnych i stylistycznych utworu dramatycznego
widowisko teatralne: dzieło sztuki teatralnej, przedstawienie sceniczne, odgrywane przez aktorów wobec specjalnie na tę okazję zgromadzonej publiczności
stanowi wytwór współpracy różnych dyscyplin artystycznych: literatury, aktorstwa, scenografii, muzyki, choreografii i innych
właściwym twórcą spektaklu jest reżyser
o całościowym efekcie widowiska teatralnego decyduje współdziałanie znaków reprezentujących rozmaite systemy semiotyczne
program sterujący widowiskiem stanowi partykuła teatralna opracowana przez inscenizatora lub reżysera na podstawie tekstu dramatycznego
dzieje dramatu w dużej mierze stanowią historie stosunków między tym rodzajem literackim a teatrem → dramat odpowiada na określone zapotrzebowania teatralne, ale z drugiej strony sam wpływa kształtująco na ewolucję konwencji teatralnych
odrębna sytuację stwarza tzw. dramat niesceniczny, który mieści się całkowicie w porządku literatury
utwór dramatyczny, który nie jest przeznaczony do realizacji scenicznej
zwykle silnie nasycony elementami epickimi lub lirycznymi
swobodna kompozycja
silnie rozwinięty tekst poboczny
pisany przez autora jako dzieło do czytania, nie respektuje konieczności inscenizacyjnych, konwencji i środków technicznych widowiska teatralnego
Irydion Krasiński, Peer Gynt Ibsen, Róża Żeromski
świat przedstawiony dzieła dramatycznego koncentruje się zazwyczaj wokół wyraziście zarysowanej akcji
zewnętrznym wykładnikiem strumienia zdarzeń składających się na akcje dramatu jest segmentacja utworu na akty, sceny i odsłony
rygory określające kompozycję dramatu mają charakter historyczny: są różne w rozmaitych czasach i gatunkach
postacie przedstawione w utworze dramatycznym podlegają wyłącznie charakterystyce pośredniej: to, kim każda z nich jest, ujawnia się tylko poprzez jej działania i wypowiedzi
świat przedstawiony utworu dramatycznego to nie tylko obraz pewnej rzeczywistości ludzkiej, ale także wykładnik ideologii, systemu moralnego czy światopoglądu autora
na strukturę językową utworu dramatycznego składają się dwie warstwy o nierównym znaczeniu: obok tekstu głównego obejmującego dialogi i monologi postaci, występuje tekst poboczny zawierający informacje, wskazówki i charakterystyki wypowiadane przez autora
wypowiedzi postaci spełniają w utworze dramatycznym dwojaką funkcję
stanowią w obrębie świata przedstawionego sposób porozumiewania się postaci między sobą
są skierowane poza rzeczywistość dramatyczną - do odbiorców
dominująca rolę stanowią dialogi, poprzez które rozwija się akcja
na przeciwległym końcu znajdują się rozbudowane partie monologowe, które nie posuwają na przód akcji, są natomiast sposobem autocharakterystyki postaci
dramat jako samodzielny rodzaj literacki wyrósł z obrzędów o charakterze religijnym